Zareba Pawel - Historia dwudziestolecia.pdf - Zaremba Pawel - ssaaggaa

Historia Dwudziestolecia

(1918-1939)

Paweł Zaremba

Historia Dwudziestolecia

(1918-1939)

Zamiast wstępu

KsiąŜka ta stanowi wybór pogadanek radiowych, które Paweł Zaremba wygłaszał w rozgłośni

polskiej Radia Wolna Europa. Dyrekcja RWę zgodziła się na ich opublikowanie drukiem. Było

tych pogadanek - tak je autor nazywał - łącznie ponad czterysta i nadawane były w latach

1967-1979 co tydzień z rzadkimi tylko przerwami. Autor opowiadał o współczesnej historii

Polski - nie przemawiał. I to było zapewne jednym z sekretów powodzenia, jakie miał u

słuchaczy, zarówno historyków, jak i zwykłych miłośników historii własnego kraju, a

szczególnie moŜe wśród studentów, którzy szukali u niego ocen odmiennych od oficjalnie

obowiązujących w Polsce. Innym sekretem powodzenia była tematyka pogadanek. Nie tu

miejsce, by oceniać ich treść. Ale powiedzieć naleŜy, Ŝe przedstawiał dzieje tego

historycznego fenomenu, jakim było wskrzeszenie Polski i niepodległe istnienie Drugiej

Rzeczypospolitej, w sposób jasny, prosty i głęboki, Ŝe widział racje róŜne i Ŝe był obiektywny i

sprawiedliwy.

Mówił takŜe w swoich pogadankach o latach przed odzyskaniem przez Polskę niepodległości i

o drugiej wojnie światowej. Ale zdąŜył się zająć tylko niektórymi aspektami obu tych okresów.

Pogadanki o latach Polski niepodległej stanowiły juŜ natomiast zamkniętą całość. Dlatego

wybraliśmy je do druku.

Stanowiły całość zamkniętą, ale nigdy nie zakończoną. Wracał często do tematu juŜ

poruszonego i przerabiał wtedy i wzbogacał to, co napisał był przedtem. W takich wypadkach

włączaliśmy naturalnie do tej ksiąŜki wersję nowszą. Do tego ograniczała się rola niŜej

podpisanego, a takŜe do skreślenia powtórzeń, nieuniknionych, kiedy się wygłasza co tydzień

przez radio pogadankę, z których kaŜda musi się logicznie zaczynać i kończyć i być

zrozumiała dla kogoś, kto moŜe poprzedniej nie słyszał. Ale zaleŜało mi na tym, by zachować

ten szczególny, autorski styl radiowej gawędy. Starałem się więc nie dopisywać niczego, poza

koniecznymi tu i tam paru słowami.

Paweł Zaremba urodził się 12 października 1915 roku w Petersburgu jako syn Piotra i Nadziei-

Jadwigi z domu Herwarth. Pochodził ze starej polskiej rodziny szlacheckiej. Miał teŜ

powiązania rodzinne z Anglią.

Kiedy jego rodzina uciekła z Rosji po rewolucji bolszewickiej, uczył się początkowo we Francji.

Potem ukończył gimnazjum imienia Karola Marcin-kowskiego w Poznaniu. W tymŜe Poznaniu

studiował od roku 1933 prawo i ekonomię. Specjalizował się w historii ustrojów i w roku 1937

otrzymał stopień magistra praw. Tematem jego pracy magisterskiej były uprawnienia

prezydenta w konstytucji Stanów Zjednoczonych. W czasie studiów pracował w Banku

Gospodarstwa Krajowego i pisywał w prasie poznańskiej. Przygotowywał pracę doktorską o

wpływach burgundzkich na ustrój Polski w wiekach średnich, ale jej nie ukończył.

W roku 1937-1938 słuŜył w podchorąŜówce rezerwy piechoty w Kaliszu.

Pod koniec hiszpańskiej wojny domowej wysłany został do Hiszpanii jako obserwator II

Oddziału Sztabu Generalnego.

Zmobilizowany, walczył w kampanii wrześniowej 1939 roku jako podporucznik 60 pułku

piechoty z Ostrowa Wielkopolskiego i został dwukrotnie ranny w bitwie o Łęczycę. Wzięty do

niewoli, przebywał do końca wojny w Oflagu VII A w Murnau w Bawarii. Brał udział jako

wykładowca w zajęciach samokształceniowych więzionych tam polskich oficerów. Tematami

jego wykładów były historia Anglii i Stanów Zjednoczonych oraz socjologia. Pracował teŜ nad

ksiąŜkami, które chciał wydać po wojnie.

Po zwolnieniu z Murnau w kwietniu 1945 roku przyczynił się jako oficer polski przy dowództwie

7-ej Armii amerykańskiej do decyzji niewydawania dawnych sowieckich i serbskich jeńców

wojennych z obozu w Memmingen komunistycznym władzom ZSRR i Jugosławii.

SłuŜył następnie przez rok w 2-gim Korpusie we Włoszech jako współpracownik Wydziału

Propagandy. Wykładał tam znowu i pisał w prasie wojskowej .

W roku 1946 osiedlił się w Anglii. Przez następnych lat dwadzieścia redagował róŜne polskie

czasopisma, wśród nich Orła Białego, najstarsze pismo Ŝołnierskie i kombatanckie. Pisał teŜ

na tematy historyczne i bieŜące do Kultury, Bellony i Tek historycznych. Kierował polskimi

wydawnictwami i drukarniami. Współpracował z sekcją polską BBC.

W roku 1957 wydał "Historię Stanów Zjednoczonych" 1, pierwszą napisaną przez Polaka, a w

roku 1961 pierwszy tom "Historii Polski" 2. Napisał takŜe "Historię 15 Pułku Ułanów", ale nie

zdołał ukończyć ksiąŜki na jeden ze swych ulubionych tematów: miała nią być historia

amerykańskiej wojny domowej.

Po okresie luźnej współpracy wszedł w roku 1967 w skład zespołu kierowniczego rozgłośni

polskiej Radia Wolna Europa i przeniósł się do Monachium. Zmarł 23 kwietnia 1979 roku.

Takie są suche fakty Ŝyciorysu Pawła Zaremby - zbyt suche dla tych, którzy - jak autor tych

słów - razem z nim w Monachium pracowali. Zbyt suche równieŜ, kiedy się zwaŜy, kim i czym

był.

Przede wszystkim był historykiem, chociaŜ nie historię studiował na Uniwersytecie

Poznańskim. Historia była dla niego - człowieka pełnego Ŝyciowej pasji - pasją największą.

Jego pasją było takŜe radio - rozgłośnia polska RWę, którą uwaŜał zawsze za coś więcej niŜ

tylko jedną z wielu rozgłośni nadających w eter audycje po polsku. Dla niej poświęcił wiele ze

swych niespełnionych autorskich ambicji. Przyszły kronikarz rozgłośni znajdzie ślady jego

pracy - redaktora, inspiratora, doradcy - w skryptach setek audycji, o historii, o polityce, o

kulturze. Znajdzie je przeglądając redagowane przez niego pismo Na Antenie. Bo był równieŜ

urodzonym dziennikarzem i potrafił napisać szybko i ciekawie o kaŜdej niemal sprawie świata,

w którym Ŝyjemy. Pomagała mu w tym

' Biblioteka "Kultury", tom XXIII. 2 Biblioteka "Kultury", tom LXXII.

nadzwyczajna znajomość języków - angielskiego, francuskiego, hiszpańskiego, katalońskiego,

niemieckiego, czeskiego, rosyjskiego, włoskiego. Pomagały fl-nu sprawna pamięć i

oszałamiająca erudycja, wiedza, która mogła onieśmielać współpracujących z nim. Wszystkie

te walory oddawał bez reszty swojej rozgłośni. Przez kilkuletni okres cięŜkiej choroby rwał się

do pracy. Pilnował, by jego audycje szły co niedzielę na antenę. Pisał je mimo choroby i, póki

mógł, sam je nagrywał. Później przysyłał do redakcji teksty, nieraz wprost z kliniki.

Ale nie był molem ksiąŜkowym. Marzył o karierze wojskowej - los mu na nią nie pozwolił.

Kochał Ŝonę, którą zostawił, i swoich dwoje dzieci. Doceniał urodę kobiet i lubił czerwone

wino. Był świetnym, pełnym wdzięku rozmówcą i, choć stronił od głupoty, był wyrozumiały dla

słabości człowieka. Nie uŜywał wielkich słów. Potępiał zawsze podłość, dwulicowość i fałsz.

Był pośród nas jednym z najlepszych.

Marek Łatyński

Część pierwsza

Pierwsze lata

U progu niepodległości

W 1918 roku odrywano kartki z kalendarza kończącej się pierwszej wojny światowej. Nie tylko

w Polsce. Wszędzie czekano na upragniony moment poddania się Niemiec. Wiedziano, Ŝe

Niemcy nie walczą o zwycięstwo. Ich marzenia o kompromisie między niepodbitymi wrogami

rozwiały się juŜ w sierpniu. Niemcy walczyły dalej juŜ tylko o najlepsze warunki kapitulacji.

Zdobycie nowego dnia w kalendarzu nie było juŜ zasługą niepokonanego w polu wojska

niemieckiego, lecz wynikiem przetargów wewnętrznych wśród sprzymierzonych - wielkich i

małych - oraz między sprzymierzonymi i "mocarstwem stowarzyszonym", jak kazały się

nazywać Stany Zjednoczone.

Jeśli jednak na koniec wojny czekano z upragnieniem wszędzie - wszędzie, bo i w Niemczech

- to w Polsce owo zrywanie kartek z kalendarza inny miało charakter. Nie czekano tylko na

powrót do domu zmobilizowanych ojców, synów i braci. Gdy o Polakach mowa, o większości

rodziny nie wiedziały nawet, gdzie ich losy wojny zagnały w zaborczym mundurze armii

niemieckiej, austriackiej czy nieistniejącej juŜ armii carskiej. Nie czekano teŜ na otwarcie

"normalnej" fabryki w budynku, który produkował z konieczności amunicję lub

umundurowanie. Nie czekano nawet na powrót gospodarza wygnanego ze swej karłowatej

ojcowizny jeszcze w roku 1915 podczas pierwszego odwrotu Rosjan. Oczywiście róŜnie było w

kaŜdej dzielnicy, w kaŜdej niemal okolicy. Ale rzeczą podstawową i najwaŜniejszą była

powszechna akceptacja Polski jako państwa niepodległego, rządzonego przez Polaków we

własnym, polskim imieniu.

Przymiotnik "powszechna" przy rzeczowniku "akceptacja" moŜe być i był przez pewien czas

przedmiotem wątpliwości. Kwestionowano dojrzałość patriotyczną czy poczucie narodowe

chłopów w niektórych częściach kraju. Dodawano do tych - wątpliwych zresztą - wątpliwości

problemy prawdziwe, wyrastające z róŜnic interesów gospodarczych, które dzisiaj nazywa się

czynnikiem "klasowym", najczęściej bez logicznego uzasadnienia. A obok nich problemy inne

- na przykład wcale nie bagatelne uprzedzenia dzielnicowe, jakimi obdarowali nas zaborcy.

Wśród nich poczesne miejsce zajmowały wartości materialne. W nich przejawiały się róŜnice

rzucające się boleśnie nieraz w oczy, draŜniące i ponad miarę w umysłach wyolbrzymiane.

WaŜniejsze były róŜnice kultury, róŜnice stopnia rozwoju społecznego, przyuczenie do

pierwocin demokracji politycznej w granicach tego lub innego państwa zaborczego,

upowszechnienie oświaty. A równieŜ poziom i wartości moralne inteligencji w nowoczesnym, a

takŜe w tradycyjnym jeszcze, pozie-miańskim wydaniu, by nie zapomnieć o roli

duchowieństwa na wsi polskiej, jego wyrobienia społecznego obok kwalifikacji wyniesionych z

seminarium duchownego.

Listę róŜnic, przyczyn powstawania róŜnic i ich skutków moŜna by wydłuŜyć. Ale więź

językowa i tradycyjno-kulturowa składała się na łańcuch

o ogniwach róŜnej tęgości, a nawet kształtu czy wymiaru, lecz przecieŜ tak mocny, Ŝe go

wysiłek wiekowy trzech największych potęg europejskich rozerwać nie zdołał. ChociaŜ mocno

go nadwątlił i to właśnie tuŜ przed wybuchem pierwszej wojny światowej, u końca okresu

zapoczątkowanego Powstaniem Styczniowym, ostatnim - jak .się wydawało - "polskim

wybijaniem się na niepodległość", według słów, które przypisujemy Kościuszce.

Październik 1918. ¯ adne wątpliwości sprzed kilku jeszcze miesięcy nie liczą się juŜ w grze

politycznej. Cała Polska, wszyscy Polacy mówią o sobie "lud polski" i mówią o niepodległości,

która jest tylko kwestią czasu, kwestią dni. Skąd ma nadejść? Jedni sądzą, Ŝe z ParyŜa, od

sprzymierzonych. Inni, Ŝe ją osiągniemy wysiłkiem własnym tych ośrodków, które juŜ są i

działają - obojętnie, czy jest nim wierna Józefowi Piłsudskiemu POW, czy organa Rady

Regencyjnej, czy zaczynające się tworzyć Rady Delegatów Robotniczych.

Jeszcze we wrześniu, kiedy generalny sztab niemiecki zawiadomił rząd, Ŝe nie ma Ŝadnych

złudzeń co do moŜliwości zmontowania jeszcze jednej ofensywy na froncie zachodnim, w

okupowanej Warszawie dokonywano ciągle aresztowań wśród młodzieŜy naleŜącej do

Polskiej Organizacji Wojskowej. Akcja ta przybrała nawet na sile, co było oczywistym

znakiem, Ŝe Rzesza Niemiecka obawia się powstania zbrojnego na terytorium Polski.

Powstanie takie bowiem obaliłoby nadzieje osiągnięcia kompromisowego pokoju.

W październiku nadzieje te z kaŜdym dniem słabły. Nawet Rada Regencyjna stawiała opór

rozporządzeniom niemieckim. Ludność Królestwa Kongresowego, a takŜe Polacy w zaborach

pruskim i austriackim kierowali spojrzenia jednocześnie na ParyŜ i na Magdeburg. W

Magdeburgu był internowany przez Niemców Piłsudski i zdawano sobie sprawę, Ŝe

wystąpienie zbrojne na obszarze środkowej i południowej czy północnej Polski jest nie do

pomyślenia bez jego udziału albo - by powiedzieć ściślej - bez jego rozkazu.

Ku ParyŜowi spoglądano zaś dlatego, Ŝe działał tam Komitet Narodowy Polski pod

przewodnictwem Romana Dmowskiego, juŜ uznany przez rządy mocarstw sprzymierzonych

jako organ reprezentujący państwo polskie i posiadający uprawnienia międzynarodowe rządu

polskiego, sprzymierzonego z Francją, Wielką Brytanią, Stanami Zjednoczonymi i innymi

państwami będącymi w wojnie z Niemcami. O działalności Komitetu wiedziano w kraju sporo

albo raczej bardzo duŜo. A o nastrojach ludności świadczy najlepiej fakt, Ŝe juŜ od szeregu

miesięcy Niemcy nie próbowali nawet zbyt drastycznie występować przeciwko publicznym

pochodom i zgromadzeniom, w których oddawano hołd osobie prezydenta Wilsona.

Reprezentował on bowiem w przekonaniu całego świata, a nie tylko Polski, konkretny plan

urządzenia Europy powojennej w oparciu o poszanowanie prawa międzynarodowego,

moralności w stosunkach między narodami i przede wszystkim ich samostanowienia o swym

ustroju i niepodległości. Zresztą i rząd niemiecki z pewnymi zastrzeŜeniami zaczął powoływać

się takŜe na deklarację Wilsona, zwłaszcza na zasadę samostanowienia.

Tymczasem przestawały istnieć Austro-Węgry - nie tylko jako mocarstwo walczące, ale po

prostu jako organizm państwowy. Zarówno w zaborze austriackim, jak i w okupowanej przez

Austrię części Kongresówki - to znaczy ogólnie w Lubelskiem, Kieleckiem i Zagłębiu

Dąbrowskim - przygotowania do przejęcia władzy prowadzono zupełnie jawnie, choć w duŜej

mierze chaotycznie. Liczono się przy tym z szybkim utworzeniem siły zbrojnej, nie tylko

spośród członków Polskiej Organizacji Wojskowej, lecz takŜe spośród licznych Polaków

demobilizujących się juŜ, najczęściej na własną rękę, z armii austriackiej. Zamiar ten nie

powiódł się w pełni właśnie na odcinku wojskowym, gdyŜ zdołały mu postawić skuteczne

przeszkody etapowe władze austriackie.

Ale przysłaniał to - i inne trudności - fakt, Ŝe w ostatnich dniach pierwszej wojny światowej

wskrzeszenie niepodległej państwowości nie tylko było nieomal wyznaniem wiary, gdyŜ tym

stało się juŜ w roku 1916 czy 1917, lecz takŜe uwaŜano je za pewnik historyczny. Widziano w

nim przywrócenie słusznego i sprawiedliwego stanu rzeczy, zdruzgotanego przez bezprawie i

gwałt, jakimi były rozbiory Polski. W piątym pokoleniu licząc od rozbiorów Polacy doczekali się

zwycięstwa nad przemocą.

Zwycięstwa tego, to znaczy utworzenia niepodległego państwa polskiego, nie uwaŜał naród

polski za akt rewolucyjny. ¯ aden z Polaków, z wyjątkiem nielicznych komunistów skupionych

w SDKPiL i PPS-Lewicy, nie kwestionował prawa Polski do niepodległego bytu. Nikt teŜ nie

podawał w wątpliwość celowości i konieczności poniesienia ofiar osobistych.

Oczywiście powszechne były wśród chłopów, robotników, a takŜe mieszczaństwa polskiego

pragnienie, nadzieja, a niekiedy bodaj pewność, Ŝe niepodległość państwowa połączy się z

wprowadzeniem w Ŝycie zasad sprawiedliwości społecznej. W niektórych środowiskach te

nadzieje wiązały się tak ściśle z myślą o niepodległości, iŜ mogło się zdawać, Ŝe powstające

juŜ rady robotnicze mają charakter rewolucyjny. WraŜenie to mogły wzmocnić wydarzenia, na

które juŜ niedługo trzeba było czekać, takie jak wystąpienie zbrojne robotników w Dąbrowie

Górniczej lub tworzenie róŜnych "republik lokalnych", z których najmocniej utkwiła w pamięci

tak zwana "republika tarnobrzeska", utworzona przez miejscowego księdza nazwiskiem Okoń.

Niewątpliwie tego rodzaju wystąpienia i tendencje znajdowały natchnienie czy podnietę w

wyidealizowanym obrazie rewolucji bolszewickiej z jej propagandowym hasłem "cała władza w

ręce rad". Od rewolucji tej nie upłynął rok i wiadomości o chaosie, anarchii, bezmyślnym

okrucieństwie i celowym terrorze, głodzie i zupełnej katastrofie gospodarczej przyjmowano

jeszcze często z powątpiewaniem. MoŜe dlatego, Ŝe wydawały się wówczas zbyt potworne, by

im wierzyć na podstawie opowiadań lub artykułów prasowych, zwłaszcza gdy się ukazywały w

prasie prawicowej. Jeśli jednak tego rodzaju zapatrzenie w rewolucję bolszewicką było

drobnym, lecz konkretnym składnikiem sceny politycznej na ziemiach polskich, to przestało

nim być bardzo szybko.

Jakie więc były konkretne aktywa narodowo-polskie u progu niepodległego bytu? Po pierwsze

- powszechna wiara i wola niepodległości. Po

drugie - przyznanie Polsce prawa do niepodległości na arenie międzynarodowej i przyznanie

jej miejsca sojusznika w obozie alianckim. I wreszcie pewnej i wola, Ŝe - gdy tylko nastanie

odpowiedni moment - będzie komu objąć władzę w Warszawie i stworzyć lub odtworzyć

wojsko polskie.

Na tym kończyły się właściwie aktywa. Pozwalały moŜe zapomnieć o codziennej poniewierce,

lecz nie na długo. Polska była krajem wyniszczonym gospodarczo, połowa ludności lub więcej

Ŝyła w nędzy, a prawie cała reszta w biedzie. Pomimo strat liczba ludności wzrastała jednak z

dnia na dzień, gdyŜ juŜ wracali wywiezieni na roboty do Niemiec (tych było 700 tysięcy) oraz

pierwsi repatrianci z Rosji z masy prawie dwumilionowej. Przemysł był unieruchomiony w

60%. Fabryki nie miały maszyn, bo je wywieźli Rosjanie albo Niemcy. Kolejnictwo straciło 80%

taboru i zdatnych do uŜytku torów. W zaborze rosyjskim zniszczono 60% dworców i 50%

mostów. Straszny był spadek produkcji rolnej, przeciętnie do połowy produkcji przedwojennej.

W Galicji wydajność z hektara spadła w ziemniakach ze 117 kwintali do 52. Ziemia była

wyjałowiona, nie było w ogóle nawozów sztucznych. Pogłowie bydła, a takŜe koni, spadło do

54%. Łącznie z nienaruszonym gospodarczo Poznańskiem produkowano zaledwie jedną

trzecią cukru w porównaniu z rokiem 1913. Tragicznie przedstawiała się sytuacja w górnictwie

węglowym - nie liczę tu śląska, gdyŜ mógł pokryć zaledwie 40% zapotrzebowania. Panowało

więc bezrobocie i nędza mieszkaniowa. Zagęszczenie w Warszawie wynosiło 3,7 osób na

izbę.

Z tego wszystkiego społeczeństwo zdawało sobie sprawę, lecz w swej większości wierzyło, Ŝe

poradzi sobie z odbudową gospodarczą, gdy Polska stanie się niepodległa i gdy się skończy

wojna.

By powiedzieć więcej o wojsku u progu niepodległości, trzeba się cofnąć wstecz. Bowiem

rozbiorowe dzieje polskie wytworzyły szczególny, gdzie indziej nieznany stosunek narodu do

własnych sił zbrojnych. One to od Legionów Dąbrowskiego nadawały sens słowom hymnu

narodowego: "Jeszcze Polska nie zginęła, póki my Ŝyjemy". Były to słowa porywające, które

odzwierciedlały uczucia i myśli ogarniające Polaków na magiczny nieomal dźwięk nazwy

"Wojsko Polskie". Było w tym uczuciu sporo legendy wyolbrzymionej i upiększonej przez

przywiązanie i wdzięczność do Ŝołnierzy-tułaczy, Ŝołnierzy-powstańców, Ŝołnierzy zwycięskich

i Ŝołnierzy sponiewieranych w klęskach. Był tak zwany niepoprawny w mniemaniu obcych, a

niekiedy i swoich, polski romantyzm. Lecz była takŜe potęŜna dawka zdrowej myśli politycznej,

rozumiejącej, Ŝe wojsko nawet w zaląŜkowej i niedoskonałej postaci jest waŜnym cięŜarkiem,

jaki Polacy rzucić mogą na szalę swych przeznaczeń. Bo reprezentuje konkretną wolę i

konkretną siłę.

W pierwszej wojnie światowej polityka polska koncentrowała się na wyzyskiwaniu, a takŜe na

stwarzaniu korzystnych dla Polski koniunktur międzynarodowych. Lecz myśl o wojsku jako o

nie jedynym, lecz na pewno

waŜnym elemencie dąŜenia do niepodległości uzupełniała pracę polityczną. Piłsudski był

czołowym przedstawicielem idei wojska polskiego jako konieczności politycznej. Nie był w tym

odosobniony. Bo wszędzie, gdzie była po temu najmniejsza moŜliwość, tworzono wojskowe

oddziały polskie, widząc w nich nie tylko namiastkę przyszłych sił zbrojnych, lecz takŜe

namiastkę państwowości polskiej. Dlatego w roku 1917 istniało juŜ wojsko polskie, choć nie

istniało jeszcze państwo polskie. Istniało wiele formacji niepodobnych do siebie w niczym poza

przymiotnikiem "polski" w nazwie. W listopadzie 1918 roku w oparciu o nie przyszło tworzyć

siły zbrojne zdolne do obrony i do wywalczenia granic wskrzeszonego państwa. Nie było to

dzieło łatwe. Ani w sensie organizacyjnym, ani nawet w sensie politycznym, gdyŜ

poszczególne formacje miały juŜ własne tradycje bojowe, a takŜe własne tradycje polityczne

czy poglądowe, co zaleŜało w duŜej mierze od tego, który z polskich ośrodków politycznych

patronował ich powstaniu.

Niestety, pół roku przedtem korpusy polskie powstałe w Rosji uległy likwidacji pod wspólnym

naciskiem zbrojnym Niemców i rządu leninowskiego. Kapitulacja w Bobrujsku, bitwa pod

Kaniowem - oto wystarczające przykłady tego, co się w Rosji stało. Na terytorium Rosji

pozostała jednak czwarta dywizja generała ¯ eligowskiego, którą czekała jeszcze długa

wędrówka do Polski z Kubania przez Odessę i Besarabię. Podobnie rzecz się miała z dywizją

syberyjską, której szczątki dotrą do Gdańska dopiero w połowie 1920 roku. Był takŜe nieliczny

oddział polski w Murmańsku, podlegający dowództwu armii polskiej we Francji.

Armia ta została uznana przez rządy zachodnie za sprzymierzoną Armię Polską. Nazwano ją

Armią Błękitną od koloru mundurów lub armią Hallera od nazwiska generała, który objął nad

nią dowództwo, przedostawszy się do Francji spod Kaniowa drogą przez Murmańsk. Armia ta

podlegała Komitetowi Narodowemu Polskiemu w ParyŜu. SłuŜyli w niej jeńcy-Polacy z armii

pruskiej i austriackiej i ochotnicy z Ameryki, Kanady i innych krajów zamorskich. Rozwinęła się

z czasem w 6 dywizji.

W Polsce jedyną zorganizowaną siłą zbrojną w mundurach był pięciotysięczny korpus

stworzony przez Niemców - Ŝałosna raczej pamiątka poronionych planów niemieckich

wyciągnięcia z Królestwa Polskiego rekruta za cenę mglistych obietnic. ¯ ołnierz ten posłuŜył

jako pierwszy zaląŜek wojska polskiego w kraju. 7 października 1918 roku Rada Regencyjna

odebrała dowództwo nad nim niemieckiemu generałowi Beselerowi i powierzyła je generałowi

Rozwadowskiemu.

Lecz właściwą siatką organizacyjną dla wojska polskiego było POW - Polska Organizacja

Wojskowa, tajna i ogarniająca swymi komórkami wszystkie ziemie polskie. Od ostatnich dni

października jej oddziały przystąpiły do rozbrajania Austriaków, a od 10 listopada do

rozbrajania Niemców. Natychmiast teŜ odtwarzają się dawne pułki legionowe, otrzymując

zaszczytną numerację w pierwszej dziesiątce. Ich rdzeniem są legioniści internowani przez

Niemców w Szczypiornie i Beniaminowie. Równocześnie powstają samorzutnie tworzone

oddziały ochotnicze. Niektóre z nich powstają w walce, jak na przykład we Lwowie, gdzie od l

listopada trwa wojna między

nie istniejącą jeszcze Polską a wojskiem Republiki Zachodniej Ukrainy. W Poznańskiem

tworzą się oddziały straŜy bezpieczeństwa i straŜy bojowej z Polaków demobilizujących się,

najczęściej na własną rękę, z armii pruskiej. 11 listopada Józef Piłsudski obejmie funkcje

Naczelnika Państwa i naczelnego wodza Polskich Sił Zbrojnych. Połączenie dwóch

najwyŜszych stanowisk w jego osobie jest zarówno odbiciem przekonania ogółu Polaków, Ŝe

niepodległość i posiadanie własnego wojska są pojęciami nierozerwalnymi, jak i wyrazem

prawidłowej oceny połoŜenia międzynarodowego odradzającego się państwa. Bo państwo to

nie ma jeszcze granic i nie ma ani jednego przyjaznego sąsiada. Wysiłek organizacyjny jest

ogromny. Wojsko osiąga stan 100 tysięcy w styczniu 1919 roku, później z kaŜdym miesiącem

przybywa mu kilkadziesiąt tysięcy Ŝołnierzy. Tymczasem wyłącznie zaciągu ochotniczego. Są

to Ŝołnierze dawnych Legionów, Ŝołnierze korpusów polskich w Rosji, którym udało się

przedostać do kraju, członkowie POW, Sokoli, harcerze, a takŜe ci rezerwiści wyszkoleni w

armii carskiej, których Rosjanie po wybuchu wojny nie zdąŜyli zmobilizować. Oficerów jest

sporo, lecz mało jest takich, którzy posiadają doświadczenie potrzebne dla dowodzenia na

wyŜszych szczeblach. Te braki zapełniają po części oficerowie-Polacy z armii austriackiej i

rosyjskiej.

Przeszkodą w rozbudowie wojska nie jest brak ludzi, lecz brak broni, umundurowania,

amunicji i koszar. Przeszkodą jest takŜe brak czasu na przeszkolenie i organizację. Trwa

Zareba Pawel - Historia dwudziestolecia.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: