SYSTEM POLITYCZNY ROSJI.pdf

psz.pl - Portal Spraw Zagranicznych

Anna Gł±b: System polityczny Rosji

Autor: Anna Gł±b

20.03.2007.

1. Geneza

Obecny system polityczny Federacji Rosyjskiej ukształtował siê w wyniku przemian maj±cych

miejsce w drugiej połowie lat 80. oraz na pocz±tku 90. XX wieku. Po doj¶ciu do władzy w 1985

roku Michaiła Gorbaczowa, rozpoczêła siê pierestrojka. Chêæ reformy ustroju komunistycznego

doprowadziła w konsekwencji do jego upadku i rozpadu Zwi±zku Socjalistycznych Republik

Radzieckich.

W czasach komunizmu najwa¿niejszym organem pañstwowym była Rada Najwy¿sza ZSRR.

Składała siê ona z dwu izb: Rady Zwi±zku (750 przedstawicieli wybieranych przez obywateli) i

Rady Narodowo¶ci (750 przedstawicieli poszczególnych regionów autonomicznych). Podobn±

konstrukcjê organów ustawodawczych mo¿na zaobserwowaæ tak¿e obecnie. Sesje odbywały

siê dwa razy w roku i nie trwały dłu¿ej ni¿ 2-3 dni. Wszystkie decyzje były bowiem ju¿

wcze¶niej przygotowane przez Prezydium Rady Narodowej (obraduj±cej stale) i zatwierdzone

przez Biuro Polityczne.

Pojêcie rz±du nie było w Zwi±zku Radzieckim jednoznaczne. Istniała Rada Ministrów (!>25B

<8=8AB@>2; zgromadzenie około 120 osób, stoj±cych na czele ministerstw

ogólnozwi±zkowych lub regionalnych i komitetów pañstwowych), rz±d (@028B5;AB2>; w

skład którego wchodzili dodatkowo szefowie urzêdów centralnych) i Prezydium rz±du

(@57848C< ?@028B5;AB20; zło¿one z przewodnicz±cego Rady Ministrów i najwa¿niejszych

ministrów). Na obradach tego ostatniego zwykle pojawiał siê Sekretarz Generalny lub kto¶ z

Biura Politycznego. Odbicie tego systemu znajdowało siê w republikach zwi±zkowych. Ró¿nicê

stanowiła jednoizbowa Rada Najwy¿sza. Powielenie układu organów rz±dz±cych nie stanowiło

mimo wszystko przeszkody dla centralizacji władzy.

Reforma ustroju przeprowadzona w 1990 roku (Ustawa z dnia 14 marca 1990 roku ,,O

ustanowieniu urzêdu prezydenta'') wprowadziła urz±d prezydenta. Miał on byæ wybierany na 5

lat w wyborach bezpo¶rednich. Prezydent miał stanowiæ wzmocnienie władzy centralnej, jeden

o¶rodek decyzyjny (wa¿ne w obliczu planowanych gruntownych reform) oraz miał byæ

symbolem pojednania wielonarodowego społeczeñstwa.

Utworzono równie¿ Radê Prezydenck± (organ doradczy), Radê Bezpieczeñstwa ZSRR i Radê

Federacji (organ informacyjno-kontrolny, działaj±cy w imieniu prezydenta). Władzê

ustawodawcz± miał pełniæ Zjazd Deputowanych Ludowych (2250 osób, zbieraj±cych siê

podobnie jak dawna Rada Najwy¿sza na dwie sesje) oraz Rada Najwy¿sza ZSRR (542 osoby,

wybierana na 5 lat; obraduj±ca stale, co roku rotacja 1/5 składu; dziel±ca siê na Radê

Zwi±zku i Radê Narodowo¶ci). Prezydent był jednocze¶nie przewodnicz±cym Rady Najwy¿szej -

w osobie szefa partii poł±czono władzê ustawodawcz± i wykonawcz±.

Modernizacja ustroju miała byæ wzmocniona podpisaniem nowej umowy federacyjnej.

Referendum w tej sprawie wyznaczono na 17 marca 1991 roku. Wcze¶niejsza, z 1922 roku,

dawała przewagê Federacji Rosyjskiej, podporz±dkowywała republiki władzy centralnej i nie

okre¶lała warunków wyst±pienia. Nazwa ZSRR miała byæ zast±piona przez Zwi±zek

Suwerennych Pañstw. W referendum wiêkszo¶æ (76 proc. głosuj±cych) opowiedziała siê za

utrzymaniem Zwi±zku Radzieckiego w formie nowego układu zwi±zkowego. Projekt umowy

opublikowano 16 sierpnia 1991 roku (wtedy było ju¿ wiadomo, ¿e podpisaniem nowego układu

nie s± zainteresowane kraje nadbałtyckie, gdzie na pocz±tku 1991 roku odbyły siê referenda

niepodległo¶ciowe). Podpisanie układu federacyjnego miało nast±piæ 16 listopada 1991 r.

http://www.psz.pl/content/view/4156/

Utworzono 9 February, 2008, 14:53

psz.pl - Portal Spraw Zagranicznych

Katalizatorem przemian stał siê pucz Janajewa w sierpniu 1991 r. Giennadij Janajew, pełni±cy

obowi±zki wiceprezydenta, w czasie nieobecno¶ci Gorbaczowa, próbował przej±æ władzê. W

obawie przed powrotem do komunistycznego, represyjnego systemu, republiki zwi±zkowe

zaczêły uchwalaæ deklaracje niepodległo¶ciowe. W tym momencie nabierały dystansu do

wszystkiego, co działo siê ze Zwi±zkiem Radzieckim.

W wyniku sierpniowych wydarzeñ, 16 listopada w Nowogrodzie zebrali siê przedstawiciele

jedynie 7 (z 15) republik radzieckich: Rosji, Białorusi, Kazachstanu, Kirgistan, Tad¿ykistanu,

Turkmenistanu i Uzbekistanu. Fakt ten nie zahamował dalszego rozpadu Zwi±zku Radzieckiego

i 8 grudnia 1991 r. przywódcy trzech republik, które zadecydowały o utworzeniu ZSRR (Rosja,

Białoru¶ i Ukraina), podpisali układ o powstaniu Wspólnoty Niepodległych Pañstw (WNP). Do

WNP 21 grudnia 1991 r. doł±czyło jeszcze 11 pañstw (bez Litwy, Łotwy, Estonii i Mołdawii).

Jako podmiot prawa miêdzynarodowego ZSRR przestał istnieæ 25 grudnia 1991 r., za¶ jego

spadkobierc± została Federacja Rosyjska.

Kolejnym wa¿nym wydarzeniem, wpływaj±cym na obecny ustrój Federacji Rosyjskiej, był

kryzys parlamentarny 1993 roku. Tworzone jednocze¶nie dwa projekty konstytucji zakładały

dwa odmienne ustroje polityczne. Duma Pañstwowa (w jej skład wchodzili deputowani,

wybrani jeszcze w czasach komunistycznych) pod przewodnictwem Rusłana Chasbułatowa,

chciała wprowadziæ system parlamentarno-gabinetowy, z kolei Borys Jelcyn - prezydencki. W

wyniku konfliktu prezydent i parlament wzajemnie sabotowali swoje działania. 21 wrze¶nia

1993 r. Jelcyn wydał dekret, na mocy którego rozwi±zano Zjazd Deputowanych Ludowych i

Radê Najwy¿sz± i wyznaczono datê wyborów na 12 grudnia. Opór parlamentu zakoñczył siê

blokad± jego siedziby - Białego Domu i u¿yciem siły. Bunt został stłumiony 4 pa¼dziernika

1993 roku. Grudniowe wybory do Dumy Pañstwowej poł±czono z referendum konstytucyjnym,

w którym przyjêto prezydencki projekt nowej ustawy zasadniczej.

2. Federalizm rosyjski

W skład Federacji Rosyjskiej wchodzi 89 podmiotów: 21 republik, 48 obwodów, 7 krajów, 2

miasta wydzielone (o znaczeniu federalnym), 1 obwód autonomiczny, 10 okrêgów

autonomicznych. W zale¿no¶ci od formy podmiotu posiada on inny zakres uprawnieñ.

Obecny traktat federacyjny został podpisany 31 marca 1992 roku i potwierdzony przez

konstytucjê z 12 grudnia 1993 r. Traktat wystêpował w potrójnej formie, w zale¿no¶ci od

sygnatariusza. Najszersze uprawnienia otrzymały republiki. Maj± one swoj± własn±

konstytucjê oraz wła¶ciwe im kompetencje. Drug± wersjê podpisywały kraje, obwody i miasta.

S± one podmiotami stricte administracyjnymi. Trzecia wersja dotyczyła okrêgów i obwodów

autonomicznych. Traktat gwarantuje jednak tylko autonomiê narodowo¶ciowo - jêzykow±, a

nie np. gospodarcz±.

Zasady federalizmu FR okre¶la art. 5 konstytucji. Na jego mocy do tych zasad zalicza siê:

• integralno¶æ pañstwow±,

• jednolito¶æ władzy pañstwowej,

• rozgraniczenie kompetencji,

• równouprawnienie i samookre¶lenie narodów w ramach federacji.

Do wył±cznych kompetencji władz federalnych nale¿y:

• uchwalanie konstytucji i jej zmiana,

• ustawodawstwo federalne,

• regulowanie zakresu praw, wolno¶ci i obowi±zków obywatelskich,

• zarz±dzanie własno¶ci± federaln±,

• regulacje dotycz±ce podstaw polityki rozwoju,

• ustawodawstwo dotycz±ce finansów, bud¿etu, polityki pieniê¿nej i cenowej,

http://www.psz.pl/content/view/4156/

Utworzono 9 February, 2008, 14:53

psz.pl - Portal Spraw Zagranicznych

• zarz±dzanie jednolitym systemem energetycznym,

• kwestie obronno¶ci, bezpieczeñstwa pañstwa i polityki zagranicznej.

Poszczególne podmioty federacji uzyskały uprawnienia własne lub wył±czne:

• prawo do uchwalania konstytucji i statutów, uchwalania ustaw i przyjmowania uchwał

(musz± byæ zgodne z konstytucj± i ustawami federalnymi),

• rozstrzyganie o systemie organów władzy,

• mo¿liwo¶æ przekazywania kompetencji własnych organom wy¿szym (z mo¿liwo¶ci± ich

odzyskania),

• prawo do reprezentacji na szczeblu federacji (ka¿dy podmiot posiada dwóch

przedstawicieli w Radzie Federacji).

Prawo daje równie¿ władzy federalnej mo¿liwo¶æ wpływania na podmioty federacji przez

przyjêcie zasady wy¿szo¶ci prawa federalnego i wymóg zgodno¶ci z podstawowymi zasadami

prawa federalnego konstytucji poszczególnych republik.

2. System partyjny

System partyjny Federacji Rosyjskiej ma krótk± historiê. W czasach Zwi±zku Radzieckiego

istniała tylko jedna - Komunistyczna Partia ZR. Michaił Gorbaczow, w czasie pieriestrojki

dokonał zmiany w konstytucji, znosz±c zapis o kierowniczej i przewodniej roli KPZR.

Umo¿liwiło to tworzenie innych partii, choæ nie było okre¶lonego trybu ich rejestracji. Dopiero

9 pa¼dziernika 1991 r. przyjêto ustawê ,,O zrzeszeniach społecznych''. Na jej podstawie 18

grudnia 1991 r. parlament przyj±ł uchwałê o trybie rejestracji zrzeszeñ i organizacji

społecznych. W czasie puczu Janajewa, Borys Jelcyn wydał dekret zawieszaj±cy działalno¶æ

Partii Komunistycznej, za¶ 6 wrze¶nia 1991 r. dekret zakazuj±cy działalno¶ci KPZR i KPFR.

W Rosji funkcjonuje system wielopartyjny nieuporz±dkowany. Partie w Federacji Rosyjskiej s±

skrajnie zoligarchizowane. Nie s± tworzone oddolnie i nie stanowi± dobrowolnych organizacji

obywateli. S± natomiast zakładane przez ró¿ne instytucje pañstwowe (od prezydenta i

ministrów, merów Moskwy i Sankt Petersburga, po urzêdników regionalnych).

Na scenie politycznej mo¿na zauwa¿yæ du¿± niestabilno¶æ i zmienno¶æ partii politycznych. Je¶li

zmienia siê ,,układ na górze'', tak samo zmieniaj± siê partie i organizacje z nimi zwi±zane.

Przebudowa sceny politycznej jest zauwa¿alna przed ka¿dymi wyborami.

Trwałymi elementami systemu partyjnego s±:

• Liberalno - Demokratyczna Partia Rosji (815@0;L=>-5<>:@0B8G5A:0O 0@B8O

>AA88)

• Komunistyczna Partia FR (><<C=8AB8G5A:0O ?0@B8O >AA89A:>9 $545@0F88)

• Jabłoko (/1;>:>)

Od czasu doj¶cia do władzy Władimira Putina główn± parti± rosyjskiej sceny politycznej jest

,,Jedna Rosja''.

3. System polityczny

a) Władza ustawodawcza - parlament

Zgromadzenie Federalne, czyli parlament, składa siê z dwu izb: Rady Federacji (izba wy¿sza) i

Dumy Pañstwowej (izba ni¿sza).

Radê Federacji tworz± przedstawiciele ka¿dego z podmiotów Federacji - po dwie osoby: jeden

reprezentant władzy wykonawczej i jeden władzy ustawodawczej. W składzie Rady znajduje

siê wiêc 178 deputowanych. Wybierani s± oni przez organy ustawodawcze poszczególnych

podmiotów Federacji lub wyznaczani przez wy¿szych urzêdników tych podmiotów

http://www.psz.pl/content/view/4156/

Utworzono 9 February, 2008, 14:53

psz.pl - Portal Spraw Zagranicznych

(przedstawicieli wy¿szych organów władzy wykonawczej). Kadencja deputowanych odpowiada

kadencji organów, przez które zostali wybrani. Jednocze¶nie władze te mog± odwołaæ

deputowanego w trybie, w jakim został on powołany.

Rada Federacji jest organem stałym, formowana jest na czas nieograniczony. Ostania

utworzona została w latach 2000-2002. Posiedzenia odbywaj± siê w zale¿no¶ci od potrzeb,

jednak nie rzadziej ni¿ dwa razy w miesi±cu.

Przewodnicz±cym Rady jest Siergiej Michajłowicz Mironow (20.03.2007 r.)

Do kompetencji Rady zalicza siê:

• zatwierdzenie zmiany granic miêdzy podmiotami,

• zatwierdzenie decyzji prezydenta o wojnie,

• decydowanie o mo¿liwo¶ci wysłania sił zbrojnych za granicê Federacji,

• wyznaczanie terminu wyborów prezydenckich,

• pozbawienie władzy prezydenta,

• zatwierdzenie kandydatów na sêdziów S±du Konstytucyjnego, Najwy¿szego,

Arbitra¿owego, Prokuratora Generalnego (oraz jego odwołanie), zastêpcy prezesa Izby

Obrachunkowej i połowy jej składu (oraz odwołanie).

Obowi±zkowemu rozpatrzeniu przez Radê Federacji podlegaj± projekty przyjête przez Dumê, a

dotycz±ce: bud¿etu federalnego, federalnych podatków i opłat, regulacji finansowych,

walutowych, kredytowych, celnych, emisji pieni±dza, ratyfikacji i wypowiedzenia umów

miêdzynarodowych, statusu i ochrony granicy pañstwowej oraz wojny i pokoju.

Duma Pañstwowa liczy 450 deputowanych, wybieranych na 4 lata. Bierne prawo wyborcze

przysługuje osobom niepozbawionym praw obywatelskich, które ukoñczyły 21 lat.

Duma zbiera siê na pierwsze posiedzenie w trzydziestym dniu po wyborach. Prezydent ma

jednak prawo wyznaczenia wcze¶niejszego terminu. Pierwsze posiedzenie otwiera najstarszy

wiekiem deputowany.

Wybory do Dumy s± mieszane. Połowa. deputowanych wybieranych jest w du¿ych okrêgach

wyborczych (podział wg systemu d’Hondta), połowa w okrêgach jednomandatowych,

tworzonych na terenie całej Federacji.

W gestii Dumy le¿±:

• zgoda na powołanie premiera, którego kandydaturê przedstawił prezydent,

• uchwalanie ustaw okołobud¿etowych,

• udzielenie wotum zaufania dla rz±du,

• powołanie i odwołanie prezesa Banku Centralnego, prezesa Izby Obrachunkowej i

połowy jej składu, rzecznika praw obywatelskich,

• ogłoszenie amnestii,

• wniesienie oskar¿enia przeciwko prezydentowi.

Inicjatywa ustawodawcza przysługuje prezydentowi, Radzie Federacji, poszczególnym

członkom Rady, deputowanym Dumy, rz±dowi, organom władzy ustawodawczej podmiotów

Federacji, a tak¿e S±dowi Konstytucyjnemu, S±dowi Najwy¿szemu i Najwy¿szemu S±dowi

Arbitra¿owemu, w sprawach ich dotycz±cych. Projekty dotycz±ce wprowadzenia zmian w

podatkach, zwolnieñ z ich opłaty, po¿yczek pañstwowych, zmian finansowych zobowi±zañ

pañstwa i inne projekty, przewiduj±ce wydatki pokrywane z bud¿etu federalnego, mog± byæ

wniesione tylko na wniosek rz±du.

Prawo federalne jest przyjmowane przez Dumê. W ci±gu piêciu dni ustawa jest przekazywana

http://www.psz.pl/content/view/4156/

Utworzono 9 February, 2008, 14:53

psz.pl - Portal Spraw Zagranicznych

do Rady na rozpatrzenie. Ustawa jest przyjmowana wiêkszo¶ci± głosów lub w przypadku, gdy

Rada nie rozpatrzy jej w ci±gu 14 dni. W przypadku odrzucenia ustawy federalnej izby mog±

powołaæ komisjê uzgadniaj±c±, po czym ustawa poddawana jest ponownie pod głosowanie w

Dumie.

Nastêpnie, w ci±gu piêciu dni, ustawa jest przekazywana do kancelarii prezydenta do

podpisania i ogłoszenia. Prezydent ma 14 dni na wydanie decyzji. Je¶li prezydent odrzuci

ustawê, to Duma i Rada mog± wzi±æ ja na ponowne rozpatrzenie. Je¶li w powtórnym

głosowaniu niezmienionego tekstu za przyjêciem opowie siê minimum 2/3 członków Dumy i

Rady, prezydent musi podpisaæ ustawê w ci±gu siedmiu dni.

Ustawa konstytucyjna federalna przyjmowana jest wiêkszo¶ci± 3/4 głosów Rady i 2/3 Dumy

Pañstwowej. Tak± ustawê prezydent musi podpisaæ i ogłosiæ w ci±gu 14 dni.

Duma mo¿e zostaæ rozwi±zana przez prezydenta w przypadku, gdy:

• trzykrotnie odrzuci, przedstawionego przez prezydenta, kandydata na stanowisko

premiera,

• wyrazi wotum nieufno¶ci wobec rz±du.

• Po rozwi±zaniu izby ni¿szej prezydent wyznacza datê wyborów, tak by nowa Duma

zebrała siê nie pó¼niej ni¿ cztery miesi±ce po rozwi±zaniu poprzedniej. Duma nie mo¿e byæ

jednak rozwi±zana na mocy artykułu 117 konstytucji:

• w ci±gu roku po wyborach,

• po postawieniu prezydenta w stan oskar¿enia (a¿ do momentu decyzji Rady),

• w czasie wprowadzenia na całym terytorium stanu wyj±tkowego lub wojennego,

• na 6 miesiêcy przed koñcem kadencji prezydenta.

Ostatnie wybory w Rosji miały miejsce 7 grudnia 2003 roku. Wygrała je proprezydencka partia

,,Jedna Rosja'' zdobywaj±c znaczn± przewagê nad innymi partiami. Rozkład mandatów

poszczególnych frakcji przedstawia siê nastêpuj±co: (stan na 20.03.2007 r.)

Jedna Rosja (48=0O >AA8O): 310 mandatów - 68,89 proc.

Komunistyczna Partia Federacji Rosyjskiej (><<C=8AB8G5A:aO ?0@B80 >AA89A:>9

$545@0F88): 47 mandatów - 10, 44 proc.

LEPR: 33 - 7,33 proc.

Ojczyzna ( >48=0, =0@>4=>-?0B@8>B8G5A:89 A>N7): 27 - 6,0 proc.

Zwi±zek Narodowo - Patriotyczny ,,Ojczyzna'' (0@>4=>-0B@8>B8G5A:89 !>N7 "

>48=0", 0@B8O 0F8>=0;L=>3> >7@>645=8O 0@>4=0O >;O -

!>F80;8AB8G5A:0O 548=0O ?0@B8O >AA88 - "0B@8>BK >AA88"): 17 mandatów - 3,78

proc.

Deputowani niezale¿ni: 15 - 3,33 proc.

Przewodnicz±cym Dumy Pañstwowej jest (20.03.2007 r.) Borys Gryzłow (jednocze¶nie lider

partii ,,Jedna Rosja'')

b) Władza wykonawcza - prezydent i rz±d

Głowa pañstwa

Funkcjê głowy pañstwa sprawuje Prezydent Federacji. Posiada on siln± pozycjê w systemie

politycznym. Wybierany na okres 4 lat w wyborach ogólnych, równych, bezpo¶rednich i

tajnych. Kandydat na prezydenta musi mieæ ukoñczone 35 lat, byæ obywatelem Rosji i

mieszkaæ na jej terenie nieprzerwanie minimum 10 lat. Stanowisko prezydenta mo¿na

zajmowaæ nie wiêcej ni¿ dwa razy z rzêdu.

Obecnie rzeczywista rola prezydenta oddala siê od roli konstytucyjnej. Dzieje siê tak w wyniku

słabej roli partii politycznych i chêci wzmocnienia władzy centralnej. Prezydent stanowi

o¶rodek władzy, jest uznawany za wła¶ciwy czynnik integruj±cy Federacjê. W zakres

http://www.psz.pl/content/view/4156/

Utworzono 9 February, 2008, 14:53

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: