GENOLOGIA

GENEOLOGIA- dziedzina teorii literatury której przedmiotem badań są rodzaje literackie, gatunki literackie, ich odmiany, rozumiane jako pewne typy ukształtowane w procesie historycznoliterackim, które zasadnie można wyróżnić w ogromnym bogactwie i różnorodności tekstów. Utwory sztuki literackiej, jakkolwiek każdy z nich  posiada bąź pretenduje do posiadania cech indywidualnych, a więc takich , które je w jakiś sposób w tej masie czynią niepowtarzalnymi, da się i należy pogrupować, czyli uporządkować w celach badawczych na podstawie cech wspólnych. Genologia nie wypracowała  ogólnie akceptowanych kryteriów podziału na rodzaje literackie, zaś podział na gatunki i ich odmiany bardzo często ma charakter najzupełniej umowny. W genologii stosuje się podział na trzy rodzaje literackie : lirykę, epikę i dramat i taki podział był mniej więcej adekwatny aż do czasów , gdy nasz kochany romantyzm stworzył dzieła  synkretyzm, posiadające cechy dwu i trzech rodzajów. Naturalną konsekwencją tego stanu rzeczy było , że pojawiły się nowe pojęcia : liryczność, epickość i dramatyczność, co oznaczało , że rodzaje literackie przekształciły się w kategorie estetyczne. Definiowanie liryczności... jest trudne i daremnie szukać ich po słownikach terminów literackich!!

Gatunek –jest gramatyką literatury, zespołem  norm konstrukcyjnych , które aktualizują poszczególne utwory.   Gramatyka genologiczna ma jakby dwa piętra: gatunkowe i rodzajowe.

Problemem genologicznym jest stosunek kategorii literackości, rozumianej jako sposób organizowania znaczeń, do klasycznych kategorii genologicznych, które wyprowadzane są z dzieła literackiego , rozumianego jako skończona wypowiedź.

Kryteria podziału na rodzaje literackie

Rodzaj literacki- zbiór reguł dotyczących budowy dzieła literackiego , stosowanie których odróżnić je od innych dzieł literackich , respektujących reguły odmienne. O przynależności do jednego z trzech rodzajów literackich: liryki, epiki i dramatu, orzekamy na podstawie  jakości podmiotu literackiego, ujawniającej się w jego stosunku do świata przedstawionego.

Liryka-

a)      świat przedstawiony stanowi pretekst do wyrażenia przeżyć i odczuć podmiotu mówiącego. Przeżycia i doznania stanowią rzeczywistą treść utworu lirycznego.

b)     W utworach tego typu występuje tylko jedna płaszczyzna czasowa , mianowicie czas lirycznego wyznania podmiotu.

c)      Dominuje kategoria czasu teraźniejszego

d)     podstawowa forma wypowiedzi- monolog

Epika-

a)      podmiot liryczny zajęty jest relacjonowaniem zdarzeń.

b)     Ma dwie płaszczyzny czasowe: czas akcji i narracji

c)      Dominuje czas przeszły

d)     pojawia się opis, opowiadanie

     W utworach lirycznych i epickich spotykamy się zatem z taką sytuacją , że  świat przedstawiony(choć różnie) kreowany jest w aktach mówienia, opowiadania i jako taki świat ten zawsze nosi piętno podmiotu literackiego, jako sposobu patrzenia i relacjonowania, a sam podmiot dokumentuje swoje istnienie mówieniem.

Dramat-

a)      podmiot liryczny nie występuje, ale to właśnie podmiot literacki wypowiada teksty poboczne , czyli tak zwane didaskalia, odnoszące  się do organizacji przestrzeni scenicznej, wyglądu i zachowania postaci .

b)     dialog jako podstawowa forma tekstu

          Kryterium jakości podmiotu literackiego wydaje się być wystarczająco precyzyjne i zasadne w próbie klasyfikacji rodzajowej tekstów literackich. Stosunek podmiotu literackiego do świata przedst. Różnicuje teksty, a także  decyduje  o tym, jak świat przedstawiony jest zbudowany

Rodzaj literacki  jest kategorią uniwersalną , ponadhistoryczną, co oznacza ,że na całej przestrzeni refleksji teoretycznojęzykowej i w odniesieniu do całości dorobku literatury  kryteria przynależności do rodzaju maja charakter niezmienny, utwory literackie, które by w sposób konsekwentny realizowały założenia i honorowały warunki przynależności rodzajowej, są rzadkością.

Gatunki literackie pewna liczba reguł kompozycyjnych , stylistycznych , często również i tematycznych , dotyczących budowy i wyposażenia językowego , a także treściowego tekstów literackich. Opis gatunku nie ma charakteru klasyfikującego , lecz typologiczny, dzięki czemu opis taki może uwzględniać np. wierszowy kształt wypowiedzi. Gatunek nie jest kategorią  niepodzielną. Gatunki mają rozmaite odmiany(odmiany gatunkowe), które wyodrębnione są najczęściej na podstawie kryterium tematyczno-problemowego. Odróżnia się zatem lirykę filozoficzną od erotycznej, religijną od opisowej, historyczną od psychologicznej.

Synkretyzm rodzajowy- mieszanie cech rodzajowych, współwystępowanie w jednym tekście cech  właściwych wszystkim trzem rodzajom, jest ono efektem zmiany stosunku podmiotu literackiego do siata, wskutek czego znika jednorodność zasad konstrukcyjnych utworu i dochodzi do jego silnego zróżnicowania stylistycznego.