London Jack - Martin Eden.pdf - London Jack - gosiadabrowska

Jack London

Martin Eden

Przełożył Zygmunt Glinka

Niechaj mi życie wulkanem wybucha

I winem perli się jak pełny kruż-

Byłem nie widział, jak przybytek ducha

W próchna upiorny rozwiewa się kurz…

ROZDZIAŁ PIERWSZY

Pierwszy z idących przekręcił klucz w zamku, otworzył drzwi i wszedł do domu,

wprowadzając za sobą młodego chłopaka, który niezgrabnie zdjął czapkę. Miał on na

sobie pospolitą odzież przesyconą zapachem morza i raził swą obecnością w

przestronnym przedpokoju, w którym się znalazł. Nie wiedział, co ma zrobić z

czapką, i już miał wepchnąć ją do kieszeni kurtki, gdy odebrał mu ją towarzysz.

Zrobił to spokojnie I naturalnie, za co młody niezdara był mu bardzo wdzięczny.

Rozumie — pomyślał sobie. — Dopomoże mi przebrnąć jakoś przez to wszystko.

Kroczył tuż za swym przewodnikiem, kołysząc ramionami i bezwiednie rozstawiając

szeroko nogi, jak gdyby równa posadzka wznosiła się i opadała w takt poruszeń

morskiej fali. Obszerne pokoje zdawały się zbyt wąskie jak na jego zataczający się

chód, w głębi duszy zaś odczuwał lęk, by jego barczyste ramiona nie zderzyły się z

obramowaniem drzwi lub nie zmiotły na ziemię drobiazgów rozstawionych na niskiej

półeczce nad kominkiem. Rzucał się to w jedną, to w drugą stronę pośród

najróżniejszych przedmiotów, mnożąc niebezpieczeństwa, które w rzeczywistości

istniały jedynie w jego wyobraźni Pomiędzy wielkim fortepianem a stojącym

pośrodku pokoju stołem, na którym piętrzyły się stosy książek, miejsca było dosyć

dla pół tuzina idących obok siebie osób, mimo to jednak on wkroczył tam z trwogą.

Jego ciężkie

ramiona. zwisały luźno wzdłuż ciała. Nie wiedział, co z nimi zrobić, kiedy zaś w

podnieceniu przywidziało mu się, że jedno z ramion może zwalić książki leżące na

stole, odskoczył w bok jak spłoszony koń, o mało nie wpadając na krzesełko przy

fortepianie. Spoglądając na swobodną postawę idącego przed nim towarzysza, po raz

pierwszy zdał sobie sprawę, że porusza się inaczej niż przeciętni ludzie. Świadomość

własnej niezręczności przyprawiła go o wstyd. Pot w drobnych kropelkach wystąpił

mu na czoło. Zatrzymał się więc i chustką wy- tarł ogorzałą twarz.

— Poczekaj no, Arturze, mój kochany — rzekł, usiłując ukryć niepokój pod

niefrasobliwym tonem. — Nieco tego za wiele dla twego uniżonego sługi. Pozwól mi

ochłonąć. Wiesz dobrze, że nie chciałem tu przyjść, a z pewnością twoja rodzina też

się nie pali do mnie.

— Ależ wszystko w porządku — brzmiała uspokajająca odpowiedź. — Nie

powinieneś się nas obawiać. Jesteśmy skromnymi ludźmi. O, list do mnie.

Zawrócił do stołu, rozdarł kopertę i zaczął czytać, dając gościowi czas na odzyskanie

równowagi. Gość zrozumiał to i ocenił należycie. Miał dar podzielania uczuć innych

ludzi i życzliwego ich rozumienia; pod powierzchownym zakłopotaniem ten kojący

proces toczył się nieprzerwanie. Obtarł do sucha zroszone czoło i rozejrzał się

dookoła z opanowaną twarzą, choć w oczach tkwił wyraz właściwy dzikim

zwierzętom, które lękają się wpadnięcia w potrzask. Otoczony był nieznanym,

odczuwał obawę przed tym, co może się zdarzyć, nie wiedział, co mu wypada czynić,

a uświadamiając sobie niezgrabność swego chodu i zachowania, bał się, że i pod

innymi względami okaże się równie niezręczny. Był niesłychanie wrażliwy,

beznadziejnie zmieszany, ubarwione zaś spojrzenie, jakie tamten rzucił nań

nieznacznie sponad listu, odczuł niczym pchnięcie sztyletem. Widział to spojrzenie,

lecz nie dał tego poznać po sobie, jako iż jedną z rzeczy, których zdążyło nauczyć go

życie, było utrzymywanie w karbach własnych odruchów. Tym bardziej sztylet ten

godził w jego dumę. Przekimał

sam siebie za to, że dał się tu zwabić, a jednocześnie postanowił, że skoro już

przyszedł, wytrwa do końca. Rysy jego twarzy stwardniały, w oczach ukazał się błysk

przekory. Rozejrzał się już bardziej swobodnie, przypatrując się bacznie wszystkiemu

I notując w pamięci każdy szczegół wytwornego wnętrza. Oczy jego, szeroko

rozwarte, chciały widzieć wszystko; kiedy tak chłonęły roztaczające się przed nimi

piękno, zaczepne iskry powoli w nich gasły, ustępując miejsca ciepłemu blaskowi.

Czuły był na piękno, a tu nie brakło rzeczy pięknych.

Jedno malowidło olejne przyciągnęło jego uwagę na dłużej. Gwałtowna fala biła o

wysuniętą skalę, oblewając- ją pianą; nisko zwisające chmury deszczowe pokrywały

niebo; za wałem pian, na tle wróżącego burzę zachodu słońca, widać było zmagający

się z wiatrem szkuner, tak przechylony, że można było dostrzec każdy szczegół

pokładu. Było w tym piękno, które przyciągało go nieodparcie. Zapomniał o swym

niezdarnym chodzie i przybliżył się do samego obrazu. Piękno uleciało z płótna. Na

twarzy chłopca odbiło się zakłopotanie. Rzucił okiem na to, co wydawało się teraz

bezdusznym zestawieniem farb; po chwili cofnął się nieco. Całe piękno napłynęło z

powrotem na płótno. Jakaś sprytna sztuczka — pomyślał zwracając z kolei uwagę na

inne przedmioty, chociaż wśród różnorodnych wrażeń znalazł dość czasu, by oburzyć

się, iż tyle piękna zużyto w służbie tak niepoważnej sprawy. Nie znal się na

malarstwie. Smak jego urabiał się na oleodrukach i litografiach, które z bliska czy z

daleka — przedstawiały się zawsze jednakowo wyraźnie. Widywał wprawdzie i

olejne obrazy na wystawach sklepów, lecz szyby okien nie pozwalały zbytnio zbliżać

się jego ciekawym oczom.

Obejrzał się na przyjaciela czytającego list i dostrzegł książki na stole. W jego oczach

natychmiast pojawił się wyraz takiej tęsknoty, jak w oczach człowieka głodnego na

widok pożywienia. Gwałtownym ruchem zbliżył się do stołu, ramiona zakołysały mu

się raz w prawą, raz w lewą stronę, po czym jął z nabożeństwem przerzucać książki.

Przeglądał tytuły dzieł I nazwiska ich autorów, odczytywał urywki tekstu, pieszcząc

tomy wzrokiem I dotykiem, a raz natknął się nawet na książkę, którą kiedyś

przeczytał Poza tym były to obce książki, nie znanych mu autorów. Wreszcie natrafił

na tom Swinburne”a

i począł go czytać uważnie, z zapłonioną twarzą, niepomny, gdzie się znajduje.

Dwukrotnie — przytrzymując czytaną stronę wskazującym palcem — zamykał

książkę, by się upewnić, jak brzmi nazwisko jej autora. Swinburne! Zapamięta sobie

to nazwisko. Ten chłop miał oczy co się zowie i umiał patrzeć na barwy i grę świateł.

Ale kimże był Swinburne? Czy umarł przed stu laty, jak większość poetów? czy też

żyje jeszcze I pisze nadal? Znów spojrzał na tytułową stronę. A więc autor napisał

także i inne książki. Zaraz jutro trzeba będzie pójść do bezpłatnej czytelni i postarać

się o jakieś dzieła Swinburne”a. Pogrążył się znów w czytaniu, tracąc poczucie

rzeczy- rzeczywistości. Nie zauważył, że do pokoju weszła młoda kobieta.

Dowiedział się o tym dopiero, gdy usłyszał słowa Artura:

— Ruth, to jest pan Eden.

Zamknął książkę na wskazującym palcu, ale zanim zdążył się odwrócić, przeszyło go

nowe wrażenie, związane nie tyle Z ukazaniem się panny, co ze słowami

wypowiedzianymi przez jej brata. W tym muskularnym ciele kryła się przeczulona

wrażliwość. Za najlżejszym zetknięciem świata zewnętrznego Z jego świadomością

— myśli, uczucia i wzruszenia wypełzały zeń, pląsając niby chybotliwy płomień na

wietrze. Był niezwykle wrażliwy i czuły, a jego bujna wyobraźnia zajęta była

nieustannie chwytaniem istniejących pomiędzy zjawiskami podobieństw i różnic. Pan

Eden oto co go wprawiło W podniecenie, jako że dotąd nazywano go zawsze Eden,

Martin Eden lub wprost tylko Martin. Aż tu nagle p a n. — A więc czynimy postępy

— rzekł w duchu. W jego urny- śle utworzyła się znienacka niby jakaś wielka camera

obscura, na tle której począł się przesuwać nieskończony szereg obrazów Z jego

życia: kotłownia, przednie kasztele na statkach,

obozy i morskie wybrzeża, więzienia i spelunki, szpitale zakaźne i nędzne zaułki

miejskie. Nicią kojarzącą te obrazy był sposób, w jaki się do niego zwracano w tych

różnorodnych okolicznościach.

Wreszcie odwrócił się i ujrzał dziewczynę. Na ten widok gra skojarzeń znikła z jego

mózgu. Stała przed nim blada zwiewna istota, O wielkich, uduchowionych,

niebieskich oczach i wspaniałej obfitości złocistych włosów. Nie zdawał sobie

sprawy, jak jest ubrana, czul jednak, że jej szaty są nie mniej cudowne od niej samej.

Przyrównywał ją do bladozłotego kwiatu na smukłej łodydze. Nie, ona musiała być

duchem, boginią — tak wysubtelniona uroda nie mogła należeć do tego świata. A

może zresztą książki miały słuszność i wiele tego rodzaju istot przebywa na wyższych

szczeblach społecznych. Ją właśnie opiewać mógł taki Swinburne. Może miał na

myśli kogoś podobnego do niej, kiedy malował dziewiczą postać Izoldy w tej książce

leżącej na stole? Całe to mnóstwo wrażeń wzrokowych, uczuć i myśli ogarnęło

Martina w mgnieniu oka. Ale sytuacja nie pozwalała na dalsze rozmyślania. Dojrzał

rękę panny wyciągniętą ku jego dłoni; ściskając ją szczerze i po męsku, Ruth patrzyła

mu prosto w oczy. Kobiety, które znał, nie podawały ręki w ten sposób. Co prawda,

większość ich w ogóle nie podawała ręki. Przez mózg jego przepłynął, grożąc

zalaniem, wezbrany potok skojarzeń i wspomnień, W jaki sposób poznawał różne

kobiety. Strząsnął jednak Z siebie te wspomnienia i spojrzał na nią. Nigdy nie widział

podobnej kobiety. Ach, te jego dotychczasowe znajome. W jednej chwili po obu

stronach Ruth pojawiły się szeregi znanych mu kobiet. Przez sekundę, długą jak

wieczność, znalazł się jakby W galerii obrazów, gdzie Ruth zajmowała miejsce

środkowe, otoczona portretami wielu kobiet, a każda z nich musiała przejść przez

chwilę oceny, dla której miernikiem porównawczym była sama tylko Ruth. Ujrzał

wynędzniałe, chorowite twarze młodych robotnic fabrycznych i głupie, wyzywające

uśmiechy dziewcząt z południowej części ulicy Targowej. Były tam poganiaczki

bydła z farm hodowlanych i smagłolice

kobiety ze Starego Meksyku, z nieodłącznym papierosem w ustach. Z kolei ustąpiły

one miejsca drobnym jak lalki Japoneczkom, stąpającym z wdziękiem w drewnianych

chodakach. Dalej przed jego oczyma przesunęły się delikatne rysy kobiet

eurazyjskich, naznaczone piętnem degeneracji, oraz bujne ciała kobiet z wysp na

morzach południowych, ogorzałe i uwieńczone kwiatami. Wszystkie one wyparte

zostały wreszcie przez ponury i niesamowity majak nocny: korowód ulicznic z

dzielnicy White Chapel, ziejące wódką wiedźmy z zakazanych nor i cały orszak,

harpii z piekła rodem, o niechlujnym wyglądzie i plugawej mowie. Pod postacią

samic o potwornych kształtach czyhają na marynarzy — istne szumowiny ludzkiej

nędzy, pozbierane z portowych zaułków.

— Niechże pan spocznie, panie Eden — rzekła dziewczyna. — Od czasu gdy Artur

opowiedział nam o swej przygodzie, pragnęłam pana poznać. Zachował się pan tak

dzielnie.

Machnął ręką lekceważąco i mruknął, że nie ma o czym mówić, bo przecież każdy na

jego miejscu postąpiłby tak samo. Zauważyła, że ręka, którą jej podał, pokryta była

świeżymi, gojącymi się dopiero rankami, a rzut oka na drugą, luźno zwisającą rękę

przekonał ją, że I ta też jest pokaleczona. Szybkie, badawcze spojrzenie ukazało jej

bliznę na policzku, drugą, wyglądającą spod włosów zaczesanych na czoło, i trzecią,

kryjącą się na szyi pod sztywno nakrochmalonym kołnierzykiem. Z trudem

powstrzymała uśmiech na widok czerwonej pręgi znaczącej miejsce zetknięcia się

kołnierzyka z opaloną skórą szyi. Widać było, że nie nawyki do noszenia twardych

kołnierzyków. Równocześnie kobiecym okiem ogarnęła jego ubranie, tanie i źle

skrojone, pomarszczone u ramion, z mnóstwem fałd na, rękawach, które świadczyły o

kryjących się tam potężnych bicepsach.

Protestując gestem i słowem przeciw nie zasłużonym pochwałom, starał się

jednocześnie uczynić zadość wezwaniu panny I usiąść. Podziwiał swobodny wdzięk,

z jakim usiadła, sam zaś pragnął usadowić się naprzeciwko niej, lecz nie mógł

uwolnić się od świadomości, jak bardzo niezgrabnie to robi.

Byto to dla niego nowe doznanie. Przez całe dotychczasowe życie nie istniało dlań

zagadnienie, czy zachowuje się zręcznie czy też niezręcznie. Podobne myśli o samym

sobie nigdy mu nie przychodziły do głowy. Usiadł z przesadną starannością na brzegu

fotela, wielce zakłopotany własnymi rękami. Gdziekolwiek je umieścił, zawsze

zawadzały. Artur wyszedł z pokoju i Martin Eden odprowadził go tęsknym

spojrzeniem. czuł się zagubiony i osamotniony, pozostawszy oko W oko z ową bladą

zjawą kobiecą. Nie było tu barmana, który by podał Coś do picia, ani też chłopca,

którego można by posłać po kufel piwa, ułatwiając sobie tym sposobem nawiązanie

pierwszych nici przyjaźni.

— Cóż to za szramę ma pan na szyi, panie Eden? — zagadnęła dziewczyna. — Jak

się to stało? Musiała pana spotkać jakaś przygoda.

— Pewien Meksykanin zrobił to nożem, proszę pani — odrzekł zwilżając zaschnięte

wargi i odchrząkując. — Zwyczajna sobie bitka. Kiedy odebrałem mu nóż, chciał mi

jeszcze odgryźć nos.

Choć powiedział to tak po prostu, przed oczyma jego roztoczy1a się bogata wizja

owej gorącej nocy gwiaździstej .W Salina Cruz: biały pasek wybrzeża, światła na

statkach stojących w parcie z ładunkiem trzciny cukrowej, głosy pijanych marynarzy

dochodzące z daleka, tłoczący się tragarze, płomień namiętności w twarzy

Meksykanina, błysk jego zwierzęcych oczu w świetle gwiazd, ukłucie stali w szyję,

wytrysk krwi, tłum, okrzyki, dwa ciała splecione w walce, przetaczając się i

wznoszące tumany piasku — I skądś z oddali napływający słodki brzęk gitary Tak

przedstawiał się obraz, na. którego wspomnienie Martin zadrżał z podniecenia,

zapytując sam siebie, czy zdołałby go odtworzyć ów malarz, co namalował ten

szkuner wiszący na ścianie .Pomyślał, ze białe

gwiazdy i światła na „statkach handlowych sprawiałyby Wspaniale wrażenie w

zestawieniu z widoczną na bliższym planie ciemną grupą postaci, otaczającą

zapaśników. Nóż W tym obrazie zajmowałby ważne miejsce i wyglądałby

efektownie, błyskając ostrzem w świetle gwiazd. Ale nawet ślad tego wszystkiego nie

przeniknął do jego słów.

— Chciał mi jeszcze odgryźć nos — zakończył.

Och! — szepnęła panna słabym, zgaszonym głosem, a na jej wrażliwej twarzy dał się

zauważyć wyraźny niesmak.

On sam też poczuł się nieswojo i na jego ogorzałe policzki wypłynął ledwie widoczny

rumieniec zakłopotania, choć wy- dawało mu się, że płonie takim żarem, jakby

nachylił się nad otwartym paleniskiem okrętu. Tak ordynarne sprawy jak bójki na

noże najwidoczniej nie były właściwym tematem rozmowy z damą. Sądząc z książek,

ludzie z jej sfery nie mówili o podobnych rzeczach, a może nawet zgoła nie wiedzieli

o ich istnieniu.

W pogawędce nastąpiła krótka przerwa. Po chwili panna zapytała od niechcenia o

b1iznę na policzku. Słysząc te słowa Martin zdał sobie sprawę, że stara się W ten

sposób dostosować do jego poziomu umysłowego. Zaraz też postanowił z tym

skończyć i skierować rozmowę na interesujące ją tematy.

Był to zwykły wypadek — rzekł dotykając ręką policzka. Pewnej nocy podczas ciszy,

gdy fala była bardzo silna, oderwała się główna lina do podnoszenia bomu wraz z

częścią. takelunku. Lina była stalowa i wiła się dookoła jak wąż, smagając wszystko,

co napotykała po drodze. Cała wachta starała się ją pochwycić, ja też podleciałem i

dostało mi się.

— Więc to tak było rzekła panna, tym razem. z akcentem zrozumienia, choć w

rzeczywistości jego słowa były dla niej chińszczyzną i nie domyślała się nawet, co

znaczy „bom” lub „takelunek”.

— Ten Swinburne — zaczął, usiłując wprowadzić w czyn obmyślony plan, lecz

wymawiając w nazwisku „aj” zamiast „i”.

— Kto taki?

— Swinburne — powtórzył z tą samą niefortunną wymową. — No, ten poeta.

Swinburne poprawiła „dziewczyna.

— Tak, on właśnie bąknął Martin, znów cały w pąsach. — Czy od dawna już nie

żyje?

— Nic o tym nie słyszałam, żeby miał umrzeć. — Spojrzała

nań z zaciekawieniem. — Gdzież to pan go poznał?

— Ależ nigdy go na oczy nie widziałem — odpowiedział. — Tylko przeczytałem

kilka wierszy z tej książki tam na stole, zanim pani weszła. Co pani myśli O jego

poezji?

Zaczęła mówić szybko i swobodnie na poruszony przez nie- go temat. Poczuł się

raźniej i nieco głębiej zasiadł w fotelu. Trzymał się kurczowo poręczy, jakby groziło

mu niebezpieczeństwo nagłego upadku. Udało nu się zmusić pannę, by mówiła o

rzeczach odpowiadających jej poziomowi, a gdy już się na dobre rozgadała, starał się

iść śladem jej myśli; podziwiał ogrom wiedzy mieszczący się W tej ładnej główce i

wchłaniał W siebie bladą urodę jej lic. Rozumiał ją nienajgorzej, mimo iż wielu słów

wymawianych przez nią tak płyn- nie nie znał zupełnie; obce mu też były zarówno

zwroty krytyczne, jak i procesy myślowe, które jednak podniecały jego umysł, jak

gdyby zmuszając go do wibracji. Oto jest prawdziwe życie umysłowe — pomyślał —

a wraz z nim piękno tak

żywe i cudowne, o jakim nigdy nie marzył. Stracił panowanie nad sobą i wpatrywał

się w dziewczynę zgłodniałymi oczyma. Dla takiej warto żyć, zdobywając ją i

walcząc O nią, choćby przy tym wypadło nawet zginąć. Książki mówiły prawdę

Istnieją takie kobiety na świecie, a ona jest właśnie jedną Z nich. Zdawała się

przypinać skrzydła jego wyobraźni, aż rozpostarły „się przed nim wielkie, promienne

ekrany, wypełnione niewyraźnym zarysem olbrzymich postaci z „dziejów

romantycznej miłości i bohaterskich czynów spełnianych na cześć kobiety — bladej

kobiety, złocistego kwiatu. A poprzez barwną, tętniącą wizję, niby przez

czarodziejski miraż, oczy jego wpijały się W żywą kobietę, siedzącą tu przed nim i

gawędzącą O literaturze i sztuce. Słuchał uważnie, ale nie spuszczał z niej oczu,

nieświadom uporczywości własnego spojrzenia

ani tego, że W oczach ześrodkowało się wszystko, co było

W im bujną męskością. Ale Ruth, choć niewiele wiedziała

London Jack - Martin Eden.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: