Reformy monetarne w latach 1766 - 1787.pdf - Źródła historyczne - maria-teresa

REFORMY MONETARNE Z LAT 1766, 1787

Specjalne podzi ę ękowania należą si ę ę p. G. S. za udost ę ępnienie poniższych

materia ł łów, jak i za i opracowanie aparatu naukowego.

WWW.ZRODLA.HISTORYCZNE.PRV.PL

MAIL: HISTORIAN@Z.PL

MMIV ®

DOKUMENTY:

1. Uniwersał ogłaszający otwarcie mennicy królewskiej w Warszawie oraz

relacje bitych tam monet w stosunku do dawnych.

2. Uniwersał informujący o zmianie próby i kursu monet srebrnych oraz

wyznaczający cenę za jaką będzie skupowane srebro dla mennicy.

Opracował: G. S.

Warszawa 10 II 1766 r.

Uniwersał ogłaszający otwarcie mennicy królewskiej w Warszawie oraz relacje bitych tam monet w stosunku do

dawnych.

Druk: Wrocław, Ossolineum, XVIII-19608-IV; Kórnik, BK PAN, 36195;

Ekscerpt: Wrocław, Ossolineum, XVIII-20293-IV

Wydanie: I. Zagórski, op. cit., s. 178, dok. LIII B; Wiadomości Warszawskie,

a Wszem wobec i każdemu z osobna, mianowicie J.OO. J.WW. WW. Ichmć Panom Senatorom

Dygnitarzom, tak duchownym jako też świeckim, urzędnikom koronnym ziemskim i grodzkim, oraz

całemu rycerstwu; tudzież duchownych, świeckich ziemskich, i królewskich dóbr wszystkim

Possessorom, i obywatelom całej Korony Polskiej i wszystkich prowincji do niej należących w

Województwach Ziemiach, i Powiatach, tudzież wszystkim Ichmć Panom Superintendentom, i

officyalistom Skarbu Koronnego, na Funkcyach Celnych królewskich, i Rzeczy-Pospolitej zostającym,

jako też Szlachetnym Magistratom, w miastach, miasteczkach, królewskich, duchownych, i

dziedzicznych, kupcom, mieszkańcom, Żydom, Karaimom i wszelkiej Kondycyi ludziom do

wiadomości podaje. a

Iż we wszystkich rządnych państwach, dobro i uszczęśliwienie narodowe, upatrujące osoby

roztropnie, i rozważnie, z dawna, i zawsze uznawały, w publicznych, i w prywatnych aktach, i

pismach to wyrażały do znajomości i uwagi następcom swoim zostawiały: że żadna krajowa

dolegliwość wojna nawet by najuciemiężliwsza, nie jest tak szkodząca w powszechności, ani tak z

gruntu niszcząca kraje, jako zepsucie, i spodlenie narodowej monety, bo inne nieszczęśliwości są tylko

doczesnemi, ubytki zaś bogactw narodowych w monetowym srebrze, zamiast którego miedź tylko w

części największej w tej, monecie znajdująca się, istotę majątków każdemu odbiera, a idealną tylko

pieniężność w licznej kwocie a w lichym szacunku wewnętrznym zostawuje; stąd wszelkie dochody

umnieyszyaią się, handle narodowe upadają, wszelkie do żywności potrzeby drożeją, złoto do

wysokiej ceny przychodzi, i inne na koniec niezliczone szkodę, i ukrzywdzenia na kraj cały wynikają.

Doświad[c]zyła tego Ojczyzna nasza, kiedy dawniejszych wieków za panowania królów z

Domu Jagiellońskiego, a jeszcze do czasów Zygmunta Trzeciego 1 były uszczęśliwione państwa

Rzeczy-Pospolitej, dobrą groszów srebrnych monetą, 2 w których czasach miasta były osiadłe i

handlowne, manufakturami krajowemi napełnione, licznym poddaństwem wsie osadzone,

pomnażały ręką rolnika obywatelów dochody, a stąd kraj cały bogactwami był zaszczycony; była

przez to Rzecz-Pospolita, w stanie mocnym i bogatym, a wiele ważącym i poważanym.

Dopiero kiedy wolą; i karą Boską za Króla Jana Kazimierza 3 niezliczone zewsząd na Rzecz-

Pospolitą spadły fatalności różne postronne Narody hostiltier kraje nasze niszczyły, 4 w przód

miedzianą w wielkich summach 5 wybito monetę: nastąpiło potym obfite bicie srebrnej monety w roku

tysiącznym sześćsetnym pięćdziesiątym piątym 6 już podlejsze od groszy srebrnych, a w roku

tysiącznym sześćsetnym pięćdziesiątym siódmym 7 jeszcze podlejsze, które takowej monety residum

w krajach naszych dotąd się znajduje.

W krótkim panowaniu Króla Michała 8 następcy Jana Kazimierza ledwo co, za rządów zaś Jana

Trzeciego 9 w szczupłej liczbie wyszło z mennicy Rzeczypospolitej monety, w równej cenie i szacunku

tej, która za panowania Jana Kazimierza kraj nasz napełniła. Gdy nastąpiło panowanie Augusta

Drugiego, 10 wkrótce zaraz wszczęły się niezmierne w państwach Rzeczy-Pospolitej dolegliwości,

wojna szwedzka, 11 domowa 12 między obywatelami rewolucja, ciężkie powietrze 13 na ludzi, a z tego i

głody, 14 powiększyły już przedtym będące wszelkie państwa tego ruiny, tak dalece; że po uspokojeniu

nieco tych nieszczęśliwości, gdy przez Konstytucyą tysiącznego siedemnsetnego siedmnastego 15

Rzecz-Pospolita jakieżkolwiek regularne wojsko mieć chciała, trudne znajdowały się sposoby do płacy

tak szczupłemu komputowi dotychczas trwającemu; do której wojsku tem płacy ustanowiła Rzecz-

Pospolita podatki w tejże Konstytucyi tysiącznego siedemnsetnego siedmnastego wyrażone, ale na

tymże Sejmie 16 zatrzymawszy wejrzenia w okoliczności, monetowe, a przyczyniając tylko

obywatelom w wypłacaniu sposobności żołnierzowi w odbieraniu łatwości, wyznaczonych

podatków, ustanowiła Konstytucyą na tymże Sejmie w te słowo; “Iż Czerwone złote po złotych

ośmnaście, talery bite po złotych ośm, Tynfy po złotemu groszy ośm, i mniejsze specis monety ad

proportionem biorąc, W. Podskarbi przez Uniwersały swoje obwieści po Województwach, którą

Kurrencyą 17 Lege praefenti do przyszłego tylko Sejmu approbamus.

Stąd niezmierne nastąpiły na Rzecz-Pospolitej straty, i zguby, bo ta cena czerwonego złotego

po złotych ośmnaście nad istotny walor złoto wyniosła, walor zaś srebrnej monety nadto poniżyła, W

czym sama Rzecz-Pospolita przewidziała, że te z nagłości potrzeb podwyższenie szacunku złota nie

mogło być nadal tylko arcy szkodliwe krajowi, kiedy tę Kurrencyą do przyszłego tylko Sejmu mieć

chciała. Jakoż takowe ustanowienie te sprawiło skutki, że tanią srebrną monetę drogo cenionym

złotem wykupowano, i do tego już przyszło niedostatku srebra, że każdy obywatel, w intratach i

handlach drogo branym złotem na codzienne potrzeby swoje z cięszkością dokupować się musiał

srebrnej monety, nie odobieraiąc tylko trzynaście, lub mniej jeszcze tynfów, za dobrze ważący

czerwony złoty. Stąd poszło, że za Panowania Augusta trzeciego 18 w postronnych krajach srebrne

zaczęto bić monety, 19 któremi coraz bardziej podlejszemi, na koniec ledwo co w sobie srebra

mającemi, wykupowano u nas residum srebrnej krajowej monety, a nawet i złoto, tak dalece, że cały

kraj z utratą był zarzucony złą zagraniczną monetą.

Tak wielkie państw Rzeczy-Pospolitey dolegliwości, przymusiły Ichmościów Panów

Podskarbich Wielkich Obojga Narodów zabiegając dalszej zgubie narodowej, z obowiązku Praw na

siebie włożonych, uczynić oszacowaniem probierzów przysięgłych, zagranicznych monet redukcją, w

roku tysiącznym siedmsetnym sześćdziesiątym pierwszym, 20 z pamiętną dotąd ( a uniknąć nie

mogącą ) utratą, w zbiorach, summach, i kapitałach, obywatelów naszych.

Te sposoby wstrzymujące tylko, lecz nie wykorzeniające narodową uciemiężliwość, nie

zatorowały niegodziwego zysku szukających w handlu monetowym, że przez łatwość długiego

przeciągu otwartych granic Królestwa tego, redukowaną wywożąc monetę, podlejszą coraz w

szacunku wewnętrznym państw Rzeczy-Pospolitej napełniano.

Przez to praetia rerum poszły coraz w większą cenę; między podatki płaconcym, a żołnierzem

odbierającym, zobopolne były codziennie pokrzywdzienia. Z produktów krajowych, (handlem w

miastach portowych na złą monetę spieniężonych) ginęły obywatelom wszelkie zyski, i dorobki,

drogim tamże dokupowaniem się czerwonych złotych.

Co zważając zgromadzone Skonfederowane Stany Rzeczy-Pospolitej na Sejmie

Convocationis 21 w roku tysiącznym siedmsetnym sześćdziesiątym czwartym do wykorzenienia tych

złych monet zagranicznych, jedyny sposób uznały najdoskonalszy, wprowadzenie nowej własnej a

dobrej monety, na której koniec tak potrzebny, i porządany dla całego narodu, zaleciły ustanowionym

od siebie Kommissyom Skarbowym Obojga Narodów, 22 wynajdować formować, i podawać Rzeczy-

Pospolitej projekta, jako w tym obszernie opisuje taż Konstytuca, Titulo o mennicy, i monecie. 23

W tej myśli i żądzy zgromadzone też Stany Rzeczy-Pospolitej na elekcją panować sobie

mającego Króla; obrawszy Najiaśniejszego STANISŁAWA AUGUSTA, 24 ten najłatwiejszy przyjścia do

dobrej krajowej monety upatrzyły, uznały i determinowały sposób, aby otwarcie mennic ad Jus

Maiestaticum szczęśliwie Nam Panującego Nayiaśnienieszego Króla przywrócone było, co w Paktach

Konwentach dokładnie Rzecz-Pospolita opisała, z tym obowiązkiem, aby pod dozorem, & sub

responsione Kommissyi Skarb: dla wygody publicznej pieniądze dobre bite były.

Do którego tak wielce potrzebnego dzieła z dobrotliwości swojej Jego Królewska Mć Pan Nasz

Miłościwy przezorną swoją doskonałością, Kmmissyą Menniczną 25 złożyć raczył, z wyboru ludzi

cnotą, radą, i wiernością w Ojczyźnie naszej dystyngowanych, a to pod Prezydecyą J.W. Imci Pana

Andrzeja Zamoyskiego 26 Kanclerza Wielkiego Koronnego, któremu do społeczeństwa tej pracy i

usługi publicznie wyznaczył J. Królewska Mść Pan Nasz Miłościwy za Kommissarzów J.O. Xiążęcia

Michała Czartoryskiego 27 Kanclerza Wielkiego W.X.Litt. J,W Jmci Pana Antoniego

Przezdziedzckiego 28 Podkanclerzego W.X..Lit. J.W. Jmci Pana Jana Borcha 29 Wojewodę Xięstwa

Inflanckiego, J.W. Jmci Pana Augusta Moszyńskiego 30 Stolnika Wielkiego Koronnego, W. Jmci Pana

Alexandra Unruha 31 Starostę Żelgniewskiego, którzy nie tylko zasługi swoje ale też i przez obowiązki

przysięgi senatorskiej, i ministrowskiej, że quidquid nocivi sciverint avertent, dostatecznie w narodzie

całym wierności swojej zagruntowali ufność, chętnie jednak ku pomnożeniu onej, taką przed

Nayiaśnieyszym Panem wszyscy wykonali przysięgę, że na nic wiecey względu mieć nie będą, jak

szczególnie na publiczne Jego Królewskiej Mości i całej Rzeczy-Pospolitej dobro.

A tak w rocznym niemal przeciągu wszelkie starania, i usiłowania z pilnością, i dozorem

dokładając, zasięgali jak najdoskonalsze in re monetaria uwiadomienia z narodowych w tym ustaw,

które in Archivis Rzeczy-Pospolitej wynajdować mogli, zaopatrywali się na rozrządzenia państw

zagranicznych w monetowej okol[i]czności, sprowadzali narodowych i postronnych in hac arte

peritos, ku jak najdoskonalszemu oświeceniu; wynikające zatym zdania, i myśli, w naradzeniach

swoich kierowali jedynie ku formowaniu takiej planty, 32 która by tak zdawnemi Prawami Rzeczy-

Pospolitey (nie naruszając zaszłych z postronnemi traktatów) dostatecznie z ostatnią wolą Rzeczy-

Pospolitej Sejmów Convocationis et Electionis 33 zgadzała się, abyśmy jak najrychlej do nowej własnej,

a dobrej przyjść mogli monety.

Jakoż tak wielkie swoich prac dzieło, tak pożądane dla uszczęśliwienia publicznego, podała

taż Kommissya Menniczna Jego Królewskiej Mości Kommissyi Rzeczy-Pospolitej Skarbu Koronnego

na dniu dziesiątym grudnia tysiącznego siedmsetnego szećdzisiątego piątego z podpisem wzwyż

wyrażonych Kommisarzów Mennicznych Jego Królewskiej Mci tę w sobie bicia srebrnej monety

zawierająca plantę aby.

Talery bite próby trzynastej i granów sześć ad normam Konwencji Rzeszy Niemieckiej z

grzywny kolońskiej 34 samego czystego, srebra sztuk dziesięć.

Pół talerów tejże próby jak talery z takiej że grzywny i takiegoż srebra, sztuk dwadzieścia.

Czwiartek próby dziesiątej sztuk czterdzieści.

Species czterogroszówkom Imperii równe ósmą część talera bitego wynoszące czterogroszami

srebrnymi zwać się, i w sobie do proporcyi nowo bitej miedzianej monety groszy trzydzieści zawierać,

mające, ósmej próby grenów 35 dwanaście, sztuk ośmdziesiąt.

Dwóch groszów srebrnych próby siódmej, sztuk sto sześćdziesiąt.

Pojedynczych groszów srebrnych próby piątej grenów szesnaście, sztuk trzysta dwadzieścia; z

grzywny kolońskiej czystego srebra wybijane były; tak, że na czerwony złoty holenderski talerów

bitych dwa i groszów srebrnych trzy, albo co jest jedno, sześćdziesiąt i siedm groszy pojedynczych

srebrnych rachować się ma.

Którą to plantę Kommissya Rzeczy-Pospolitey Skarbu Koronnego odebrawszy; na Sessyi

swojej dnia czternastego Grudnia złożonej z przytomności Jaśnie Wielmożnego Jegomościa Pana

Wessela 36 Podskarbiego Wielkiego Koronnego Prezesa tejże Kommissyi, tudzież JOO. JWW.

Kommisarzów mianowicie: Ignacego Twardowskiego 37 kaliskiego, Andrzeja Moszczeńskiego 38

Inowrocławskiego, Wojewodów, Bazylego Walickiego, 39 Kasztelana Sochaczewskiego, Rocha

Kossowskiego 40 Podskarbiego Nadwornego Koronnego, Franciszka Rzewuskiego 41 Pisarza Polnego

Koronnego, Stanisława Lubomirskiego 42 Strażnika Wielkiego Koronnego, Mikołaja Piaskowskiego 43

Podkomorzego Krzemienieckiego, Wojciecha Chądzyńskiego 44 Rożanskiego, Antoniego

Kossowskiego 45 Sekretarza Wielkiego Koronnego, Ignacego Czosnkowskiego 46 Starosty Salnickiego

którzy poprzysiężoną z urzędu swego wiernością. Że w zasiadaniu na Radzie Ekonomicznej, na nic

więcej, jak tylko na dobro publiczne wzgląd mieć będą. Bacznie, i sumniennie wszelkie okoliczności

rozważywszy, w podanej Plancie, jawne narodowe upatrzyli pożytki, że śmiele sądzić można, iż w

początkowym Panowaniu Najaśniejszego STANISŁAWA AUGUSTA, Pana N. Miłościwego dawne

dla całego narodu przywrócą się uszczęśliwione przez wskrzeszenie dobrej krajowy monety, która nie

tylko z nazwiska swego groszy srebrnych, ale z waloru wewnętrznego, tak się równia z monetą

srebrną Zygmunta pierwszego, 47 że tęż samę, proporcyą ad Ligam Imperii mają teraźniejsze, jaką w

ten czas w sobie zachowały zygmuntowskie grosze; stosuje się oraz do traktatów między tymże

Nayiaśnieyszym Zygmuntem Pierwszym Królem Polskim, a Nayiaśnieszym Ferdynandem

pierwszym Cesarzem Chrześciańskim 48 zawartych, a przez następców Jego Królów Polskich, kiedy

moneta w Polszcze bita bywała, potwierdzonych, a oraz i do Praw Rzeczy-Pospolitej o mennicy i

monecie, aby ad Ligam Imperii bita była, conformiter do tychże traktatów stanowiących, przy

względzie na proporcyą między złotem, a srebrem, położenie kraju przyzwoitą; zważając oraz w tej

Plancie: iż srebro względem złota w tej proporcyi jest szacowane, że od wykupywania za złoto

ubezpieczone zostanie, złoto zaś w tańszej, niż przedtym cenie, do kraju wchodzić będzie, talar polski

z imperialnym porówna się, a zatym cena jego do ceny talara holenderskiego, zbliży się, które talary

holenderskie, lubo od krajowych lepsze, w równej jednak z krajowemi Kurrencyi, do kraju wnoszone,

a te do państw wschodnich z znaczną korzyścią wydawane być mogą; przez wpłynienie zaś do kraju

talerów hollenderskich, i tych do handlów wewnętrznych z narodową monetą użycie, wprowadzeniu

każdej złej, osobliwie drobnej zagranicznej monety, zabieży się; ku temu intraty domowe biorąc za

produkcye krajowe monetę wewnętrzny szacunek, mniej liczby, a więcej dobroci mającą, nierównie

powiększonę zostaną; towary et necessaria zagraniczne stanieją, kupcy monetę względem towarów

Reformy monetarne w latach 1766 - 1787.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: