Grób Nieczui t.1.pdf

Aby rozpocząć lekturę,

kliknij na taki przycisk ,

który da ci pełny dostęp do spisu treści książki.

Jeśli chcesz połączyć się z Portem Wydawniczym

LITERATURA.NET.PL

kliknij na logo poniżej.

ZYGMUNT KACZKOWSKI

GRÓB NIECZUI

TOM I

Tower Press 2000

WSTĘP

Ktokolwiek będziesz kiedy w tym oddalonym zakątku podkarpackiej krainy, kędy się schodzą

dawnej Małopolski i Rusi Czerwonej granice – oddawszy cześć twoją niepoliczonym tej zie-

mi pamiątkom przeszłości – nie zapomnij też także zapytać o miejsce, z którego najlepiej wi-

dać ruinę zagórskiego klasztoru.

Miejsce to znajdziesz z łatwością, bo ci go wskażą karczmy i kopce załuskie, położone

przy samym gościńcu; lecz na górze tak bardzo wysokiej, że z niej widać nie tylko tę ogromną

i także na wzgórzu położoną ruinę, jak gdyby na dole, ale widać zarazem i cały krąg ziemi,

otoczonej górami dokoła, przerzniętej Sanem przez środek i tak dziwnym urokiem pociągają-

cej ku sobie, że i ty, lubo obcy i żadnym dawniejszym z nią nie związany wspomnieniem,

wzrokiem twoim musisz przylgnąć do niej na długo.

Ty wszakże niebawem przywiążesz się do niej i sercem i poświęcisz jej cząstkę twojego

najtkliwszego uczucia, i niezapomnianą myśl o niej uniesiesz z sobą na zawsze. Ziemia ta

bowiem tyle ma w sobie od Boga darowanej piękności, tyle w niej jeszcze nie pogrzebanych

pamiątek zamierzchającej przeszłości, a wszystko to jeszcze tak żywe, tak wymowne i tak

chwytające za. serce, że zdaje się, jakoby sama śmierć tutaj, żałując życia w grób zepchnięte-

go za wcześnie, pootwierała wszystkie groby i trumny i siedząc przy nich, opowiadała dzieje

przeszłości.

I jeśli tylko masz serce i umiesz z wiarą przyjmować tułające się po tych grobach wspo-

mnienia, jeżeli umiesz rozmówić się z starą basztą zamkową i sterczącymi kolumnami kruż-

ganku, z spróchniałą trumną i zardzewiałym w niej pancerzem lub kordem, z podruzgotaną

kopią i zagniecioną w boju ostatnim misiurką, z olbrzymią skałą, zwieszającą się z góry wy-

niosłej, z wpółrozwaloną kapliczką u dołu i żebrakiem-staruszkiem siedzącym przy niej na

głazie – to twój umysł i serce już się stąd nie oderwą i gotów będziesz w pierwszym lepszym

dworcu gościny poszukać, ażeby się jak najbliżej obeznać z tą ziemią, która ma tyle czarującej

piękności na licu i tyle tajemniczego uroku w swym łonie.

Jakoż i o gościnę pewnie ci trudno nie będzie, bo tutaj, w jakiej czci ziemia przechowuje

pamiątki ojców i dziadów, w takiej czci także u ludzi są ich cnoty i obyczaje. Więc w każdym

domu, do którego cię los twój zawiedzie, czy to będzie starożytne, sczerniałe, niespożyte wie-

kami zamczysko, czy z gruzów dawnego szlacheckiego zameczku wyświeżone mieszkanie,

czy wreszcie stary dwór modrzewiowy, nową strzechą pokryty – wszędzie znajdziesz otwarte

serca i progi, wszędzie będziesz powitany po Bogu i wszędzie otoczony tą pradziadowską

czcią i miłością, która dziś już nieznana na świecie, tu po staremu chowa się jeszcze dla bia-

łowłosych starców i gości. Tutaj też pewnie ci na niczym nie braknie, bo tu stół zawsze dla

ciebie nakryty, misy pełne i dzbany niepróżne, i gospodarz serdeczny, i gospodyni uprzejma, i

zgoła wszystko ci rade jak bratu... a kiedy co wieczór ogień na kominie rozpłonie i już cię w

krześle wyzłacanym posadzą, i wszyscy się koło ciebie zgromadzą, i sam gospodarz stoliczek

z zapleśniałą butelką węgrzyna ku tobie posunie: to wtedy cisza taka poważna zasiędzie, jak

gdyby w kościele, a babunia-staruszka zacznie tobie tak cudne opowiadać powieści, że ci się

zdawać będzie, jakobyś jeszcze nic podobnego nie słyszał. W tych bowiem powieściach wy-

stąpi przed ciebie cały świat dawno umarły, jak żywy, i wystąpią przed ciebie ich sejmy i

zjazdy, i czyny, i boje, i pokażą się tobie ich twarze i domy, i serca tak jawnie i żywo, że ci się

zdawać będzie, jakoby i w tobie samym ten stary duch wskrzesnął na nowo, jakbyś ty sam

miał pancerz na piersiach i szablę u boku, z nimi tu przeżył całe twe życie, z nimi podzielił

wszystko aż do grobu nie mając jeszcze ani przeczucia dni łez i niedoli.

Ten widok ziemi tak pięknej i tylą pamiątek zasianej, ten dom półstaroświecki do dziś

dnia, ta gościnność serdeczna, ten węgrzyn spleśniały, ta babka-staruszka z swoją czarującą

powieścią – wszystko to ciebie tak wzruszy, rozciekawi, rozmarzy, że już cię widzę, jako na-

zajutrz do świtu pniesz się przez gęste zarośle do zawieszonej nad wioską ruiny, tam własny-

mi rękami oczyszczasz z mchu stare głazy i wyczytujesz z nich wpółzatarte napisy; potem się

spuszczasz do grobów, otwierasz trumny i przypatrujesz się prochom i kościom; potem zstę-

pujesz do wsi, pytasz się o najstarszych ludzi i z nimi długie rozpoczynasz gawędy... zgoła

badasz najpilniej i umarłe, i żywe, ażebyś odgrzebał jeszcze choć kilka odłamków tych cza-

rujących wieści zza grobów, które w tym życiu naszym, zagłuszonym samochwalczymi wrza-

ski wrzekomego postępu, a przytłumionym nieukojoną tęsknotą i bólem, tyle naszemu sercu

przynoszą ulgi i orzeźwiającego wytchnienia.

Ale któż wie, azali przyjdzie ci kiedy do tego? – Kto wie, czy ciebie, mieszkańca puszcz

nadniemeńskieh albo równin podolskich lub mazowieckich, albo błyszczącej zabawami War-

szawy, jaki los szczególniejszy w to ustronie zaniesie? – Kto wie zresztą, czy wtedy, kiedy tu

będziesz, już i tej ziemi nietkniętej żelazne nie poprzerzynają koleje? czy tych skał pięknych

nie powysadzają w powietrze, czy tych borów odwiecznych nie powycinają do szczętu, czy

tych gór samych nie rozorzą lub nie powiercą na wylot? – O! to wtedy i nie przychodź tu

wcale, bo nic tu już dla ciebie .nie będzie. Kiedy te stare zamki się zamienią na warsztaty i

kuźnie, te cudowne ruiny w fundamenta pod wiadukty i mosty, a te dwory i dworki na miesz-

kania dla tej nowej wędrówki narodów, która tłuszczą przemysłowo-kramarską zalewa świat

od zachodu: wtedy stare podania i pieśni już na zawsze umilkną, nie mające przytułku wspo-

mnienie precz za wiekami uleci, a i sama śmierć nawet, jeszcze dziś tak wymowna i żywa,

wstąpi do grobu przed tym nowym wprawdzie, lecz niemniej przeto zabijającym życiem.

Dlatego dzisiaj, póki czas jeszcze, chodź, ja cię w tej żmudnej ze starymi grobami rozmo-

wie choć w części wyręczę.

A jakem cię niegdyś oprowadzał po tych zamkach i dworach i pokazywał dawne ich życie i

ludzi, i za ostatnim z ich rodu opowiadał zachowane przez niego powieści, tak ci dziś całą tę

ziemię jakby na dłoni pokażę i tego starca grób ci pokażę, i jeszcze jedną powieść o nim sa-

mym opowiem.

Owóż tedy stoimy na górze wyniosłej, zajmującej prawie środkowe miejsce pomiędzy mia-

steczkami Sanokiem a Leskiem.

Grunt ten, którego się stopa twoja dotyka, należał od najdawniejszych czasów do Kmitów,

którzy tu mieli zamek wielki, murowany z kamienia, na szczycie góry Sobieńskiej. Zamek

ten, niegdyś warowny i zbrojny, błyszczał znakomitą świetnością. W nim przyjmował Kmita

Władysława Jagiełłę po ślubie wziętym w Sanoku z Elżbietą Granowską; w nim gromadziła

się bitna szlachta sanocka przed każdym wyjściem na boje i po każdym zwycięskim powrocie;

w nim odbywały się owe królewskie biesiady, pełne najwymyślniejszych igrzysk i wschodnie-

go przepychu, których wieści jeszcze do dziś dnia błąkają się po chatach tutejszego wiejskie-

go ludu... Tu na takich igrzyskach w broń i odwagę się wprawiał sławny ów Zyndram z Masz-

kowic, prosty szlachcic sanocki, który wszakże niedługo potem wespół z Witoldem hetmanił

wojskom polskim między Grunwaldem i Tannenbergiem; tu na tym zamku czasu Zygmunta

Starego gromadzili się pierwsi luminarze i pierwsi sekciarze Rzeczypospolitej, przebywał tu

Klemens Janicki i Marcin Bielski, Przyłuski i Orzechowski, znachodzli na koniec przytułek i

tacy, jak Krowicki, sakramentariusz, Pełka, zabójca Drohojowskiego, Odolińscy, Rozborscy, a

wreszcie Balowie, wówczas zachwiani w wierze i budujący ariańskie kościoły po swoich dob-

rach. Wszystko to się gromadziło na zamku u wojewody i marszałka wielkiego koronnego,

odbywało ze sobą zawzięte spory, ważyło główne sprawy krajowe, które lubo w Rzeczypo-

spolitej nieraz smutne na długie wieki wywoływały za sobą skutki, tutaj kończyły się zawsze

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: