Trudności szkolne dziecka nadpobudliwego.
Opis i analiza przypadku rozpoznawania i rozwiązywania problemu wychowawczego i edukacyjnego
I. Identyfikacja problemu.
Dzieci nadpobudliwe psychoruchowo stanowią około 3 – 10% wszystkich dzieci w młodszym wieku szkolnym. Są nazywane „ marzycielskie”, czy „żywe srebra”.
Rozpoznanie najczęściej następuje w 7 roku życia, choć w opinii wielu lekarzy cechy tego zespołu są już widoczne od chwili narodzin w postaci drażliwości, mniejszego zapotrzebowania na sen, zaburzeń łaknienia.
Zespół nadpobudliwości jest najlepiej widoczny w wieku szkolnym, gdyż zaburzenia uwagi znacząco wpływają na osiągnięcia szkolne i możliwości uzyskania wykształcenia. Nasilenie objawów zmniejsza się wraz z wiekiem, a objawy nadruchliwości przyjmują formę uczucia niepokoju oraz trudności uczestniczenia w zajęciach wymagających spokojnego siedzenia. Poważnym problemem jest brak akceptacji ze strony rówieśników.
Typowym przykładem dziecka ze wzmożoną pobudliwością i brakiem koncentracji uwagi z jakim zetknęłam się w swojej długoletniej pracy zawodowej jest Radosław S., uczeń klasy III szkoły podstawowej. Chłopiec ze względu na zaburzenia emocjonalne i nadpobudliwość psychoruchową przysparza wielu problemów wychowawczych i doświadcza licznych niepowodzeń szkolnych. U Radka zauważyłam dużo symptomów wskazujących na występowanie zespołu nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi.
Zaburzenia koncentracji uwagi:
· chłopiec nie jest w stanie skoncentrować się na szczegółach podczas zajęć szkolnych, pracy lub w czasie wykonywania innych czynności,
· często ma trudności z utrzymaniem uwagi na zadaniach i grach,
· często nie słucha tego co się do niego mówi,
· nie stosuje się do podawanych kolejno instrukcji i ma kłopoty z dokończeniem zadań szkolnych i wypełnieniem codziennych obowiązków,
· zwykle ma trudności ze zorganizowaniem sobie pracy lub innych zajęć,
· Radek nie lubi, ociąga się lub unika rozpoczęcia zajęć wymagających dłuższego wysiłku umysłowego – jak nauka szkolna czy odrabianie zadań domowych,
· bardzo często gubi rzeczy niezbędne do pracy lub innych zajęć, np. przybory szkolne, ołówki, książki,
· uczeń łatwo rozprasza się pod wpływem zewnętrznych bodźców,
· często zapomina o codziennych sprawach.
Nadruchliwość:
· u Radka często występują nerwowe ruchy rąk lub stóp bądź nie jest w stanie usiedzieć w miejscu,
· wstaje z miejsca podczas zajęć szkolnych lub w sytuacjach wymagających spokojnego siedzenia,
· często chodzi po klasie, wspina się na meble w szkole i w domu,
· zwykle jest w ruchu, rzadko odpoczywa,
· chłopiec bywa nadmiernie gadatliwy
· często ma kłopoty z zaczekaniem na swoją kolej,
· przerywa lub przeszkadza innym – wtrąca się do rozmowy lub zabawy.
Radek jest uczniem wybitnie nadpobudliwym psychoruchowo zarówno w domu jak i w szkole. Na zajęciach swoim zachowaniem przeszkadza nauczycielom i kolegom. Przywołany do porządku utrzymuje zupełny spokój przez 3 – 5 minut. W tym czasie zatyka sobie usta ręką lub wsadza palce do buzi. Jest jednym z najtrudniejszych dzieci w klasie na skutek zupełnego braku karności.
Rodzice również obserwują podobne zachowanie w domu. Chłopiec całe dnie spędza na podwórzu lub na wędrówkach po mieście. Przeważnie uczestniczy w zabawach ruchowych, przy czym miewa zatargi z dziećmi. W stosunku do matki, ojca i brata jest niegrzeczny, chłodny uczuciowo, nie okazuje przywiązania. Często przyjmuje postawę roszczeniową.
Radek wykazuje bardzo słabe postępy w nauce. Źle czyta i pisze z błędami. Wszystkie prace wykonuje niestarannie i nie wywiązuje się ze swoich obowiązków.
II. Geneza i dynamika zjawiska.
Chłopiec wychowuje się w pełnej, naturalnej rodzinie. Matka – Klaudia ma 36 lat, wykształcenie zawodowe, obecnie nie pracuje. Jest kobietą spokojną, łagodną i ustępliwą. Ojciec – lat 38, posiada również wykształcenie zawodowe, pracuje dorywczo poza granicami kraju. Często bywa wybuchowy i gwałtowny, leczony psychiatrycznie z powodu depresji. Starszy o rok brat Kamil mniej zdolny, nerwowy, wrażliwy jest całkowicie podporządkowany Radkowi.
Warunki bytowe można określić jako dobre. Rodzina zajmuje mieszkanie o pow. 87 m2 w domu wielorodzinnym, w skład którego wchodzą 4 pokoje, łazienka, przedpokój i kuchnia. Lokal mieszkalny uzbrojony jest we wszystkie media, a także centralne ogrzewanie. Gospodarstwo domowe wyposażone w podstawowy sprzęt tj. lodówkę, pralkę automatyczną, telewizor kolorowy, video. Radek w domu ma stworzone bardzo dobre warunki do nauki i wypoczynku.
Dziecko urodzone z drugiej ciąży, podczas której matka czuła się źle, miewała częste torsje, źle się odżywiała. Przebyła również grypę i brała leki. Poród odbył się o czasie siłami natury. Noworodek urodzony z objawami niedotlenienia. Ocena według skali Apgar – 6. Masa urodzeniowa 3800 g, długość 56 cm. Zachowanie niespokojne przejawiało się krzykiem i płaczem
Rozwój chłopca we wczesnym dzieciństwie przebiegał prawidłowo. W okresie niemowlęcym chorował na zapalenie płuc, częste zapalenie ucha, a także przewlekły nieżyt gardła. Zaczął siadać samodzielnie w 8 miesiącu życia, a chodzić po ukończeniu pierwszego roku. Przestał moczyć się gdy skończył 3 lata, ale jeszcze w okresie szkolnym zdarzało mu się „popuszczanie” podczas zabaw i zajęć. Od 6 miesiąca życia Radek był wybitnie uciążliwy, źle spał, był bardzo krzykliwy i grymaśny. Nadmierną ruchliwość i ogólną wzmożoną pobudliwość chłopiec zaczął przejawiać od momentu stawiania pierwszych kroków. Często także „tyranizował” dorosłych swoimi krzykami, wymuszał noszenie na rękach. Matka we wszystkim mu ulegała. W przypadku gdy nie zostały spełnione jego „zachcianki” chłopiec wszczynał awantury( łącznie z rzucaniem się na ziemię, kopaniem, uderzaniem głową o podłogę), albo też stawał się dokuczliwy. Stan taki trwa do dzisiaj, matka sygnalizowała podobne zachowania wówczas, gdy miał zabronione granie na komputerze, czy też wyjście na dwór.
Radek samodzielnie zaczął rozbierać się i ubierać w wieku 6 lat. Dziecko jest praworęczne. Pojedyncze słowa wypowiadał gdy miał 18 miesięcy, natomiast proste zdania w 5 roku życia. Mowa była niewyraźna, długo utrzymywało się seplenienie. Obecnie mówi poprawnie, ale najczęściej pojedynczymi zdaniami lub wyrazami.
Styl wychowania w rodzinie liberalistyczny. Dziecko wychowywane jest bezstresowo, w duchu niczym nie skrępowanej swobody, nigdy nie było karane. Rodzice nie reagowali nawet w sytuacji, gdy Radek bił się w ich obecności z innymi dziećmi, lub dokuczał rówieśnikom. W zasadzie wychowaniem Radka i jego brata zajmuje się matka, która pozwala im niemal na wszystko. Ojciec często przebywa poza domem i nie ma bezpośredniego wpływu na wychowanie synów.
Chłopiec do przedszkola uczęszczał tylko rok( do klasy „0”).Pojawiły się wtedy większe problemy. Radek wykazywał małą dojrzałość społeczną i samodzielność. Często płakał, nie potrafił skupić się na pracy, nie chciał uczestniczyć w zabawach, bywał agresywny. Zdarzało się i tak, że matka musiała przychodzić po syna w czasie zajęć. Chłopiec zaczął niesystematycznie uczęszczać do przedszkola, co w konsekwencji doprowadziło do braków programowych
Do szkoły poszedł chętnie. Nie miał trudności z nawiązaniem nowych kontaktów z rówieśnikami. W pierwszych miesiącach nie stwarzał też większych problemów wychowawczych i nie miał trudności w nauce.
Sytuacja ta zmieniła się w drugim półroczu klasy pierwszej. Uczeń stał się nieposłuszny, wykazywał niechęć do nauki, przeszkadzał w prowadzeniu zajęć edukacyjnych. Również zmienił się jego stosunek do kolegów. Często swoim zachowaniem doprowadzał do nieporozumień w klasie, a także wszczynał bójki. Powiadomiłam o tym fakcie rodziców, którzy jednak zbagatelizowali te sygnały. Problemy w dalszym ciągu nasilały się. Chłopiec stał się nadmiernie ruchliwy, pobudliwy. Obserwowano stały niepokój ruchowy rąk – szarpał ubranie, włosy; wykręcał palce lub wpychał je do buzi, zrzucał zeszyty i przybory, wsadzał ołówki do uszu i nosa. Był uparty i wybuchowy. W ataku złości dusił rękami kolegę z klasy. Pod koniec klasy pierwszej pojawiły się również serie wyładowań mimowolnych tzw. tiki w postaci zaciskania powiek, ruchów mięśni warg, mrugania powiekami. Często na skutek tików uczeń wydawał różne dźwięki nieartykułowane zbliżone do szczekania, mlaskania, chrząkania, oraz artykułowane mimowolnie wypowiadane sylaby czy słowa.
Rodzice byli kilkakrotnie wzywani do szkoły i informowani o incydentach ich syna. Na moją prośbę zgłosili Radka do Poradni Psychologiczno – Pedagogicznej. Dziecko zostało również objęte leczeniem psychiatrycznym.
Przeprowadzone badania psychologiczne wykazały, iż ogólne możliwości intelektualne funkcjonują na poziomie dolnej granicy przeciętnej. Rozkład poszczególnych funkcji poznawczych wykazuje nieharmonijny przebieg rozwoju.
Chłopiec dysponuje odpowiednim do wieku zasobem słownictwa, prawidłowo nawiązuje kontakt werbalny. Radzi sobie z wyciąganiem prostych wniosków logicznych w oparciu o słownie sformułowane problemy oraz z dostrzeganiem związków przyczynowo – skutkowych między elementami akcji prezentowanej w postaci historyjek obrazkowych.
Nie zauważa się także większych zaburzeń percepcji słuchowej w zakresie analizy i syntezy dźwięków mowy, chociaż utrzymują się pewne symptomy świadczące o wcześniejszych trudnościach, a mianowicie do wydzielania głoski w śródgłosie i wygłosie dochodzi po ponownym cichym przeanalizowaniu całego wyrazu. Zdarza się także opuszczanie głoski przy zbiegu spółgłoskowym oraz mylenie wyrazów opozycyjnych i podobnych pod względem miejsca artykulacji. Dlatego w pisowni odnotowano liczne błędy o charakterze słuchowym.
Dobrze rozwinięte jest różnicowanie wzrokowe. Synteza na bazie danych konkretnych przeciętna, natomiast w zakresie analizy utrzymuje się deficyt rozwojowy. Lateralizacja w zakresie oka i ręki jednorodna prawostronna, bez zaburzeń. Koordynacja wzrokowo – ruchowa z niewielkim deficytem. Graficznie pismo mniej sprawne. Radek prawidłowo rozpoznaje małe i wielkie litery alfabetu, natomiast miał trudności z zapisaniem rzadziej używanych liter. Chłopiec czyta wolno i popełnia dużo błędów. Czytanie staje się dla niego czynnością męczącą, co utrudnia zapamiętywanie czytanych treści.
W zakresie pojęć matematycznych zauważa się dobry zasób podstawowych wiadomości i umiejętności.
W minutowej próbie czekania chłopiec był niespokojny: kręcił się, manipulował długopisem, wstawał z miejsca. W próbie bezruchu obserwowano drgania mięśni kończyn, tiki głowy, zaciskanie powiek, zmiany pozycji przy jednoczesnych wybuchach śmiechu.
Podsumowując przeprowadzone badania można stwierdzić, że wynikające z nadpobudliwości procesy w koncentracji uwagi sprzężone z wybiórczymi deficytami funkcji poznawczych i percepcyjno – motorycznych są przyczyną trudności szkolnych chłopca.
Zgodnie z zaleceniami Poradni Psychologiczno – Pedagogicznej uczeń został objęty w szkole wzmożoną opieką pedagogiczną oraz pracą wyrównawczą w ramach zespołu korekcyjno – kompensacyjnego.
Powyższe badania odbyły się w klasie drugiej, obecnie Radek jest w klasie trzeciej. Na podstawie obserwacji zachowania się ucznia w szkole można uznać, że pewne objawy nadruchliwości zmniejszyły się, natomiast nadal występują zaburzenia koncentracji uwagi. Coraz częściej też chłopiec ma problemy z nauką. Występują liczne braki w materiale programowym. Czyta słabo, trudniejsze słowa sylabizuje. Pisze z błędami ortograficznymi, nie utrzymuje się w liniaturze, a pismo bywa niestaranne. Pracuje nieregularnie, na zajęciach nie uważa i zajmuje się zwykle czymś innym. Pytany, często nie odpowiada nie wiedząc, o
co chodzi. Uczeń pozostawiony bez pomocy nie potrafi sam zmobilizować się i zorganizować pracy szkolnej. Chwilowy wysiłek lub koncentracja daje krótkotrwałą poprawę pojawiającą się w sposób przypadkowy.
III. Znaczenie problemu
Skuteczność uczenia się zależy od stopnia rozwoju dziecka. Gotowość do podjęcia nauki czytania i pisania należy wiązać z odpowiednim poziomem rozwoju procesów psychomotorycznych, poznawczych, emocjonalno – motywacyjnych i społecznych. Profesor M. Bogdanowicz dołączyła do tej listy integrację funkcji percepcyjno – motorycznych, a także funkcje językowe. Dzieci z dysharmonią rozwojową narażone są na niepowodzenia szkolne.
Radek przejawiał bardzo wcześnie zaburzenia dynamiki procesów nerwowych, a obecnie stwierdza się nieharmonijny rozwój umysłowy. W opisanym przypadku nadpobudliwość psychoruchowa dziecka mogła mieć swoje źródła w zaburzeniach rozwoju płodowego – złe samopoczucie matki w czasie ciąży i przyjmowanie leków. Środowisko chłopca być może przyczyniło się do nasilenia objawów nadpobudliwości. Rodzice już w niemowlęctwie dziecka niewłaściwie reagowali na przejawy jego nadpobudliwości. Ulegając jego kaprysom i zachciankom utrwalali niewłaściwe formy zachowania. Również w późniejszym okresie pozostawiali dziecku dość dużo swobody, zbytnio pobłażali, ustępowali, a także byli niekonsekwentni w swoim wychowawczym postępowaniu.
Niepokojącym faktem jest również to, że chłopiec w domu nie ma żadnych obowiązków, ponieważ jest cały czas wyręczany przez matkę czy brata. Również ojciec ma zły wpływ na syna, gdyż chcąc zrekompensować swoją dłuższą nieobecność obdarowuje go różnymi prezentami przywożonymi zza granicy i spełniając jego prośby. Ponadto rodzice nie stworzyli wokół chłopca systemu wartości. Radek nie potrafi określić co jest dla niego dobre i ważne, a co mniej ważne, na czym mu tak naprawdę zależy.
Pozostawienie Radka bez żadnych działań stwarza realną groźbę, że uczeń pomimo dostatecznych możliwości w zdobywaniu wiadomości pogłębi swoje problemy w nauce i zachowaniu. Pogorszeniu mogą ulec również stosunki ucznia z uczącymi go nauczycielami, a także rówieśnikami.
Szczególnie w edukacji wczesnoszkolnej, w której podstawowym założeniem jest nauka czytania i pisania, niepowodzenie w tym zakresie decyduje o dalszych losach szkolnych dziecka. Dlatego też potrzebna jest wczesna interwencja w celu wyeliminowania trudności w nauce.
IV. Prognozy
4.A Prognoza negatywna( w przypadku zaniechania oddziaływań).
Jeżeli uczeń nie uzyska pomocy ze strony szkoły, domu rodzinnego i terapii psychologa to problemy związane z całokształtem rozwoju emocjonalnego i psychicznego będą się nasilać. Ważne jest również indywidualne podejście do chłopca w obszarze działań dydaktyczno – wychowawczych.
Gdyby zaniechać szeregu oddziaływań wychowawczych wobec Radka, to z pewnością chłopiec będzie miał mniejsze szanse w dorosłym życiu na normalne funkcjonowanie w społeczeństwie, na zyskanie zrozumienia dla swoich poczynań. Nie nauczy się kontroli własnych emocji, właściwych zachowań, nie będzie umiał współpracować w grupie. A w związku z tym nie znajdzie przyjaciół, będzie czuł się głęboko samotny, odizolowany od społeczności. Brak akceptacji ze strony otoczenia może spowodować wzrost agresji, a także doprowadzić do rozwoju depresji, uzależnienia od papierosów, narkotyków czy alkoholu. Może mieć także wpływ na rozwój osobowości aspołecznej.
4.B Prognoza pozytywna ( w przypadku wdrożenia oddziaływań)
W konsekwencji wdrażania oddziaływań w stosunku do Radka nastąpią pozytywne zmiany:
· wzrośnie jego samoocena,
· będzie miał większe poczucie własnej wartości,
· zaakceptuje normy społeczne,
· nawiąże właściwe kontakty z rówieśnikami,
· osiągnie dobre wyniki w nauce, na miarę swoich możliwości,
· wyrobi właściwy system wartości oparty na szacunku i życzliwości do innych,
· zmieni się obraz Radka w oczach kolegów,
· będzie potrafił dłużej skupić uwagę na wykonywanym zadaniu,
· pozna swoje mocne strony.
V. Propozycje rozwiązania
Cele:
doprowadzić do tego, że:
· uczeń zacznie systematycznie pracować nad techniką panowania nad emocjami,
· uczeń uwierzy we własne możliwości w procesie nauczania i uczenia się,
· nie będą pogłębiać się trudności w nauce wynikające z nadpobudliwości ucznia,
· nastąpi zmiana nastawienia nauczycieli do ucznia i jego problemów.
Obserwując Radka można stwierdzić, że nadpobudliwość przejawia się przede wszystkim w sferze ruchowej w postaci ogólnej nadmiernej ruchliwości, a także w formie aktywności zawężonej do ruchów drobnych w obrębie całego ciała. W sferze emocjonalnej zauważa się wzmożoną reakcję w postaci impulsywnego działania i wybuchowości. W zakresie funkcji poznawczych występują trudności w koncentracji uwagi, które mają wpływ na niepowodzenia w nauce.
Praca z tym chłopcem nadpobudliwym powinna mieć na celu zmniejszenie nie ukierunkowanych wyładowań ruchowych, zbędnych odruchów i mimowolnych reakcji oraz wyeliminowanie uwagi mimowolnej i nietrwałości zainteresowań. W ćwiczeniach powinno się przechodzić od prac łatwych i krótkotrwałych do coraz trudniejszych.
Ogólne zasady postępowania z Radkiem w szkole:
· Wykorzystywanie zasobów energii dziecka w pracach na rzecz szkoły i klasy;
· Skłanianie do uczestnictwa w zorganizowanych zajęciach ruchowych, takich jak: taniec, wycieczki czy gimnastyka;
· Wzmożona kontrola działań ze strony nauczyciela, częste podchodzenie i sprawdzanie, czy dziecko pracuje, czy wie, co ma robić;
· Przeznaczenie dla chłopca miejsca w pierwszej ławce, jak najbliżej nauczyciela lub w tylnej części klasy, aby nie skupiało na sobie uwagi innych i swoim kręceniem nie przeszkadzało w prowadzeniu lekcji;
· Jego sąsiad z ławki powinien być osobą spokojną i zrównoważoną;
· Dostosowanie zadań powierzonych dziecku do jego aktualnych możliwości, tak, by mogło im sprostać, gdyż porażki działają na nie rozstrajająco;
· Dzielenie pracy powierzanej dziecku na małe odcinki i racjonalne, w miarę możliwości częste wprowadzanie przerw na odpoczynek (np. gimnastyka śródlekcyjna) oraz wykorzystywanie dziecka przy każdej okazji do ruchu (starcie tablicy, rozdanie zeszytów, przyniesienie czegoś);
· Nie "wyrywanie" do odpowiedzi, lecz przygotowanie dziecka do niej przez naprowadzenie na określony temat;
· Nie hamowanie nadmiernej aktywności dziecka, lecz stałe, dyskretne ukierunkowywanie jej na właściwy cel;
· Cel, do którego prowadzić ma działanie dziecka nie może być zbyt odległy, odroczony w czasie;
· Częste przypominanie o zobowiązaniach i to w atmosferze pozbawionej napięć, złości, wymówek i kar;
· Skłanianie dziecka do finalizowania rozpoczętych działań, w tym także dyskretna pomoc pozwalająca na osiągnięcie celu;
· Unikanie nadmiernej krytyki, pokpiwania i żartowania z dziecka;
· Dostrzeganie tych rzadkich chwil, kiedy dziecko spokojnie pracuje i zachęcanie go do dalszego wysiłku; nie należy się bać, że się go rozproszy, pochwała doda mu sił, zachęci do spokojnego siedzenia i skupienia się na zadaniach;
· Stosowanie na lekcjach specjalnych metod dydaktycznych, np.: wyróżnianie najważniejszych zagadnień, podkreślanie ich na tablicy na kolorowo;
· Zapewnienie spokojnego zajęcia w czasie przerw między lekcjami, nie dopuszczanie do zbyt żywiołowych i chaotycznych zabaw;
· W sytuacjach konfliktowych odraczanie rozwiązania problemu do chwili wyciszenia i wygaśnięcia emocji;
· Omawianie z dzieckiem zaistniałych sytuacji ze wskazaniem na właściwe postępowanie; skłanianie do refleksji i krytycznej oceny własnego zachowania;
· Stosowanie jasnego i zrozumiałego dla dziecka systemu reguł rządzących życiem klasy i szkoły;
· Okazywanie zrozumienia, że trudności są niezależne od woli dziecka i jego rodziców;
· W przypadku szczególnie nasilonych objawów nadpobudliwości psychoruchowej- taktowne zasugerowanie rodzicom, aby skontaktowali się z psychologiem.
Zadania naprawcze dla rodziny:
· Dziecko nadpobudliwe psychoruchowo powinno mieć zapewnioną w domu atmosferę spokoju i akceptacji.
· Należy być konsekwentnym w ustalaniu reguł, obowiązków i sposobów karania.
· Radkowi należy stwarzać poczucie bezpieczeństwa, dać mu do zrozumienia, że jest kochane, ale równocześnie być wobec niego konsekwentnym i wymagającym.
· Wymagania wobec chłopca powinny być jasne i klarowne, aby znał swoje obowiązki i wiedział jak powinno się zachować w danej sytuacji.
· Obowiązki domowe powinny być dostosowane do jego możliwości. Przejawy chaosu eliminuje się, a dobre wykonanie zadania chwali się, docenia się trud włożony w pracę nawet gdy efektem jest dzieło mało dokładne.
· Dzienny rozkład zajęć Radka powinien być uporządkowany. Jasno i wyraźnie powinien określać godzinę wstawania, posiłków, oglądania telewizji, uczenia się itp.
· Należy ograniczyć czas oglądania telewizji, a przede wszystkim wyeliminować programy o treści agresywnej z dużym ładunkiem emocji i szybką akcją.
· Dziecku powinno się wyznaczyć osobny pokój lub część pokoju, jako jego własny teren i miejsce do nauki, przed którym znajduje się czysta ściana bez dodatkowych elementów czy dekoracji.
· ...
m.g87