WKLADKA_IPN_kwiecien.pdf

T EMAT MIESIÑC A

RUMUNIA

20 lat temu Europa Środkowo-Wschodnia stała się areną niezwykłego doświadczenia.

Na gruzach systemu jałtańskiego wiele narodów stanęło przed szansą zmiany swego losu.

Milczące dotychczas masy społeczeństw wielu krajów zrzuciły ciężary komunistycznych

reżimów. Nastała „Jesień Ludów”. Społeczeństwa kolejnych krajów ruszały na swój maraton

ku Wolności. Najbardziej dramatyczne wydarzenia tego czasu miały miejsce w Rumunii i im

poświęcamy aktualny dodatek.

„Solidarni z Rumunią. Grudzień 1989 – styczeń 1990”, wstęp Konrad Białecki, fotografie

Jan Kołodziejski, redakcja: Jerzy Bednarek, Wojciech Kujawa, Anna K. Piekarska, Warszawa–Poznań 2009.

Dlaczego zgasło „Słońce Karpat”,

czyli rumuńska droga od socjalizmu

Konrad Białecki,

IPN Poznań

Nowe rozwiązania

Wydarzenia 1989 r. były, oczywiście,

uwieńczeniem złożonego procesu, które-

go początki można umiejscowić w latach

70., kiedy przywódcy państw Europy

Środkowo-Wschodniej w akcie końco-

wym KBWE zobowiązali się m.in. do

przestrzegania standardów dotyczących

praw i wolności obywatelskich w zamian

za szerszą współpracę gospodarczą z Za-

chodem. W kolejnych latach utrudniło to

komunistycznym reżimom pełną samo-

wolę w zwalczaniu opozycji w krajach sa-

telickich ZSRR. Niesłychanie istotną rolę

odegrała też zmiana amerykańskiej poli-

tyki względem Związku Radzieckiego

w okresie rządów w USA Ronalda Reaga-

na – przejście od doktryny conteinement

(powstrzymywania) do rollback (odpy-

chania), wynikające z uznania ZSRR nie

Można z dużą dozą pewności zaryzykować tezę,

że żaden z komunistycznych przywódców krajów

Europy Środkowo-Wschodniej, wznosząc w syl-

westrową noc 1988 r. toast lampką szampana,

nie przypuszczał, jak wielkie zmiany nastąpią w

naszej części kontynentu w ciągu najbliższych

12 miesięcy.

NIEZALE˚NA

GAZETA POLSKA

Warszawa, 3 kwietnia 2009 r.

1989

R UMUNIA 1989

Warszawa, Ambasada Rumunii, grudzień 1989 r.

lu osłabienie Związku Radzieckiego.

Ewentualne zmiany w podejściu do

ZSRR administracja amerykańska uzależ-

niła od rzeczywistych postępów w odcho-

dzeniu od dotychczas prowadzonej przez

radzieckich przywódców polityki. Nieja-

ko uwieńczeniem tego kursu amerykań-

skiej administracji były spotkania przy-

wódców ZSRR i USA na Islandii (Gorba-

czow – Reagan 11 października 1986 r.)

i na Malcie (Gorbaczow – Bush 2–3 grud-

nia 1989 r.).

Socjalizm z ludzką twarzą

Co bardziej spostrzegawczy przywódcy

krajów satelickich, uważnie obserwując

rozwój wypadków w ZSRR, zorientowali

się, że, po pierwsze, w razie jakichkol-

wiek kłopotów wewnątrz swych krajów

nie mogą już liczyć na „bratnią pomoc”

ze Wschodu, po drugie, że chcąc na dłuż-

szą metę zachować rzeczywistą władzę,

muszą zdecydować się na jakiś wariant

lokalnej pierestrojki . W Polsce i na Wę-

grzech oznaczało to podzielenie się wła-

dzą z częścią opozycji antysystemowej,

przy jednoczesnym zabezpieczeniu sobie

kontroli nad kluczowymi, z punktu wi-

dzenia rzeczywistej władzy, strukturami

państwa. W przypadku Czechosłowacji,

NRD czy Bułgarii wygenerowano z wła-

snego, partyjnego grona „reformatorów”,

których legitymacją do przejęcia władzy

i podjęcia wymagających wyrzeczeń od

społeczeństwa reform miała być ich fak-

tyczna bądź rzekoma opozycyjność wo-

bec poprzedniej, „twardogłowej” ekipy,

oraz bliżej niesprecyzowany „liberalizm”.

Cel zarówno jednych, jak i drugich był ten

sam – zachować jak najwięcej rzeczywi-

stej władzy, tworząc jednocześnie, na

użytek własnego społeczeństwa i opinii

publicznej na Zachodzie, iluzję całkowi-

tego zerwania z przeszłością. Taki rozwój

sytuacji był na rękę ZSRR, ponieważ po-

zbawiał go kłopotliwego balastu, jakim

było oficjalne patronowanie coraz bar-

tyle za normalny podmiot polityki

międzynarodowej, ile za „imperium zła”,

które więzi wolne niegdyś narody przy

pomocy miejscowych komunistów. Waż-

nym momentem był też wybór Karola

Wojtyły na papieża i związane z tym na-

silenie na arenie międzynarodowej kryty-

ki podstaw ideowych komunizmu. Towa-

rzyszyła temu utrata, m.in. w wyniku in-

terwencji w Afganistanie i ingerencji

w sprawy polskie w okresie „Solidarno-

ści”, „moralnej przewagi”, jaką miało

ZSRR w oczach części opinii świata za-

chodniego od czasów wojny w Wietna-

mie. Tym czynnikom zewnętrznym towa-

rzyszyła postępująca zapaść radzieckiej

gospodarki (a także gospodarek państw

satelickich).

Wszystkie te czynniki zmusiły elity po-

lityczne ZSRR do szukania nowych roz-

wiązań, które, przy możliwie niewielkich

stratach, pozwoliłyby utrzymać ich pań-

stwu jak najsilniejszą pozycję na arenie

międzynarodowej i stworzyłyby podstawy

do wyjścia z kryzysu gospodarczego. Te-

mu zadaniu miała służyć nowa linia poli-

tyczna Kremla firmowana nazwiskiem

Michaiła Gorbaczowa, który wkrótce po

swoim wyborze na stanowisko sekretarza

generalnego KC KPZR zapowiedział pie-

restrojkę , głasnost i uskorienie . Realiza-

cją tych haseł, połączona z szeroko zakro-

joną akcją „ocieplającą” polityczny wize-

runek radzieckiego przywódcy, miała być

dowodem dla świata zachodniego, że oto

ZSRR zmienia się na tyle, że nie ma już

potrzeby kontynuowania wobec niego do-

tychczasowego twardego kursu. Jedno-

cześnie, dając nadzieję własnym obywate-

lom na istotną poprawę ich bytu (zarówno

w wymiarze materialnym, jak i wolno-

ściowym), miano zapobiec niekontrolo-

wanym wybuchom niezadowolenia. Uj-

mując rzecz w dużym skrócie, pierestroj-

ka była formą powstrzymania rysującego

się na horyzoncie rozpadu imperium. Ofi-

cjalnie jej celem było „nadanie socjali-

zmowi bardziej nowoczesnych form orga-

nizacji społeczeństwa”. Wiele wskazuje

na to, że miała ona również służyć jako

swego rodzaju wzorzec podobnego typu

zmian w innych krajach bloku wschod-

niego. Jednak efekt tych usiłowań był od-

wrotny do zamierzonego. Co prawda, ob-

raz ZSRR wśród obywateli państw za-

chodnioeuropejskich uległ wyraźnemu

ociepleniu (w 1987 r. Gorbaczow został

nawet uznany Człowiekiem Roku przez ty-

godnik „Time”), jednak Amerykanie nie

odwołali realizacji programu SDI (zwane-

go popularnie programem „gwiezdnych

wojen”) i innych działań mających na ce-

Apel NZS i Komitetu Helsińskiego w Polsce o pomoc humanitarną dla Rumunii

NIEZALE˚NA

GAZETA POLSKA

Warszawa, 3 kwietnia 2009 r.

R UMUNIA 1989

dziej anachronicznym figurom, jak Erich

Honecker, Todor Żivkov, Nicolae Ceauşe-

scu czy Gustáv Husák. Ich odejście miało

być dla Zachodu doskonałym świadec-

twem wkroczenia przez kraje Europy

Wschodniej na ścieżkę budowania „socja-

lizmu z ludzką twarzą”. Jednocześnie ich

następcy, „miejscowi Gorbaczowowie”,

dokonywaliby pierestrojki , głasnosti i usko-

rienia na lokalna skalę. Te wszystkie po-

sunięcia nie miały spowodować. rzecz ja-

sna, zupełnego wyrwania się państw Eu-

ropy Środkowo-Wschodniej spod kurateli

Moskwy – co najwyżej oznaczałyby nie-

co większy zakres autonomii i bardziej

subtelne metody kontroli peryferii przez

centrum imperium.

Choć inspiracje płynące z Moskwy nie

wszędzie wzbudzały zachwyt, to jednak

z czasem Gustáva Husáka i Miloša Jakeša

zastąpił Karel Urbánek, Ericha Honecke-

ra – Egon Krenz, Todora Żivkova – Petyr

Mladenow. Czy można zatem mówić

o sukcesie „reglamentowanej rewolucji”?

Nie, ponieważ obywatele większości kra-

jów bloku wschodniego nie zadowolili się

partyjnymi reformami i reformatorami

i szybko zaczęli domagać się pełnej wol-

ności. Co więcej, o swoje prawo do samo-

stanowienia upomnieli się Estończycy,

Litwini, Łotysze, Ukraińcy i inne narody

z terenu ZSRR.

W tej sytuacji w grudniu 1989 r. jedy-

nym krajem europejskim, poza ZSRR

i Albanią, w którym władza partii komu-

nistycznej trwała w sposób, wydawałoby

się, nienaruszony, była Rumunia. Od po-

czątku 1989 r. jej przywódca, Nicolae Ce-

auşescu, z rosnącym zaniepokojeniem ob-

serwował postępujący proces zbaczania

Polski i Węgier z „kursu na socjalizm”.

Nie był to jednak główny powód jego

zmartwień. Obawiał się on przede wszyst-

kim skutków rozwoju kontaktów na linii

ZSRR – USA. Z oburzeniem przyjmował

fakt, że w rozmowach ze Stanami Zjedno-

czonymi Gorbaczow wypowiada się

w imieniu wszystkich krajów socjalistycz-

nych, a przecież nie miał do tego upoważ-

nienia (przynajmniej ze strony Rumunii).

Oceniał, że radziecki przywódca dba tyl-

ko o imperialny interes własnego pań-

stwa, co na dłuższą metę może zagrozić

stabilności władzy rumuńskich komuni-

stów. Jak miały pokazać najbliższe tygo-

dnie, niepokój conducătora był w pełni

uzasadniony…

W obronie pastora

Późną jesienią 1989 r. przedmiotem

kilkukrotnych interwencji polskich dyplo-

matów było traktowanie polskich obywa-

teli na rumuńskiej granicy. Poza nieuprzej-

mościami zdarzały się nawet przypadki

pobić. Strona polska ostro protestowała,

ale przynosiło to umiarkowane efekty.

Wreszcie 18 grudnia do Polski dotarła

wiadomość, że wszelkie rumuńskie przej-

ścia graniczne zostały zamknięte. Fakt ten

wynikał, rzecz jasna, z narastającego na-

pięcia wewnętrznego w samej Rumunii,

które w Timişoarze przerodziło się

w otwarty protest w obronie szykanowa-

Przed katedrą metropolii Banatu, plac Zwycięstwa, Timişoara

nego pastora László Tőkésa. 15 grudnia

otrzymał on nakaz opuszczenia Timişo-

ary i udania się do niewielkiej parafii na

prowincji. Kiedy odmówił podporządko-

wania się decyzjom przełożonych, w jego

obronie stanęła liczna grupa parafian,

uniemożliwiając jego eksmisję, którą

chciano przeprowadzić 16 grudnia. Tego

samego dnia grupa około tysiąca osób

udała się w procesji ze świecami pod bu-

dynek komitetu partii. Kolejny dzień roz-

począł się od ataku milicji, która, strzela-

jąc, opanowała kościół i wywiozła pasto-

ra Tőkeşa do parafii w Mineu, gdzie

pozostał pod nadzorem. Efekt był jednak

odwrotny do oczekiwanego przez władze.

Manifestacje, teraz już o jawnie antyreżi-

mowym nastawieniu, przybierały na sile.

Odpowiedzią na nie była brutalna inter-

wencja wojska i sił porządkowych, która

doprowadziła do śmierci ponad 100 osób.

Początkowo w sprawie wydarzeń w Ti-

mişoarze w samej Rumunii panowała peł-

na blokada informacji. Jedynie w komen-

tarzach redakcyjnych rumuńskich gazet

powtarzającym się motywem stały się

wezwania do bezwzględnego poszanowa-

nia prawa. Informacje krążące w formie

pogłosek miały swoje źródło, zdaniem

polskich dyplomatów, w Budapeszcie. In-

nym źródłem wiadomości były audycje

zachodnich rozgłośni. Nagłaśniały one

przejawy kontestacji systemu i jego zupeł-

ną izolację na arenie międzynarodowej.

Weryfikacja ich doniesień, wobec bloka-

dy Timişoary, była praktycznie niemożli-

wa. Fiaskiem zakończyły się próby dotarcia

do miasta, podjęte przez kilku zachodnich

dyplomatów. Mimo to, z perspektywy

spokojnego Bukaresztu, polskim dyplo-

matom wydawało się, że władze panują

nad sytuacją. Potraktowali oni wyjazd Ni-

colae Ceauşescu do Iranu „jako wyraz

pełnej kontroli władz nad sytuacją i zde-

cydowanie opanowania siłą jakichkol-

wiek ew. prób powtórzenia Timişoary”.

Na zebraniach partyjnych oceniano zaj-

ścia w Timişoarze jako chuligańskie i in-

spirowane z zewnątrz, zmierzające do

osłabienia RPK i destabilizacji Rumunii.

NIEZALE˚NA

GAZETA POLSKA

Warszawa, 3 kwietnia 2009 r.

III

R UMUNIA 1989

Przed budynkiem Opery/Teatru Narodowego w Timişoarze

rzeń ostatnich kilku dni. W ocenie pol-

skiego dyplomaty, „Wydarzenia w Timi-

şoarze zadziałały jako detonator we-

wnętrzny i – zewnętrznie – jako punkt za-

czepienia do wzmożenia nacisku na

reżim Nicolae Ceauşescu”. Jego ekipa

„została zmieciona przez spontaniczny,

autentyczny ruch ludowy, któremu zasad-

niczo pomogło wycofanie się wojska. Ła-

twość i szybkość, z jaką wyeliminowano

Ceauşescu, zaskoczyła wszystkich […]

Front Ocalenia Narodowego wypełnił

pustkę polityczną. Praktycznie usiłuje

wpływać na sytuację za pośrednictwem

telewizji”. Jego skład wydał się jednak

autorowi szyfrogramu dość przypadko-

wym zlepkiem różnych osobistości. Za-

uważył też, że w imieniu FON wypowia-

da się wyłącznie jego przewodniczący,

Ion Iliescu, który w swych wystąpieniach

atakuje jedynie „klikę Ceauşescu”, wzy-

wając jednocześnie do popierania armii,

MSW i sił bezpieczeństwa, które w mię-

dzyczasie zdążyły opowiedzieć się „za

narodem” i poprzeć FON. Zdaniem pol-

skiego dyplomaty oznaczało to, „że trzon

starej struktury, choć bez Nicolae Ceauşe-

scu, pozostaje bez zmian”. Przewidywał,

że może to zaowocować stanem, w któ-

rym „nowy kierunek polityczny realizo-

wany będzie przez stare struktury wła-

dzy”. Nie wykluczał też, że „na kierunek

polityczny duży wpływ może wywrzeć

Zachód, dla którego Rumunia – bez dłu-

gów, ale z ogromnymi potrzebami moder-

nizacyjnymi – staje się bardzo ciekawym

partnerem”.

FON stopniowo umacniał swoją pozy-

cję jedynego ośrodka władzy w państwie.

Tendencji tej sprzyjało zarówno szybkie

osądzenie i rozstrzelanie małżeństwa Ce-

auşescu, jak i wciągnięcie do Frontu

przedstawicieli walczącej o obalenie dyk-

tatora młodzieży, niezadowolonej z jej po-

czątkowej marginalizacji, wreszcie powo-

łanie rządu z premierem Petre Romanem

na czele. Istotną rolę odgrywał również

fakt braku poważnej alternatywy dla

FON.

Solidarni z Rumunią

Jeszcze trwały walki na ulicach Buka-

resztu, gdy, zazwyczaj zupełnie niezależ-

nie od siebie, w różnych miastach Polski

rozpoczęto akcję na rzecz pomocy wal-

czącym o wolność Rumunom. Podjęto ją

pod wpływem dramatycznych doniesień,

dotyczących najpierw sytuacji w Timişo-

arze, a następnie w Bukareszcie i innych

miastach. Warto w tym miejscu nadmie-

nić, że o ile do połowy grudnia sytuacja

w Rumunii, wobec dynamicznych zmian

zachodzących w NRD, Czechosłowacji,

Bułgarii czy w samej Polsce, nie zajmo-

wała zbyt wiele miejsca na łamach pol-

skiej prasy, o tyle sytuacja ta uległa gwał-

townej zmianie po 19 grudnia, kiedy to na

łamach najważniejszych polskich dzien-

ników o wydarzeniach w Rumunii pisano

przez kilka kolejnych dni, zazwyczaj na

pierwszych stronach. Najpierw relacjono-

wano wydarzenia w Timişoarze, opiera-

jąc się głównie na doniesieniach zachod-

Jak raportowali polscy dyplomaci, poja-

wiły się nawet pogłoski, że na zebraniu

w Akademii Nauk Politycznych przy KC

sugerowano szczególną rolę ZSRR i Pol-

ski w inspiracji ostatnich wydarzeń. Za-

powiadano ewentualne wydanie broni

słuchaczom Akademii. Pojawiła się też

pogłoska o wyposażeniu oddziałów

Gwardii Patriotycznej w broń.

Pracownicy polskiej ambasady wyda-

rzenia w Timişoarze interpretowali jako

„poważny wyraz narastającego niezado-

wolenia”. Ich zdaniem stosunkowo nie-

wielki incydent z pastorem László

Tőkésem zadziałał jak detonator. Widocz-

ne było, że władza jest zdeterminowana

przywrócić porządek, łamiąc siłą „każdy

odruch buntu czy protestu”.

„Precz z Ceauşescu”

Potwierdzają się wiadomości o stanie

podwyższonej gotowości bojowej w ar-

mii, wojskach wewnętrznych i Gwardii

Patriotycznej. Na ulicach stolicy pojawiły

się mieszane patrole milicji i uzbrojonych

członków Gwardii. „Wzmożono też

ochronę zakładów gospodarczych i naka-

zano dyspozycyjność załóg. Na zebra-

niach partyjnych informuje się ogólnie

o zajściach w Timişoarze, określanych ja-

ko chuligańskie, podsycane przez kraje

sąsiednie i Polskę. O tydzień wcześniej

zarządzono ferie zimowe dla uczniów

i studentów. Nie sprzedawano biletów ko-

lejowych do miejscowości: Oradea, Arad,

Braszów i Timişoara”.

Tymczasem na ulicach Bukaresztu, po

wiecu poparcia dla władz, przerwanym

w wyniku zamieszania powstałego na

skutek odgłosów przypominających strze-

laninę, tłum skandował „Precz z Ceauşe-

scu”. Mimo to siły porządkowe początko-

wo nie interweniowały, choć były wyraź-

nie obecne na ulicach. Sytuacja zmieniła

się późnym popołudniem. Jak raportowa-

li pracownicy polskiej ambasady: „Z głów-

nych ulic śródmieścia manifestanci zosta-

li wyparci za pomocą transporterów

opancerzonych. Centrum blokowane

przez b. duże siły wojska i milicji. Wie-

czorem słychać tylko strzały. Poza ści-

słym centrum nadal trwają manifestacje,

głównie młodzieży. Skandowane hasła:

»Precz z Ceauşescu«, »Wolności, chleba,

Timişoara«. W czasie akcji transporterów

miały paść ofiary. Na ulicach mówi się

o 20–30. Widziano karetki pogotowia, do

których wnoszono rannych”. W poran-

nym szyfrogramie z polskiej ambasady

z 22 grudnia znalazły się informacje

o gwałtownej całonocnej strzelaninie

w centrum miasta. Rano wysprzątane uli-

ce patrolowało wojsko, blokując dostęp

do niego grupkom młodzieży zbierającej

się w bocznych uliczkach. Były one roz-

praszane przez wojskowych, którzy ponoć

strzelali ślepymi nabojami. W tej samej

depeszy znalazła się informacja, że jak na

razie żaden z Polaków przebywających

w Rumunii nie ucierpiał w wyniku walk.

W kolejnym szyfrogramie, nadanym

o godz. 15, pojawiły się ciekawe informa-

cje uzyskane, jak napisano, „od radziec-

kich”. Według jednej z nich przedstawi-

ciele Frontu Ocalenia Narodowego, Ion

Iliescu i Silviu Brucan, zwrócili się do

ambasady ZSRR o pomoc wojskową,

„ponieważ sami nie dadzą sobie rady”.

W odpowiedzi usłyszeli, że Związek Ra-

dziecki udzieli każdej pomocy, z wyjąt-

kiem wojskowej. W tym samym szyfro-

gramie pojawiła się informacja, że o godz.

15 słychać było nasilającą się strzelaninę

w okolicach budynku telewizji. Radio po-

dało, że gmach ten atakują oddziały… na-

jemników arabskich. Kolejne wieści na-

płynęły do Polski w szyfrogramie przesła-

nym o godz. 10 24 grudnia. Znajdowała

się w nim informacja, że poruszanie się

po mieście jest nadal bardzo niebezpiecz-

ne, z powodu ciągłej strzelaniny i kontro-

li „przez grupy bardzo nerwowej i spiętej

młodzieży”. Znalazła się w nim również

pierwsza próba całościowej analizy wyda-

NIEZALE˚NA

GAZETA POLSKA

Warszawa, 3 kwietnia 2009 r.

R UMUNIA 1989

nich agencji i na źródłach węgierskich,

a następnie również na wiadomościach

nadsyłanych przez polskich koresponden-

tów. W jednym z wydań „Gazety Wybor-

czej” opublikowano ponadto relację na-

ocznego świadka wydarzeń w Timişoarze

– Polaka, który zdołał się stamtąd wydo-

stać.

Trudno dziś oszacować skalę pomocy

materialnej przekazanej Rumunom na

przełomie 1989 i 1990 r. Wiele podmio-

tów organizujących zbiórki nie dbało

szczególnie o uwiecznianie skali swojej

pomocy, koncentrując się na jak najszyb-

szym wyekspediowaniu zebranych towa-

rów. Z całą pewnością wysłano co naj-

mniej 2 tysiące litrów krwi i kilkadziesiąt

ton odzieży, medykamentów, żywności.

W wielu miastach właściciele firm trans-

portowych podstawiali za darmo TIR-y

do dyspozycji organizacji zbierających

pomoc. Z kolei wojsko przekazało na ten

cel trzy samoloty transportowe. Do prze-

wożenia darów wykorzystywano również

wagony kolejowe. Pierwszy transport

z Warszawy wyruszył 24 grudnia około

godz. 23, wioząc lekarstwa i odzież. Zor-

ganizowało go stowarzyszenie „Lekarze

Świata” przy wydatnej pomocy pracow-

ników warszawskiej Akademii Medycznej

i Komisji Charytatywnej Episkopatu Pol-

ski. Równolegle zbiórkę zainicjowali,

w trakcie zorganizowanej przed ambasadą

rumuńską manifestacji poparcia dla prze-

mian dokonujących się w Rumunii, dzia-

łacze Komitetu Helsińskiego. Na potrze-

by prowadzenia tej zakrojonej na szeroką

skalę akcji zaanektowali oni wiele po-

mieszczeń ambasady, ku pewnej konster-

nacji rumuńskich dyplomatów. W akcję

pomocy włączały się też, w Warszawie

i wielu innych miastach Polski, lokalne

komórki NSZZ „Solidarność”, Niezależ-

nego Zrzeszenia Studentów, pracownicy

Polskiego Czerwonego Krzyża, działacze

Komitetu Obywatelskiego przy Lechu

Wałęsie, Komisji Charytatywnej Episko-

patu Polski, przedstawiciele polskiego od-

działu organizacji „Lekarze Świata”,

Naczelnej Izby Lekarskiej, harcerze. Chęć

wyjazdu do Rumunii zgłosiło ok. 600 pra-

cowników medycznych. Na miejscu mieli

oni pracować w wyposażonych przez stro-

nę polską szpitalach polowych (ostatecz-

nie Rumunia podziękowała za tego typu

pomoc). Prymas Polski Józef Glemp po-

prosił z kolei proboszczów, aby odbierali

od parafian przyniesione przez nich dary

dla Rumunii. Rozpoczęto też przygotowa-

nia do ewentualnego przyjęcia na rehabi-

litację do polskich szpitali rannych w wy-

darzeniach grudniowych. Planowano też

organizację kolonii dla dzieci. Krótko

mówiąc – pospolite ruszenie jak Polska

długa i szeroka. Wydaje się, że ofiarność

polskiego społeczeństwa wynikała zarów-

no z sympatii do narodu rumuńskiego, jak

i z przekonania o dużo większej, niż to

miało miejsce w rzeczywistości, liczbie

ofiar. Jedna z gazet podała nawet liczbę

64 tys. zabitych, podczas gdy w rzeczy-

wistości było ich nieco ponad tysiąc.

Głos w sprawie wypadków w Rumunii

zabrały też najwyższe organy państwa

polskiego. Sejm podjął uchwałę, w której

stwierdził: „W dniu wczorajszym w Ru-

munii doszło do tragedii. W mieście Ti-

mişoara i kilku innych miejscowościach

zachodniej Rumunii, armia i policja otwo-

rzyły ogień do uczestników bezbronnej

demonstracji. Nie znana jest jeszcze licz-

ba ofiar, ale nie ulega wątpliwości, że

z wyjątkową brutalnością władze zastoso-

wały siłę, strzelano nawet do dzieci. W tej

sytuacji Sejm Polskiej Rzeczypospolitej

Ludowej wyraża stanowczy protest prze-

ciwko łamaniu elementarnych praw czło-

wieka w Rumunii. Stojąc na gruncie po-

szanowania obowiązujących w całym cy-

wilizowanym świecie praw człowieka,

wzywamy władze rumuńskie do natych-

miastowego zaprzestania represji wobec

ludzi domagających się respektowania

tych praw. W obliczu tragedii, która do-

tknęła Rumunię, deklarujemy solidarność

z ofiarami terroru, wyrażamy współczu-

cie rodzinom ofiar oraz apelujemy do

międzynarodowej opinii publicznej o po-

tępienia aktów przemocy”. Tego samego

dnia Zarząd Główny Polskiego Czerwo-

nego Krzyża wysłał do rumuńskiego od-

powiednika ofertę pomocy dla ofiar. Głos

zabrał też ówczesny prezydent Woj-

ciech Jaruzelski. Napisał on m.in.: „Tra-

gedia narodu rumuńskiego budzi wśród

Polaków głębokie zaniepokojenie, obu-

rzenie i potępienie dla jej sprawców. Nie

wyciągnęli oni, niestety, żadnych wnio-

sków z doświadczeń innych państw i na-

rodów…”. Dalej następowało podkreśle-

nie wartości drogi dialogu w rozwiązywa-

niu napięć społecznych. W podobnym

duchu, tzn. współczując Rumunom i pod-

kreślając wartość pokojowej transformacji

systemowej, która stała się udziałem Pola-

ków, wypowiedział się premier Tadeusz

Mazowiecki. Działania ekipy Nicolae Ce-

auşescu potępiały też oficjalnie wszystkie

partie polityczne, włącznie z Polską Zjed-

noczoną Partią Robotniczą. Już „W dniu

19 XII br. Biuro Polityczne potępiło

krwawe represje skierowane przeciw spo-

łeczeństwu rumuńskiemu żądającemu

wolności i przemian”. Jak napisano:

„Dziś sytuacja przekształciła się w trage-

dię, ponieważ reakcyjne i konserwatywne

siły w Rumuńskiej Partii Komunistycznej

nie były zdolne do nawiązania dialogu ze

społeczeństwem”. Biuro Polityczne wzy-

wało też swych członków do aktywnej po-

mocy. Jej wyrazem było m.in. 3 mln zł

przekazanych na ręce ambasadora Rumu-

nii w Polsce Iona Tesu przez parlamenta-

rzystów Klubu Poselskiego PZPR.

Wydarzenia w Rumunii wywołały

w polskim społeczeństwie wielką falę

sympatii i współczucia dla narodu, który

w tak dramatycznych okolicznościach

rozstał się ze swoim dyktatorem. Świad-

czyły o tym zarówno tytuły w prasie, jak

i zakrojona na szeroką skalę akcja pomo-

cowa.

______

Artykuł jest fragmentem wstępu do albumu

„Solidari cu Romania – Solidarni z Rumunią”

wydanego nakładem IPN w 2009 r.

Śródtytuły pochodzą od redakcji.

Rumuńska wyprawa

Jan Kołodziejski, IPN Poznań

Podczas pobytu w Rumunii (1989/1990) wyko-

nałem ponad 450 fotografii. Są one specyficz-

nym świadectwem nagłych i tragicznych prze-

mian zachodzących w kraju, który krwawo

rozprawił się z komunistycznym reżimem, wy-

bierając drogę do wolności inną niż polska „So-

lidarność”.

Decyzja o wyprawie zapadła sponta-

nicznie. Kierowani odruchem niesienia

pomocy rannym w krwawej walce o wol-

ność, do jakiej doszło w Rumunii

w grudniu 1989 r., chcieliśmy przede

wszystkim zawieźć brakujące tam nici

chirurgiczne oraz niezbędne medykamen-

ty. W środę rano, 27 grudnia, nie mieli-

śmy jeszcze zupełnie nic. Dzięki zaanga-

Patrole rumuńskie w drodze do Bukaresztu

NIEZALE˚NA

GAZETA POLSKA

Warszawa, 3 kwietnia 2009 r.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: