Wielka Encyklopedia Geografii Świata- t.18- klasyfikacja grup etnicznych.pdf

KLASYFIKACJA GRUP ETNICZNYC H

Zajmujc si etnicznvm zrlnicclrvaniem lviata, naley zdart.a sobie sprar,v' i przedstawianzr ma-

paetnicznych podziarr.ilokalizacji poszczeglrrych grtrpjest produktem historii, tote nie monajej

traktowajako zjawiska tru'aegr; i niezmiennego. Na.;e3 ksztat lvpywaj4 rznorodne czynniki _ wy-

mieranie jeclnych lucllr'r'i pol,vstarvanie innr'cl.r w toku zoony'ch procesrv etnogenetYcz.nych, takicl-t

jak lvielkie migracje Wymllszone czy clobrorr.tlltle przesttr,vajce nawet cae narody na znaczne odle.

goci, wojr.r'v i kor-rfliktl'etniczne zrnieniajce ukady midzynarodrlr've i przemieszcz-aj4ce granice,

procesy asynrilacji i zrkulttrracji zmieniaj4Ce to-san}o etniczn4 i przeksztacaj4ce oblicze etnicznvch

ku]tur. Dzieje lviata' kontynentu' krajtr czy regiot.ll-t to pulsr-rjca historia etnicznych przeobrae od-

zwierciedlaj4ca si niezrvykle lvyrazicie l'l'llr'orzeniu nowych ukadr,v etnogeograficznych i etnode-

mograficznych.

Zainteresowanie etniczn map wiatatowarzyszyo czowiekowi co najmniej od staroytnoci. Ju

rv czasach Homera i Herodota Grecy rozszerzajc}'SyStematycznie obszar swej ekumeny gospodarczej, po-

litycznej i kulturol've.j stykali si z wieloma ,,barbarzyskimi'' ludami zamieszkujcymi peryferia ich wia.

ta. W zachorvanych opisach dalekich l4dw i wi'sp pdnojest nazrv i charakterystyk ,,egzotycznych,,ludw,

ktrych opisv wiadcz4,lz rzeczywiste relacje podrniklv przeplata si cz-sto zfantazjami i konstruk.

cjami mitologicznynli. Niektre s4 dzi ZnaCZn4pomoC4 dla archeologw i historykw Staroytnoci, inne

natomiast dostarczaj4 interesuj4cych informacji, jak w Starozytnoci postrzegano ,,obcych'', zamieszkuj4cych

gdzie na kracach wiata.

Sposoby klasyfikacji. !V panoramie clziejw etnicznych lviata spotyka si dwie historyczne kategorie lu-

dw - grupy wymare zarr,vno przed ieloma stuleciami, jak i te' ktre zniknh z powierzchni zimi sto-

sunkolvo niedawno (np' lv drugiej po. XIX W. CZy W latach niezbyt ocllegch). Do pierlvsz1'ch zaltczy moz-

na na przykad starozytnych Fenicjan, Etruskw, Scytw' Wikinglv, Azteklv, Pruslv, do drugich na|ez4za

Sowic1l Thsmaczr'cy; Indianie Zlemt ognistej i wiele grup tubylc zych z terenr,v Amazonii. \,Vrcl lvsp.

cze.snych lrrdiv lt'ystptrj4 take takie glllp)r, ktre ochvotij4 si do swych, faktycznych lub domniemanych

(mltvcznych). protoplastlr.z gbokiej przeszoci. Przykadem suymog4 wspczeni Asyryjczycy, Egip-

cjanie, Majolvie cz'y lzrae|lci. Jedni bezporeclnio rvylvodz4 sw4 ktrltttrow4 tosamose l 'p"yfil. ' ..oJy.ji

setek pokole s\'nnvch przodklr., z'az',,vyczaj budowniczych lvielkich cywilizacji, drucizy..!to l.''kark-

omny sposb reinterpretuj histori, abv midzy przeszoci4 i teraniejszoci4 zbudowa pomost, ktry

miabv r,t'znrocni ich tozsamoi dum narodolv4.

?roces u'ytnierania luclrxr' mona, niestety' obserlvowa take wspczenie. Qawisko t,O Zwane etno.

cydem 1ub etnozagad dotvka przede wszystkim jednostki etniczne bardzo mae' ktre otoczone obcym

t znacznie silniejszvm ylvioemetnicznym uleg4 stopniowo absorpcji, wtapiajc si bez IeSZty w ota-

CZ 4Ce J e pclptrlzrcj e rr.ikszociorve.

. \'Vraz Z wvmazy\'lanienl z etnicznej mapv wiata ll.ci nolvych, zazwyczaj mach grup, zachodzizja-

wjsko oclrvrotnej nattrr\' - po\vsta\\,anie nowvclr ugrupowa etnicznych, ktie .o.i'4 'i w wyniku p.ol.-

s\\,tlansoceaniczn,vclr nrigracji (rlarricly: atrstralijski, karlad1jski, amerykask1) czy etnicznych wojen i dez-

integracji palistrv federJcl,j)'ch (naroclv: boniacki' macecloski), lub rv wyniku scaiania'lv Ieden

KLASYFIKACJA GRUP ETNICZNYCH

lvl,ch. \\/takicj syttracji znaczllc1 blisktlci ktrlttrroit'ej, bclcej wynikiem procesw adaptacji do podobne-

go tYptt t.rlclowiska i rezttltzrtenl lvz'ajernll1'clr ocldziarva, odpowiada due zrnicorvanie jzyklv. Zprzy-

paclkirrni tegtl roclzajLt Spotka si nlona na przykad we wntrzu Nowej Gwinei. Nie zawsze wic

klasy'f.ikacje.jz}'kooue oclclaj rt.ierrrie rzeczvrvist mozzrik ludw i narodw.

Ctll.az.'s.l"; sptltyka s1 take cl.LlI)!'etniczne, a na$'et cae narody, ktre nie maj ju odrbnyclr, tyl-

ko iclr rvyr<izrliajci,clr, jzy-krilr.' Artstriilcy mlvi po nierniecku, Peruwiaczycy i Wenezuelczycy po lrisz-

p;rtisku' A1nerykarlie, Irlanciczycy', Norvclz-elar'rdczycy i Australijczycy po angielsku, a Spora cz Biaorusi-

nlv' Ukrzriricrlw i Kazachll.zna tylko ros1,jski. Proces zaniku jednych jzykw i upowszechniania si innych,

bardzie.j cl1,nzirrricznycl-r i ekspans,vlvnycl.r porvodtrje, i sporo ludw tubylczych, zachowuj4c sw etniczn to.

samo.przestaje p<isugiiva si roclzimyrnjzykiem, przejmujc mow dominujc lv ich otoczeniu. Taki los

spotkaivikszils Irlcliin Ameryki Pnocnej, dla ktrych angielski staje si jzykiem codziennej komuni-

kacji, poclrlbne procesv zachodz4lvrd mach narodw Syberii przechodz4cychna jzyk rosyjski.

iV clalv'liejsrych opracolvaniach dotyczcych zrnicowania ludw wiata pojawia si czsto odwoania

do podzia. .aso*y.h. Nzrwet termin rasa W wielu publikacjach anglojzycznych z okresu poprzedzaj-

."g., tt r,vojrl wiatrlivuywalry by niemal jak synonim ,,ludu''. Tymczasem ustalenia antropologw bio-

lo!ic'"ycl.', z-ajmuj4cych si odmiennoci ftzycznych cech odrniaj4cych jedne populacje od drugich'

,u,,,i" zmieri poio.,,l. wyobraenia o ludzkich rasach jako o pewnych sta}ych, wyrzniaj4cychjedne

grup,v ludzkie od drugicl'i, elementach.

!V czasach,no.,,l.; izolacji jednyclr grttp ludzkich od drugich (np. Thtarw od Sowian czy ludw se-

mickich ocl afrykaskich) dominacja kombinacji cech rasowych w kadej z nich moga by i zazwyczajby-

a lvaznym elementem rnicuj4cym oba yr,vioy etniczne. W dobie nowoytnej cechuj4cej si niezwyk mo-

bilnoci przestrzenn, wielkirni migracjami transkontynentalnymi, zacienionymi kontaktami midzy.

et,.'i.,.'y-i, oglomn rol4 maestlvmieszanych, klasyfikacje etniczne odwoujce si do rasowych wska.

nikw nie maj4 wikszego znaczenta naukonego. W niektrych jednak kontekstach, wanie ze wzgldu na

te powstajce gwnie w okresie kolonialnym wielkie przemieszczenia ludzi rnych ras uksztatowa si

.,o'. katgori clo clzi funkcjonujce w postaci tak zwanych grup etnorasowych. Stao si tak, gdy w do

jednorodriym pocl wzglclem etnokulturowym spoeczestwie pojawia si ludno obca pod wzgldem

"kultu.o*ego pbchodznia i wyrniajca si do tego rasowo' W ten sposb uksztatowaa si grupa Mu-

rzynw u".yt.un't.ich, zwanych dzi czciej Afroamerykanami' Nieco inaczej przebiega procesy for-

mowania si nowycr grup etnorasowych w Ameryce aciskiej i na Karaibach, gdzie mieszanie si ras za-

chodzio znacznie ''oniej. W rezultacie tego procesu w wielu pastwach tej strefy obok grup ludnoci

pochodzenia europejskiego, tr'rbylczego i afrykaskiego pojawi si skupiska Metysw, Mulatw i Zambo

(mieszaclv incliansko-murzyskich). Skutkiem tego Znacznego zrnicowania ZaCZto charakteryzowa

ludno tych krajw posugujc si kryteriami etnorasowymi.

Dzisiaj klasyiikacje 'kclu rasowego narodolvych spoeczestw' cho Stosowane w wielu Statystycz-

,'o-clemo"graficznycliopracowaniach maj do sab warto. opieraj si na uoglnionych subiektyw-

,''ych oceioch, a po,.,udto bardziej oclzwierciedlaj klasow4 Struktur danego spoeczestwa, anielije.

g,o rzeczywisty ksitat rasowego ,,.'i..,'u,,ia. Wynika to z kolei, iz przyna\ezno do okreIonej kategorii

iaso'.j jest zis gwrrie elJmentem clystynkcji kulturorvo-spoecznej. Lepiej sytuowani Nlurzyni chc4

tlll1Xl()\\,\'()fgal]iZl1l SI)()cc'/-ll()Ci zr1czotll,ch cl<l triecliltt,tla jedvllie lvsprilnym losem kolollialnych protekto-

rattiu (rr1t. Als-icrcz-vcr; Liltariczvc-1, (irrjariczlcl'), cz,v 1;ostkolortiallltch lteristrv Qarnajczyol Parlarnczl'c1').

()rlrlru'ilrji1c'zrrizttictllr'atlie etlriczIrc rr'iatlt tlitlczl zclarvlr stlbie spl'arv' i same zzrsacly podziau cz,v kla-

sl'l'ikircji ltltl<ilv rlie sjcclll<llitc (jest ich kilka) irlltlg^ ztracztlie si rrirri rv zalenociod prz-1,jmrlrvanycl.t

kl.r.tct'itllr..|cclrllrll z 1l<iclstarr'tlw\'Cll, acz tl.acl1.crjrrvch sptlsobtirv clzieler.ria ludnoci rviata bya metoda et-

nolingwistyczna. ()clrr,tlvrr'a;t si <lnit cltl poclzia<iw na poclr(lclziny i r-odziny jQzykorve, tlvorz}Ce z ko]ei

lr.ielkic z-csp<lh jz,lk<lu.' cz-r''litak z,r'varlc;lJe. Systelrl ten w rvielu r,vypadkaclrjestdo dzi stosolvany ze wzgl-

cllt lla l)l1)S|()t. jasrr<l Zlst,()S(x\'all\.cl.r kr-ytcrirjrv i trady'c.i. MNvi si lvic o narodach sowiaskich, o lu-

clltch turcckicll cz-r'tl Ql.r.rpach alg<ilrkiriskicll. Zclar,va sobiejedrrak naley Spraw Z tego, e nie zarr'sze ist-

rric'je cisa rlcl1l<lr'r,icclttitl rniclzv kllrs,lfikacj1.jzykolv4 grllpy a typem kultury' do ktrego dany lud

1lt.z1,rlalcz-1. I)zicjc si tak 1ll.zcclc lvszystkilrr rr,tirvczas, gcly na skutek lvielkich migracji Zwarte terytoria nie-

g.clr' tlktr1l<l\\.lllle przcz- lr.lcl1.llalezi1cc cltl.|eclrrc.j.jzykowej rodziny ulegaj rozbiciu i staj4 si ojczyzn grtrp

"t,'i.,,lycl' rrl<iu.i:1c-vch jz,vkarni ztlztcztrie si trillic,vtni, bo rrale4cymi do odmiennych zespor,v jzyko-

KLASYFIKACJA GRU P ETNICZNYCH

byz.a|icz'ttrli rl<i kateu(ll.ii NlLrlattjtr', it lltlglttsi N[Lrlaci llez tt'ttclrt klasl'1ikorr'itrli s dtl grllp\'biahch Latv-

nos\t. l'tlcltlbrrc z,jau'iskti zltclltltlzi take rr't.<lclrlrr'isktr rl silrr'-rll lrclziale yrvitlrr inclialiskiegtl, rr.kt-

rym Za,f\l\,Cz:rj bieclitk ttl Irltliatritl, NIct1.s as1;ir.Lrjc clo klirs rcclrlich, a wal.stW\,rvvsze cteklaru.j S\Ve eL-

ropejskie 1l<lclttlcizc'ttic..Iak rr.ic l.astlrr,c zt.rltlictlrr'atlic ttjitrvrlill ll()\\.e <lbliczc sttzl1cc rttt-z1,tlratlirt ptl.

dziaorv s1ltleczrrr'cll, iI \\' lliekt<ir.1'clr ir'r''patlkltch clzialr takzc rta 1..1.eC7' z,a'/'n^czctria granic etniczrlych

nriclzr ptlszcz,euriltr1'rtli ul.tr1lltrrri.

Ol;tlk.jzr kll i l'lts1; tirkze religia tti<lzc llr' CZst() tt.ltktou.alra jak<i rt.alla cccha <lddziaujca tlzi ttlsalnrl

etlliczll}' Sttls<lrr.alle ptlclziah lttcl<itr'tviatit rliel-zllclktl rlclrvorrj si take d<; ztrizt-lictlrt'alriir religijneuo, abv

Za p()Il]()c tej siatki p<ljci<llvc'; 11'1'jarii <lcltlrierllltl histrlr.1'cz111'1|1 |1;591a' i cyr'r.ilizacyjrl1'ch szalrs. Przy-

kadenl tltkiegtl warlic ptlclc'jcia rlltle ll1'. gtlllr' p<llit<litlg i hist<;t.itlz<lf'alrrerykaski - Sarnuel P' Hurr-

tingtorr, kttlrv rr,skaz:t rla ptlclzia t.elig.ijrlc..jaktl rra tc elelnellt\,; kt<il.e.jLr cIz'i oraz' w przvsztici bcl de-

c1'dou'ah, tl ksztattxr.:tIlitt si rlclrbIlegtl oblicza ktlrlktrl.ujcy'cll kr.utiw' cyrvilizac1jnych' takich jak lviat

chrzecijallsttr.a zlit.ll<iclt-ricg<l, pl.alr.<lsarvia, isllttlrtr, lltrclclvzlllrr, hitlcltriztlltt czr'ktltl1LrcjlLl-lizlnrt.

I{eliuia.jest i,valrytl.t czynllikiem lliu'elLj4cvln etniczl)e r<inice, ztle nltle rlwnieje um:rcnizr. Dla wie-

lu grLrp stje si p<ldstztivorvyrn czynrrikienr t<lsanrtlci, r-atr,viaj4cvtn pt-zecilvstaivienie si asyrnilzicyjrrym

nacisk<ltlr. llrllr krt<llicyzlllll \\i bucl<lrvie l]()\voczesnCg() llal()clu p<llskiego u' dollie zaboxir'v' czy zwl,zek

unickiegtl <lbt.zclktr z zacli<.llr'aniem ukrailiskiej tosam<lci'jest teuo dobr.ym prz1'kadern' Nieco inaczej w1'-

gl4cla sytr-ra{a grllP religijnvclr vj4cych \V fozpl-()Szeniu iz clzrla tlcl macierz,yst,vch skrrpisk. Dla nich reli-

gia jest rlie tylktl krvesti lvyiltlru przektlnzitl i gbtlkiej wiary; ale pr.zede rvszy,stkinl okrelirstyl ycia gru-

pv i rttllactlia.je.j iz<llacj od zervntrzneg(), ?L 7'aTa,fem tlbcegtl pocl vr.z'gldelrr kttlturrrwvm wiata. W ten

r'varlie sptlstib citlchoclzi clo polvstania tak zwan\'ch grup etnoreligijrry'ch, ktle na gruncie odmiennoci sa-

kralt]euo s\''Stelnll strvorzyh odrbne k:rtegorie etlliCZne. Polscy -lhtarzy i Ormianie, kanadyjscy mennoni-

ci i starrlrvie.7',\| C7'y amet.ykatiscy Amisze i hutter.yci ttl przykad,v takich niewielkich spoecznrlci, rv ktrych

wiern<l religijrrym tl.adycj<lm przodkw przeksztacia je rv grtlp} etnorvyznaniotve.

W klasyf'iktlrvanirt ludlrr.rvizrta odgryr'va take pelvn rol czynrrik historyczno-cywilizacyjnI ktr,v ua.

twia czsttl zaliczeIlie paristwa' narodu, grLlpy etnicznej do okrelonego krgu kulturorvego. Te regiony

etnohistoryczne pOwSta na podstawie kryterirv odlvouj4cych si zjednej strony do specyfiki dziejolve-

go rozt'l'tljtt k<lnkt.etnvclr obszal"w, z drugiej za do pot,vstania dziki temu na tych terytoriach kultur'

lvpraivclzie l\.ewntIZnie closy zrnicowanych etnicznie, ale mimo to zespolonych wok pelvnyclr wspl-

nych lvartoci, styltir,r. ycia, dor,viadcze historycznych' Przykadarni regionw etnohistorycznych jest

Amery-ka aciriska z iberyjskim dziedzictlvem ko]onialnym naoonym na tubylcze kultury, europej-

ska cz basenu NIorza rdziemnego' w ktrym wZoICe od,ziedziczone po grecko-rzymskich proJ-

kach naclal oclciskaj4 pitno na sposobie zycia, czy Bliski Wschd i Afryka Pnocna z islamsko-arab-

skim kolorytern.

Zbli<lnvm typem klasvf'ikacji lr'rdr'v lviata, cho nie identycznym z podziaem na regiony etnohi-

Stor.vCZne. rnoe by CZSt'o StoSOlVany wspczenie podzia na strefy etnopolityczne. Tego rodzaju uka-

dy uksztatorvay si na skutek istnienia geopolitycznych struktur w wiecie dzisiejszym, ktre jedno-

czy lub nadaljednocz w blokach pastrv czy w strefach wpww obszary bardzo CZSto pod wzgldem

kultur.olvym i etnicznym zrnicolvane. NIimo to lvpw oddziawa polityczno-miIitarno-ideologicz-

nych spralvia, ze w obrbie tych stref los zamieszkujcych je narodr,v i grup by podobny i odciska

swe pitno na odmiennych lokalnych tradycjach. Typolr' stref etnopoIityczn4 jest obszar Europy rod.

kowo-lVschodlliej, Federacja Rosyjska rozpocieraj4ca si ocl Pacyfiku po Batyk' kraje Unii Eurpejskiej

czy pastlv arabskich.

Klasycznv podzia etnogeograficzny grupujcy ludy i narody wedug kontynentlv i ich regionalnych

segmentlv jest najczCiej Stosolvany' a to przede lvszystkim ze wzgdw praktycznych. Mwi si rvic

o ludach Afryki czy oceanii, o mieszkacach Syberii czy Australii, o narodach Azji Poudniolvo-Wschod-

niej czy Amer-r'ki Poudrriowej, mimo' ze nakazdym z tych obszarw spotyka si wielk etniczn i rasow

mozaik. Niejedrrokrotnie podzia etnogeograficzne nie sprawdzaj4 si w praktyce, szczeglnie wwczas,

gdy granice jednego pastlva przekraczaj4 kontynenty i strefy etnokulturowe, jak w wypadku Rosji

- pastlva forrrlalnie europejskiego, ale obejmujcego Swym zasigiem terytorialnym ZnaCZne obszary

Azji wraz z zatllieszka tam tubylcz ludnoci, Turcji - lecej r,r'prar,vdzie w wikszocilv Azji Mniejszej,

ale silnymi rvizami poczonej z Europ4 czy Stanw Zjednoczonvch, ktrych pidziesitY stan (Hawaje)

KLASYFIKACJA GRUP ETNICZNYCH

rrti 1ltlclr<iclz,crlia e r-rlrl1lcjskicq.<l z'ltttlicszktrjc tillccttic. rv. Atlrcl.r'cc (Stlrrlr 7-jcclnclcztltrc. Katlacla, Arqcli-

tt,tllt),Alrstt.aliiiil.txr'ej..l^'..tli'1ltl1lLrlllc'ieli'jatlckiczacltlrttlrr,ir'sirracltlllr'elr.lr.ielttczciach

(Hinclusi nu l;ictzi, (,h-iricz,rct na'l-[a$arjuch), lrurrlpr'('tirrcl iKtrr-clrxic rv Nierllczech), a tlarvef u'Atrlc-

l.r'cc l,rlttcltlirlu'c.i (Jar,'lrjczlc'r,u'Strl.irtltrltie) ir,r'Atlvcc (Hirlclrrsi rr'l{l), tlricsz'karicY Afl.l'ki l)olltlctre.j na-

stxvrltlsiccllirjl1sr,,,krirjaclletrrrlpc.jskicll,tlltttltliiastp()t()l]lk(lrvictt.tl.tt.z,t'riskichrlicrr.tllrlikti

tt.tllllt Arrlcr.l''kaclr Z\\al.tc i licz.trc cilkltrrr'r, ktrlttrvtrjl}ce tlitclltl tt.aclrc.jc t.rlrlcrrl z (]zarlreq<l L,4cltr.

\1 ccllt '..1,.,'.u''i" si z prrllllcrlrarrli kiasl'f'ikac1.jrlinli p<lrvstltjl1 ll()\\'c l)lllprlz'r'cjc poclziatr rrartlclu', ocl-

r'l.rlttrjce sillr.z-ccle ,,.,l,)n,iki''., cltl 1;l.zcllicul.t ptrlcesrr cttltikttlttttrlu,t,cll..Jeclrr z takicil llat.clziej znzrrrycl

pr<iljestl)l.()lX)Z\'CJaDit'1cl'l{illcilrl-t,''n,'vil1,ti"gtlarltlrlptlitiga,kt<it.v1l<ltlzieliP()7-icuf()pe

.,,".i'1-,.,t,.,i.,.,*,Jkittc{r.tit.ic, <lclrvtltrjc ,i.l,'.,". r,.szl.stkiur cl<l icl-r ciyrlauriki etrliczrrvcl clziejxv r'v clci.bie

tltlrr'clz\tt.rc.j . Pierrr.szii g.,...p,t",.'.,.,l,i,i iuk ilu^'.," narody-wiadkowie, kt<ll.c t.nirrlo t'ielkich ztniatl lltlcler-

,.'i,,..nj,'.u'.i., *.i.l-' k..li..r'rc p<ltraf'i\,zaclr<lrr,a srv specr'ik, oclu'tluj4c si rv s1ltlstib ltclariv cltl cr,'u'iliza-

.yi,.'".q., cl<ltrlbku slvyclr prz-oclku. spt-zec et.l, ktlltlt'rialne.j (NIeks,vkanie, Pet-rtrr'iaticz-vc1'! Ci.riczy'c1 Japoti-

.,loiHi,.'.ttrsi, h.aliczvcy). Druu4 k:itegori tir,orz tak zrvalre narody przesiedlone, ktre p<lrvstah Ze Stopu

t.o-tl},cr grlr1l imrgra'.'t*., ."y.l,.-"ih si jeclrlirke z jeclntlliteuo pticl rl'zg1dcm cy'il,ilizacyjnvm rocio-

11.i5[2 (Allerykatrie, Karrad1.jczy.l, A.ge,',ty,,,,,y, ALrstialijczvcy., lzraelczvc1'). Kolejn grr-rpQ stanorvi:1tak

Z\\.alle nowe narody,',,.i,tn.i" ptxvstafe ,.',,'''','ik.. r,r.ielkicli rnigracji, krzl,,rlrvania si r:rs, t-eligii i traclycji

p<lchtlclz4c,rch z, rvie}r-t stl.c;tr u'ilttlt, lvr'trvarzlljc tta ribsz'arze z-ztrnieszkania ntltr'\'svnkr-etycznv Stop etno-

kttltttl.clrt'1,, rrie1ltlrr'vnyrvaltl1' pclcl aclrlvn., *.,-l.i.l"n. z,e zn-arlymi clotvclrczas lrzrt-tldanri CZ)' grLlpaln] (Bra

z,l'lijcz,ycy czy \\etrezr-r elczy'cy.,a takze ,.,in. '.'uiulv Basentt Kzrraibskiego {ormtrJc.e si ocl Cz'asxr. kolonial.

rryct ze skaclnikclrv europe.iskich, a1\-ykarriskich' azjat,vckich, a w rriektrych wypzrdkaci.l take indiaskich).

Ostittrlia kategoria ,., .ok '^vane narody wyaniaj{ce si, ktlre znajclr'rj4 si w procesie trr'orzenia przebie-

gaj4cl,ttl rr' gr:rllicach n()wO p()\vSta\.ch.krz5tNv p"ostkolo.niallrych. Ze wzgclu na pluralistyczt.t\' chzrrakter,

tlbejrnlrjc1. 7.|1L.c7'nz\liczb -ny,ch grup e-'i.,,''t'cl-' i plelnienrrvch, kraje te Stalaj4 si rn,vmi r.odkami'

\'\r tym t:ike lrcltnil.ristr.zrc1,jnyrli, ecltrkacvjrlyrni, icleologiczn1'mi, polit,vczrrvrni, zl Czasanli i militzirn,vnli, clo-

pr.rlrvaclzi cltl porvst:rn;" iu iin obrbie r,.*'gn natrlcltr"polity.,.,go, ktry gwarantolvab,v na przyszo in-

tegl-alr-ros tery'tor.izrln PrSt$,l. i" b'...l,o rviaclomtl, lv jakim kierunktr proces ten rv istocie si potoczv

ijit citLrgo bclzie,.l-'..,iot prz-ebiegir, ab1,krlnflikLy etlriczne, si]ne resentymenty plemienne orazznaczne

r<lzlrice kulttrt-orve i.jzykcllr,e ustpi nltlgh'jakiej nowej formtrle godzcej harmorrijnie rnoroclno tra-

c1vcji rlt.az interes<iu, grtrptlrr,r.clr ,' put,..,',|-,,",.r"..,.i.,,u".1 jedr"rtlci (plzy.kadem kraje Czarne.j Afryki poSZLt-

ktgce slveJ t()7,Sttll1.,,.'1i).'pn,o 111111:ytni kategtlriarni naioclo'uymi ot.az star1 mi trartlclatni eur.opejskimi s1'-

ttrtrj4 si.jes zcze iudytubylcze, ij4ce,.,yk rla r.rrargitlesie.griu,lleg() I]Lll.tLl palistrv naroclcllvyclr, ktrych

Pl.a\\,l c[<l atttot'ltltl.'ii k.,li....,,*L i,l'\ citl tricciar,r,tl;t 1x,tvirzt,ie z,aglrl<lne' \'Valcz ol.re clzi usilnie o prze-

tt.Wall'c, l)rzeclWSIaWiaj4c si clrilsze.j,rr.rar.ginaliz-ltcji, Lltrrcie srvej kr'rltur<xvej.specvfiki i naciskorn asymila-

cy.jllyln. Pt.zeclstarvici"iii"j knt"g.,.ii ludr-rocitlrveitno'rla SPotk; ll;i u,szvstkich konty'nentac]: lV Europie

(l]asktlrvie, Saarni), Az-ji (liae liclv S'vberii, spoe"czeristrvur plemienr.re lrlclii), Australii (Aborygeni), Ame.

r.ycc (Inclia.ie i I.'icij oriiz !v Afryce (Berber-'wie, lJr-rsztneni, Pigr-neje, Hotentoci)'

[ltt]tll<lL()\\.ie ."l, srv1,clr lvysikach nL\ |.7'(7' l.tprosz'cz.enia S) sten;rtvz'acji lr-rcir'r. i'viatanajcz-ciej postrgtr-

j si kategrll.i obszal.tl|l,4c]'areau kulturowego. Koncepcja ta opieraa si tla za<;zellitt, iz decl.dlrjcvm

czr,rlrlikiem clla tr^rlrzenia si zesp.ltr ktrltttl-u,l'k"azujc,vch.z,].rczr-'r,stopieri pticlobiestiva' jest nie trleJzvk,

ilffi;';i;;;;i:;'," .,y ."ligi", irle u,sPriIt.rota hi-storyczl.u,,ch clcllviac]cz-e rvvllikajca z zamieszki\,\Ia1]1a

razelll i L<l 1.ll.z'el,cllrzsz'1 CZ-rS teg() SalIeg() tervttlrilill o|az Zlst()So\'V2llla PrZeZ te qrupv \vsplna strategia

aclaptac1'jrlir, ciziki ktc;rej lLrclv t"'.,,,p.,.l.,i,'l1.sptlsb ciost<lstlvzrh'si clo ccch.ekoltlgiczn<>gerlgra|iczrrych re-

gi<lrlalrlcg<l r.tlcltlrvisklt' riclr<ilri:ijci,ch rur..azniejeclen.obszal. kr.rltltrrl-,vr'. ocl ar.eatjrv s4sieclnich. \V ten spo-

stlb rr.ervn4tt.z tak zclcfirli<lrr,irtlr.ch rlllszar<jrr'..r,.l,z'",.si silnc.polvillorvactrvo kr"tltturlrve z-amieszkah'clr tam lu-

clrt, ktltrtrzlsttllcc zclccl'cl<li',,utllic z z-esp<lar-rli kuitur roz-l'!jirjcych si na illnr'ch tel\,tori;rch.

(]haraktervzrr1c Illclian p<irrtlctlrl:rlne.vkzrskich, klisJ,fiiuje si icl-r- lveclug pl.z-ynzrel]oci do ob-

szarrjrv kultttlrlrv1'ch, a nic l.ecltrg rrlclzit-l jzvkorvr,.clr. \'poclobn},s1lostib <lmalr.ia si mozaik etniczn4

ttrllr,lcz-l'ch lr-rcltlr'l,'\nlcr.1,[i ,aciIiskiej, .,.i,,,..,t.,i..'i ci., kncepc-ji IMez-rlarner1,ki cz1.Arnervki and,.ljskiej

jako reuitxttirr' tliczl'st\'clr rt.l's<lkich c1,ir'ilizacji'p."t'i,t...'.''bijskicli,.iake oclmietltl,vc1r <ld areatt tropikal-

rlr'ch l:rs<lrr. c[e szcz<xl,\'ch ,,\lriazrlrlii. czr, ollszitlrlrv argcr-rtr'skic'j PunI)\ i Patirgollii.

{tll.rtlitlrric 1l<ltlz'tltlr jest rra Ptllirrez-|i. \\'lclkic rlliur.acjc tt.atlsktltltl,tlelltalllc s1ltxv<lcttlrvah takze, iz lr-rd-

KLASYFIKACJA GRUP ETNICZNYCH

Kategorie podziaw etnicznych..|ak rr,vllika z ill.zeg,-ltlrr t-tiz.llr'ch s1ltls<llllrr' ttjIntlrr.al.ria zr<iznicrlrv:rnia

etniCZneg() rt'iatlt, zltclerr rlit: tlkazit si cltlsk<lnah; cl-rrlc rviele ltjarl'ni<l c[<lbr.e C7'\'LLz\,LeC,7l}e Stron}.' \\I pral'-

tyce sttlstrje si zu'1.kle k<lrllbirlacj kilktr sr'stellrtirr', clclsttlstlrr.r{c.1e cltl ktlttkt.cttlc'j srtuacjilrist<lrvczl.rej i g^etl-

grzrficznc.j.NailtlcltlbIlr:tt.ttrltlrit:iln()Zlllrllttt.at'i,z-astanatviitjcsirracl1ltlclstarvtlrr'1,nli.jeclr.rrlstk

dziatjttetlticz.rll'cIlb,,1cIi'.jtrr,t1'ttraclrpt.itcz:tjtltl.tjcl,chsit1'nlizaqllcltliclliittlli,rr.ktll.l,cl

zlvr.kletlrkics1ill.rllrttxl'ttlia,.jirk,.ltrclr'ir'iatzt'',,,rr'sp<illrrltr'etl.liczltc'',,'l.ll)\'

etniC;/-llc.'. \\Ilt.trl cllatca.rl 1ltlil'iqci triccrl ltivitQi 1ltlclstarvt;rvv'nl st()s(\\'ittlt'tll tct.lnill()lll, W cellr ul-rikrlicia

niep<it.<lzt'ttllicti, a ctl ttltjttttlic.j rt.skazatlia tla divttzttacztltl ltrb u'ieltlztlacz,Ilrl pctvlty'clr rlkrclen, bez kttj-

r1,ch lrr-tcltl<l br'tlllt rt. isttlcic si rlbc'j'

\V clinr,rre.j literatr.tt.ze etl1()S^e()ql.llf'iczlrej n:r;cz,cicj s1;<ltvkar11'rri <lkreletliclll l]il OZllttczclrie ',r'yrrini;r.

jacej si kltltLttrxt' s1lccyfik rr's1lrilrr<lt1' ltrclzkiej, clysptlrlr'1ji1ce.1z,ztz'lt,yczttj tlclrbrlr'rn jzykiern, obycz'ajaml,

lvlrsrr IlllZ\\'} i <lcll.9llrr1 lll tel \,t()l.iLllll ct|liCZIl\'t]l lll' lud. W tynl ztl;rczcnirt tryr'virli gtl Nierncv (dtts Vilh, dic

VijLh i stcl sr'Iltlrlirllclll ctttrll<lgii.jakrl tlattki tl lr-rclach rr'iirta l;l'tl u nich tikl.elenie ,!lkerkuncle',, czy-

li ltrcltir'r'-z-nil\\'st\\r), orlrz-niarrc oci 1;okren'ne.j clzieclzinv uieclz,y tak zrvanego,!olkskrrnde" - polskiego iu-

doztlltrvstr'r'a, nattki zlrjlrrtgcc'j si kttltttl.tllt.4 specyfik4 (rv tynr Iblklorenr) wzrsnegrl ,,ludtt'', przecle WSZySt-

kinr rriu sltvr t lll.rpskit';.

Il.rls.jaIlic cl<l clzi sttlsrrj szcrrlkcl tertnin ,,tl;rrocl'' r'rl poclrvljn\'m ZnacZeniu;jako odporvieclnik pol-

skieu(),,lLtcitt'' (tj . lr'arstu. lr-rci<xr'1ch) i.jakt; sr'nonirl oclrbnej.rr'spcilnoty etnicznc.j, rezerlfujC dla pol-

skiee(),,ttar<lcltt'' <lkrclcrlie _,,llzrc.ja'', ctl zllalilztl na prz1.k:rcl \\.yraz r,l,tvtule monttmentzrlnego dziea

opistljccg_<l kr"tltLtr.l'caegtl rr'iata.llaz\\'alleg() |,{cmltl1, injrr (Ltrclr'lr.iata)' !V zbliz-ony sposb ujmtrj to

tak'c Arrg^licl' i Atlrcrykarlie, kiech' posttgLrj4 si terminern .,perlple ''. JeSt to odpowiednik ',lttdu'', clro

niekieclv il'y'stpt1e takz-e jakti synonim narodtt, czegtl prz-vkacletn rntig4 bv pierwsze solva konstytr-r-

cji USA - ,,We, the People o{'the Unitecl States".

Arlgiclski tel.nlill ,,lllti()ll'. (llarrlcl) strlsolvanr''jest cz-stojakcl metafora,,pztstrva'', jak choby w nazwie

organizacji Nar<lclrjrr' ZjcclIl<lcztll.lych zrzeszCych pr7-ecie niepocllege pastwa, a nie naroclv' Naley do.

da,e telmin ,,llrcl,.pl.z'ecirvstatl'iatl1,by czstti prljciu ,,nzrrrid'' {.ivl]ie W tynl Sensie, i drlrgi zastrz'iony

bv glr.nie dla opisu Eurtlp,v ijej mieszkacrv, natomizist pierlvszv suz-y mia jako desygnat lvsplnot et-

nicznych znajclLrjcvch si rv krirjacl-r zanlorskich' szczegrilnie ktlltlrlialnych, gclzie Stos()Wano go na ozna-

czenie tak zrr.anl.ch grtlp lliecyr'iliz.tllvzrnl'ch, kt<ire rlkrelano take mi:rnem htclrirr.niepimiennych lub pier.

lr,.otnvch. \Vspticz-el'tic ktll-r<ltacje termillLl ,,lucl'' Lrlegh' zclecycltxvanej zmianie. okrelenie to przestao peni

pierlvsztlrzclrl funkcj u' ctn<llogiczl.rvch systemach kl;rsyfikacyjnych, gclzie zastpiono je bardziej uni-

wersaltll'nl inie rlbciz<ltrvm llcltll.nli sk<ljal.z.eniat'ni ter.minem - grupaetniczna. Ponadto, jeli uylva si

go ze rvzelcil-t na trach'cj.jz-r'kolv, trl prz'eclc lvszvstkirn lr'fi;rmie SvnollitnLl owej grupy etnicznej, a wic

jako prljcie lliezwr.kle ptljernrle , lle lttraltle i trrlirvet.strltle , ttmrlzliu.iajce.jego zastrlsowanie Zarlvno do r'a-

nikaj4cej maej gl.r.rpv ttrll1'lczc.j zl.racl Alnaz<inki,.jak iu'ielkicgtl n()\\'ozytllego narrldu er'rropejskiego.

fbrmin,,lucl'' sttipnirxro.jest 11,|6 rr.1'piel.2l:r1\,p1.7,e7' okrelenie,,ql.Llpa etnicztla,'' ktrire zyskao szerok

apr-obzrt rv nomerlklatrtrze traltkoll.e.j iprllit1cznc.j, cllrl take nie bvr,r'ajeclnoznlczl]e. W najszerszym Sen-

sie ttl.lt.an}'jest l.ra okrelenie sprleczlloci rvyrzrlii.rjcej si i'r'asn ktrlturz1, C7-Sto take odrbnym jzy-

kiem' zajrntrjcej rvsprilne terYt()ritil-n i prlsiadajcym u.iaclor-no rr'splnot}', najczciej opartej na micie

o lvsplnr.ch przoclkach. -Irk zclef'inio\\:ana gftlPl etniczna ptlzbart'iona.jest jakichkohviek konotacji zlvl-

ZaU'CIl z r,l'ielkoci opisyrr,ane.j rvspriltl<ltr' i.jej ri'iksz<lcirltv,vrn czr' rrrllie.jszociowym StatllSem. Termin

ten rlabicra !r'\r'CZaS prawclzivr,ie ttnirr,'ersalIreg<l zIlacz,ellia istajc si tldptxvieclnikiem gr.eckiego ',etnosu'',

uobec czeqo lltclze by zasttlsrlrvarlr.dtljakier.rikrllrl.ick ttgl.lrprx'l'atlir etniCZtlegrl rlcl narrlclu pocz,vnaj4c, a na

nlelr,iclkiej urupie tubi'lczej krlllczi1c. Na gl-r-rncie .jzy'ka hiszpariskiegrl i fi.ancuskieuo oc1powieclnikiem ter-

mintr,,grr'rpir ett-licznir'' s rlkrelcnia.jecllloir'vrIZ()\\:e _ e|,nia,i cthltie. l{<lsjanie preferuj4 natomiast okre.

lenic clo.r., <lbc.jrrlujicc zarrllr'l.ttl lllctl.titirlir, nal1)cl()\vr)ci,.jak i I)(x\()).tnc lrarrlc11,'

-l.crmil'l ,,grLlpa etniczna'' rna.jccinak3 i11:zSZc znaczcnill. I,ierr,vsze St()So\\'alle jest zazlr'Ycz-aj w kon-

tekcic s,vtuacji imiuracy'1nej iparistrr', ktlr.r'ch rnieszkaric1'trv()rzz} r,r.ielokultrtr'rr.w'4 strukttll Lltworzon4

przez l'I.;itlt-<lrl.tlci il,yrvrlclziice si z rvvchrldcrirr. i ich potornkrjrv - na prz1'kacl r' spoeczestwie amerv-

kaskim, ktrc zrlzolle .jcst z.lr'iclu Segment(ju'1l<lu'stahch u'11'yniktt irnicrac.ji,.jakAmer1'kanie polskiego,

japollskicgo czl nrckslkallskicgtl prlchrlclzctlia..l ctl.licztle zbirltrirvrlci rlie t\v<)rZ \'\i tym plr'rralistycznvnl

rocltlrviskr narrlclorr'r'ch nlniejszrlci,ale tak Z\\,aIle przejci<lrve, stopnirlr,r.rl ulegzrjce aktrlturacji i asymilacji,

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: