2009.12.13 IPN Stan wojenny w Polsce.pdf

13 grudnia 2009

Dodatek specjalny powstał

we współpracy z

13 grudnia 1981

Stan wojenny w Polsce

13 grudnia 2009

Dodatek specjalny powstał

we współpracy z

13 grudnia 1981

Stan wojenny w Polsce

2|12grudnia2009|Polska

www.polskatimes.pl

AndrzejKrajewski

Dodatek specjalny powstał we współpracy z

Paweł

Fąfara

Stanwojennybyłostatniąpróbąratunkusocjalizmuw

Zaczęłosię

wPolsce

G dywprowadzanowPolscestan

wojenny,gospodarkakrajuleża

ławruinie.GenerałJaruzelski

swojejekipierozkazałwówczas

wykonaćmisjęniemożliwą

dorealizacji.Rządmiałwymyślićiwcielić

wżycieplanuratowaniarealnegosocjali

zmu.

Wdowcipiepopularnymnapoczątkulat

80.domitycznegoRadiaErewańdzwoni

słuchaczizadajepytanie:„Jakajestmożli

wośćwyjściazsytuacjibezwyjścia?”.

Pochwilimilczeniaspikerodpowiada

zgroźbąwgłosie:„Problemamipolskiej

gospodarkisięniezajmujemy!”.

Nawetnatlekulejącychekonomicznie

innychkrajówobozukomunistycznegoto,

cosięwydarzyłowPRL,budziłogrozę.

Władzeutraciłybowiemkontrolęnad

zarządzanącentralniegospodarkąoraz

własnąadministracją.

„Żądamododpowiednichorganów,żeby

midostarczałydokładnesprawozdania

dotyczącezagranicznegozadłużeniaposz

czególnychministerstwidowiadujęsię,że

takimidanyminierozporządzamy”–skar

żyłsięwmarcu1980r.naposiedzeniu

BiuraPolitycznegopremierEdward

Babiuch.TymczasemdługzagranicznyPRL

osiągnąłwysokość22mlddol.ibyłcztero

krotniewyższyodrocznychdochodów

dewizowychpaństwa.EkipaGierka,by

zachowaćpłynnośćfinansową,zaciągała

wzachodnichbankachwysokooprocen

towanepożyczkinaspłatęniżejoprocento

wanych.Alenapoczątku1980r.nawet

bankizRFNodmawiałyjużudzielania

nowychkredytów.

Krachsocjalistycznejekonomiipchnął

mieszkańcówPRLdobuntu,któryszybko

przekształciłsięzprotestuopodłożueko

nomicznymwpolitycznąrewoltę.Ludzie

zażądalinietylkopodwyżekpłac,aleteż

wolnościidemokracji.Czylirzeczy,

naktórerządzącykomuniściabsolutnienie

chcielisięzgodzić.Wczasiegdywładze

zmagałysięzrosnącąwsiłęSolidarnością,

gospodarkakonała.Wroku1981spadek

PKBwPolscewyniósłok.13proc.inabierał

tempa.Następowałoteżkompletnerozprę

żenieadministracjipaństwa.

WarchiwachInstytutuGauckazachowa

łysięaktaoperacjiStasiokryptonimie

„Wolke”(Chmura).Wschodnioniemieccy

sojusznicywysłaliw1981r.doWarszawy

specjalnągrupęoperacyjną,którazapomo

cąnajnowocześniejszychurządzeńpodsłu

chiwałarozmowyprowadzoneprzezurzęd

nikówzposzczególnychministerstw.

Wkrótcezszokowaniagencizaczęli

wswychraportachdocentralidonosić,że

polscyurzędnicyprowadząrozmowygłów

nienatematyprywatne,atym,conajbar

dziejichzajmuje,towymianainformacji,

wktórymmiejscuwstolicydanegodnia

będziemożnazdobyćjakiśtowar.Jakoże

napółkachsklepowychbywałtylkoocet,

aprawiekażdyinnyproduktsprzedawano

nakartki,niepowinnodziwić,iżnawet

urzędnicymusielitroszczyćsięprzede

wszystkimocodziennybytrodzinidal

szychkrewnych.Wtymnarastającymchao

sietrzymającyresztkamisiłwładzęaparat

partyjnydomagałsięodkierownictwarady

kalnejrozprawyzSolidarnością.Podobne

żądaniawysuwałKreml.Podługichprzygo

towaniachwkońcupremier,IsekretarzKC

PZPRiministerobronynarodowejwjednej

osobie,czyligen.Jaruzelski,zdecydowałsię

brutalnieuderzyći13grudniawprowadził

stanwojenny.SłużbaBezpieczeństwaiwoj

skorozbiłylegalnestrukturySolidarności

iinternowaływiększośćprzywódców.Jak

sięokazało,aresztowanie,zastraszenieczy

nawetmordowaniepolitycznychprzeciwni

kówniebyłozbyttrudne.Alewtensam

sposóbniedawałosięspacyfikowaćgospo

darczegokryzysu.

„Wsocjalizmieofiarniepokonujemy

trudności,którychniemawżadnyminnym

ustroju”–zapisałpodkonieclat70.publi

cystaStefanKisielewski.Napoczątku

1982r.wzasadzienicsięniezmieniło.Tuż

posylwestrzenaposiedzeniuRadyMini

strówWojciechJaruzelskijakopremier

rząduogłosił,iżzamierzakontynuować

reformygospodarcze,któreobiecał

wspólniezbrytyjskim„TheTimes”do

datek„ZaczęłosięwPolsce”,poświę

cony20.rocznicyobaleniakomunizmu,napi

sałem,że„niebyłobyeuropejskiejwolności,

upadkumuruberlińskiego,poszerzeniaUE

iNATObezpolskiegoCzerwca1989”.Droga

dowolnościidemokracjibyłabyjednakznacz

niekrótsza,gdybyśmyniemusieliterazobcho

dzićinnej,tymrazemtragicznejrocznicy–wy

buchuIIwojnyświatowej.Gdybyw1939roku

niezabrakłoprawdziwejsolidarnościiwspół

działaniaprzeciwtotalitaryzmom.Gdybyrzą

dzącywykazalisięwiększąprzenikliwością

ipotrafilizrozumieć,żebronieniezawszelką

cenępartykularnychinteresówbezoglądania

Jaruzelskiobiecywałreformy

gospodarcze,alejegoekipanie

potrafiłaichprzeprowadzić.

Tzw.nomenklaturatroszczyła

sięgłównieoswojeprzywileje

Pracownikowiumysłowemuprzysługiwało2,5kgmięsamiesięcznie,robotnicy4kg,a

wpoprzednimrokuIXNadzwyczajny

ZajazdPZPR.JaknawarunkiPRLbyłyto

zmianywręczrewolucyjne.Wedleplanu:

przemysł,rolnictwoiusługimiałyzacząć

funkcjonowaćwedleregułujętychwhaśle:

„3xs”(trzyrazy„s”),cooznaczało:samo

rządność,samofinansowanieisamodziel

ność.Kierunekprzemianwydawałsię

słuszny.Zamierzanozdecentralizować

zarządzaniegospodarką,daćwolność

przedsiębiorstwom,wprowadzićelementy

konkurencjirynkowejiurealnićcenytowa

rów.

Mianowanypełnomocnikiemrządu

dosprawreformygospodarczejprof.Wła

dysławBakazapisałpoddatą4stycznia

1982r.wdzienniku,iżodwrótodreformy

przyniósłbykrajowiklęskę:polityczną,spo

łecznąigospodarczą.„Wniosek:całąparą

naprzód.Dzisiajniemainnegowyjścia”

–zanotowałzoptymizmem.Wkrótcewła

dzezabrałysiędoroboty.Jakobliczył

wswejmonografiipt.„Reformygospodar

czewPRL(1982–1989)”DariuszT.Grala,

wkrótkimczasieSejmnapolecenierządu

uchwalił503ustawymającediametralnie

odmienićpaństwo.Zmianyopierałysię

głównienasamoograniczeniurządu.Mini

strowieotrzymywalizadaniejedynie

nadzorowaniafunkcjonowaniagospodarki,

zdającsięnamechanizmyrynkowe.Nato

miastzak³adamipracysamodzielniekiero

walidyrektorzywybieraniwdrodzekon

kursów.Bezpośredniąkontrolęnadnimi

miałysprawowaćradyrobotniczezłożone

zprzedstawicielizałóg.

Tepięknezałożeniaosocjalistycznej

samorządnościwpraktycewyglądałytro

chęinaczej.OtogłównyautorreformWła

dysławBakawdziennikupoddatą

27września1982r.opisał,jakczłonkowie

rządudebatowalizacieklenadnastępującą

kwestią:„pralkaautomatycznaPolarukosz

tuje21tys.zł.Przytejceniefabrycegrozi

bankructwo.Uratowałabyjąpodwyżka

o3tys.zł.Obecnaprodukcjawynosi600

tys.sztuk.Wszelkieanalizywskazująnato,

żepodniesieniecenyniezmniejszypopytu

poniżej600tys.sztuk,zwłaszczażeobec

niecenaczarnorynkowapralkiwynosi40

tys.Bogacąsięnatymspekulanci.Dylemat:

czynależyumożliwićfabrycepodwyższe

nieceny,czyteżdoprowadzićdojejupad

łości”–zastanawialisięministrowie.

Apodobnychfabrykidylematówbyły

tysiąceikażdyznichnadalrozstrzygał

rząd.Zludzikierującychpaństwemmało

którywogólemiałodwagępomyśleć,iżtaki

problemmógłbyrozwiązaćsamproducent.

Podkoniecpierwszegorokureform,

kiedyokazałosię,żezmianyjakośsamenie

chcąwchodzićwżycie,kierownictworządu

KALENDARIUM STANU WOJENNEGO

1980

październik –rozpoczęłysięprzygotowania

dostanuwojennego.Doopracowywaniaplanów

tejoperacjiprzystąpiłKomitetObronyKraju

idziałającezjegopoleceniaSztabGeneralny

LWPorazMSW.

12listopad –naposiedzeniuKomitetuObrony

Krajugen.Jaruzelskipoinformował,żeprzygo

towanyzostał„zestawniezbędnychaktów

prawnychdotyczącychstanuwojennego”.

1grudzień –władzeZSRRprzekazałygen.

TadeuszowiHupałowskiemuipłk.Franciszkowi

Puchaleplanywkroczeniawojskradzieckich

doPolskiwramachćwiczeń“Sojuz81”.

1981

3kwietnia –jakpodajeraportwywiaduUSA

przywódcyZSRRprzychylalisięwtedydointer

wencjiwnaszymkraju,ponieważuznali,żepol

scykomuniścistaracilimozliwośćutrzymania

władzy.

12grudnia –wramachakcjiokryptonimie

„Jodła”rozpoczęłasięakcjainternowańosób

postrzeganychprzezwładzejakopotencjalne

zagrożeniedlaustroju.Wśródzatrzymanych

znaleźlisięnietylkoczłonkowie„Solidarności”.

Wczasiestanuwojennegointernowanoponad

10tys.osóbwtymniektórewięcejniżraz.

13grudnia –wprowadzeniestanuwojennego

uchwałąRadyPaństwa.Powołaniedożycia

WojskowejRadyOcaleniaNarodowego

(WRON).WładzęwPRLprzejęłowojsko.

14grudnia –Solidarnośćwodpowiedzi

nawprowadzeniestanuwojennegozaczyna

organizowaćstrajki.WojskootaczaStocznię

Gdańską.

16grudnia –pacyfikacjakopalniWujekprzez

2|12grudnia2009|Polska

www.polskatimes.pl

Dodatek specjalny powstał we współpracy z

AndrzejKrajewski

Stanwojennybyłostatniąpróbąratunkusocjalizmuw

Paweł

Fąfara

Zaczęłosię

wPolsce

G dywprowadzanowPolscestan

wszystkimocodziennybytrodzinidal

szychkrewnych.Wtymnarastającymchao

sietrzymającyresztkamisiłwładzęaparat

partyjnydomagałsięodkierownictwarady

kalnejrozprawyzSolidarnością.Podobne

żądaniawysuwałKreml.Podługichprzygo

towaniachwkońcupremier,IsekretarzKC

PZPRiministerobronynarodowejwjednej

osobie,czyligen.Jaruzelski,zdecydowałsię

brutalnieuderzyći13grudniawprowadził

stanwojenny.SłużbaBezpieczeństwaiwoj

skorozbiłylegalnestrukturySolidarności

iinternowaływiększośćprzywódców.Jak

sięokazało,aresztowanie,zastraszenieczy

nawetmordowaniepolitycznychprzeciwni

kówniebyłozbyttrudne.Alewtensam

sposóbniedawałosięspacyfikowaćgospo

darczegokryzysu.

„Wsocjalizmieofiarniepokonujemy

trudności,którychniemawżadnyminnym

ustroju”–zapisałpodkonieclat70.publi

cystaStefanKisielewski.Napoczątku

1982r.wzasadzienicsięniezmieniło.Tuż

posylwestrzenaposiedzeniuRadyMini

strówWojciechJaruzelskijakopremier

rząduogłosił,iżzamierzakontynuować

reformygospodarcze,któreobiecał

wojenny,gospodarkakrajuleża

ławruinie.GenerałJaruzelski

swojejekipierozkazałwówczas

wykonaćmisjęniemożliwą

dorealizacji.Rządmiałwymyślićiwcielić

wżycieplanuratowaniarealnegosocjali

zmu.

Wdowcipiepopularnymnapoczątkulat

80.domitycznegoRadiaErewańdzwoni

słuchaczizadajepytanie:„Jakajestmożli

wośćwyjściazsytuacjibezwyjścia?”.

Pochwilimilczeniaspikerodpowiada

zgroźbąwgłosie:„Problemamipolskiej

gospodarkisięniezajmujemy!”.

Nawetnatlekulejącychekonomicznie

innychkrajówobozukomunistycznegoto,

cosięwydarzyłowPRL,budziłogrozę.

Władzeutraciłybowiemkontrolęnad

zarządzanącentralniegospodarkąoraz

własnąadministracją.

„Żądamododpowiednichorganów,żeby

midostarczałydokładnesprawozdania

dotyczącezagranicznegozadłużeniaposz

czególnychministerstwidowiadujęsię,że

takimidanyminierozporządzamy”–skar

żyłsięwmarcu1980r.naposiedzeniu

BiuraPolitycznegopremierEdward

Babiuch.TymczasemdługzagranicznyPRL

osiągnąłwysokość22mlddol.ibyłcztero

krotniewyższyodrocznychdochodów

dewizowychpaństwa.EkipaGierka,by

zachowaćpłynnośćfinansową,zaciągała

wzachodnichbankachwysokooprocen

towanepożyczkinaspłatęniżejoprocento

wanych.Alenapoczątku1980r.nawet

bankizRFNodmawiałyjużudzielania

nowychkredytów.

Krachsocjalistycznejekonomiipchnął

mieszkańcówPRLdobuntu,któryszybko

przekształciłsięzprotestuopodłożueko

nomicznymwpolitycznąrewoltę.Ludzie

zażądalinietylkopodwyżekpłac,aleteż

wolnościidemokracji.Czylirzeczy,

naktórerządzącykomuniściabsolutnienie

chcielisięzgodzić.Wczasiegdywładze

zmagałysięzrosnącąwsiłęSolidarnością,

gospodarkakonała.Wroku1981spadek

PKBwPolscewyniósłok.13proc.inabierał

tempa.Następowałoteżkompletnerozprę

żenieadministracjipaństwa.

WarchiwachInstytutuGauckazachowa

łysięaktaoperacjiStasiokryptonimie

„Wolke”(Chmura).Wschodnioniemieccy

sojusznicywysłaliw1981r.doWarszawy

specjalnągrupęoperacyjną,którazapomo

cąnajnowocześniejszychurządzeńpodsłu

chiwałarozmowyprowadzoneprzezurzęd

nikówzposzczególnychministerstw.

Wkrótcezszokowaniagencizaczęli

wswychraportachdocentralidonosić,że

polscyurzędnicyprowadząrozmowygłów

nienatematyprywatne,atym,conajbar

dziejichzajmuje,towymianainformacji,

wktórymmiejscuwstolicydanegodnia

będziemożnazdobyćjakiśtowar.Jakoże

napółkachsklepowychbywałtylkoocet,

aprawiekażdyinnyproduktsprzedawano

nakartki,niepowinnodziwić,iżnawet

urzędnicymusielitroszczyćsięprzede

K iedywczerwcutegorokuwydawaliśmy

wspólniezbrytyjskim„TheTimes”do

datek„ZaczęłosięwPolsce”,poświę

cony20.rocznicyobaleniakomunizmu,napi

sałem,że„niebyłobyeuropejskiejwolności,

upadkumuruberlińskiego,poszerzeniaUE

iNATObezpolskiegoCzerwca1989”.Droga

dowolnościidemokracjibyłabyjednakznacz

niekrótsza,gdybyśmyniemusieliterazobcho

dzićinnej,tymrazemtragicznejrocznicy–wy

buchuIIwojnyświatowej.Gdybyw1939roku

niezabrakłoprawdziwejsolidarnościiwspół

działaniaprzeciwtotalitaryzmom.Gdybyrzą

dzącywykazalisięwiększąprzenikliwością

ipotrafilizrozumieć,żebronieniezawszelką

cenępartykularnychinteresówbezoglądania

Jaruzelskiobiecywałreformy

gospodarcze,alejegoekipanie

potrafiłaichprzeprowadzić.

Tzw.nomenklaturatroszczyła

sięgłównieoswojeprzywileje

Pracownikowiumysłowemuprzysługiwało2,5kgmięsamiesięcznie,robotnicy4kg,a

wpoprzednimrokuIXNadzwyczajny

ZajazdPZPR.JaknawarunkiPRLbyłyto

zmianywręczrewolucyjne.Wedleplanu:

przemysł,rolnictwoiusługimiałyzacząć

funkcjonowaćwedleregułujętychwhaśle:

„3xs”(trzyrazy„s”),cooznaczało:samo

rządność,samofinansowanieisamodziel

ność.Kierunekprzemianwydawałsię

słuszny.Zamierzanozdecentralizować

zarządzaniegospodarką,daćwolność

przedsiębiorstwom,wprowadzićelementy

konkurencjirynkowejiurealnićcenytowa

rów.

Mianowanypełnomocnikiemrządu

dosprawreformygospodarczejprof.Wła

dysławBakazapisałpoddatą4stycznia

1982r.wdzienniku,iżodwrótodreformy

przyniósłbykrajowiklęskę:polityczną,spo

łecznąigospodarczą.„Wniosek:całąparą

naprzód.Dzisiajniemainnegowyjścia”

–zanotowałzoptymizmem.Wkrótcewła

dzezabrałysiędoroboty.Jakobliczył

wswejmonografiipt.„Reformygospodar

czewPRL(1982–1989)”DariuszT.Grala,

wkrótkimczasieSejmnapolecenierządu

uchwalił503ustawymającediametralnie

odmienićpaństwo.Zmianyopierałysię

głównienasamoograniczeniurządu.Mini

strowieotrzymywalizadaniejedynie

nadzorowaniafunkcjonowaniagospodarki,

zdającsięnamechanizmyrynkowe.Nato

miastzakładamipracysamodzielniekiero

walidyrektorzywybieraniwdrodzekon

kursów.Bezpośredniąkontrolęnadnimi

miałysprawowaćradyrobotniczezłożone

zprzedstawicielizałóg.

Tepięknezałożeniaosocjalistycznej

samorządnościwpraktycewyglądałytro

chęinaczej.OtogłównyautorreformWła

dysławBakawdziennikupoddatą

27września1982r.opisał,jakczłonkowie

rządudebatowalizacieklenadnastępującą

kwestią:„pralkaautomatycznaPolarukosz

tuje21tys.zł.Przytejceniefabrycegrozi

bankructwo.Uratowałabyjąpodwyżka

o3tys.zł.Obecnaprodukcjawynosi600

tys.sztuk.Wszelkieanalizywskazująnato,

żepodniesieniecenyniezmniejszypopytu

poniżej600tys.sztuk,zwłaszczażeobec

niecenaczarnorynkowapralkiwynosi40

tys.Bogacąsięnatymspekulanci.Dylemat:

czynależyumożliwićfabrycepodwyższe

nieceny,czyteżdoprowadzićdojejupad

łości”–zastanawialisięministrowie.

Apodobnychfabrykidylematówbyły

tysiąceikażdyznichnadalrozstrzygał

rząd.Zludzikierującychpaństwemmało

którywogólemiałodwagępomyśleć,iżtaki

problemmógłbyrozwiązaćsamproducent.

Podkoniecpierwszegorokureform,

kiedyokazałosię,żezmianyjakośsamenie

chcąwchodzićwżycie,kierownictworządu

KALENDARIUM STANU WOJENNEGO

1980

październik –rozpoczęłysięprzygotowania

dostanuwojennego.Doopracowywaniaplanów

tejoperacjiprzystąpiłKomitetObronyKraju

idziałającezjegopoleceniaSztabGeneralny

LWPorazMSW.

12listopad –naposiedzeniuKomitetuObrony

Krajugen.Jaruzelskipoinformował,żeprzygo

towanyzostał„zestawniezbędnychaktów

prawnychdotyczącychstanuwojennego”.

1grudzień –władzeZSRRprzekazałygen.

TadeuszowiHupałowskiemuipłk.Franciszkowi

Puchaleplanywkroczeniawojskradzieckich

doPolskiwramachćwiczeń“Sojuz81”.

1981

3kwietnia –jakpodajeraportwywiaduUSA

przywódcyZSRRprzychylalisięwtedydointer

wencjiwnaszymkraju,ponieważuznali,żepol

scykomuniścistaracilimozliwośćutrzymania

władzy.

12grudnia –wramachakcjiokryptonimie

„Jodła”rozpoczęłasięakcjainternowańosób

postrzeganychprzezwładzejakopotencjalne

zagrożeniedlaustroju.Wśródzatrzymanych

znaleźlisięnietylkoczłonkowie„Solidarności”.

Wczasiestanuwojennegointernowanoponad

10tys.osóbwtymniektórewięcejniżraz.

13grudnia –wprowadzeniestanuwojennego

uchwałąRadyPaństwa.Powołaniedożycia

WojskowejRadyOcaleniaNarodowego

(WRON).WładzęwPRLprzejęłowojsko.

14grudnia –Solidarnośćwodpowiedzi

nawprowadzeniestanuwojennegozaczyna

organizowaćstrajki.WojskootaczaStocznię

Gdańską.

16grudnia –pacyfikacjakopalniWujekprzez

www.polskatimes.pl

Polska|12grudnia2009| 3

13grudnia

Stanwojennybyłostatniąpróbąratunkusocjalizmuwgospodarce

Pracownikowiumysłowemuprzysługiwało2,5kgmięsamiesięcznie,robotnicy4kg,agórnikowi5kg.Jednakbezznajomościwhandluniemożnabyłoniczegokupić

produktówniezbêdnychdożycia.Choć

władzastarałasięjejdzielićsprawiedliwie.

Itaknp.pracownicyumysłowi,emeryci

idziecimieliprawomiesięczniedo2,5kg

mięsa,robotnica–4kg,agórnicynawet

5kg.Alenawetkartkiniezapobiegały

temu,żenakażdytowarprzedzakupem

musianoczekaćwwielogodzinnejkolejce.

Ituwładzestarałysiępomagaćsłabszym

obywatelom,jaktylkomogły.

Wedlerządowegorozporządzeniapoza

kolejnościąwsklepachobsługiwano:inwa

lidów,kobietyciężarne,kobietyzdzieckiem

naręku,starców,osobykalekie,opiekunki

PCKorazprzewleklechorych.Czasami

rodziłsięproblem,gdyosobyuprzywilejo

wanetworzyłyodrębnakolejkę.Warszaw

skaSpółdzielniaSpożywców„Społem”

radziłasobieztym,nakazującwosobnym

rozporządzeniu:„Wprzypadkuutworzenia

sięprzedsklepemdłuższejkolejkiosób

uprzywilejowanych,personelsklepowy

powinienwpierwszejkolejnościobsłużyć

osobynajbardziejposzkodowane,wprzy

padkuwiększejliczbyosóbuprawnionych

dodokonywaniazakupówpozakolejnością

powinnybyćoneobsługiwanenaprzemian

zosobaminieposiadającymiulgprzyzaku

pie”.Wtakiejrzeczywistościkoniecznesta

wałosiętworzenieprzezludzinieformal

nych,alezatobardzobliskichpowiązań,

którenazywanopoprostu„znajomościa

mi”.

Znajomościpozwalałyprzetrwaćijedno

cześnieskutecznieprywatyzowałysocjali

stycznepaństwo.Rządnakazywałzmiany,

forsowałreformy,awalczącycodziennie

oprzetrwanieludzierobiliswoje,paraliżu

jącprzyokazjimechanizmysocjalistycznej

gospodarki.Prawdziwezmianyipoprawę

sytuacjimogłoprzynieśćjedyniedanieim

wolnościzarównopolitycznej,jakiekono

micznej.AletegoekipaJaruzelskiegonie

potrafiłazrobić.Obezwładniałjąstrach

przedodrodzeniemsięSolidarności,

połączonyzoporemaparatu

administracyjnopartyjnego,zwanego

potocznienomenklaturą.Taolbrzymia

armialiczyłasobieok.270tys.ludziisku

teczniebroniłasięprzednadmiernąkon

trolązestronynajwyższychwładz,jedno

cześniepowiększającswąuprzywilejowaną

pozycjęwstosunkudoresztyspołeczeń

stwa.„Nawetczłonkowienajwyższegokie

rownictwanieodważylisięnaotwartą

walkęzpartykularnymiinteresami–oba

wialisię,żegrupazniszczykażdego”

–wspominałekonomicznydoradcaEdwar

daGierkaPawełBożyk.

Dotegojeszczepodkoniec1982r.ostrze

gawczewarknięciezabrzmiałonaKremlu.

PrzywódcaZSRRJurijAndropowwliście

przysłanymdoJaruzelskiegozapytywał:

„Chciałobysięjaśniejpojąć,jakpolscy

towarzyszewyobrażająsobiekoncepcję

»odnowy«socjalizmu,czyniematunie

bezpieczeństwaprzekroczeniagranicy,

zaktórąpowstanąprzesłankidowpełni

legalnego,»pełzającego«odchodzenia

odzasadmarksistowskoleninowskich”.

Takjasnoostrzegał,iżreformyiliberalizacja

gospodarczopolitycznaniemogąpójść

zadaleko.

„Odreformyniemaodwrotutakżedlate

go,żewszystkieinnesposobyzostałyjuż

wykorzystane.Wszystkokończyłosiękra

chem,kolejnymkryzysem”–zanotował

wdziennikuwmarcu1983r.wicepremier

Rakowski.Tadesperacjaniemogłanastra

jaćoptymistycznie,zwłaszczażewpowo

dzeniezmianprzestawaliwierzyćci,którzy

mielijewcielaćwżycie

AndrzejZimowski,wysokiurzędnik

wKomisjiPlanowaniaprzyRadzieMini

strów,w1983r.uznał,żedalszapraca

napaństwowejposadzieniemasensu.

„Wokółwaliłsięprzemysł,marnowaływiel

kiepieniądzezamrożonewtysiącachroz

poczętychiniezakończonychinwestycji”

–pisałwewspomnieniachzamieszczonych

wksiążce„Prywaciarze1945–89”.Rzucił

więcpracęizałożyłzakładrzemieślniczy

wytwarzającywyrobyzgumy.

„Byłemzaskoczony,gdyżnigdynieprzy

puszczałem,żewrzemiośletylemożna

zarobić”–wspominałZimowski.Jegofirma

dziękiznajomościomwUrzędzieCelnym

otrzymałapozwolenienaeksport

doinnychkrajówsocjalistycznychiwkrótce

właścicielzostałzamożnymczłowiekiem.

Wtensposóbsocjalistycznepaństwojego

mieszkańcy(zwłaszczacidobrzeustosun

kowali)prywatyzowalioddolnieiodgórnie.

Niewielepomogłycorazbardziejrepresyjne

działaniareżymu.Nawetuchwalonazpole

ceniaJaruzelskiegowmaju1985r.ustawa

oszczególnejodpowiedzialnościkarnejnie

zatrzymałaprocesusamorzutnejprywaty

zacjipaństwa.Wciągurokunamocy

specustawywwięzieniachzamknięto

ponad30tys.ludzioskarżonychonaduży

ciagospodarcze,poczymzpowoduprze

pełnieniazakładówkarnychprzestanoją

wogólestosować.

Podczasspotkania18marca1985r.pre

zydiumrząduwNatoliniewicepremier

Rakowskiwswymwystąpieniuprzedstawił

kierownictwurozmiaryklęski.Prawie

żadnezzałożeńreformyniefunkcjonowało

dobrze.Conajgorsze,nakazywaneprzez

ekipęJaruzelskiegozmianyignorowalilub

sabotowaliwszyscy,odzwykłychobywateli

pourzędnikówwysokiegoszczebla.

NakoniecposiedzeniaWojciechJaruzelski

oświadczyłdramatycznie:„Niemamyżad

nychrezerw,tylkoreformę.Klęskareformy

byłabynietylkoklęskąekipykierowniczej,

tobyłobycośznaczniewięcej–klęska

systemusocjalistycznegownaszymkrajuze

wszystkiminegatywnymikonsekwencjami

międzynarodowymi.Tookreślastawkę

ihistorycznywymiarsprawy”.Musiało

minąćjeszczekilkalat,bykierownictwo

PZPRdostrzegło,żetaostatecznaklęskajuż

sięwydarzyła.

postanowiłozająćsięedukacjąkadr.Na

10stycznia1983r.zapowiedzianoegzamin

testowywśróddyrektorów,ichzastępców

ikierownikówurzędówcentralnychzwie

dzynatematreformy„3xs”.Doobowiąz

kowegotestumiałoprzystąpićprawie3tys.

urzędnikówpaństwowych.„Przyznaćtrze

ba,żedecyzjatawywołaładużeożywienie

»intelektualne«”–zsatysfakcjązanotował

Baka.„Dyrektorzydepartamentówzaczęli

sięuczyćekonomii,sięgalipoksiążki

iopracowania,któredotejporyniebudziły

większegozainteresowania”–dodawał.Jak

podanowstatystycetestnaocenęcelującą

(150punktów)zdałojedynie6osób.Naj

więcej,bo1495dyrektorówikierowników,

dostałoocenędostateczną,aegzaminobla

ło420osób.Wszyscyoniotrzymalipotem

wybór–egzaminypoprawkowedoskutku

lubdymisja.Pomimotychniekonwencjo

nalnychmetodstaraniaprof.Bakiprzynosi

łymierneefekty.

„Ministrowiegolekceważą,jestobiektem

kpiniataków”–zanotowałwdzienniku

wicepremierMieczysławF.Rakowski,roz

ważającprzyczynyporażekpełnomocnika

rządudosprawreform.„Rzeczpolega

natym,żewiększośćministrówsfery

gospodarczejuważa,żereformajestniepo

rozumieniem.Woląsystemdyrektywny,

nakazowy.Sątopanowie,którzychcąrzą

dzićtakjakwminionychtrzydziestu

latach”–zauważał.

Kiedynapoczątku1983r.reżymowe

mediadonosiłyopierwszychsukcesach

reformy,wzrościeprodukcjiprzemysłowej

iPKB,obywateleprzyjęlitewiadomości

bardzosceptycznie.Zpodobnąniewiarą

odnoszonosiędostalepowtarzanejinfor

macji,iżzagospodarczykrachsąodpowie

dzialnesankcjewprowadzoneprzezUSA

iinnekrajezachodnie.Zatofuroręzrobił

prasowytytułw„TrybunieLudu”informu

jącyczytelnikówosukcesachprzemysłu

włókienniczego:„Cośdrgnęłowrajsto

pach”.JakpodsumowałtoJanPietrzakpod

czaswystępuKabaretupodEgidą:„Jeśli

jeszczekomuśpolatachcośdrgniewrajsto

pach,no,nototylkopogratulować”.Ogól

niejednakludziczęściejniżwesołośćogar

niałopoczuciebeznadziejności.System

kartkowygwarantowałimdostaniejedynie

W1985r.częśćkierownictwa

PZPRwiedziałajuż,żenastąpił

całkowitykrachgospodarczy.

Zaczęłasięcichaprywatyzacja

socjalistycznegopaństwa

drAndrzejKrajewski –historyk,publicy

sta,specjalizujesięwdziejachnajnowszych,

współpracownikInstytutuStudiówWschod

nichUniwersytetuwBremie

ZOMOiwojsko,9

zastrzelonychi21ran

nychgórników

20grudnia –koniec

strajkuwPorcie

Gdańskim.

23grudnia –pacyfikacja

HutyKatowice.StanyZjednoczonewprowa

dzająsankcjegospodarczeprzeciwkoPRL.

28grudnia –koniecstrajkuwkopalniPiast–

ostatniegostrajkuokupacyjnego.

1982

1stycznia –DowięzienianaBiałołęceprzewie

zionozobozuwStrzebielinkukilkunastuczłon

kówKomisjiKrajowej.Wśródnichm.in.Karola

ModzelewskiegoiJanaRulewskiego

5lutego –rozpoczęłysięmanifestacjespace

rowe–najpierwwŚwidniku,potemwinnych

miastach(masowewychodzenienaspacery

wczasietrwaniadziennikatelewizyjnego

o19:30).

22kwietnia –powstajeTymczasowaKomisja

KoordynacyjnaSolidarności.

31sierpnia –demonstracjewcałymkraju

wrocznicęporozumieńsierpniowych.Trzech

demonstrantówzabitychprzezmilicję

wLubinie.

11listopada –władzePRLzwolniłyzobozu

internowaniaLechaWałęsę.

31grudnia –zawieszeniestanuwojennego.

1983

14maja –milicjancizamordowalinaposterun

kuprzyul.JezuickiejwWarszawielicealistę

GrzegorzaPrzemyka.

16–23czerwca –druga

pielgrzymkadoPolski

papieżaJanaPawłaII.

22lipca –zniesienie

stanuwojennego,rozwią

zanieWRON.

Wokresieod13grudnia1981

do22lipca1983śmierćponiosło

56osóbpodczasstrajkówimanifestacji.

www.polskatimes.pl

Polska|12grudnia2009| 3

13grudnia

Stanwojennybyłostatniąpróbąratunkusocjalizmuwgospodarce

produktówniezbędnychdożycia.Choć

władzastarałasięjejdzielićsprawiedliwie.

Itaknp.pracownicyumysłowi,emeryci

idziecimieliprawomiesięczniedo2,5kg

mięsa,robotnica–4kg,agórnicynawet

5kg.Alenawetkartkiniezapobiegały

temu,żenakażdytowarprzedzakupem

musianoczekaćwwielogodzinnejkolejce.

Ituwładzestarałysiępomagaćsłabszym

obywatelom,jaktylkomogły.

Wedlerządowegorozporządzeniapoza

kolejnościąwsklepachobsługiwano:inwa

lidów,kobietyciężarne,kobietyzdzieckiem

naręku,starców,osobykalekie,opiekunki

PCKorazprzewleklechorych.Czasami

rodziłsięproblem,gdyosobyuprzywilejo

wanetworzyłyodrębnakolejkę.Warszaw

skaSpółdzielniaSpożywców„Społem”

radziłasobieztym,nakazującwosobnym

rozporządzeniu:„Wprzypadkuutworzenia

sięprzedsklepemdłuższejkolejkiosób

uprzywilejowanych,personelsklepowy

powinienwpierwszejkolejnościobsłużyć

osobynajbardziejposzkodowane,wprzy

padkuwiększejliczbyosóbuprawnionych

dodokonywaniazakupówpozakolejnością

powinnybyćoneobsługiwanenaprzemian

zosobaminieposiadającymiulgprzyzaku

pie”.Wtakiejrzeczywistościkoniecznesta

wałosiętworzenieprzezludzinieformal

nych,alezatobardzobliskichpowiązań,

którenazywanopoprostu„znajomościa

mi”.

Znajomościpozwalałyprzetrwaćijedno

cześnieskutecznieprywatyzowałysocjali

stycznepaństwo.Rządnakazywałzmiany,

forsowałreformy,awalczącycodziennie

oprzetrwanieludzierobiliswoje,paraliżu

jącprzyokazjimechanizmysocjalistycznej

gospodarki.Prawdziwezmianyipoprawę

sytuacjimogłoprzynieśćjedyniedanieim

wolnościzarównopolitycznej,jakiekono

micznej.AletegoekipaJaruzelskiegonie

potrafiłazrobić.Obezwładniałjąstrach

przedodrodzeniemsięSolidarności,

połączonyzoporemaparatu

administracyjnopartyjnego,zwanego

potocznienomenklaturą.Taolbrzymia

armialiczyłasobieok.270tys.ludziisku

teczniebroniłasięprzednadmiernąkon

trolązestronynajwyższychwładz,jedno

cześniepowiększającswąuprzywilejowaną

pozycjęwstosunkudoresztyspołeczeń

stwa.„Nawetczłonkowienajwyższegokie

rownictwanieodważylisięnaotwartą

walkęzpartykularnymiinteresami–oba

wialisię,żegrupazniszczykażdego”

–wspominałekonomicznydoradcaEdwar

daGierkaPawełBożyk.

Dotegojeszczepodkoniec1982r.ostrze

gawczewarknięciezabrzmiałonaKremlu.

PrzywódcaZSRRJurijAndropowwliście

przysłanymdoJaruzelskiegozapytywał:

„Chciałobysięjaśniejpojąć,jakpolscy

towarzyszewyobrażająsobiekoncepcję

»odnowy«socjalizmu,czyniematunie

bezpieczeństwaprzekroczeniagranicy,

zaktórąpowstanąprzesłankidowpełni

legalnego,»pełzającego«odchodzenia

odzasadmarksistowskoleninowskich”.

Takjasnoostrzegał,iżreformyiliberalizacja

gospodarczopolitycznaniemogąpójść

zadaleko.

„Odreformyniemaodwrotutakżedlate

go,żewszystkieinnesposobyzostałyjuż

wykorzystane.Wszystkokończyłosiękra

chem,kolejnymkryzysem”–zanotował

wdziennikuwmarcu1983r.wicepremier

Rakowski.Tadesperacjaniemogłanastra

jaćoptymistycznie,zwłaszczażewpowo

dzeniezmianprzestawaliwierzyćci,którzy

mielijewcielaćwżycie

AndrzejZimowski,wysokiurzędnik

wKomisjiPlanowaniaprzyRadzieMini

strów,w1983r.uznał,żedalszapraca

napaństwowejposadzieniemasensu.

„Wokółwaliłsięprzemysł,marnowaływiel

kiepieniądzezamrożonewtysiącachroz

poczętychiniezakończonychinwestycji”

–pisałwewspomnieniachzamieszczonych

wksiążce„Prywaciarze1945–89”.Rzucił

więcpracęizałożyłzakładrzemieślniczy

wytwarzającywyrobyzgumy.

„Byłemzaskoczony,gdyżnigdynieprzy

puszczałem,żewrzemiośletylemożna

zarobić”–wspominałZimowski.Jegofirma

dziękiznajomościomwUrzędzieCelnym

otrzymałapozwolenienaeksport

doinnychkrajówsocjalistycznychiwkrótce

właścicielzostałzamożnymczłowiekiem.

Wtensposóbsocjalistycznepaństwojego

mieszkańcy(zwłaszczacidobrzeustosun

kowali)prywatyzowalioddolnieiodgórnie.

Niewielepomogłycorazbardziejrepresyjne

działaniareżymu.Nawetuchwalonazpole

ceniaJaruzelskiegowmaju1985r.ustawa

oszczególnejodpowiedzialnościkarnejnie

zatrzymałaprocesusamorzutnejprywaty

zacjipaństwa.Wciągurokunamocy

specustawywwięzieniachzamknięto

ponad30tys.ludzioskarżonychonaduży

ciagospodarcze,poczymzpowoduprze

pełnieniazakładówkarnychprzestanoją

wogólestosować.

Podczasspotkania18marca1985r.pre

zydiumrząduwNatoliniewicepremier

Rakowskiwswymwystąpieniuprzedstawił

kierownictwurozmiaryklęski.Prawie

żadnezzałożeńreformyniefunkcjonowało

dobrze.Conajgorsze,nakazywaneprzez

ekipęJaruzelskiegozmianyignorowalilub

sabotowaliwszyscy,odzwykłychobywateli

pourzędnikówwysokiegoszczebla.

NakoniecposiedzeniaWojciechJaruzelski

oświadczyłdramatycznie:„Niemamyżad

nychrezerw,tylkoreformę.Klęskareformy

byłabynietylkoklęskąekipykierowniczej,

tobyłobycośznaczniewięcej–klęska

systemusocjalistycznegownaszymkrajuze

wszystkiminegatywnymikonsekwencjami

międzynarodowymi.Tookreślastawkę

ihistorycznywymiarsprawy”.Musiało

minąćjeszczekilkalat,bykierownictwo

PZPRdostrzegło,żetaostatecznaklęskajuż

sięwydarzyła.

Pracownikowiumysłowemuprzysługiwało2,5kgmięsamiesięcznie,robotnicy4kg,agórnikowi5kg.Jednakbezznajomościwhandluniemożnabyłoniczegokupić

postanowiłozająćsięedukacjąkadr.Na

10stycznia1983r.zapowiedzianoegzamin

testowywśróddyrektorów,ichzastępców

ikierownikówurzędówcentralnychzwie

dzynatematreformy„3xs”.Doobowiąz

kowegotestumiałoprzystąpićprawie3tys.

urzędnikówpaństwowych.„Przyznaćtrze

ba,żedecyzjatawywołaładużeożywienie

»intelektualne«”–zsatysfakcjązanotował

Baka.„Dyrektorzydepartamentówzaczęli

sięuczyćekonomii,sięgalipoksiążki

iopracowania,któredotejporyniebudziły

większegozainteresowania”–dodawał.Jak

podanowstatystycetestnaocenęcelującą

(150punktów)zdałojedynie6osób.Naj

więcej,bo1495dyrektorówikierowników,

dostałoocenędostateczną,aegzaminobla

ło420osób.Wszyscyoniotrzymalipotem

wybór–egzaminypoprawkowedoskutku

lubdymisja.Pomimotychniekonwencjo

nalnychmetodstaraniaprof.Bakiprzynosi

łymierneefekty.

„Ministrowiegolekceważą,jestobiektem

kpiniataków”–zanotowałwdzienniku

wicepremierMieczysławF.Rakowski,roz

ważającprzyczynyporażekpełnomocnika

rządudosprawreform.„Rzeczpolega

natym,żewiększośćministrówsfery

gospodarczejuważa,żereformajestniepo

rozumieniem.Woląsystemdyrektywny,

nakazowy.Sątopanowie,którzychcąrzą

dzićtakjakwminionychtrzydziestu

latach”–zauważał.

Kiedynapoczątku1983r.reżymowe

mediadonosiłyopierwszychsukcesach

reformy,wzrościeprodukcjiprzemysłowej

iPKB,obywateleprzyjęlitewiadomości

bardzosceptycznie.Zpodobnąniewiarą

odnoszonosiędostalepowtarzanejinfor

macji,iżzagospodarczykrachsąodpowie

dzialnesankcjewprowadzoneprzezUSA

iinnekrajezachodnie.Zatofuroręzrobił

prasowytytułw„TrybunieLudu”informu

jącyczytelnikówosukcesachprzemysłu

włókienniczego:„Cośdrgnęłowrajsto

pach”.JakpodsumowałtoJanPietrzakpod

czaswystępuKabaretupodEgidą:„Jeśli

jeszczekomuśpolatachcośdrgniewrajsto

pach,no,nototylkopogratulować”.Ogól

niejednakludziczęściejniżwesołośćogar

niałopoczuciebeznadziejności.System

kartkowygwarantowałimdostaniejedynie

W1985r.częśćkierownictwa

PZPRwiedziałajuż,żenastąpił

całkowitykrachgospodarczy.

Zaczęłasięcichaprywatyzacja

socjalistycznegopaństwa

drAndrzejKrajewski –historyk,publicy

sta,specjalizujesięwdziejachnajnowszych,

współpracownikInstytutuStudiówWschod

nichUniwersytetuwBremie

ZOMOiwojsko,9

zastrzelonychi21ran

nychgórników

20grudnia –koniec

strajkuwPorcie

Gdańskim.

23grudnia –pacyfikacja

HutyKatowice.StanyZjednoczonewprowa

dzająsankcjegospodarczeprzeciwkoPRL.

28grudnia –koniecstrajkuwkopalniPiast–

ostatniegostrajkuokupacyjnego.

1982

1stycznia –DowięzienianaBiałołęceprzewie

zionozobozuwStrzebielinkukilkunastuczłon

kówKomisjiKrajowej.Wśródnichm.in.Karola

ModzelewskiegoiJanaRulewskiego

5lutego –rozpoczęłysięmanifestacjespace

rowe–najpierwwŚwidniku,potemwinnych

miastach(masowewychodzenienaspacery

wczasietrwaniadziennikatelewizyjnego

o19:30).

22kwietnia –powstajeTymczasowaKomisja

KoordynacyjnaSolidarności.

31sierpnia –demonstracjewcałymkraju

wrocznicęporozumieńsierpniowych.Trzech

demonstrantówzabitychprzezmilicję

wLubinie.

11listopada –władzePRLzwolniłyzobozu

internowaniaLechaWałęsę.

31grudnia –zawieszeniestanuwojennego.

1983

14maja –milicjancizamordowalinaposterun

kuprzyul.JezuickiejwWarszawielicealistę

GrzegorzaPrzemyka.

16–23czerwca –druga

pielgrzymkadoPolski

papieżaJanaPawłaII.

22lipca –zniesienie

stanuwojennego,rozwią

zanieWRON.

Wokresieod13grudnia1981

do22lipca1983śmierćponiosło

56osóbpodczasstrajkówimanifestacji.

4|12grudnia2009|Polska

www.polskatimes.pl

RichardPipes

ReagandużopomógłPolakom

Zprof. RichardemPipesem ,

doradcąprezydentaRonalda

Reaganads.RosjiiEuropyŚrod

kowej,rozmawiaJoannaBerendt

PrezydentReagankontaktowałsięwsprawiePolski

jeszczezkimś?Podobnoutrzymywałbliskiestosunki

zpapieżemJanemPawłemII,zktórymdużorozmawiał

natematsytuacjiwkomunistycznymblokuEuropy

Wschodniej.

Prezydentnapewnokontaktowałsięwtejsprawiezpapie

żem,bobyłaonadlanichobubardzoważna.Najczęściej

porozumiewalisięzesobąprzezosobytrzecie,coniezmie

nia,żemielistałyiregularnykontaktzesobą.Ciężkomi

jednakpowiedzieć,czycokolwiekwsprawiestanuwojen

negopostanowiliwspólnie,botenkanałinformacyjnybył

pozamną.

PamiętaPan,cosiędziałowgabinecieprezydenta

RonaldaReagana,kiedydowiedzieliściesię,żewPol

scewprowadzonostanwojenny?

Pamiętam,żewszystkorozgrywałosiępóźnymwieczorem

12grudnia.Jabyłemwdomu,kiedyotrzymałemtelefon

zBiałegoDomunatemattego,codziałosięwPolsce.

Poprosili,żebymsięjaknajszybciejzjawił.Pojechałemtam.

PrezydentaReaganawtedyniebyłowWaszyngtonie,bo

akuratprzebywałwswoimdomunawsi.Byłzatowicepre

zydentGeorgeBush.Naspotkaniupanowałozamieszanie,

boniktniewiedział,conaprawdęsiędziało.Komunikacja

zPolskąbyławkiepskimstanie.Próbowaliśmysięczegoś

dowiedziećnawłasnąrękę.Jadzwoniłemposwoichznajo

mychPolakach,aleoniteżnicniewiedzieli.WWaszyngto

niebyłwtedyakuratczłonekSolidarnościionniebyłspe

cjalniezaskoczonywiadomościamiowprowadzeniustanu

wojennego,któredocierałydonaswstrzępach.Dopiero

następnegodniabyliśmywstanieustalićcośkonkretniej

szego.

MówiPan,żestanwojennywPolscezostałwprowadzo

nypodwpływemnaciskówzestronyZwiązkuRadzie

ckiego.MyśliPan,żegdybynietapresja,generałJaru

zelski,bytegoniezrobił?

Jamyślę,żeJaruzelskisambysięnatoniezdobył.Teraz

wiemy,żeonsięstraszniewahał,ananiegonapierali.Przy

jeżdżalibezustanniedoniego,naciskalinaniegoigrozili

mu.Pamiętam,żejużwlatach90.byłemnakonferencji

wJachrance,naktórejznaleźlisięteżwłaśniegenerałJaru

zelskiidowódcawojskUkładuWarszawskiego,marszałek

WiktorKulikow.Generałimarszałekopowiadaliwtedy

nieoficjanie,żestanwojennywprowadzili,bostraszniebali

siędużejdemonstracjiSolidarności,którabyłazaplanowa

nana17grudnia.

AkiedydołączyłdowasprezydentReagan?

Następnegotygodnia,kiedymieliśmywłaściweposiedzenie

całejRadyBezpieczeństwa.

GenerałJaruzelskiwewszystkichswoichwywiadach

kreujesięnaojcanarodu,obrońcędemokracji–zmu

szonybyłpodjąćstraszną,alekoniecznąpodkażdym

względemdecyzję,któraochroniłaówczesnąPolskę

przedkatastrofą...

Toprawda,żeZwiązekRadzieckinaciskałnaniego,booba

wiałsię,żetaidea„Solidarności”zaczniesięrozprzestrze

niaćpoZSRRijegosatelitach.Rosjanieniechcielisamitego

zrobić,żebynieściągaćnasiebiewrogiejreakcjiZachodu.

Widzieliśmyprotokoły,któretoudowadniają.Natomiastto

nieznaczy,żeJaruzelskiniemiałabsolutnieinnegowyjścia.

Podjąłtaką,anieinnądecyzjęimusizatozapłacić.Tozro

zumiałe,żeterazpróbujesięwybielać.

Ijakzareagował?

Prezydentbyłwściekły.Nigdyniewidziałemgoażtakzde

nerwowanego.Zdawałsobieoczywiściesprawę,żeto

RosjaniewywarlipresjęnagenerałaWojciechaJaruzelskie

go,bytenwprowadziłstanwojenny.Wszyscywiemy,że

jegostosunekdoZwiązkuRadzieckiegonigdyniebyłspe

cjalnieprzychylny,aletasytuacjadolałatylkooliwy

doognia.Najbardziejdenerwowałogo,żepomimooczywi

stościtychnacisków,któreZSRRwywierałnaPolskę–

adodatkowomieliśmypotwierdzenietegowpostacirelacji

pułkownikaKuklińskiego–Breżniewwszystkiemuzaprze

czał.Pomimotego,żeReagannigdyniemiałznimpopraw

nychrelacji,towtedyterelacjejeszczebardziejsiępogor

szyły.

AcoztąnotatkąadiutantamarszałkaWIktora

Kulikowa,gen.WiktoraAnoszkina,wedługktórejgene

rałJaruzelskinietylkowiedziałotym,żeniemazagro

żeniainwazjiwojskowejzestronyZwiązku,alesamgo

prosiłopomocwojskową?

Takbyło.Jaruzelskistraszniesiębałwybuchuwojnycywil

nejwPolsce.WzwiązkuztymprosiłZwiązekRadziecki,by

wraziejakiświększychzamieszek,wspomógłgomilitarnie.

Cochciałzatemzrobićamerykańskiprezydent?

Zastanawiałsięnawetnadcałkowitymzerwaniemstosun

kówzeZwiązkiemRadzieckim.

Alezdajesię,żeskończyłosiętylkonasankcjach.

Tak,tobyłowłaśniemojąodpowiedzialnością.Musiałem

sporządzićlistęsankcji,którepotemnałożyliśmynaPolskę

iZSRR.Byłjednakproblemznaszymisojusznikami

wEuropie,którzyniechcielipoprzećtakiegorozwiązania.

Większośćuważała,żetosprawaPolskiiniechcielisięwto

mieszać.TylkoWielkaBrytaniapozytywnieodpowiedziała

nanaszewezwanie.

Dlaczegobyłtakisłabyodzew?

ZdecydowanawiększośćuważałapostanowieniazJałty

zaciągleobowiązujące.Polskajakotakabyłaczęściąbloku

komunistycznegoiniebyłosensuingerowaćwpolitykę

ZSRRczystaraćsięjązmieniać.Uważali,żeichwpływynie

sięgałyPolskiczyCzech.StanyZjednoczonenigdynie

zaakceptowałyJałty.ZwłaszczaReaganbyłjejwielkimprze

ciwnikiem.

RonaldReaganiJanPawełIIutrzymywalistałykontakticzęstorozmawialioPolsce

GenerałJaruzelskipodważaautentycznośćzeszytów

Anoszkina,mówiąc,żetotylko“pomocsynsacyjna,”

któraniewiadomo,gdzieikiedyzostałasporządzona.

Niemogęsięwypowiadaćnatematautentycznościtych

zeszytów,boichnigdyniewidziałeminiebyłomniewPol

sce,kiedymiałybyćonesporządzane.Wielokrotniejednak

słyszałemitoniezjednegoźródłaotym,jakJaruzelski

obawiałsię,żesamnieopanujeopozycjonistówijakprosił

owsparciewojskUkładuWarszawskiego.

otrzymywa³em,by³owtedywidaæskupiskawojskradzie

ckichiinnych.Podkoniectegorokuzdjęciasatelitarne

niczegotakiegojużniepokazały.ZSRRconajwyżejmógł

zastosowaćwzględemPolskiekonomicznerepresje–

naprzykładodciąćdostawygaz.

Niemyśleliście,bymimowszystkojakośzareagować

wcześniej,skorojużmieliścieinformacjenatemat

tego,żemabyćwprowadzonystanwojenny?

Myrównieżpopełniliśmybłąd.Zpoczątkiemgrudniaprzy

jechałdoWaszyngtonujakiśwysokirangąurzędnikpań

stwowyzPRL.Reaganaakuratniebyło,więcspotkałsię

tylkozwiceprezydentemBushem.Chciałzobaczyć,jak

przyjmiemywiadomośćoplanowanymwprowadzeniu

stanuwojennego.Zdawałsobiebowiemsprawęztego,że

BushwiedziałotychplanachodKuklińskiego.Niedoczekał

sięjednakżadnejreakcji.Bushmilczałnatematstanu

wojennego,coWarszawaprzyjęłajakoaprobatę.

Historycyudowadniają,żeJaruzelskiemupotrzebny

byłstanwojenny,żebyutrzymaćsięprzywładzy.

Toniewątpliwiebyłzamachstanu,aleniewiem,czymiał

pomócmuutrzymaćsięprzywładzy.Byłwkońcunajważ

niejsząosobąwpaństwie,którejzdaniasięniekwestiono

wało.Wydajemisię,żejedynympowodem,dlaktóregoto

zrobiłbyłytenaciski,którymniepotrafiłsięoprzeć.

Rozważaliścietakżecośpozasankcjami?

PrezydentReaganzagrałwstosunkudoPolskiekonomicz

nąkartą–jeżeliJaruzelskizniesiestanwojenny,USAudzie

ląPolscepomocyfinansowej.Niechodziłojednakoekono

mię.Tobyłakwestiaczystopolityczna.

Jakabyławtymwszystkimdokładnierolapułkownika

RyszardaKuklińskiego?

ByłnaszymwspółpracownikiemwWarszawie.ZPRL

doStanówZjednoczonychuciekłjakośnapoczątkulistopa

da.Toodniegowiedzieliśmyoplanowanymwprowadzeniu

zamachustanu.Niewiedziałjednak,kiedytomiałonastą

pić.Tego12grudniabyłtaksamozaskoczonyjakimy

wszyscy.

Amożemypospekulować,cobybyło,gdybysięjednak

oparłtejpresji?

Tomożliwe,żemógłbyzostaćwtedyodsuniętyodwładzy.

Tezrywywolnościowemiałybyszansęsięrozprzestrzenić,

doczegoRosjanieniemoglidopuścić.

AwidziPanjakieśanalogiepomiędzytym,codziało

sięwtymroku1981,atymcodziałosięwGruzji

wzeszłymroku?

Rosjaciąglemasporewpływywswoichdawnychrepubli

kach,jakwłaśnieGruzjaczyUkraina.Podtymwzględemsą

pewnepodobieństwa.

Acozpłk.Kuklińskim?WPolscejestondośćkontro

wersyjnąpostacią–niektórzyuważajągozazdrajcę

stanu,ainnizabohatera.

Oczywiście,żebyłbohaterem.Narażałswojeżycie,

sabotażującreżimkomunistyczny.Polskaniemogłaprze

cieżwtamtymczasiedecydowaćsamaosobie.Toabsurd

uważaćgozazdrajcę.

EuropynieinteresowałaPolska,bo

uważałapostanowieniazJałtyzaciągle

obowiązujące.Polskabyławięcczęścią

blokukomunistycznego,czyliZSRR.

ReaganjednaknigdyJałtynieuznał

Czydzisiajpatrzącnato,codziałosięwPolsce28lat

temu,widziciecośinnegoniżwtedy?

Oczywiście,żetak.Przedewszystkimmamydużowięcej

informacji,niżmieliśmywtedy.Naszdzisiejszyoglądtam

tychwydarzeńjestdużobardziejsprawiedliwy.Wtedybyli

śmyzupełnieślepi.

Rozmawiała:JoannaBerendt

PłkKuklińskiprzekazałjeszczejakieśinneinformacje?

Np.odnośnietego,czygroźbawkroczeniadoPolski

wojskUkładuWarszawskiegobyłarealna?

To,żebyłatopustapogróżkawiedzieliśmyibezniego.

WkroczeniawojskUkładuspodziewaliśmysięnapoczątku

1981roku.Nazdjęciachsatelitarnych,któreregularnie

4|12grudnia2009|Polska

www.polskatimes.pl

RichardPipes

ReagandużopomógłPolakom

Zprof. RichardemPipesem ,

doradcąprezydentaRonalda

Reaganads.RosjiiEuropyŚrod

kowej,rozmawiaJoannaBerendt

PrezydentReagankontaktowałsięwsprawiePolski

jeszczezkimś?Podobnoutrzymywałbliskiestosunki

zpapieżemJanemPawłemII,zktórymdużorozmawiał

natematsytuacjiwkomunistycznymblokuEuropy

Wschodniej.

Prezydentnapewnokontaktowałsięwtejsprawiezpapie

żem,bobyłaonadlanichobubardzoważna.Najczęściej

porozumiewalisięzesobąprzezosobytrzecie,coniezmie

nia,żemielistałyiregularnykontaktzesobą.Ciężkomi

jednakpowiedzieć,czycokolwiekwsprawiestanuwojen

negopostanowiliwspólnie,botenkanałinformacyjnybył

pozamną.

PamiętaPan,cosiędziałowgabinecieprezydenta

RonaldaReagana,kiedydowiedzieliściesię,żewPol

scewprowadzonostanwojenny?

Pamiętam,żewszystkorozgrywałosiępóźnymwieczorem

12grudnia.Jabyłemwdomu,kiedyotrzymałemtelefon

zBiałegoDomunatemattego,codziałosięwPolsce.

Poprosili,żebymsięjaknajszybciejzjawił.Pojechałemtam.

PrezydentaReaganawtedyniebyłowWaszyngtonie,bo

akuratprzebywałwswoimdomunawsi.Byłzatowicepre

zydentGeorgeBush.Naspotkaniupanowałozamieszanie,

boniktniewiedział,conaprawdęsiędziało.Komunikacja

zPolskąbyławkiepskimstanie.Próbowaliśmysięczegoś

dowiedziećnawłasnąrękę.Jadzwoniłemposwoichznajo

mychPolakach,aleoniteżnicniewiedzieli.WWaszyngto

niebyłwtedyakuratczłonekSolidarnościionniebyłspe

cjalniezaskoczonywiadomościamiowprowadzeniustanu

wojennego,któredocierałydonaswstrzępach.Dopiero

następnegodniabyliśmywstanieustalićcośkonkretniej

szego.

MówiPan,żestanwojennywPolscezostałwprowadzo

nypodwpływemnaciskówzestronyZwiązkuRadzie

ckiego.MyśliPan,żegdybynietapresja,generałJaru

zelski,bytegoniezrobił?

Jamyślę,żeJaruzelskisambysięnatoniezdobył.Teraz

wiemy,żeonsięstraszniewahał,ananiegonapierali.Przy

jeżdżalibezustanniedoniego,naciskalinaniegoigrozili

mu.Pamiętam,żejużwlatach90.byłemnakonferencji

wJachrance,naktórejznaleźlisięteżwłaśniegenerałJaru

zelskiidowódcawojskUkładuWarszawskiego,marszałek

WiktorKulikow.Generałimarszałekopowiadaliwtedy

nieoficjanie,żestanwojennywprowadzili,bostraszniebali

siędużejdemonstracjiSolidarności,którabyłazaplanowa

nana17grudnia.

AkiedydołączyłdowasprezydentReagan?

Następnegotygodnia,kiedymieliśmywłaściweposiedzenie

całejRadyBezpieczeństwa.

GenerałJaruzelskiwewszystkichswoichwywiadach

kreujesięnaojcanarodu,obrońcędemokracji–zmu

szonybyłpodjąćstraszną,alekoniecznąpodkażdym

względemdecyzję,któraochroniłaówczesnąPolskę

przedkatastrofą...

Toprawda,żeZwiązekRadzieckinaciskałnaniego,booba

wiałsię,żetaidea„Solidarności”zaczniesięrozprzestrze

niaćpoZSRRijegosatelitach.Rosjanieniechcielisamitego

zrobić,żebynieściągaćnasiebiewrogiejreakcjiZachodu.

Widzieliśmyprotokoły,któretoudowadniają.Natomiastto

nieznaczy,żeJaruzelskiniemiałabsolutnieinnegowyjścia.

Podjąłtaką,anieinnądecyzjęimusizatozapłacić.Tozro

zumiałe,żeterazpróbujesięwybielać.

Ijakzareagował?

Prezydentbyłwściekły.Nigdyniewidziałemgoażtakzde

nerwowanego.Zdawałsobieoczywiściesprawę,żeto

RosjaniewywarlipresjęnagenerałaWojciechaJaruzelskie

go,bytenwprowadziłstanwojenny.Wszyscywiemy,że

jegostosunekdoZwiązkuRadzieckiegonigdyniebyłspe

cjalnieprzychylny,aletasytuacjadolałatylkooliwy

doognia.Najbardziejdenerwowałogo,żepomimooczywi

stościtychnacisków,któreZSRRwywierałnaPolskę–

adodatkowomieliśmypotwierdzenietegowpostacirelacji

pułkownikaKuklińskiego–Breżniewwszystkiemuzaprze

czał.Pomimotego,żeReagannigdyniemiałznimpopraw

nychrelacji,towtedyterelacjejeszczebardziejsiępogor

szyły.

AcoztąnotatkąadiutantamarszałkaWIktora

Kulikowa,gen.WiktoraAnoszkina,wedługktórejgene

rałJaruzelskinietylkowiedziałotym,żeniemazagro

żeniainwazjiwojskowejzestronyZwiązku,alesamgo

prosiłopomocwojskową?

Takbyło.Jaruzelskistraszniesiębałwybuchuwojnycywil

nejwPolsce.WzwiązkuztymprosiłZwiązekRadziecki,by

wraziejakiświększychzamieszek,wspomógłgomilitarnie.

Cochciałzatemzrobićamerykańskiprezydent?

Zastanawiałsięnawetnadcałkowitymzerwaniemstosun

kówzeZwiązkiemRadzieckim.

Alezdajesię,żeskończyłosiętylkonasankcjach.

Tak,tobyłowłaśniemojąodpowiedzialnością.Musiałem

sporządzićlistęsankcji,którepotemnałożyliśmynaPolskę

iZSRR.Byłjednakproblemznaszymisojusznikami

wEuropie,którzyniechcielipoprzećtakiegorozwiązania.

Większośćuważała,żetosprawaPolskiiniechcielisięwto

mieszać.TylkoWielkaBrytaniapozytywnieodpowiedziała

nanaszewezwanie.

Dlaczegobyłtakisłabyodzew?

ZdecydowanawiększośćuważałapostanowieniazJałty

zaciągleobowiązujące.Polskajakotakabyłaczęściąbloku

komunistycznegoiniebyłosensuingerowaćwpolitykę

ZSRRczystaraćsięjązmieniać.Uważali,żeichwpływynie

sięgałyPolskiczyCzech.StanyZjednoczonenigdynie

zaakceptowałyJałty.ZwłaszczaReaganbyłjejwielkimprze

ciwnikiem.

GenerałJaruzelskipodważaautentycznośćzeszytów

Anoszkina,mówiąc,żetotylko“pomocsynsacyjna,”

któraniewiadomo,gdzieikiedyzostałasporządzona.

Niemogęsięwypowiadaćnatematautentycznościtych

zeszytów,boichnigdyniewidziałeminiebyłomniewPol

sce,kiedymiałybyćonesporządzane.Wielokrotniejednak

słyszałemitoniezjednegoźródłaotym,jakJaruzelski

obawiałsię,żesamnieopanujeopozycjonistówijakprosił

owsparciewojskUkładuWarszawskiego.

RonaldReaganiJanPawełIIutrzymywalistałykontakticzęstorozmawialioPolsce

otrzymywałem,byłowtedywidaćskupiskawojskradzie

ckichiinnych.Podkoniectegorokuzdjęciasatelitarne

niczegotakiegojużniepokazały.ZSRRconajwyżejmógł

zastosowaćwzględemPolskiekonomicznerepresje–

naprzykładodciąćdostawygaz.

Niemyśleliście,bymimowszystkojakośzareagować

wcześniej,skorojużmieliścieinformacjenatemat

tego,żemabyćwprowadzonystanwojenny?

Myrównieżpopełniliśmybłąd.Zpoczątkiemgrudniaprzy

jechałdoWaszyngtonujakiśwysokirangąurzędnikpań

stwowyzPRL.Reaganaakuratniebyło,więcspotkałsię

tylkozwiceprezydentemBushem.Chciałzobaczyć,jak

przyjmiemywiadomośćoplanowanymwprowadzeniu

stanuwojennego.Zdawałsobiebowiemsprawęztego,że

BushwiedziałotychplanachodKuklińskiego.Niedoczekał

sięjednakżadnejreakcji.Bushmilczałnatematstanu

wojennego,coWarszawaprzyjęłajakoaprobatę.

Historycyudowadniają,żeJaruzelskiemupotrzebny

byłstanwojenny,żebyutrzymaćsięprzywładzy.

Toniewątpliwiebyłzamachstanu,aleniewiem,czymiał

pomócmuutrzymaćsięprzywładzy.Byłwkońcunajważ

niejsząosobąwpaństwie,którejzdaniasięniekwestiono

wało.Wydajemisię,żejedynympowodem,dlaktóregoto

zrobiłbyłytenaciski,którymniepotrafiłsięoprzeć.

Rozważaliścietakżecośpozasankcjami?

PrezydentReaganzagrałwstosunkudoPolskiekonomicz

nąkartą–jeżeliJaruzelskizniesiestanwojenny,USAudzie

ląPolscepomocyfinansowej.Niechodziłojednakoekono

mię.Tobyłakwestiaczystopolityczna.

Jakabyławtymwszystkimdokładnierolapułkownika

RyszardaKuklińskiego?

ByłnaszymwspółpracownikiemwWarszawie.ZPRL

doStanówZjednoczonychuciekłjakośnapoczątkulistopa

da.Toodniegowiedzieliśmyoplanowanymwprowadzeniu

zamachustanu.Niewiedziałjednak,kiedytomiałonastą

pić.Tego12grudniabyłtaksamozaskoczonyjakimy

wszyscy.

Amożemypospekulować,cobybyło,gdybysięjednak

oparłtejpresji?

Tomożliwe,żemógłbyzostaćwtedyodsuniętyodwładzy.

Tezrywywolnościowemiałybyszansęsięrozprzestrzenić,

doczegoRosjanieniemoglidopuścić.

AwidziPanjakieśanalogiepomiędzytym,codziało

sięwtymroku1981,atymcodziałosięwGruzji

wzeszłymroku?

Rosjaciąglemasporewpływywswoichdawnychrepubli

kach,jakwłaśnieGruzjaczyUkraina.Podtymwzględemsą

pewnepodobieństwa.

Acozpłk.Kuklińskim?WPolscejestondośćkontro

wersyjnąpostacią–niektórzyuważajągozazdrajcę

stanu,ainnizabohatera.

Oczywiście,żebyłbohaterem.Narażałswojeżycie,

sabotażującreżimkomunistyczny.Polskaniemogłaprze

cieżwtamtymczasiedecydowaćsamaosobie.Toabsurd

uważaćgozazdrajcę.

EuropynieinteresowałaPolska,bo

uważałapostanowieniazJałtyzaciągle

obowiązujące.Polskabyławięcczęścią

blokukomunistycznego,czyliZSRR.

ReaganjednaknigdyJałtynieuznał

Czydzisiajpatrzącnato,codziałosięwPolsce28lat

temu,widziciecośinnegoniżwtedy?

Oczywiście,żetak.Przedewszystkimmamydużowięcej

informacji,niżmieliśmywtedy.Naszdzisiejszyoglądtam

tychwydarzeńjestdużobardziejsprawiedliwy.Wtedybyli

śmyzupełnieślepi.

Rozmawiała:JoannaBerendt

PłkKuklińskiprzekazałjeszczejakieśinneinformacje?

Np.odnośnietego,czygroźbawkroczeniadoPolski

wojskUkładuWarszawskiegobyłarealna?

To,żebyłatopustapogróżkawiedzieliśmyibezniego.

WkroczeniawojskUkładuspodziewaliśmysięnapoczątku

1981roku.Nazdjęciachsatelitarnych,któreregularnie

www.polskatimes.pl

Polska|12grudnia2009| 5

13grudnia

ŻartbyłbroniąprzeciwWRONie

SławomirKmiecik

Dowcipjestbronią

bezbronnych.

AlbertoMoravia

PRLskazanabyłanakonspirację,ale

stanwojennytakżewtejdziedzinie

okazałsięokresemszczególnym.

Dowcipjużnietylkostanowiłpsy

chiczną odtrutkę i mentalne schronienie

przedponurąrzeczywistością–jakwczasach

stalinowskich.Inietylkoswawolnierozbawiał

Polaków,ośmieszającmurszejącysystemoraz

jegofunkcjonariuszy–jakpodkonieclat

osiemdziesiątych.

Uderzaniewbrutalnąwładzęzapomocą

żartówbyłonaderskuteczne,gdyżekipage

nerałaWojciechaJaruzelskiego–jakzresztą

każdatotalitarnawładza–wobliczuśmiechu

okazywałasięwłaściwiebezradna.Wlatach

198183wprowadzonodoobieguconajmniej

trzytysiącerozmaitychdowcipów,humore

sekirymowanekzgatunku„anty“.Represje

wobec„dowcipnisiów“niebyłyskuteczne.

Junta–botakPolacynazwalirządzących

wojskowych–samazresztąodpierwszych

godzinwojny„polskojaruzelskiej“dawała

społeczeństwudodatkowe,nieoczekiwane

pretekstydokpin.Kompletnieniemiał

naprzykładwyczuciaten,ktodlanajwyż

szegoorganuwładzstanuwojennego

wymyśliłnazwęWojskowaRadaOcalenia

Narodowego.PolacyskrótWRONnatych

miastbowiemskojarzylizczarnym,skrze

czącym,antypatycznymptakiem.Wrona,

nieodparcieprzywodzącanamyślhitlerow

ską„gapę“,nietylkostałasięsymbolem

przemocyizniewolenia,takjakwlatach

niemieckiejokupacji,aletakżeobiektem

drwinwwierszach,fraszkach,piosenkach,

rysunkach,hasłachnamurach,azwłaszcza

wkawałach.

–CotojestWRONa?

–Komunistycznygołąbekpokoju.

–Doobieguwejdziezłotówkastanu

wojennego.Zamiastorłaireszkibędzie

WRONaireszta.

–Powprowadzeniustanuwojennego

godłemPolskiniejestjużbiałyorzeł,lecz

WRONa:wciemnychokularachiwojsko

wejczapce.

–CobędziepoWRONie?

–KRUK:KomitetRozwalaniaUstroju

Komunistycznego.

Polacyżartowali,żeherbemrodziny

Jaruzelskichjest„Ślepowron“,pokrajukrą

żyłysatyrycznerysunkiczarnejwrony

zgłowągenerałaizkrzepiącympodpisem:

„OrłaWRONaniepokona“,anamurach

pojawiałysięrównieoptymistycznehasła:

„WRON–wonzaDon“,„WRONaskona“.

Czarnegoptakastanuwojennegokarykatu

rzyścilokowalinarysunkach:wklatce,gro

bie,muszliklozetowej,wiszącegogłową

wdółnadogniskiem.Czasem„wronie“

drwinybyłybardzoostre.Powtarzano

naprzykładrymowankę„Orzełwypiąłsię

nadziwkę,choćprzywdziałarogatywkę“,

costanowiłoaluzjędopropagandowej

decyzjiwładzopowrociedotradycyjnego

fasonużołnierskichczapek.Wobiegubył

takżedosadnywierszyk:„Byłasobienieg

dyśWRONa/Wyjątkowa,boczerwona/

Miałazamiaruwićgniazdo/Zsierpem,

młotemorazgwiazdą/Gdyprzywdziałaraz

koronę/KopnąłorzełwdupęWRONę/

Irzekł:poszławonpapugo/Zdechniesz

zgłodujużniedługo“.

„Słowaprawdysąorężem,aśmiechtar

czączłowieka“–takwewstępiedoszopki

politycznej„GniazdoWRONie“napisali

wgrudniu1981rokuredaktorzyzakonspi

TenfotomontażopracowaliinternowaniwośrodkuwGębarzewiekołoGniezna.Oryginalnienabankocie50złotowymuwiecznionybyłgen.KarolŚwierczewski

rowanejWojennejOficynyWydawniczej.

Niemieliwątpliwości,żepomiędzywładzą

aspołeczeństwemtoczysięotwartawojna,

wktórejsatyrycymusząwojskowąjuntę

ugodzićjaknajboleśniej.Wybitnymatema

tykiaforysta,HugoDionizySteinhaus,

wielelatprzedstanemwojennymprzeko

nywał,że„dowcipemnienależycelować,

tylkotrafiać“.Itozalecenieautorzy„wal

czącychkawałów“mieliwszczególności

nauwadze,gdyswojąbrońkierowaliprze

ciwkoszefowiWRON–generałowiJaruzel

skiemu.

Byłongłównym,negatywnymbohate

remsatyrystanuwojennego.Narysunkach

powielanychwdrugimobiegukarykatu

rzyściprzedstawialigozrękamisplamiony

mikrwią,nakolanachprzedLeonidem

Breżniewem,natronieułożonymzbagne

tów,wbudcewartowniczejprzypominają

cejtęoświęcimską,jakogestapowca,kata,

ślepcawiodącegoPolskęnadprzepaśćlub–

dlaodmiany–wpasiaku,łachmanach

żebrakalubkłusującegonaświni.Hitem

BożegoNarodzeniaw1983rokuokazałasię

odbijananapowielaczachkartaświąteczna

przedstawiającagenerałaJaruzelskiego

zkarabinemwręce.Podpisstylizowany

nacharakterystyczną„solidarycę“,głosił:

„Człowiekzżelazem“,cobyłozabawnąalu

zjądogłośnegofilmuAndrzejaWajdy.

SpecjalneepitafiumnagrobnedlaJaru

zelskiegogłosiłobezogródek,żegenerał

„chciałzjeśćPolakównaMoskwyznaki,

aterazgonawetniechcążrećrobaki“.

Wzestawieniuzprzywódcąstanuwojenne

gonobilitacjidoczekałsięnawet,krytyko

wanywcześniejpowszechniezawpędzenie

Polskiwkryzys,EdwardGierek.Mówił

otympopularnywierszyk:„WracajEdziu

dokoryta,lepszyzłodziejniżbandyta“.

Powstałaniezwyklebogatakolekcja

kawałów,wktórychJaruzelskiprzedstawia

nybyłwłaśniejakotyranizbrodniarz.Czę

stoporównywanogozAugusto

Pinochetem,bopozakierowaniemjuntą,

obułączyłygeneralskieszlifyiupodobanie

dociemnychokularów.Wobiegubyła

naprzykładprzyśpiewkanawiązująca

dookupacji:„Siekiera,motyka,półkotleta–

mamyswegoPinocheta.Siekiera,motyka,

butyciasne–mamywPolscełagrywłasne“.

Niejednokrotniejednaksugerowano,że

polskigenera³jestbardziejbezwzglêdnym

oprawc¹ni¿chilijskidyktator.

–Najwiêkszyk³opotJaruzelskiego?

–Cozrobiæ ztymi,którzyprzetrwają

zimę.

Jaruzelskibierzeudziałwteleturnieju

„Wielkagra“.

–Cobypanzrobił,gdybyznowupowsta

łaSolidarność?–padapytanie.

Generałdługonieudzielaodpowiedzi.

–Czasupływa–przypominaprowadząca

program.

–Nowięcdobrze,będęstrzelał...–

oświadczaJaruzelski.

Wojewodapłockiwzwiązkuzpowodzią

dzwonidoJaruzelskiego:

–LódruszyłpodPłockiem.Corobić,

towarzyszugenerale?

–Aresztować!Awrazieoporu–strzelać.

–DlaczegoJaruzelskikażestrzelać

dorobotników?

–Bocelemjegorządujestrobotnik.

–JakJaruzelskipodzieliłpolskiespołe

czeństwo?

–Takjakziemniaki:natłuczonąwięk

szośćimniejszośćwmundurkach.

–Jakiesącelepolskiejinteligencji

podrządamiJaruzelskiego?

–Pięcioosobowe,zwyklezWC,alebez

kanalizacji.

–WPolscepanujegroźnachoroba:

jaruzeloza.WywołująjąpałeczkiZOMO.

Wtymostatnimdowcipieprzywołane

zostałoZOMO,czyliZmotoryzowane

OddziałyMilicjiObywatelskiej.Taformacja,

przeznaczonadopacyfikacjiprotestów

irozpędzaniamanifestacjiulicznych,wsta

niewojennymdaławyjątkowypokaz

bezwzględnościibrutalności.Powstały

wtedysetkikawałówoprymitywnych

iznienawidzonychfunkcjonariuszach,

wyposażonychwpałki,tarcze,kaski

zprzyłbicami,atakżegranatygazowe

idziałkawodne.

–Jaknajszybciejrozbićlódnarzece?

–Napisaćnalodzie„Solidarność“iwez

waćZOMO.

–CotojestZOMO?

–Bijącesercepartii.

–NajwyższeodnaczeniewZOMO?

–PałowniczyPolskiLudowej.

KobietapytaZOMOwca:

–Gdziepankupiłtękiełbasę?

–Tam,zarogiem.

–Dużakolejka?

–Nie,taknajedenmagazynek...

PrzedWigiliąstaruszkaprosiZOMO

wca.

–Niechmipanzabijekarpia,bojanie

mamsumienia...

–Czywiesz,jakudzielićpierwszejpomo

cyZOMOwcowi?

–Niewiem.

–Noibardzodobrze.

–GdzieZOMOwiecpowiniemiećnóż?

–Najlepiejwplecach.

Młodymężczyznawyznajeprzedkonfe

sjonałem:

–ZabiłemZOMOowca.

Aksiądznato:

–Synu,tospowiedź.Najpierwwyznaj

grzechy,potemzasługi...

Krążyłysetkikawałównaśmiewających

sięwreakcjiobronnejzgenerałastanu

wojennegoijego„zbrojnegoramienia“,ale

satyratamtegookresuwymierzonabyła

takżewinneosobyiinstytucjewładzy.

DośćwymienićgenerałówCzesławaKisz

czakaiFlorianaSiwickiego,partyjnego

działaczazKCPZPRAlbinaSiwaka,czy

pisarzaJanaDobraczyńskiego,przewodni

czącegoPatriotycznegoRuchuOdrodzenia

Narodowego,októrymmówiono,żejest

„starymPRONciemwnowymFroncie“.

Byłatoaluzjadozaawansowanegowieku

szefaPRONipodobieństwajegoorganizacji

doskompromitowanegoFrontuJedności

Narodu.

Żartamizeszczególnymupodobaniem

atakowanorzecznikarządu,JerzegoUrba

na,znanegozcynizmuorazwydatnych

uszu.Wulotkachnazywanogowręcz

„obłudnąswołocząimendąparszywą,któ

rejwiekotrumnyprzycięłouszy“,awjed

nymzdowcipównapytanie,jaknależysię

zachowaćnawidokUrbana,odpowiedź

brzmiała:splunąćtrzyrazyprzedsiebie.

Winnymkawalerzecznikrządupytałprzy

milniedziennikarkę,comusiałbyjejdać,

abyzdobyćjąuwieść.Tastwierdzała

zobrzydzeniem:–Chloroform!

Dowcippolitycznywlatach19811983

działałpodobniejakówmedycznypreparat

dousypiania–tyle,żenadwasposoby.

Społeczeństwoprzestraszoneiumęczone

rygoramistanuwojennegoznieczulał,

uśmierzającbólegzystencji,abrutalnąwła

dzę,posługującąsięprzemocą,obezwład

niałśmiechemiprzeztoczyniłjąmniej

groźną.

Wczasiewojnypolsko

jaruzelskiejPolacyprzynajmniej

wdowcipachbralibezwzględny

odwetna„junciedowodzonej

przezpolskiegoPinocheta“

www.polskatimes.pl

Polska|12grudnia2009| 5

13grudnia

ŻartbyłbroniąprzeciwWRONie

SławomirKmiecik

Dowcipjestbronią

bezbronnych.

AlbertoMoravia

S atyrapolitycznaprzezwszystkielata

PRLskazanabyłanakonspirację,ale

stanwojennytakżewtejdziedzinie

okazałsięokresemszczególnym.

Dowcipjużnietylkostanowiłpsy

chiczną odtrutkę i mentalne schronienie

przedponurąrzeczywistością–jakwczasach

stalinowskich.Inietylkoswawolnierozbawiał

Polaków,ośmieszającmurszejącysystemoraz

jegofunkcjonariuszy–jakpodkonieclat

osiemdziesiątych.

Uderzaniewbrutalnąwładzęzapomocą

żartówbyłonaderskuteczne,gdyżekipage

nerałaWojciechaJaruzelskiego–jakzresztą

każdatotalitarnawładza–wobliczuśmiechu

okazywałasięwłaściwiebezradna.Wlatach

198183wprowadzonodoobieguconajmniej

trzytysiącerozmaitychdowcipów,humore

sekirymowanekzgatunku„anty“.Represje

wobec„dowcipnisiów“niebyłyskuteczne.

Junta–botakPolacynazwalirządzących

wojskowych–samazresztąodpierwszych

godzinwojny„polskojaruzelskiej“dawała

społeczeństwudodatkowe,nieoczekiwane

pretekstydokpin.Kompletnieniemiał

naprzykładwyczuciaten,ktodlanajwyż

szegoorganuwładzstanuwojennego

wymyśliłnazwęWojskowaRadaOcalenia

Narodowego.PolacyskrótWRONnatych

miastbowiemskojarzylizczarnym,skrze

czącym,antypatycznymptakiem.Wrona,

nieodparcieprzywodzącanamyślhitlerow

ską„gapę“,nietylkostałasięsymbolem

przemocyizniewolenia,takjakwlatach

niemieckiejokupacji,aletakżeobiektem

drwinwwierszach,fraszkach,piosenkach,

rysunkach,hasłachnamurach,azwłaszcza

wkawałach.

–CotojestWRONa?

–Komunistycznygołąbekpokoju.

–Doobieguwejdziezłotówkastanu

wojennego.Zamiastorłaireszkibędzie

WRONaireszta.

–Powprowadzeniustanuwojennego

godłemPolskiniejestjużbiałyorzeł,lecz

WRONa:wciemnychokularachiwojsko

wejczapce.

–CobędziepoWRONie?

–KRUK:KomitetRozwalaniaUstroju

Komunistycznego.

Polacyżartowali,żeherbemrodziny

Jaruzelskichjest„Ślepowron“,pokrajukrą

żyłysatyrycznerysunkiczarnejwrony

zgłowągenerałaizkrzepiącympodpisem:

„OrłaWRONaniepokona“,anamurach

pojawiałysięrównieoptymistycznehasła:

„WRON–wonzaDon“,„WRONaskona“.

Czarnegoptakastanuwojennegokarykatu

rzyścilokowalinarysunkach:wklatce,gro

bie,muszliklozetowej,wiszącegogłową

wdółnadogniskiem.Czasem„wronie“

drwinybyłybardzoostre.Powtarzano

naprzykładrymowankę„Orzełwypiąłsię

nadziwkę,choćprzywdziałarogatywkę“,

costanowiłoaluzjędopropagandowej

decyzjiwładzopowrociedotradycyjnego

fasonużołnierskichczapek.Wobiegubył

takżedosadnywierszyk:„Byłasobienieg

dyśWRONa/Wyjątkowa,boczerwona/

Miałazamiaruwićgniazdo/Zsierpem,

młotemorazgwiazdą/Gdyprzywdziałaraz

koronę/KopnąłorzełwdupęWRONę/

Irzekł:poszławonpapugo/Zdechniesz

zgłodujużniedługo“.

„Słowaprawdysąorężem,aśmiechtar

czączłowieka“–takwewstępiedoszopki

politycznej„GniazdoWRONie“napisali

wgrudniu1981rokuredaktorzyzakonspi

TenfotomontażopracowaliinternowaniwośrodkuwGębarzewiekołoGniezna.Oryginalnienabankocie50złotowymuwiecznionybyłgen.KarolŚwierczewski

rowanejWojennejOficynyWydawniczej.

Niemieliwątpliwości,żepomiędzywładzą

aspołeczeństwemtoczysięotwartawojna,

wktórejsatyrycymusząwojskowąjuntę

ugodzićjaknajboleśniej.Wybitnymatema

tykiaforysta,HugoDionizySteinhaus,

wielelatprzedstanemwojennymprzeko

nywał,że„dowcipemnienależycelować,

tylkotrafiać“.Itozalecenieautorzy„wal

czącychkawałów“mieliwszczególności

nauwadze,gdyswojąbrońkierowaliprze

ciwkoszefowiWRON–generałowiJaruzel

skiemu.

Byłongłównym,negatywnymbohate

remsatyrystanuwojennego.Narysunkach

powielanychwdrugimobiegukarykatu

rzyściprzedstawialigozrękamisplamiony

mikrwią,nakolanachprzedLeonidem

Breżniewem,natronieułożonymzbagne

tów,wbudcewartowniczejprzypominają

cejtęoświęcimską,jakogestapowca,kata,

ślepcawiodącegoPolskęnadprzepaśćlub–

dlaodmiany–wpasiaku,łachmanach

żebrakalubkłusującegonaświni.Hitem

BożegoNarodzeniaw1983rokuokazałasię

odbijananapowielaczachkartaświąteczna

przedstawiającagenerałaJaruzelskiego

zkarabinemwręce.Podpisstylizowany

nacharakterystyczną„solidarycę“,głosił:

„Człowiekzżelazem“,cobyłozabawnąalu

zjądogłośnegofilmuAndrzejaWajdy.

SpecjalneepitafiumnagrobnedlaJaru

zelskiegogłosiłobezogródek,żegenerał

„chciałzjeśćPolakównaMoskwyznaki,

aterazgonawetniechcążrećrobaki“.

Wzestawieniuzprzywódcąstanuwojenne

gonobilitacjidoczekałsięnawet,krytyko

wanywcześniejpowszechniezawpędzenie

Polskiwkryzys,EdwardGierek.Mówił

otympopularnywierszyk:„WracajEdziu

dokoryta,lepszyzłodziejniżbandyta“.

Powstałaniezwyklebogatakolekcja

kawałów,wktórychJaruzelskiprzedstawia

nybyłwłaśniejakotyranizbrodniarz.Czę

stoporównywanogozAugusto

Pinochetem,bopozakierowaniemjuntą,

obułączyłygeneralskieszlifyiupodobanie

dociemnychokularów.Wobiegubyła

naprzykładprzyśpiewkanawiązująca

dookupacji:„Siekiera,motyka,półkotleta–

mamyswegoPinocheta.Siekiera,motyka,

butyciasne–mamywPolscełagrywłasne“.

Niejednokrotniejednaksugerowano,że

polskigenerałjestbardziejbezwzględnym

oprawcąniżchilijskidyktator.

–NajwiększykłopotJaruzelskiego?

–Cozrobićztymi,którzyprzetrwają

zimę.

Jaruzelskibierzeudziałwteleturnieju

„Wielkagra“.

–Cobypanzrobił,gdybyznowupowsta

łaSolidarność?–padapytanie.

Generałdługonieudzielaodpowiedzi.

–Czasupływa–przypominaprowadząca

program.

–Nowięcdobrze,będęstrzelał...–

oświadczaJaruzelski.

Wojewodapłockiwzwiązkuzpowodzią

dzwonidoJaruzelskiego:

–LódruszyłpodPłockiem.Corobić,

towarzyszugenerale?

–Aresztować!Awrazieoporu–strzelać.

–DlaczegoJaruzelskikażestrzelać

dorobotników?

–Bocelemjegorządujestrobotnik.

–JakJaruzelskipodzieliłpolskiespołe

czeństwo?

–Takjakziemniaki:natłuczonąwięk

szośćimniejszośćwmundurkach.

–Jakiesącelepolskiejinteligencji

podrządamiJaruzelskiego?

–Pięcioosobowe,zwyklezWC,alebez

kanalizacji.

–WPolscepanujegroźnachoroba:

jaruzeloza.WywołująjąpałeczkiZOMO.

Wtymostatnimdowcipieprzywołane

zostałoZOMO,czyliZmotoryzowane

OddziałyMilicjiObywatelskiej.Taformacja,

przeznaczonadopacyfikacjiprotestów

irozpędzaniamanifestacjiulicznych,wsta

niewojennymdaławyjątkowypokaz

bezwzględnościibrutalności.Powstały

wtedysetkikawałówoprymitywnych

iznienawidzonychfunkcjonariuszach,

wyposażonychwpałki,tarcze,kaski

zprzyłbicami,atakżegranatygazowe

idziałkawodne.

–Jaknajszybciejrozbićlódnarzece?

–Napisaćnalodzie„Solidarność“iwez

waćZOMO.

–CotojestZOMO?

–Bijącesercepartii.

–NajwyższeodnaczeniewZOMO?

–PałowniczyPolskiLudowej.

KobietapytaZOMOwca:

–Gdziepankupiłtękiełbasę?

–Tam,zarogiem.

–Dużakolejka?

–Nie,taknajedenmagazynek...

PrzedWigiliąstaruszkaprosiZOMO

wca.

–Niechmipanzabijekarpia,bojanie

mamsumienia...

–Czywiesz,jakudzielićpierwszejpomo

cyZOMOwcowi?

–Niewiem.

–Noibardzodobrze.

–GdzieZOMOwiecpowiniemiećnóż?

–Najlepiejwplecach.

Młodymężczyznawyznajeprzedkonfe

sjonałem:

–ZabiłemZOMOowca.

Aksiądznato:

–Synu,tospowiedź.Najpierwwyznaj

grzechy,potemzasługi...

Krążyłysetkikawałównaśmiewających

sięwreakcjiobronnejzgenerałastanu

wojennegoijego„zbrojnegoramienia“,ale

satyratamtegookresuwymierzonabyła

takżewinneosobyiinstytucjewładzy.

DośćwymienićgenerałówCzesławaKisz

czakaiFlorianaSiwickiego,partyjnego

działaczazKCPZPRAlbinaSiwaka,czy

pisarzaJanaDobraczyńskiego,przewodni

czącegoPatriotycznegoRuchuOdrodzenia

Narodowego,októrymmówiono,żejest

„starymPRONciemwnowymFroncie“.

Byłatoaluzjadozaawansowanegowieku

szefaPRONipodobieństwajegoorganizacji

doskompromitowanegoFrontuJedności

Narodu.

Żartamizeszczególnymupodobaniem

atakowanorzecznikarządu,JerzegoUrba

na,znanegozcynizmuorazwydatnych

uszu.Wulotkachnazywanogowręcz

„obłudnąswołocząimendąparszywą,któ

rejwiekotrumnyprzycięłouszy“,awjed

nymzdowcipównapytanie,jaknależysię

zachowaćnawidokUrbana,odpowiedź

brzmiała:splunąćtrzyrazyprzedsiebie.

Winnymkawalerzecznikrządupytałprzy

milniedziennikarkę,comusiałbyjejdać,

abyzdobyćjąuwieść.Tastwierdzała

zobrzydzeniem:–Chloroform!

Dowcippolitycznywlatach19811983

działałpodobniejakówmedycznypreparat

dousypiania–tyle,żenadwasposoby.

Społeczeństwoprzestraszoneiumęczone

rygoramistanuwojennegoznieczulał,

uśmierzającbólegzystencji,abrutalnąwła

dzę,posługującąsięprzemocą,obezwład

niałśmiechemiprzeztoczyniłjąmniej

groźną.

Wczasiewojnypolsko

jaruzelskiejPolacyprzynajmniej

wdowcipachbralibezwzględny

odwetna„junciedowodzonej

przezpolskiegoPinocheta“

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: