Polska Mieszka I Ofr Polska Akademia Nauk Oddział w Poznaniu -ťr POLSKA MIESZKA I VM^ ^ W TYSIĽCLECIE MIERCI TWÓRCY PAŃSTWA I KOCIOŁA POLSKIEGO 25 V 992 - 25 V 1992 pod redakcj? JANA M. PISKORSKIEGO Orodek Wydawnictw Naukowych Poznań 1993 iM tósa ob w ?w sia.; ť'ai Ufthnrcytołu WarszawŤUŤgo POLSKA MIESZKA I W tysišclecie mierci twórcy państwa i Kocioła polskiego 25 V 992 - 25 V 1992 pod redakcja JANA M. PISKORSKEEGO Na okładce wykorzystano rysunek STEFANA JUNGMAYRA Pozycja finansowana przez Polska Akademię Nauk Oddział w Poznaniu ISBN 83-85481-55-9 Copyright Š OWN Poznań 1993 Orodek Wydawnictw Naukowych Polska Akademia Nauk Oddział w Poznaniu 61-712 Poznań, Wieniawskiego 7 Tel. (61) 528 503, Fax: (61) 520 671 Redakcja techniczna i skład komputerowy ANDRZEJ WÓJTOWICZ WN-BA,VM.H.1P^5^ inwentarza Printed in Poland (TRD Poznań) Spis treci JAN M. PISKORSKI (Poznań), Przedmowa .......................... 7 ANTONI GĽSIOROWSKI (Poznań), Na otwarcie Sesji ................... 13 GERARD LABUDA (Poznań), Polska piastowska X wieku w systemie państw i narodów europejskich wczesnego redniowiecza .................... 17 ^ KLAUS ZERNACK (Berlin), Polska a Niemcy i Cesarstwo w X wieku (tłumaczył z niemieckiego Eligiusz Janus) ......................... 29 ROSTISLAY NOVY (Praga), Czechy, Polska i Europa rodkowa w X wieku (tłumaczyła z czeskiego Dorota Leniewska) ........................ 37 STANISŁAW TRAWKOWSKI (Warszawa), Poczštki Kocioła w Polsce za panowania Mieszka I ...................................... 51 ^ ZOFIA KURNATOWSKA (Poznań), Poznań w czasach Mieszka I ........... 73 JACEK BANASZKIEWICZ (Warszawa), Mieszko I i władcy jego epoki ....... 91 J Inhalt ................................................... 111 Przedmowa Według najstarszej polskiej kroniki, spisanej w poczštkach XII wieku piórem anonima zwanego Gallem, Siemomysł, prawnuk Piasta, spłodził wielkiego i sławnego Mieszka, który pierwszy nosił to imię, a przez siedem lat od urodzenia był lepy". Wzrok odzyskał dopiero w czasie postrzyżyn. Ten niezwykły cud oznaczać miał, jak przepowiadali starcy, iż żyjšca niczym w lepocie Polska zostanie przez Mieszka owieconš i wywyższonš ponad sšsiednie narody". W istocie też, Mieszko wyrzekł się błędów pogaństwa i przyjšł chrzest, przechodzšc na łono matki-Kocioła. ródła podały, co zresztš zrozumiałe, bardzo niewiele konkretnych informacji o Mieszku - pierwszym historycznym władcy polskim, z którego panowaniem wišżš się najstarsze daty znane z historii naszego kraju, w tym i pierwsze daty dzienne. Jednš z nich jest data mierci Mieszka - 25 maja 992 roku, przytoczona przez dwa roczniki niemieckie, mianowicie przez Roczniki hildesheimskie i Roczniki nekrologiczne ful- dajskie, oraz przez niemieckiego kronikarza Thietmara, biskupa Merseburga. Dzięki niemu wiemy również, iż Mieszko umarł w sędziwym już wieku, co pozwala przy- puszczać, że żył około siedemdziesięciu lat1. Wiadomo ponadto, że miał najpraw- dopodobniej jednš siostrę i dwóch braci, z których jeden, o nieznanym imieniu, zgi- nšł w bitwie z Wichmanem około 963-965 roku, natomiast drugi, imieniem Czcibor, zadał klęskę wojskom margrabiego Hodona pod Cedyniš w 972 roku. Pierwszš żonš Mieszka była Dobrawa, córka księcia czeskiego Bolesława Srogie- go. Jej przybycie do Polski w 965 roku stanowi treć najstarszej zapiski dotyczšcej 1 Podobnie przypuszczali między innymi Oswald Balzer, Stanisław Zakrzewski i Roman Gró- decki. Ostatnio Kazimierz Jasiński w pracy o Rodowodzie pierwszych Piastów (Warszawa-Wroctaw 1992, s. 59 n.) przyjšł, iż Mieszko urodził się między 922 a 942 rokiem, ale najprawdopodobniej około 935 r. Po pierwsze bowiem ludzie redniowiecza byli krótkowieczni, po drugie użyty w tym kontekcie przez Thietmara termin senex oznaczać mógt osobę liczšc? zaledwie pięćdziesišt lat, wreszcie po trzecie Piastowie tylko wyjštkowo osišgali wiek siedemdziesięciu lat. Nie ulega wštpliwoci, że bezpieczniej jest wyznaczyć tak szerokie ramy urodzin Mieszka I, lecz podkrelić trzeba, iż Thietmar pisat o trzęsšcym się starcu (dux iam senex et febricitans), co jednak wskazywać by mogło na wiek bliższy siedemdziesięciu niż pięćdziesięciu lat. Długoć dorosłego życia (nie mówię tu o redniej długoci, któr? obniżała miertelnoć dzieci i kobiet w wieku porodowym) nie wydłużyła się za w sposób szczególny od dwóch tysišcleci, ponieważ już w Biblii mówiło się oby dożył siedemdziesięciu lat". 8 JAN M. PISKORSKI historii Polski w polskich rocznikach. Po mierci Dobrawy, Mieszko polubił około 978-980 roku Ode, córkę margrabiego Marchii Północnej Teodoryka, którš porwał z klasztoru w Kalbe. Z pierwszej żony doczekał się syna Bolesława, nazwanego póniej Chrobrym albo Wielkim, oraz córki więtosławy Sygrydy, wydanej za króla szwedz- kiego Eryka Zwycięskiego, a po jego mierci za władcę Danii Swena Widłobrodego. Niemka Oda dała Mieszkowi trzech synów: Mieszka, więtopełka i Lamberta. Obejmujšc około 960 roku tron polski, Mieszko dysponował najprawdopodobniej Wielkopolskš, Kujawami, Mazowszem, Łęczyckiem i chyba Pomorzem Gdańskim. Jeszcze w latach szećdziesištych zdobył, przynajmniej częciowo, Pomorze Zachod- nie, za najpóniej w 990 roku lšsk i Małopolskę. Jego państwo obejmowało wów- czas co najmniej 225 ty. km2 powierzchni, zamieszkiwanej przez około 900 ty. mieszkańców. ródła wymieniajš Mieszka (wraz z nim za i Polskę) po raz pierwszy około 963-965 roku, kiedy poniósł dwie klęski w walce z Lutykami dowodzonymi przez niemieckiego banitę Wichmana i sprzymierzył się z Czechami, skšd przyjšł chrzest, co pozwoliło mu na ułożenie stosunków z cesarstwem. Dzięki posiłkom czeskim Mieszko, nazwany przyjacielem cesarskim" (amicus imperatoris)2, pobił w 967 roku Wichmana, zdobywajšc Pomorze Nadodrzańskie. Najpewniej już w jego obronie sto- czył w 972 roku bitwę pod Cedyniš, występujšc tam jako ksišżę wiemy cesarzowi i płacšcy mu trybut "aż po rzekę Wartę". Póniej stosunki Mieszka z cesarstwem zaogniły się do tego stopnia, że w 979 roku doszło najprawdopodobniej do wyprawy Ottona II na Polskę. Dwa lata póniej Mieszko utracił na rzecz Rusi Grody Czer- wieńskie. W 986 roku złożył hołd Ottonowi III, którego wspomagał w walkach ze Słowianami połabskimi. W zamian Niemcy pomogli mu w wojnie z Czechami, zakoń- czonej w 990 roku. Na krótko przed mierciš Mieszko ofiarował swoje państwo, słynnym i zagadkowym dokumentem zwanym Dagome iudex, pod opiekę papiestwa. Splot różnych przyczyn spowodował, że w najstarszej historiografii polskiej, od Galia Anonima poczynajšc, za właciwego budowniczego państwa polskiego uznano Mieszkowego syna Bolesława Chrobrego, którego sława, zwišzana ze zjazdem gnie- nieńskim roku 1000, podbojem Pragi, pokojem budziszyńskim i koronacjš w 1025 roku, zdecydowanie przyćmiła zasługi ojca. Rację ma zapewne Lech A. Tyszkiewicz (Słowianie w historiografii wczesnego redniowiecza: od połowy VI do połowy VII wieku, Wrocław 1991, s. 140 nn.), że w wypadku tej przyjani" nie chodziło o zażyłoć o charakterze osobistym, lecz o starš formuł? oznaczajšc? zależnoć publiczno- prawna. PRZEDMOWA 9 Pierwszš zapowiedziš rewizji tego stanowiska była dopiero monografia Stanis- ława Zakrzewskiego z 1921 roku pt. Mieszko I jako budowniczy państwa polskiego, stanowišca w pewnym sensie wstęp do jeszcze obszerniejszej ksišżki o Bolesławie Chrobrym Wielkim z 1925 roku. Zakrzewski podkrelał, iż Bolesław Chrobry był godnym synem, spadkobiercš i kontynuatorem wielkiego ojca" - wielkiego polityka, wielkiego wojownika i zdobywcy oraz umiejętnego administratora. Z konkretnym postulatem rewizji tradycyjnego ujęcia osób Mieszka I i Chrob- rego" wystšpił w artykule Dwie tradycje na łamach czasopisma Slavia Occidentalis z 1931 roku Zygmunt Wojciechowski. Starał się on unaocznić siłę geniuszu politycz- nego Mieszka" i zażšdał oddania przez historiografię sprawiedliwoci obu władcom, z których pierwszy położył silne zręby państwowoci polskiej, a drugi kontynuował dzieło ojca, chociaż w szerszym, bo zachodniosłowiańskim wymiarze. W monografii Mieszko l i powstanie państwa polskiego z 1935 roku Wojciechowski poszedł jeszcze dalej, piszšc iż dzieło Mieszka I w rozumieniu geograficzno-politycznem, cywili- zacyjnem i czysto politycznem jest tak ogromne, że nie wolno zawahać się w nazwa- niu go głównym twórcš państwa, a w rzędzie polskich postaci historycznych przyznać mu, być może, pierwsze miejsce"3. Intencje Zakrzewskiego i Wojciechowskiego poparł ostrożnie już w okresie międzywojennym Roman Gródecki, przestrzegajšc atoli przed popadaniem w kolej- nš przesadę, gdyż nie wiadomo, ile dokonali poprzednicy Mieszka. Był to w każdym razie, zdaniem Gródeckiego, umysł bystry, rozumiejšcy trafnie dobro państwa i zdolny wynaleć najstosowniejsze drogi do jego zabezpieczenia"4. W kierunku uwypuklenia dziejowych zasług Mieszka I poszedł zwłaszcza powo- jenny wysiłek historiografii polskiej. Widać to wietnie już we wczesnych pracach Gerarda Labudy, który bardzo surowo ocenił politykę Chrobrego, przyznajšc rolę budowniczego Polski niemal w całoci Mieszkowi I". Jego zasługš było stworzenie podstaw terytorialnych państwa, jak i decyzja o przyjęciu chrzecijaństwa, co wpro- wadziło Polskę w kršg cywilizacji rzymsko-chrzecijańskiej. On też wypracować miał najstarsze zasady polskiej polityki zagranicznej: sojusz z Czechami przy utrzymujšcej się przyjani z cesarstwem (którego wpływ równoważony miał być szczególnymi sto- sunkami z papiestwem) i kompromisie raczej niż wojnie z Niemcami. Bolesławowi Praca ukazała się wpierw w Zapiskach Towarzystwa Naukowego w T...
filmy.bajki.seriale