Edyta Czerniawska

Studia: Fizjoterapia

II stopnia, niestacjonarne

Niepełnosprawność intelektualna (obniżenie poziomu rozwoju intelektualnego) –

Według definicji WHO: istotne obniżenie ogólnego poziomu funkcjonowania intelektualnego, oraz trudności w zachowaniu przystosowawczym, występujące przed 18 rokiem życia.

PRZYCZYNY UPOŚLEDZENIA UMYSŁOWEGO:

Pojęcie upośledzenia umysłowego jest szerokie, wiele jest przyczyn, które je spowodowały. Do najbardziej oczywistych należą te, które związane są z warunkami wewnętrznymi dziecka, tj. :

-          nieprawidłowe geny,anatomiczne wady rozwojowe,

-          -zaburzenia endokrynologiczne,

-          choroby zakaźne i układu nerwowego,

-          urazy w życiu płodowym i poza nim i inne oraz te przyczyny, które nie tyle powodują upośledzenie umysłowe w ścisłym tego słowa znaczeniu ile, wywołują objawy obniżenia sprawności intelektualnych i dają ( mylny ) obraz upośledzenia.

-          szkodliwy wpływ środowiska społeczno – kulturowego niedowartościowanego fizycznie lub psychicznie ( np. sytuacje stresowe, zaniedbanie środowiskowe, wyizolowanie itp.),

Upośledzenie umysłowe spowodowane jest pewnymi organicznymi i funkcjonalnymi zmianami w mózgu, zwłaszcza w korze mózgowej :

1.      Pierwotne przyczyny upośledzenia umysłowego wywołane są przez czynniki genetyczne. Rodzice przekazują nieprawidłowe lub uszkodzone geny i chromosomy,

a.      postacie upośledzenia umysłowego, które są związane z nieprawidłościami genów to różne tzw. tryby dziedziczenia : (dominujący, gdy jednostka otrzymuje gen chorobowy tylko od jednego z rodziców,, recesywny, gdy oboje z rodziców są nosicielami chorobowego genu.)

b.      do grupy powodującej uszkodzenie komórek rozrodczych (plemników i komórek jajowych) należą różne rodzaje aberracji chromosomów 

c.       Defekty metaboliczne. W anomaliach tego typu zachodzi brak takiego czy innego enzymu, który jest niezbędny do pewnego typu reakcji chemicznej. Są one najczęściej uwarunkowane genetycznie.

2.      Wtórne przyczyny upośledzenia to te, które mają wpływ na korę mózgową :

a.      Przed urodzeniem dziecka :

-          leki przyjmowane przez matkę w czasie ciąży (środki nasenne, podniecające, odurzające),

-            przebyte przez nią choroby wirusowe (w I kwartale ciąży – różyczka, odra, ospa wietrzna, półpasiec, świnka, a w późniejszym zaś okresie kiła wrodzona i inne),

-          warunki fizyczne matki (niedożywienie, brak witamin),

-          warunki psychoafektywne matki (przeżycia ciężarnej, niechętny stosunek do dziecka w tym okresie, cięższe konflikty małżeńskie – separacje, rozwody),

-          alkoholizm i narkomania matki,

-          konflikty serologiczne,

-          uszkodzenia chemiczne, mechaniczne i radiacyjne,

-          niedostateczne działalność biologiczna bardzo młodych matek lub wyczerpanie sił matek starszych.

b.      W czasie porodu dziecka :

-          urazy związane z porodem (np. zgniecenie kleszczami czaszki noworodka),

-          niedotlenienie – przy zbyt długo trwającym porodzie,

-          zbyt szybka zmiana ciśnienia – przy zbyt szybkim porodzie.

c.            Po urodzeniu dziecka :

-          nagminne zapalenie opon mózgowych lub mózgu, których konsekwencją może być uszkodzenie kory mózgowej powodujące zahamowanie dalszego rozwoju umysłowego dziecka. Kora mózgowa może także ulec uszkodzeniu na wskutek urazów fizycznych.

-          ciężkie zaburzenia metabolizmu i niekorzystne warunki psychospołecznego rozwoju dziecka.

CHARAKTERYSTYKA USPOSLEDZENIA UMYSŁOWEGO

UPOŚLEDZENIE UMYSŁOWE W STOPNIU LEKKIM (I.I.52-67).

Osoby upośledzone umysłowo w stopniu lekkim charakteryzują się najłagodniejszą formą niedorozwoju umysłowego. Niedorozwojowi ulegają u nich przede wszystkim czynności poznawcze, takie jak : spostrzeganie, uwaga, wyobraźnia, pamięć, myślenie i orientacja społeczna. Osoby te spostrzegają wolniej, mniej dokładnie i w węższym zakresie. Posiadają słabszą pamięć, ich wyobrażenia są mniej dokładne. Nie rozumieją wielu słów, zwłaszcza określających przedmioty oraz bardzo złożonych i skomplikowanych zjawisk. Mają trudności w wyrażaniu swoich myśli i rozumieniu wypowiedzi innych osób. Często nie potrafią wykrywać istotnych różnic i podobieństw między przedmiotami. Uczy się bez zrozumienia, posiada wolne tempo uczenia się. Zapamiętuje piosenki i wiersze.

Mowa rozwija się późno, występują u jednostki częste wady wymowy. Pojedyncze wyrazy wypowiada do 3 roku życia, zdania natomiast miedzy 5 – 6 rokiem życia. Jednostka z tego rodzaju upośledzeniem ma małą samodzielność myślenia.

Dominuje myślenie konkretno – obrazowe nad pojęciowo – słownym.  Dominuje słaby krytycyzm, ograniczona zdolność do samokontroli.

Maksymalny poziom jest następujący : w wieku od 15 do 21 lat osiąga wiek inteligencji równy 8 do 12 lat.

Opóźniony rozwój ruchowy (motoryka): siada pod koniec 1 roku życia, chodzi pod koniec 2 roku życia. Wykazuje brak percepcji ruchów oraz ruchy mało skoordynowane. Jest zdolny opanować w pełni czynności samoobsługowe oraz czynności zawodowe i dobrze je wykonywać.

Dziecko z upośledzeniem w stopniu lekkim może uczęszczać do przedszkola masowego lub przedszkola z oddziałami integracyjnymi. Natomiast najkorzystniejszą formą nauczania jest szkoła podstawowa specjalna lub szkoła specjalna.

UPOŚLEDZENIE UMYSŁOWE W STOPNIU UMIARKOWANYM (I.I. 36-51)

Jednostka upośledzona w stopniu umiarkowanym wykazuje obniżoną sprawność spostrzegania, spostrzega tylko cechy konkretne, nie odróżnia cech ważnych. Wykazuje również trudności w skupieniu uwagi dowolnej, natomiast dobrze koncentruje uwagę przy wykonywaniu prostych czynności mechanicznych i na interesujących przedmiotach. Dominuje uwaga mimowolna. Jednostka wykazuje ograniczony zakres pamięci. Zdarzają się przypadki posiadające dobrą pamięć "fotograficzną". Zachowana jest dobra pamięć mechaniczna. Ogólnie osoba upośledzona w stopniu umiarkowanym wykazuje bardzo wolne tempo uczenia się. Opóźniony jest rozwój mowy. Ok. 5r,ż.Potrafi zapamiętać proste piosenki i wiersze, osoby dorosłe potrafią powtórzyć zdanie 15 – 18 sylabowe.

Maksymalny poziom rozwoju umysłowego : w wieku 15 lat życia osiąga wiek inteligencji 7 – 8 latka. Poważnie zaburzony i opóźniony jest rozwój ruchowy : siadanie w 2 roku życia, chodzenie w 3 roku życia. Dość dobrze jednostka radzi sobie z czynnościami samoobsługowymi. Maksymalny poziom dojrzałości społecznej to 10 – latek.

Jednostki upośledzone w stopniu umiarkowanym mogą opanować elementy nauki czytania, pisania i liczenia w szkołach życia oraz mogą być przyuczane do wykonywania prostych czynności zawodowych. Mogą pracować pod nadzorem w zakładach pracy chronionej.

Wyróżnia się wśród nich dwa typy, a mianowicie typ apatyczny i typ pobudliwy. Ten pierwszy jest flegmatyczny, spokojny, obojętny, nieagresywny, nie sprawiający trudności, dość pracowity. Typ pobudliwy jest niespokojny, dużo mówiący i biegający, przeszkadzający, ze skłonnością do niszczenia wszystkiego co się wokół znajduje

UPOŚLEDZENIE UMYSŁOWE W STOPNIU ZNACZNYM (I.I.20-35)

Osoba upośledzona w stopniu znacznym wykazuje poważnie obniżoną sprawność i szybkość spostrzegania. Spostrzeganie jest niedokładne. Ma trudności w rozpoznawaniu przedmiotów i wyodrębnianiu elementów.Zaburzona jest koncentracja uwagi. Koncentruje się tylko na przedmiotach służących zaspokajaniu potrzeb .

Bardzo znacznie utrudnione jest również zapamiętywanie. Zakres pamięci jest znikomy i mała jest trwałość pamięci. Głęboko opóźniony jest rozwój mowy : pojedyncze wyrazy pojawiają się w wieku szkolnym.

Maksymalny poziom rozwoju umysłowego : w wieku 8 – 10 lat osiąga wiek inteligencji równy 3 lat. Osoby dorosłe nie przekraczają poziomu intelektualnego dziecka w wieku 5 – 6 lat.

Nauka czytania, pisania, czy liczenia jest całkowicie niemożliwa.

UPOŚLEDZENIE UMYSŁOWE W STOPNIU GŁĘBOKIM ( I.I.0-19)

Osoba upośledzona w stopniu głębokim ma bardzo zaburzone procesy orientacyjne. Głęboko zaburzona jest sprawność spostrzegania. W niektórych przypadkach nie udaje się wywołać koncentracji wzroku na przedmiocie. Reaguje głównie na bodźce sygnalizujące pokarm.

W niektórych przypadkach brak jest objawów koncentracji uwagi mimowolnej. Zapamiętywanie i uczenie się jest niemożliwe

Mowa jest niewykształcona. Opanowuje 2 – 3 wyrazy i rozumie kilka prostych poleceń. Nie wykształcone są procesy intelektualne i myślenie. Osoba upośledzona w stopniu głębokim jest zdolna do opanowania chodzenia. Ruchy są automatyczne, stereotypowe, które nie służą wykonaniu czynności.

Biorąc pod uwagę procesy emocjonalno – motywacyjne i dojrzałość społeczną osoby upośledzone w stopniu głębokim zdolne są do wyrażania prostych emocji. W wyniku długotrwałego ćwiczenia może nauczyć się sygnalizować potrzeby fizjologiczne. Maksymalny poziom dojrzałości społecznej to 4 lata.

Dzieci upośledzone umysłowo w stopniu głębokim zwolnione są z obowiązku szkolnego, wymagają stałej opieki i pielęgnacji.

Dla każdego małego dziecka zabawa ruchowa jest właściwą i konieczną do rozwoju sferą działania. Jest sposobem poznania samego siebie i najbliższego otoczenia. W rozwoju dziecka upośledzonego zabawy i gry ruchowe odgrywają znacznie większą rolę niż u dziecka zdrowego. Poprzez zabawę dziecko upośledzone zdobywa nowe umiejętności ruchowe łącząc je z określoną wiedzą. Zabawy i gry ruchowe są dla tych dzieci naturalnym sposobem pozbycia się nadmiaru energii i zaspokojenia potrzeby zabawy w gronie rówieśników.

Zajęcia ruchowe stymulują rozwój psychiczny dzieci i młodzieży upośledzonych umysłowo, a szczególnie:

      -    rozwijają myślenie,

      -    umiejętność koncentracji i uwagi,

-          rozwijają wiarę we własne siły,

-          -rozbudzają umiejętności odczuwania zadowolenia z własnej pracy.

Duży wkład w rewalidację dzieci upośledzonych umysłowo ma też gimnastyka wyrównawcza i korekcyjna, w której szczególną uwagę zwraca się na podnoszenie wydolności układu krążenia, oddychania, regulację procesów przemiany materii. Do podstawowych funkcji rewalidacyjnych wychowania fizycznego należy również kształcenie nawyków higieniczno-zdrowotnych. Poprzez utrwalanie nawyku czystości, porządkowania, higieny dziecko upośledzone umysłowo jest wdrażane do wykonywania podstawowych prac domowych, do współżycia z rówieśnikami, rodziną i społeczeństwem. Nauka poruszania się w terenie, zabawy i gry na świeżym powietrzu uodparniają organizm dziecka na zmieniające się warunki środowiskowe, wdrażają do czynnego wypoczynku. Dlatego też ważną rolę w przystosowaniu do życia codziennego odgrywają wycieczki. Sprzyjają one poznawaniu różnych zjawisk zachodzących w przyrodzie, dostrzegania jej piękna oraz są okazją do wdrażania nawyków kulturalnego zachowania się i umiejętności współżycia w grupie.

Poprzez ruch dziecko poznaje świat. Manipulując przedmiotami, poruszając się po przestrzeniu wzbudzana jest ciekawość poznawcza dziecka, co oddziałuje na rozwój umysłowy malucha. Aktywność ruchowa ma wpływ na funkcjonowanie poznawcze dziecka, dlatego tak ważna jest stymulacja ruchowa osób niepełnosprawnych intelektualnie.

Przykładem metody stosowanej w upośledzeniu intelektualnym jest metoda Weroniki Scherborne (Metoda Ruchu Rozwijającego), która kieruje się trzema głównymi grupami ćwiczeń:

1.      ćwiczenia pozwalające dzieciom poznać swoje ciało, orientację w jego schemacie i poznania w przestrzeni

2.           ćwiczenia ułatwiające nawiązanie kontaktu i współpracy z drugą osobą:

3.        ćwiczenia pozwalające zdobyć pewność siebie i poczucie bezpieczeństwa w otoczeniu

4.      ćwiczenia twórcze

Realizowany program zajęć ruchowych zakłada następujące cele:

-          zaspokajanie potrzeby kontaktu z drugą osobą, z rówieśnikami w grupie,

-             dostarczenie optymalnej ilości bodźców stymulujących zmysły (szczególnie zmysł dotyku, równowagi i propriocepcji),

-          zdobywanie nowych doświadczeń zmysłowo-ruchowych,

-          odczucie wszelkich rodzajów ruchu,

-          poczucie bycia sprawcą,

-          radość (jaką niesie ruch).

W pracy z uczniami niepełnosprawnymi intelektualnie trzeba zawsze pamiętać o ich specyficznych potrzebach psychicznych i edukacyjnych oraz o tym, że należy je zaspokajać odpowiednio do możliwości występujących w rozwoju.