dodatek_do_PK_Stan_wojenny_calos__.pdf

Andrzej PAczkowski o oiarach i protestach Antoni dudek o przyczynach Jan Żaryn o morderstwie ks. Popiełuszki

Dodatek specjalny do „Przewodnika Katolickiego” nr 50/2011 przygotowany we współpracy z poznańskim oddziałem Instytutu Pamięci Narodowej

W dodatku m.in.:

uwagi o genezie stanu wojennego

kalendarium 1981–1989

wspomnienia internowanych

i represjonowanych z Wielkopolski

30-lecie stanu wojennego

Przypadająca 13 grudnia tego roku 30. rocznica wprowadzenia w Polsce przez władze komunistyczne stanu

wojennego stała się okazją do przypomnienia tej czarnej karty naszej najnowszej historii. Wprowadzenie stanu

wojennego na terenie Polski naruszało obowiązujący wówczas porządek prawny. Władze komunistyczne argu-

mentowały swą decyzję ochroną społeczeństwa i kontrolą sytuacji gospodarczej i wewnętrznej w kraju. Rzeczy-

wistym powodem wprowadzenia stanu wojennego była jednak obawa komunistów przed utratą władzy.

Komuniści dopuścili się szeregu nadużyć i aktów bezprawia wobec społeczeństwa. Działacze opozycji zostali

internowani, zniesiono wszelkie przywileje obywatelskie i tak już bardzo ograniczone w komunistycznej rzeczy-

wistości PRL. Władze otwarcie wystąpiły przeciw swoim obywatelom.

Decyzja o wprowadzeniu stanu wojennego wzbudziła ostry sprzeciw ludności. Również w Wielkopolsce decyzja

ta wywołała oburzenie. Społeczeństwo spontanicznie zareagowało aktami „obywatelskiego oporu” polegającymi

na umieszczaniu napisów na murach, publikowaniu opracowań w wydawnictwach drugiego obiegu i społecznej

aktywizacji w wielu innych sferach życia.

Oddany do rąk Czytelników dodatek, ze względu na swoją formę, nie ma charakteru opracowania naukowego.

Ma pokazać stan wojenny takim, jakim jest on przez wielu pamiętany, ale również ma uzupełnić naszą wiedzę

na ten temat. Przygotowując go, chcieliśmy, by Państwo przypomnieli sobie te bolesne wydarzenia, by pamiętali

o cichych bohaterach stanu wojennego i jego oiarach. Byśmy, jako Wielkopolanie, byli dumni z naszej postawy

i pamiętali, że wszelkie formy łamania prawa przez władze komunistyczne i akty agresji wymierzone we wła-

snych obywateli nigdy nie powinny znaleźć usprawiedliwienia.

dr rafał reczek

DyReKtOR ODDziału iPN W POzNaNiu

ks. dr dariusz Madejczyk

ReDaKtOR NaCzeLNy „PRzeWODNiKa KatOLiCKiegO”

Spis treści

Wstęp

STAN WoJeNNy. Pytania bez odpowiedzi – Jolanta Hajdasz rozmawia z prof. Andrzejem Paczkowskim

Uwagi o genezie stanu wojennego – Antoni Dudek

Jeden dzień w roku – 3 listopada 1984 r. – w aktach bezpieki – Jan Żaryn

Koncepcje oporu społecznego w okresie stanu wojennego 1981–1983 – Krzysztof Brzechczyn

Wspomnienia Andrzeja Judka, Krystyny Stachowiak, Bronisława Lachowicza, Janusza Chmieliny,

Leszka Dąbrowskiego, Henryka Krzyżanowskiego, Ryszarda Biniaka, Wiesława Chossy i Jana Kołodziejskiego

Kalendarium – Przemysław Zwiernik

29–31

Książki IPN

Wystawy IPN

Dodatek „13 XII 1981. 30 lat później”. Redakcja: dr Agnieszka Łuczak (IPN Poznań)

i dr Jolanta Hajdasz (PK), współpraca : Przemysław Zwiernik (IPN Poznań),

dr Aleksandra Kuligowska (IPN Poznań ), ks. Dariusz Madejczyk (PK), Piotr Dogondke (PK)

Opracowanie tekstu : Agnieszka Pioch-Sławomirska (PK), Dorota Bauta (PK)

Opracowanie graiczne: Katarzyna Fiołek (PK), Marlena Winiarska-Łuczak (PK),

Jarosław Tomaszewski (PK)

Przewodnik Katolicki • nr 50 • 11 grudnia 2011

30-lecie stanu wojennego

Czołgi i wozy pancerne przed III. bramą

stoczni Gdańskiej, Gdańsk XII 1981 r.

STAN WoJeNNy

Pytania bez odpowiedzi

– Bilans stanu wojennego jest bardzo

negatywny To naprawdę jest niere-

kompensowalne, tamta buta, propa-

gandowe oszustwo i agresja. Te po-

działy tkwią w nas do dziś i nadal

mamy więcej pytań niż odpowiedzi –

mówi prof. dr hab. Andrzej Pacz-

kowski , przewodniczący Rady IPN

Panie Profesorze, czy dziś,

30 lat po wprowadzeniu stanu

wojennego w Polsce, jest jeszcze

coś, czego o nim nie wiemy?

– W istocie nadal więcej mamy pytań

niż odpowiedzi. Nawet nie potraimy

jednoznacznie zweryikować, czy to,

co gen. Wojciech Jaruzelski opowia-

da nam od 20 lat, jest prawdą, czy też

nie. Wciąż mamy dwa skrajne stano-

wiska: on twierdzi, że musiał wpro-

wadzić stan wojenny ze względu na

realną groźbę wejścia do Polski wojsk

w rozmowie z

JOlantą HaJDasz

Przewodnik Katolicki • nr 50 • 11 grudnia 2011

30-lecie stanu wojennego

sowieckich, a z dotychczas ujawnio-

nych materiałów wynika, że Rosjanie

nie chcieli wejść. Bez dostępu do ko-

lejnych materiałów sowieckich nie

rozstrzygniemy tego sporu. tymcza-

sem od kilkunastu lat nie ma dopły-

wu nowych materiałów źródłowych

zza naszej wschodniej granicy.

jek”, 5–6 osób w innych okoliczno-

ściach, co przy skali prowadzonych

działań nie jest dużo. Samo wpro-

wadzenie stanu wojennego to był

Blitzkrieg Jaruzelskiego, akcję prze-

prowadzono szybko, skutecznie, przy

minimalnych stratach. Jednak zdo-

byto teren, ale nie podbito ludności,

jak powiedzielibyśmy, używając ter-

minologii wojskowej. Były więc póź-

niej manifestacje, protesty, „zadymy”

i niestety kolejne oiary, które okre-

ślamy „oiarami utrzymywania stanu

wojennego”. tych jest najwięcej, ale

często nadal nie potraimy wskazać

dniach stanu wojennego wybuchło

około 150 strajków, ale sporo z nich

było stosunkowo krótkich, kilkugo-

dzinnych, wiele trwało tylko jeden

dzień.

Ludzie się bali?

– Oczywiście! Nagle na ulicach zna-

lazło się kilkadziesiąt tysięcy żołnie-

rzy, półtora tysiąca czołgów, dziesiątki

tysięcy esbeków, zomowców, prak-

tycznie w każdym zakładzie pracy

był wojskowy komisarz, to po prostu

była psychoza strachu. i jeszcze całe

dodatkowe instrumentarium stanu

a do tej pory jakie materiały

przekazali nam rosjanie?

– Opieramy się przede wszystkim na

materiałach przekazanych Polakom

przez Borysa Jelcyna w latach 1992–

1993 i materiałach ujawnionych na

konferencji w Jachrance przez adiu-

tanta marszałka Kulikowa, dowódcy

wojsk układu Warszawskiego. ale

np. nie wiemy, co pisał do Moskwy

ambasador sowiecki w Polsce czy

szef misji KgB, a ich opinie mogą

być kluczowe dla weryikacji zdania

gen. Jaruzelskiego.

Samo wprowadzenie stanu wojennego to był Blitzkrieg

Jaruzelskiego, akcję przeprowadzono szybko, skutecznie, przy

minimalnych stratach. Jednak zdobyto teren, ale nie podbito

ludności(...). Były więc później manifestacje, protesty, „zadymy”

i niestety kolejne oiary

a Pan wierzy gen. jaruzel-

skiemu, gdy mówi, że nie miał

wyjścia i musiał wyprowadzić

wojsko na ulice w 1981 r.?

– to nie jest kwestia wiary, ale wie-

dzy. Nie jestem zwolennikiem histo-

rii bezalternatywnej, tzn. że jeśli coś

się stało, to znaczy, że tak musiało

być. Mogło być inaczej, niż było, ale

aby sensownie o tym mówić, wolał-

bym znać dokumenty.

prawdziwych okoliczności śmierci

niektórych osób i wciąż mówimy, że

są to oiary „nieznanych sprawców”:

Piotr Majchrzak z Poznania, Roman

Bartoszcze, demonstranci zabici

w Lubinie, trzech księży zamordowa-

nych w 1989 r. – to tylko najgłośniej-

sze przykłady. Ogólnie oiar było ok.

100, a przecież to trwało blisko 8 lat.

Mimo wszystko to nie są znaczące

liczby.

wojennego – godzina policyjna, wy-

łączone telefony, zakaz swobodnego

poruszania się, zamknięte granice,

zamknięte stacje benzynowe, zawie-

szona nauka w szkołach, zamknięte

kina, zawieszenie większości gazet.

Przemawiało to do wyobraźni i mó-

wiło ludziom, że opór cywilny nie

ma szans. Pamiętajmy, że to była

zima, a zimą nie da się długo straj-

kować.

ile osób zginęło w czasie

stanu wojennego?

– znowu niewiadoma. Dane źródło-

we mówią, że od 50 do ponad 100

osób.

ale i tak to o 100 za dużo.

czy wiemy już, jaka była ska-

la protestów tuż po wprowa-

dzeniu stanu wojennego?

– Strajki zaczęły się w poniedziałek

14 grudnia, gdy ludzie przyszli do

pracy, i wybuchały do 17 grudnia,

później już żaden nowy strajk się

nie pojawił. Najdłużej strajkowała

kopalnia „Piast”, bo do 28 grudnia,

kopalnia „ziemowit” do Wigilii, czyli

do 24 grudnia. W pierwszych dwóch

To, że zaatakowano prote-

stujących w zakładach pracy,

było jednak zaskoczeniem.

– tak. Myślano o protestach takich,

jak w sierpniu 1980 r., o zamknięciu

się w fabrykach czy kopalniach, nie

przewidywano, że władza zrobi to,

czego nie zrobiła w sierpniu – będzie

siłą pacyikować protesty. Już wieczo-

rem 16 grudnia do Moskwy odleciał

marszałek Kulikow, który był w Polsce

od 7 grudnia, gdyż uznał, że Jaruzel-

Trochę duża ta rozbieżność

– Wynika ona m.in. z tego, co bę-

dziemy rozumieli pod pojęciem „stan

wojenny”. tzw. koszty ludzkie samej

operacji wprowadzenia stanu wo-

jennego były – choć brzmi to bardzo

okrutnie – stosunkowo niewielkie:

9 górników zabitych w kopalni „Wu-

Przewodnik Katolicki • nr 50 • 11 grudnia 2011

30-lecie stanu wojennego

ski da sobie radę sam. Po zastrzele-

niu górników w kopalni „Wujek” nie

wybuchły już żadne nowe strajki.

W jego skład wchodzili generałowie

Kiszczak, Siwicki i Janiszewski, wi-

cepremierzy Rakowski i Obodowski,

kilku członków Biura Politycznego

KC, m.in. Stefan Olszowski i gen.

Mirosław Milewski. Było to ciało

absolutnie nieformalne i niejawne.

„Czapką” propagandową była WRON,

utworzona bez oparcia w prawie.

Jednak najważniejsze kwestie gen.

Jaruzelski dyskutował w gronie kilku

wojskowych – generałów: Kiszczaka,

Siwickiego i Janiszewskiego. a decy-

zje podejmował sam.

– Bilans stanu wojennego jest bar-

dzo negatywny. Przede wszystkim

w gospodarce i w sferze stosunków

międzyludzkich. Do sierpnia 1982

r. z pracy zwolniono ponad 50

tys. osób, po stłumieniu ostatnich

strajków w kopalni „Piast” z pracy

w tym zakładzie wyrzucono 2 tys.

robotników. Np. tylko 31 sierpnia

1982 r., podczas protestów w drugą

rocznicę porozumień sierpniowych,

w 34 województwach zatrzymano

ponad 5 tys. ludzi – 3 tys. stanęło

pod różnymi zarzutami przed kole-

giami ds. wykroczeń, a 126 osobom

wytoczono procesy sądowe. W wy-

niku akcji weryfikacyjnej środowisk

dziennikarskich z pracy i z zajmo-

wanych stanowisk zwolniono 800

osób, około 10 tys. osób internowa-

no, a blisko 5 tys. skazano. W spo-

łeczeństwie od lat 50. nie było ta-

kich napięć: „trzynastego grudnia

roku pamiętnego/wróg nie musiał

przybyć z kraju sąsiedniego/ bo on

tu na miejscu, w Polsce się znajdo-

wał/jedną dłoń wyciągał, drugą cios

szykował” – śpiewano o gen. Jaru-

zelskim.

Gdzie podejmowano najważniej-

sze decyzje stanu wojennego?

– W ścisłym centrum władzy – w KC

PzPR, bo przecież pamiętajmy, że

w grudniu 1981 r. gen. Jaruzelski był

także i sekretarzem KC PzPR, czyli

najważniejszą osobą w ówczesnym

państwie. Od 13 grudnia nieformal-

nym centrum decyzyjnym był tzw.

dyrektoriat, sztab przyboczny Jaru-

zelskiego, gremium, w którym dysku-

towano o wszystkim i w którym przy-

gotowywano najważniejsze decyzje.

co przede wszystkim obciąża

twórców stanu wojennego?

czy te podziały można już

przezwyciężyć?

– Nie jest to łatwe. to naprawdę

jest nierekompensowalne, tamta

buta, propagandowe oszustwo

i agresja. te podziały tkwią w nas

do dziś. Sam mam z tym problem,

jako naukowiec np. do dziś mam

opory wobec niektórych nawet wy-

bitnych naukowców, bo zniechęca

mnie do nich, a po części nawet do

ich dorobku to, że popierali stan

wojenny. Wtedy uważałem, że za-

chowali się jak świnie i jakoś nie

umiem o tym zapomnieć. Choć

przecież to niezgodne z cywilizacją

chrześcijańską, w której jesteśmy

zanurzeni, no i bez sensu, bo po

1989 r. zachowywali się biernie,

nie szkodzili nikomu. a jednak...

Przewodnik Katolicki • nr 50 • 11 grudnia 2011

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: