Prawo Morskie.pdf

Rozdział 5

Prawo morza

I. Wprowadzenie

§1. Prawo morza to gałąź prawa międzynarodowego publicznego, zajmująca się

regulacją stref morskich i kompetencjami państw na tych strefach, a także jurysdykcją

państw na obszarach morskich oraz regulacją statusu prawnego obszarów wyłączonych

spod jurysdykcji państw. Prawo morza należy odróżnić od prawa morskiego, które, jako

część prawa wewnętrznego, reguluje kwestie dotyczące administracji strefami morskimi

pod jurysdykcją państwa, portami, redami, połowami w wyłącznej strefie

ekonomicznej, warunkami rejestracji statków, zatrudnieniem marynarzy itd.

Prawo morza pozostaje w dużej mierze prawem zwyczajowym. Pierwsza próba

konwencyjnego uregulowania prawa morza w czterech Konwencjach Genewskich z

1958 roku nie spotkała się z szerokim przyjęciem. Przygotowana w 1982 roku pod

auspicjami Narodów Zjednoczonych Konwencja o prawie morza (UNCLOS) w

znacznej mierze kodyfikowała istniejące normy zwyczajowe (m.in. przepisy dotyczące

morza terytorialnego, morza otwartego), ale również proponowała nowe rozwiązania

(wyłączna strefa ekonomiczna, ochrona środowiska morskiego, dno mórz i oceanów).

W chwili obecnej (kwiecień 2008) stroną UNCLOS pozostaje 155 państw. Prawo

morza jest również dziedziną, w której ogromne znaczenie odgrywają zasady słuszności

( equity ).

§2. Regulacja uprawnień władczych państw na obszarach morskich opiera się na

założeniu, że Ocean Światowy podzielony jest na strefy, a w każdej strefie uprawnienia

państw są skonstruowane są odmiennie. Obszary morskie, pod względem prawnym,

można podzielić na:

1/ Obszary wchodzące w skład terytorium państwa :

a/ morskie wody wewnętrzne

b/ morze terytorialne

2/ Obszary znajdujące się poza terytorium państwa, na których państwo może

wykonywać ograniczoną jurysdykcję (określone prawa suwerenne):

a/ strefa przyległa

b/ wyłączna strefa ekonomiczna

c/ szelf kontynentalny

3/ Obszary znajdujące się poza terytorium państwa, nie podlegające jego jurysdykcji :

a/ morze otwarte

b/ dno mórz i oceanów.

Uzależnienie jurysdykcji państw w danej przestrzeni od tego, do jakiej kategorii

zostanie ona zaliczona powoduje, że kluczowe znaczenie ma precyzyjne wyznaczenie

granic stref morskich.

§3. Granice stref morskich wyznacza się w oparciu o tzw. linie podstawowe . Linią

podstawową jest linia najniższego stanu wody wzdłuż wybrzeża, oznaczona na mapach

o dużej skali uznanych oficjalnie przez państwo nadbrzeżne (por. art. 5 UNCLOS). W

przypadkach, gdy linia brzegowa jest urozmaicona, państwo może wyznaczyć tzw.

proste linie podstawowe. Przyjmuje się, że państwo może wyznaczyć proste linie

podstawowe w przypadku występowania na jego wybrzeżu:

a/ ujścia rzek – jeśli rzeka wpada bezpośrednio do morza, linię podstawową stanowi

linia prosta poprowadzona w poprzek ujścia rzeki między punktami wytyczającymi to

ujście na jej brzegach przy najniższym stanie wody;

b/ wyspy – jeśli są one położone w bliskości wybrzeża, wtedy można objąć liniami

podstawowymi (np. Lofoty), jeżeli wyspy leżą dalej od brzegu, mogą posiadać własne

morze terytorialne, o ile są zamieszkałe (np. Jan Mayen). Osuchy (obszary położone w

pobliżu wybrzeża, które są odsłaniane tylko podczas odpływu, czyli przy najniższym

poziomie morza) nie wpływają na przebieg linii podstawowej;

c/ zatoki – jeżeli brzegi zatoki należą do jednego państwa, a odległość między punktami

wyznaczającymi naturalne wejście do zatoki przy najniższym stanie wody nie

przekracza 24 mil morskich, państwo nadbrzeżne może zamknąć zatokę za pomocą linii

podstawowej. Granica 24 mil morskich nie dotyczy tzw. zatok historycznych, które

mogą być szersze (np. Morze Białe, Zatoka Hudsona);

d/ porty - za część wybrzeża uważa się wysunięte najdalej w morze stałe urządzenia

portowe stanowiące integralną część systemu portowego (ale nie redy, które – co do

zasady, należą do morza terytorialnego);

e/ kanały – można zamknąć kanał (tzn. zaliczyć go w całości do morskich wód

wewnętrznych), ale jeżeli dotychczas przejście takim kanałem było otwarte dla statków

innych państw, to należy je zapewnić (przejście tranzytowe);

f/ cieśniny – w przeciwieństwie do kanałów, nie można zaliczyć cieśniny do wód

wewnętrznych, jest to zawsze obszar morza terytorialnego państwa (państw)

nadbrzeżnego. Wyjątek można „zamknąć” cieśninę między wyspą a lądem, jeśli istnieje

możliwość żeglugi wokół wyspy;

g/ morza archipelagowe – jest to szczególny przypadek morza ograniczonego wyspami

państwa archipelagowego – w tym wypadku proste linie podstawowe wyznaczane są

według zewnętrznych granic wysp wchodzących w skład archipelagu.

§4. Morskie wody wewnętrzne rozciągają się od rzeczywistego brzegu lądu do

wytyczonych linii podstawowych i zaliczane są w całości do terytorium państwa

nadbrzeżnego. W pasie morskich wód wewnętrznych państwo ma więc pełną

jurysdykcję zarówno nad wodą, przestrzenią powietrzną, jak i dnem i podziemiem

morskim. Państwo nadbrzeżne reguluje dostęp do swoich wód wewnętrznych obcych

statków i okrętów, określa warunki ich przebywania na tych wodach, określa status

portów. Może zamknąć morskie wody wewnętrzne bez podania powodów. Na morskich

wodach wewnętrznych nie obowiązuje prawo nieszkodliwego przepływu .

Jedynym ograniczeniem jurysdykcji państwa nadbrzeżnego nad morskimi wodami

wewnętrznymi jest prawo przejścia tranzytowego szlakiem archipelagowym - jeżeli

przed wyznaczeniem granic morza archipelagowego istniał na tych wodach szlak

żeglowny, to państwo archipelagowe ma obowiązek udostępnić ten szlak dla dalszej

żeglugi i znosić wykorzystywanie go (ale wyłącznie wyznaczoną trasą).

§5. Morze terytorialne państwa nadbrzeżnego rozciąga się maksymalnie do 12 mil

morskich od linii podstawowej. Pas morza terytorialnego jest zaliczany do terytorium

państwa, a co za tym idzie podlega suwerennej władzy państwa nadbrzeżnego

(przestrzeń powietrzna nad morzem terytorialnym, samo morze, a także dno i podziemie

morskie). Państwo nadbrzeżne reguluje zatem w swym ustawodawstwie wszystkie

kwestie związane z uprawianiem żeglugi po morzu terytorialnym, z uwzględnieniem

norm prawa międzynarodowego, które przyznają statkom i okrętom innych państw

prawo nieszkodliwego przepływu przez morze terytorialne państwa nadbrzeżnego.

Zgodnie z ustalonym zwyczajem, przepływ jest nieszkodliwy, dopóki nie narusza

pokoju, porządku publicznego lub bezpieczeństwa państwa nadbrzeżnego. Przepływ

powinien być nieprzerwany i szybki , obejmować może jednak zatrzymanie się i

zarzucenie kotwicy, ale tylko wówczas, gdy jest to związane ze zwyczajną żeglugą albo

jest konieczne z powodu siły wyższej lub niebezpieczeństwa, albo w celu udzielenia

pomocy ludziom, statkom morskim lub powietrznym, znajdującym się w

niebezpieczeństwie lub krytycznym położeniu. Przepływ obcego statku uważa się za

naruszający pokój, porządek publiczny lub bezpieczeństwo państwa nadbrzeżnego,

jeżeli statek podejmuje na morzu terytorialnym jakiekolwiek z niżej wymienionych

działań, polegających na:

a) groźbie użycia siły lub użyciu siły przeciwko suwerenności państwa nadbrzeżnego,

jego terytorialnej integralności lub politycznej niezawisłości albo w jakikolwiek inny

sposób naruszający zasady prawa międzynarodowego zawarte w Karcie Narodów

Zjednoczonych;

b) manewrach lub ćwiczeniach z użyciem broni jakiegokolwiek rodzaju;

c) zbieraniu informacji na szkodę obronności lub bezpieczeństwa państwa

nadbrzeżnego;

d) propagandzie mającej na celu osłabienie obronności lub bezpieczeństwa państwa

nadbrzeżnego;

e) czynnościach, w wyniku których następuje start, lądowanie lub przyjęcie na pokład

jakiegokolwiek statku powietrznego;

f) czynnościach, w wyniku których następuje start, lądowanie lub przyjęcie na pokład

jakiegokolwiek urządzenia wojskowego;

g) przyjmowaniu na pokład lub wydawaniu jakichkolwiek towarów lub walut albo

przyjmowaniu bądź wysadzaniu ze statku jakichkolwiek osób z naruszeniem ustaw lub

innych przepisów celnych, skarbowych, imigracyjnych lub sanitarnych państwa

nadbrzeżnego;

h) umyślnym i poważnym zanieczyszczaniu, sprzecznym z niniejszą konwencją;

i) dokonywaniu jakichkolwiek połowów;

j) prowadzeniu działalności badawczej lub obserwacji hydrograficznych;

k) zakłócaniu funkcjonowania systemu łączności albo innych urządzeń lub instalacji

państwa nadbrzeżnego;

l) wszelkich innych działaniach niezwiązanych bezpośrednio z przepływem.

Państwo nadbrzeżne nie powinno przeszkadzać obcym statkom w wykonywaniu prawa

nieszkodliwego przepływu przez morze terytorialne. W szczególności nie może

nakładać opłat ani stosować przepisów dyskryminacyjnych. Może natomiast nakładać

opłaty na obce statki przepływające przez morze terytorialne za konkretne usługi

świadczone na rzecz tych statków (zarówno na obszarze morza terytorialnego jak i

morskich wód wewnętrznych).

Z prawa nieszkodliwego przepływu, obok statków handlowych, niehandlowych i

rządowych mogą korzystać również okręty wojenne i łodzie podwodne, jednakże pod

warunkiem uprzedniego powiadomienia o tym fakcie właściwych władz państwa

nadbrzeżnego. Ponadto łodzie podwodne mają obowiązek przepływania przez morze

terytorialne na powierzchni i z podniesioną banderą.

Statki znajdujące się na morzu terytorialnym państwa nadbrzeżnego podlegają jego

jurysdykcji administracyjnej, cywilnej i karnej, z zastrzeżeniem, że wykonując

jurysdykcję względem statków podnoszących obcą banderę państwo nadbrzeżne

uwzględnia interesy żeglugi, charakter statku oraz rodzaj przepływu. Oznacza to, że w

praktyce pełnej jurysdykcji państwa nadbrzeżnego podlegają statki podnoszące jego

banderę, a także nad statkami, które nie mają przynależności państwowej. Wobec

statków obcych, w przypadku jurysdykcji karnej państwo nie powinno wykonywać

jurysdykcji karnej na pokładzie obcego statku przepływającego przez morze

terytorialne, w celu aresztowania jakiejś osoby lub przeprowadzenia dochodzenia w

związku z jakimkolwiek przestępstwem popełnionym na pokładzie tego statku podczas

jego przepływu, z wyjątkiem następujących przypadków:

a) jeżeli skutki przestępstwa rozciągają się na państwo nadbrzeżne;

b) jeżeli przestępstwo jest tego rodzaju, że zakłóca spokój kraju lub porządek publiczny

na morzu terytorialnym;

c) jeżeli kapitan statku, przedstawiciel dyplomatyczny lub urzędnik konsularny państwa

bandery statku zwraca się do miejscowych organów z prośbą o pomoc; lub

d) jeżeli podjęcie takich działań jest konieczne do zwalczania nielegalnego handlu

narkotykami lub substancjami psychotropowymi.

Państwo nadbrzeżne może jednak wykonywać wszelkie czynności dochodzeniowe, jeśli

statek przepływa przez morze terytorialne po opuszczeniu jego wód wewnętrznych,

może również składać wizytę na każdym statku, który przepływa przez morze

terytorialne.

W zakresie jurysdykcji cywilnej państwo nadbrzeżne nie powinno zatrzymywać obcego

statku przepływającego przez morze terytorialne ani zmieniać jego kursu w celu

wykonania jurysdykcji cywilnej wobec osoby znajdującej się na pokładzie statku.

Państwo nadbrzeżne nie może prowadzić egzekucji ze statku ani dokonać jego zajęcia w

związku z jakimkolwiek postępowaniem cywilnym, chyba że chodzi wyłącznie o

zobowiązania podjęte przez statek lub zobowiązania, za które statek ten stał się

odpowiedzialny podczas jego przepływu przez wody państwa nadbrzeżnego, lub w celu

dokonania tego przepływu.

§6. Zewnętrzna granica morza terytorialnego stanowi zewnętrzną granicę morskiego

terytorium państwa. Poza tą granicą leży strefa przyległa , pas wód rozciągający się do

24 mil morskich od linii podstawowej. W strefie przyległej państwo nadbrzeżne może

wykonywać kontrolę konieczną do:

a) zapobiegania naruszaniu jego ustaw i innych przepisów celnych, skarbowych,

imigracyjnych lub sanitarnych na jego terytorium lub morzu terytorialnym;

b) karania naruszeń takich ustaw i innych przepisów, dokonanych na jego terytorium

lub morzu terytorialnym.

Jurysdykcja państwa nadbrzeżnego ma więc charakter funkcjonalny, w pozostałym

zakresie obszar strefy przyległej objęty jest reżimem analogicznym do reżimu

obowiązującego na wyłącznej strefie ekonomicznej.

§7. Wyłączna strefa ekonomiczna (WSE) jest to obszar znajdujący się poza granicami

morza terytorialnego i przylegający do tego morza, który podlega specjalnemu

reżimowi, zgodnie z którym prawa i jurysdykcja państwa nadbrzeżnego oraz prawa i

wolności innych państw regulowane są przez prawo międzynarodowe. WSE rozciąga

się maksymalnie do 200 mil morskich od linii podstawowej. WSE, podobnie jak strefa

przyległa, nie obejmuje dna i podziemia morskiego pod strefą, ani przestrzeni

powietrznej ponad nią.

Na obszarze WSE państwu nadbrzeżnemu przysługują:

a) suwerenne prawa w celu badania, eksploatacji i ochrony zasobów naturalnych,

zarówno żywych, jak i nieożywionych, wód morskich pokrywających dno, a także dna

morskiego i jego podziemia oraz w celu gospodarowania tymi zasobami, jak również w

odniesieniu do innych przedsięwzięć w zakresie gospodarczego badania i eksploatacji

strefy, takich jak wytwarzanie energii poprzez wykorzystanie wody, prądów i wiatrów;

b) jurysdykcję w odniesieniu do budowania i wykorzystywania sztucznych wysp,

instalacji i konstrukcji, prowadzenia badań naukowych morza oraz ochrony i

zachowania środowiska morskiego.

Wszystkie państwa, zarówno nadbrzeżne, jak i śródlądowe, korzystają w wyłącznej

strefie ekonomicznej z wolności żeglugi i przelotu, układania podmorskich kabli i

rurociągów oraz innych, zgodnych z prawem międzynarodowym, sposobów korzystania

z morza, jakie wiążą się z tymi wolnościami w związku z używaniem statków morskich

i powietrznych oraz podmorskich kabli i rurociągów. W przypadku wykonywania

prawa układania podmorskich kabli i rurociągów państwo prawo to wykonujące musi

jednak ustalić przebieg instalacji z państwem nadbrzeżnym w taki sposób, by nie

naruszać praw państwa do korzystania ze swojej WSE.

§8. Szelf kontynentalny państwa nadbrzeżnego obejmuje dno morskie i podziemie

obszarów podmorskich, które rozciągają się poza jego morzem terytorialnym na całej

długości naturalnego przedłużenia jego terytorium lądowego aż do zewnętrznej

krawędzi obrzeża kontynentalnego albo na odległość 200 mil morskich od linii

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: