Był to okres, kiedy w głównej kwaterze postanowiono uderzyć na gwardię rosyjskš, rozlokowanš w rejonie Łomży. Wyprawę tę utrzymywano w głębokiej tajemnicy.12 maja wojska polskie, pozostawiajšc korpus Umińskiego dla obserwacji rosyjskiej armii głównej Dybicza, ruszyły ze swoich pozycji między Mińskiem i Kałuszynem, kierujšc się do Serocka, a potem trzema kolumnami w stronę Ostrołęki. Oddział Chłapowskiego maszerował w straży przedniej, dowodzonej przez generała Jankowskiego. Pod Długosiodłem doszło do pierwszej potyczki. Po wyparciu ze wsi piechoty rosyjskiej Chłapowski na czele szwadronu ułanów szarżował cofajšcych się jegrów. Szarża, przeprowadzona w trudnych warunkach, gdyż po wšskiej grobli, otworzyła drogę piechocie i nie pozwoliła nieprzyjacielowi na zniszczenie mostu. Następnie wojska postępowały za cofajšcymi się oddziałami przeciwnika, często cierajšc się z osłaniajšcš odwrót kawaleriš rosyjskš. Pod Sokołowem trzeba było zatrzymać się, ponieważ Rosjanie zniszczyli most na rzece Orz. Saperzy w cišgu godziny naprawili uszkodzenia i wojska przeszły na drugi brzeg rzeki. Dzień minšł na starciach z huzarami i ułanami, którzy usiłowali powstrzymać marsz polskiej straży przedniej. Kończył się dzień 17 maja. Wieczorem Chłapowski otrzymał rozkaz stawienia się w głównej kwaterze. - Teraz pora na ciebie - powiedział Skrzynecki. - Gwardie cofajš się, masz wolne przejcie na Litwę. Życzę ci powodzenia. - Za jenerałem zapewne wylemy tam całš dywizję - dodał obecny przy rozmowie generał Pršdzyński. Sytuacja rzeczywicie sprzyjała wyprawie. Wojska polskie zajmowały rejon niadowa, gwardie rosyjskie cofały się na całej linii, a główne siły feldmarszałka Dybicza były jeszcze daleko. Pomiędzy najdalej na południe wysuniętym skrzydłem gwardii a najbardziej na północ sięgajšcymi oddziałami armii Dybicza pozostawał pas szerokoci około 40 km. W ten korytarz skierował swój oddział Chłapowski, by niepostrzeżenie przemknšć się pomiędzy masami wojsk nieprzyjacielskich. Wyruszył o wicie 18 maja. Maszerujšc przez Andrzejewo i Czyżewo, nocš z 21 na 22 maja dotarł do granicy Królestwa, którš przekroczył pod miejscowociš Mień. * Głuchy tupot kopyt kawaleryjskich koni i hurkot kół toczšcych się armat ostro wdzierał się w ciszę majowej nocy. Czasem zadzwoniło tršcone strzemię, zabrzmiały krótkie, przyciszone słowa komendy. Oddział piesznie maszerował na wschód. Gdzie w mijanej wiosce zaszczekał pies, kto wyszedł przed chatę, by odprowadzić wzrokiem sylwetki ludzi i koni niknšce w mroku. Generał nakazywał popiech. Coraz dalej za plecami pozostawała granica Królestwa. Należało zaskoczyć oddziały nieprzyjaciela, które mogły zastšpić drogę, i mieć czas na zmylenie pocigu, gdyż przecież niemożliwe, aby nieprzyjaciel wczeniej czy póniej nie zorientował się w sytuacji. Trudna i niebezpieczna była to wyprawa. Niewiele wiedziano o sytuacji na terenach, ku którym zdšżano; w sztabie nie umieli tego okrelić. Kazali działać "podług okolicznoci". Musiała wystarczyć ta niewiele mówišca informacja. Resztę należało obmylić i wykonać samemu. Generał był jednak dobrej myli. Ważne, że wreszcie zaczšł działać samodzielnie, miał inicjatywę. Nieobce były mu zasady partyzanckich działań. Doć się im napatrzył, a nawet odczuł na własnej skórze w Hiszpanii i w Rosji w pamiętnym 1812 roku. Obejrzał się za siebie. Miarowo, w takt końskiego kroku, kołysała się fala jedców, migotały groty ułańskich lanc. Doprowadzi tych ludzi tam, gdzie mu kazano, z nimi rozdmucha przytłumiony przez wroga żar powstania, zamieni go znowu w płomień partyzanckiej wojny. Krótkie były postoje, tyle tylko, żeby dać odpoczšć zmęczonym koniom i ludziom pozwolić na chwile oddechu. Kilkuosobowe patrole ułańskie badały teren, zbierały informacje. Chłapowski wiedział już, że wysłano za nim w pocig znaczne siły. Generałowie Knorring i Gerstenzweig z dwiema brygadami jazdy mieli przecišć mu drogę, osaczyć i zniszczyć. Dlatego trzeba się pieszyć, zmylić pogoń, utonšć w zastępach Puszczy Białowieskiej. Z marszu, bez wystrzału zostało zajęte miasto Bielsk. Zaskoczona załoga rosyjska złożyła broń, a zdobyczš Polaków były obficie zaopatrzone magazyny. Zdobyto broń i amunicję oraz duży zapas sukna, z którego póniej uszyto mundury dla nowo powstajšcych oddziałów. 23 maja doszło do pierwszej poważniejszej potyczki. Rosyjski generał Linden, wiedzšc już o zbliżajšcym się polskim oddziale, postanowił zatrzymać go pod Hajnówkš, na skraju Puszczy Białowieskiej. Siły składajšce się z dwóch batalionów piechoty, szwadronu ułanów i dwóch dział rozmiecił na dobrej pozycji na skraju wsi. Silny patrol piechoty wysunšł w stronę, skšd spodziewał się przeciwnika, i spokojnie czekał na nieprzyjaciela. Nie docenił jednak polskiego generała. Chłapowski uderzył akurat z przeciwnej strony od tej, z której spodziewał się ciosu rosyjski dowódca. Na piechotę rosyjskš, swobodnie stojšcš na szerokiej wiejskiej drodze, spadła piorunujšca szarża 1 szwadronu ułanów. Ułani, kłujšc lancami i ršbišc szablami, pędzili przed sobš uciekajšcych piechurów, a spieszeni strzelcy Macewicza wyłapywali tych, którzy usiłowali kryć się wród zabudowań. Linden zdołał jednak sformować za wsiš czworobok, otworzył też ogień z dział. Widzšc to Chłapowski, prowadzony przez wieniaka, mieszkańca wsi, spróbował obejć czoło stanowisk rosyjskich i uderzyć od tyłu. Jednakże zamiar ten nie powiódł się - ułani grzęli na podmokłych łškach. W tych warunkach o szarży nie mogło być mowy. Generał wrócił ze szwadronem na drogę i wezwał armaty. Szybki i celny ogień dwóch dział polskich przytłumił artylerię rosyjskš. Pod jego osłonš dwa szwadrony ruszyły do szarży na czworobok. Przyjęte gęstym ogniem, nie dotarły jednak do pierwszego szeregu jegrów. Chłapowski zatrzymał cofajšcych się ułanów, krzyczšc: - Żołnierze! Jeli nie rozbijecie tej piechoty, to zsiadajcie z koni i poddajcie się, bo Moskale przed nami i za nami! Nie ma ratunku! Trzeba naprzód! Marsz, marsz! Ułani, poderwani do ponownej szarży, poszli jak burza, wpadli na piechotę nieprzyjaciela rozbijajšc szyk. Czworobok pękł jak walšcy się dom. Do zwycięstwa walnie przyczynił się też porucznik Szymon Konarski, który na czele stu strzelców uderzył na stanowiska dział rosyjskich, zdobywajšc jedno z nich. Generał Linden, tracšc 200 zabitych, rannych i jeńców oraz jedno działo, musiał popiesznie wycofać się w stronę Białowieży. Żołnierze opatrywali rany, zbierali i ładowali na wozy zdobytš i porzuconš przez nieprzyjaciela broń. Jeńców po rozbrojeniu puszczono wolno, dajšc im po rublu na zakup żywnoci. Wkrótce po potyczce oddział zanurzył się w Puszczę Białowieskš, gdzie nastšpiły pierwsze spotkania z miejscowymi powstańcami. Byli to głównie strażnicy leni, chłopi z puszczańskich wiosek i okoliczna szlachta. Wiele szlachty przyjechało na wieć o przybyciu regularnego wojska, aby obejrzeć to polskie wojsko i dowodzšcego nim generała. Chłapowski przyłšczył do swojego oddziału dwustu strzelców, którymi dowodził nadleniczy Rohnke; natomiast inne oddziałki powstańcze pozostawił na miejscu z zadaniem przecinania szlaków komunikacyjnych wiodšcych przez puszczę i niepokojenia nieprzyjaciela na jej skraju. Pozwolił też na krótki odpoczynek swojemu oddziałowi. W tym czasie sam przeprowadził liczne rozmowy z miejscowymi dowódcami, zbierał informacje, starał się rozeznać w panujšcych nastrojach; dokonywał przeglšdu ochotników, których zamierzał zabrać z sobš. Różni byli ci ochotnicy. Wielu szlacheckich kandydatów na partyzantów przybyło prowadzšc z sobš bryki, wozy, służbę, tak jak niegdy ich dziadowie i pradziadowie cišgnęli do obozów pospolitego ruszenia. Inni znów, którzy w jaki sposób zamanifestowali swoje sympatie dla powstania, uznali się za skompromitowanych w oczach władz rosyjskich i w obawie przed represjami przybyli z dobytkiem i rodzinami. Byli przekonani, że pod eskortš wojska przejdš w bezpieczne, ich zdaniem, strony. Generał, po którym tyle sobie obiecywali, rozwiał te złudzenia. - Panowie! - mówił. - Nie przyszedłem tu, by skompromitowanych eskortować i tabory wodzić. Mam rozdmuchać to, co nieprzyjacielowi udało się stłumić, a tym samym spełnić ważnš misję wojskowš. Komu wola proszę z nami, ale na koniu i z szablš w garci... Do tej wojny ekwipaży i kredensów nie trzeba. Sam przypilnuję, by ani jeden zbędny wóz nie wadził mi w marszu! Tylko kilkunastu uznało słusznoć tych argumentów i wstšpiło do szeregów. Większoć straciła ochotę do wojaczki i głono wydziwiajšc na nowe porzšdki oraz bezdusznoć generała rozjechała się do domów. Maszerujšc lenymi drogami, po minięciu miejscowoci Narewka i Rudnia, oddział ostrożnie wynurzył się z Puszczy Białowieskiej. Ostrożnoć ta była w pełni uzasadniona, gdyż był to przecież obszar kontrolowany przez przeciwnika i w każdej chwili można było natknšć się na jego oddziały. Kiedy przekraczano trakt wiodšcy ze Słonimia do Białegostoku, patrol ułanów schwytał oficera grenadierów gwardii, jadšcego z depeszami do Białegostoku. Z papierów znalezionych przy kurierze Chłapowski zorientował się mniej więcej w dyslokacji oddziałów rosyjskich, stwierdził też, że w Słonimiu w dalszym cišgu przebywa wielki ksišżę Konstanty. Po krótkiej naradzie z doktorem Marcinkowskim i kapitanem Krasickim Chłapowski postanowił to wykorzystać. Kazał przyprowadzić jeńca. Blady z wrażenia kurier stanšł wyprężony przed generałem, z wyczekiwaniem patrzšc mu w twarz. Lekko umiechnięty Chłapowski zwrócił się do grenadiera: - P...
filmy.bajki.seriale