Mała Konstytucja z 20 lutego 1919 r. to Uchwała Sejmu Ustawodawczego z dnia 20 lutego 1919 r. w sprawie powierzenia Józefowi Piłsudskiemu dalszego sprawowania urzędu Naczelnika Państwa.
Mała Konstytucja wprowadzała w Polsce system rządów komitetowych- najwyższą władzę w państwie stanowił Sejm Ustawodawczy, którego wolę wykonywać miał Naczelnik Państwa oraz Rada Ministrów, jako swoisty komitet pozbawiony własnych, niezależnych od parlamentu uprawnień.
Konstytucja marcowa Uchwalona w dniu 17 marca 1921 r wladza zwierzchnia w Rzeczypospolitej Polskiej nalezy do Narodu. Organem narodu w zakresie ustawodawstwa sa Sejm i Senat, w zakresie wladzy wykonawczej Prezydent Rzeczypospolitej lacznie z odpowiednimi ministrami, w zakresie wymiaru sprawiedliwosci - niezawisle sady.
- Konstytucja ustanowiła dwuizbowy parlament (Sejm i Senat) o pozycji nadrzędnej wobec innych organów Państwa, W określonych przypadkach Izby łączyły się w Zgromadzenie Narodowe, do którego kompetencji należały: wybór Prezydenta i przyjęcie od niego przysięgi oraz okresowa (co 25 lat) rewizja Konstytucji (dokonywana zwykłą większością głosów).
- Kadencja Sejmu trwała 5 lat; kadencja Senatu zaczynała się i kończyła wraz z kadencją Sejmu. Konstytucja nie określała liczby posłów natomiast liczba członków Senatu miała być równa 1/4 liczby posłów.
-Inicjatywa ustawodawcza przysługiwała Rządowi i Sejmowi; Senat, izba wyższa, była jej pozbawiona, miała natomiast prawo veta zawieszającego, czyli wstrzymania projektu ustawy na 30 dni bądź wprowadzenia poprawek. Sejm mógł ponownie uchwalić wstrzymaną przez Senat ustawę bądź odrzucić poprawki kwalifikowaną większością
-Parlament mógł być rozwiązany przed końcem kadencji przez Sejm (większością 2/3 głosów) lub przez Prezydenta za zgodą 3/5 liczby członków Senatu.
-Czynne prawo wyborcze:
a) w wyborach do Sejmu: 21 lat
b) w wyborach do Senatu: 30 lat
-bierne prawo wyborcze:
a) w wyborach do Sejmu: 25 lat
b) w wyborach do Senatu: 40 lat
-Władza wykonawcza sprawowana była przez premiera, Radę Ministrów, podporządkowanych Sejmowi, oraz Prezydenta, którego decyzje wymagały zatwierdzenia przez rząd.
-Prezydent był wybierany na 7-letnią kadencję przez Zgromadzenie Narodowe bezwzględną większością głosów. Akt prawny podpisany przez prezydenta nabierał mocy po podpisaniu go także przez premiera i odpowiedniego ministra (kontrasygnata). Prezydent nie miał żadnych uprawnień ustawodawczych+ to co teraz ma prezydent czyli obsadzać stanowiska wojskowe, najwyższa zwierzchność sił zbrojnych, reprezentował na arenie międzynarodowej.
-zawierała szeroki katalog praw obywatelskich; 2 VIII 1926 znowelizowana (tzw. nowela sierpniowa), zwiększenie uprawnień prezydenta kosztem parlamentu; 1935 zastąpiona Konstytucją kwietniową.
Nowela Sierpniowa- Ustawa ta złożona była z ośmiu artykułów wprowadzających zmiany do sześciu artykułów Konstytucji marcowej: rząd zobowiązany był złożyć projekt budżetu najpóźniej na pięć miesięcy przed końcem danego roku budżetowego; izby miał prawo rozwiązać Prezydent RP na wniosek Rady Ministrów umotywowanym orędziem, a co istotniejsze Sejm utracił prawo rozwiązania się własną uchwałą; Nowela sierpniowa usankcjonowała kształtowanie się przewagi władzy wykonawczej kosztem ustawodawczej: zmniejszenie kontroli parlamentarnej nad rządem, wyłączne prawo Prezydenta do rozwiązania parlamentu, ograniczenia swobody ustalania prac budżetowych przez izby. Jej rozwiązania były jednak jedynie połowiczne, gdyż stały się wynikiem licznych kompromisów, także w obozie rządzącym. Nowela sierpniowa była krokiem do ustanowienia władzy autorytarnej w Polsce, a także likwidacji faktycznego wpływu frakcji politycznych na kształt ustrojowy państwa.
KONSTYTUCJA KWIETNIOWA- ( Ustawa konstytucyjna 23 IV 1935), wprowadzona w życie z naruszeniem postanowień Konstytucji marcowej z 1921, ustanowiła w Polsce system prezydencki z tendencjami autorytarnymi: Na mocy Konstytucji kwietniowej w Polsce wprowadzono ustrój prezydencki-autorytarny. Ustawa konstytucyjna została w opinii opozycji uchwalona z naruszeniem przepisów konstytucji marcowej dotyczących zmiany konstytucji i zwierzchnictwa narodu, co było wyrazem autorytarnych tendencji obozu rządzącego. W swoim manifeście PKWN uznał Konstytucję kwietniową za bezprawną . Było to podstawą odrzucenia kontynuacji prawnej Rządu RP na uchodźstwie wynikającej z nominacji Władysława Raczkiewicza na Prezydenta RP przez Prezydenta RP Ignacego Mościckiego w trybie Rozdziału II Konstytucji (wyznaczenie następcy w czasie wojny). Założenia:
-znalazly sie niektóre prawa obywatelskie (wolnosc wyznania, prawo do nauki oraz obowiazek respektowania praw mniejszosci narodowych).
-Zniknely natomiast artykuly mówiace o swobodzie wyrazania mysli i przekonan, wolnosci prasy i równosci obywateli wobec prawa. Opozycja okreslala nowa konstytucje jako „faszystowska", choc uprawnienia prezydenta RP byly mniejsze niz np. prezydenta USA. Krokiem wstecz bylo uchwalenie w lipcu 1935 r. nowej ordynacji wyborczej. Partie polityczne nie mialy prawa wyznaczania swych kandydatów w wyborach. Uprawnione do tego byly okregowe komisje wyborcze skladajace sie z administracji, zrzeszen gospodarczych i zwiazków zawodowych. Liczbe postów zmniejszono z 444 do 208, senatorów z 111 do 96.
1) wzmocniła i wyodrębniła władzę prezydenta,
2) ograniczyła zakres działania sejmu i senatu, zmniejszyła ich skład liczbowy,
3) prezydent powoływał rząd (odpowiedzialny przed sejmem), miał prawo rozwiązywania sejmu i senatu, powoływał 1/3 składu senatu, mianował Nacz. Wodza i Generalnego Inspektora Sił Zbrojnych, mógł wydawać dekrety, w stosunku do ustaw miał prawo weta zawieszającego,
KONSTYTUCJA LIPCOWA 22lipca1952
Konstytucja zrywała, poprzez wprowadzenie instytucji Rady Państwa, z przyjętym w polskiej praktyce konstytucyjnej trójpodziałem władzy - obowiązującym na mocy konstytucji marcowej (formalnie do 1952 roku) - wprowadzając wzorowaną na konstytucji sowieckiej zasadę jednolitości władzy państwowej. Ustrojodawca w preambule deklarował, że państwo jest republiką ludu pracującego. władza najwyższa należała do sejmu jako emanacji "woli ludu", któremu podporządkowane były inne instytucje: sądownictwo oraz władza wykonawcza z rządem i Radą Państwa:
1) Władza wykonawcza należała do Rady Ministrów i Rady Państwa. Rada Państwa była organem kolegialnym wybieranym co cztery lata na pierwszym posiedzeniu sejmu. W jej skład wchodzić mogli posłowie na sejm PRL oraz inne osoby, którym powierzono tę funkcję. Przedstawicieli wybierano z klucza partyjnego.
2) Rada Państwa jako głowa państwa reprezentowała PRL w stosunkach zewnętrznych (de facto jednak jej przewodniczący), ratyfikowała umowy międzynarodowe oraz miała głos w sprawach związanych z obronnością i służbą wojskową. Nadawała obywatelstwo PRL i stosowała prawo łaski. Nie miała prawa weta w stosunku do ustaw.
3) Ministrów powoływał i odwoływał sejm PRL.
4) Sądownictwo w PRL działało w zgodzie z zasadą jednolitości - Sąd Najwyższy prowadził nadzór nad wszystkimi pozostałymi sądami, które z kolei dzieliły się na: rejonowe, wojewódzkie oraz partykularne (w praktyce administracyjne i wojskowe). W 1980 roku powołano Naczelny Sąd Administracyjny, nie udało się natomiast powołać wojewódzkich sądów administracyjnych.
Nowelą z 1982 roku do konstytucji wprowadzono znany w Polsce przedwojennej Trybunał Stanu oraz dwie zupełnie nowe instytucje: Rzecznika Praw Obywatelskich (działalność rozpoczął w 1988 roku) oraz Trybunał Konstytucyjny. Ten ostatni miał kompetencje podobne do obecnych, z tym że istniała możliwość odrzucania jego orzeczeń przez sejm. Ponadto posiadał prawo ustalania powszechnie obowiązującej wykładni ustaw i występowania z wnioskiem o postawienie przed Trybunał Stanu. Wszystkie wyżej wymienione instytucje były realizacją (dawnych) postulatów Stronnictwa Demokratycznego.
Nowela kwietniowa uchwalona w dniu 7 kwietnia 1989 roku przez Sejm PRL nowelizacja Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej.
-Senat – z prawem do wnoszenia poprawek do ustaw oraz z prawem inicjatywy ustawodawczej,
-urząd Prezydenta w miejsce dotychczasowej kolegialnej Rady Państwa,
-Krajową Radę Sądownictwa, organu właściwego dla proponowania nominacji sędziowskich.
KONSTYTUCJA MAŁA 1992 - ( Ustawa konstytucyjna o wzajemnych stosunkach między władzą ustawodawczą i wykonawczą RP oraz o samorządzie terytorialnym z 17 X 1992), tymczasowy akt konstytucji, regulujący ustrój, funkcje i kompetencje sejmu i senatu, prezydenta i rządu; określiła podstawowe zasady samorządu terytorialnego do czasu uchwalenia nowej konstytucji RP; wprowadziła zasadę trójpodziału władzy (władza ustawodawcza — sejm i senat, wykonawcza — prezydent i rząd, sądownicza — niezawisłe sądy) i wzmocniła władzę wykonawczą; uchyliła najważniejsze postanowienia Konstytucji PRL z 1952 dotyczące działalności nacz. władz państwa i samorządu.
KONSTYTUCJA RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ - uchwalona 2 IV 1997 przez Zgromadzenie Nar., przyjęta przez naród 25 V 1997 w referendum; zawiera uroczysty wstęp (preambułę) poprzedzający część normatywną tekstu oraz szeroki katalog zasad konstytucji., np. demokracji państwa prawnego, zwierzchnictwa narodu, legalizmu, trójpodziału władzy, pluralizmu politycznego, Wolności zrzeszania się; wprowadza m.in.: obywatelską skargę konstytucji, możliwość zgłaszania projektów ustaw przez 100 tys. obywateli, ostateczny charakter orzeczeń Trybunału Konstytucyjnego, wzmocnienie gwarancji niezawisłości sądu, instytucję rzecznika praw obywatelskich i rzecznika praw dziecka, ochronę własności i prawo dziedziczenia, zakaz stosowania kar cielesnych oraz przeprowadzania eksperymentów nauk. (med.) bez zgody osoby zainteresowanej; rozszerza katalog wolności i praw osobistych; ustaliła podstawy stosunków między państwem a Kościołem i związkami wyznaniowymi, gwarantując ich uprawnienie, autonomię, bezstronność państwa w sprawach światopoglądowych.
angelika-lipka