6 lata 90 XX w.txt

CZﾊ姑 VI
OSTATNIA DEKADA XX WIEKU (1991-2000)


I. 係IAT WOBEC ROZPADU ZSRR

1. Stany Zjednoczone

Rozpad bloku patw socjalistycznych i rozwiｹzanie ZSRR uznano powszechnie 
za jednoznaczne zwyci黌two Stan Zjednoczonych. Prezydent USA, G. Bush, uznany 
zostaｳ za przywc・w skali globalnej w 忤iecie. 
Stany Zjednoczone stanowiｳy pot麋・ekonomicznｹ i politycznｹ. Powstaｳy w kou 
XVIII wieku i stanowiｳy patwo federalne. Liczba stan wzrosｳa do 50. Obok nich 
wyst麪owaｳ samodzielny dystrykt Kolumbia ze stolicｹ kraju Waszyngtonem. 
Poszczegne stany rzｹdziｳy si・samodzielnie. Wｳadze federalne miaｳy ograniczony 
charakter. Zajmowaｳy si・gｳnie politykｹ zagranicznｹ i obronnｹ. Rola ich rosｳa w czasie 
wojen. Malaｳa natomiast w czasie pokoju. Zaleｿaｳa ona od umiej黎nej wsppracy wｳadzy 
wykonawczej z ustawodawczｹ. Wｳadz・ustawodawczｹ stanowiｳ Kongres, skｳadajｹcy si・
z dwh izb: Izby Reprezentant i Senatu. Izba Reprezentant pochodziｳa z 
wybor powszechnych. W skｳad Senatu wchodzili przedstawiciele stan. 
Senatorowie i czｳonkowie Izby Reprezentant wybierani byli na 4 lata, ale skｳad izb 
zmieniaｳ si・co dwa lata. Wｳadz・wykonawczｹ reprezentowaｳ prezydent z rzｹdem. 
Prezydenta rnieｿ wybierano na kadencje 4-letnie, przy czym od 1951 r. ustalono, ｿe 
nie moｿe on by・wybierany wi鹹ej niｿ na dwie kadencje.
Sytuacja spoｳeczno-polityczna w Stanach byｳa bardzo skomplikowana. 
Obejmowaｳy one obszar 9 372 614 km2, zamieszkany przez 256 mln os. G黌to懈 
zaludnienia wynosiｳa zaledwie 27,3 osoby na 1 km2. Okoｳo 200 mln mieszka USA 
stanowiｳa ludno懈 biaｳa. Byｳo to 80,3% ogu. 30 mln (tj. 12,1%) stanowili Murzyni, 
22,4 mln (tj. 9%) Latynosi, 7,9 mln (tj. 2,9%) Azjaci, 2,0 mln (tj. 0,8%) Indianie i 9,8 
mln (tj. 3,9%) rni, tzw. inni. Byｳ to wielki tygiel narodowo彡iowy. W徨 tej ludno彡i 
wyst麪owaｳy powaｿne rnice w stanie majｹtkowym, wyksztaｳcenia, sposobie my徑enia. 
Jednolity nar ksztaｳtowaｳ si・bardzo wolno.
Podobnie przedstawiaｳa si・kwestia wyznaniowa. 130 mln ludno彡i Stan (tj. 
57,7% ogu) naleｿaｳo do rnych Ko彡ioｳ protestanckich, 74,4 mln (tj. 26,2%) 
naleｿaｳo do Ko彡ioｳa rzymskokatolickiego, 6,8 mln (tj. 2,7%) wyznawaｳo judaizm, 5,5 
mln (2,2%) prawosｳawie i okoｳo 5 mln (tj. 1,9%) islam. Najbardziej zwarty byｳ Ko彡i 
rzymskokatolicki, ale dominowaｳy wyznania protestanckie. Modne staｳy si・rne sekty i 
wierzenia wschodnie.
J黝ykiem oficjalnym w Stanach jest zmodernizowany j黝yk angielski. W 
poszczegnych regionach i enklawach miejskich wyst麪ujｹ jednak grupy ludno彡i 
posｳugujｹce si・wｳasnym j黝ykiem. W Stanach wychodzi wiele gazet i czasopism 
rnoj黝ycznych. Dziaｳa teｿ wiele lokalnych stacji radiowych i telewizyjnych w innych 
j黝ykach, niｿ urz鹽owy angielski. 76% ludno彡i Stan mieszka w miastach. 罫ednia 
dｳugo懈 ｿycia mieszkaa USA doszｳa do 77 lat, w tym kobiety osiｹgn・y 徨edniｹ 80 lat, 
a m・czy殤i 73. Wyst麪ujｹ znaczne grupy analfabet i ｿyjｹcych w n鹽zy. W Stanach 
od wielu lat dominujｹ 2 gｳne partie polityczne: demokraci i republikanie. Nie ma 
mi鹽zy nimi powaｿniejszych rnic programowych. O popularno彡i i wyborach decyduje 
cz黌to osobowo懈 przywc. Partia komunistyczna zostaｳa zdelegalizowana w latach 
pi・dziesiｹtych i nie wywiera na ludno懈 ｿadnego wpｳywu. Niewielkimi wpｳywami cieszｹ 
si・teｿ socjali彡i.
Rzｹdy republikakie R. Reagana (ur. 1911) w latach 1981-1989, prowadzｹc ostrｹ 
walk・z ZSRR i blokiem radzieckim, doprowadziｳy do znacznego zadｳuｿenia patwa i 
spadku stopy ｿyciowej mieszka. W 1991 r. zadｳuｿenie wewn黎rzne Stan doszｳo 
do 4,4 bilion dolar. Spｳata odsetek kosztowaｳa rocznie 300 mld dolar, tj. 15% 
wydatk rocznych patwa. Rｳ deficyt handlowy. W 1987 r. wynosiｳ on juｿ 171 mld 
dolar. Sytuacja Stan byｳa krytyczna. Owoce tej polityki zebraｳ dopiero G. Bush 
(ur. 1924), kty doprowadziｳ do ostatecznego rozpadu ZSRR, zjednoczenia Niemiec i 
peｳnej normalizacji stosunk z Chinami. Bush zakozyｳ teｿ trwajｹce od wielu lat 
rokowania na temat utworzenia Pnocno-Amerykakiego Porozumienia o Wolnym 
Handlu (NAFTA). Podpisano je 31 XII 1992 r. Weszｳo w ｿycie 1 stycznia 1994 r. po 
ratyfikacji przez parlamenty Kanday, Meksyku i USA. Peｳne wej彡ie w ｿycie 
poszczegnych zasad wsppracy przewidziano na 10 lat. Administracja Busha 
doprowadziｳa do podwyｿszenia relacji handlowych Stan Zjednoczonych z Uniｹ 
Europejskｹ i patwami Basenu Pacyfiku, zwanymi Tygrysami Azjatyckimi. Mimo to 
sytuacja ekonomiczna Stan nadal byｳa bardzo trudna. Byｳy one bardzo zadｳuｿone, 
spadaｳa ich konkurencyjno懈 wobec innych patw rozwini黎ych, spadaｳa warto懈 dolara, 
rosｳa liczba bezrobotnych.
Doch roczny USA w 1993 r. osiｹgnｹｳ stan 6377,9 mld dolar. W ciｹgu 10 lat ( 
1982-1992) 徨edni roczny przyrost produkcji szacowano na 2,8%. W okresie tym Turcja 
osiｹgaｳa roczny wzrost o 5,2%, Japonia 4,0%, Irlandia 3,9%, Niemcy 2,9%, Wielka 
Brytania 2,3% i Francja 2,1%. W 1993 r. 徨ednioroczny doch na gｳow・mieszkaa w 
Stanach wynosiｳ 24 698 dolar brutto, tj. 18 225 dolar netto. Dochody przeci黎nej 
rodziny amerykakiej przez wiele lat nie wzrastaｳy. W 1973 r. szacowano je na 36,9 tys. 
dolar rocznie, a w 1993 r., a wi鹹 po 20 latach, wynosiｳy one 37 tys. dolar. 罫ednia 
stopa inflacji w latach 1982-1992 wynosiｳa 3,8%, a bezrobocie w 1993 r. si麋aｳo 6,7%. 
W 1992 r. poniｿej granicy ubtwa ｿyｳo 14,5% ogu ludno彡i, w tym 32% Murzyn i 
27% Latynos. Te grupy ludno彡i byｳy najbardziej dotkni黎e recesjｹ i miaｳy najbardzie 
krytyczny stosunek do rzｹdu.
Tymczasem zbliｿaｳa si・kampania wyborcza na urzｹd prezydenta. Bush uzyskaｳ 
nominacj・swej partii i przystｹpiｳ do kampanii, legitymujｹc si・znacznymi sukcesami na 
forum mi鹽zynarodowym i trudno彡iami na forum wewn黎rznym. W tej sytuacji w 
Stanach oｿyｳy tendencje izolacjonistyczne. Wzywano do ograniczenia aktywno彡i 
patwa na forum zewn黎rznym i skupienia si・na polityce wewn黎rznej.
Naprzeciw tym tendencjom wyszli demokraci. Z ramienia partii demokratycznej 
kandydowaｳ gubernator maｳego stanu Arkansas, William (Bill) Jefferson Clinton. Byｳ to 
czｳowiek stosunkowo mｳody (ur. 1946) i maｳo znany nie tylko w 忤iecie, ale i w USA. 
W mｳodo彡i powiｹzany byｳ z grupami mｳodzieｿy lewicowej i kontestujｹcej, narkotyzowaｳ 
si・ uchylaｳ si・od sｳuｿby wojskowej i pｳacenia podatk, utrzymywaｳ intymne stosunki 
pozamaｳｿekie. Wady te w dawnych latach dyskwalifikowaｳy polityka. Clintonowi 
jednak nie zaszkodziｳy. Udzieliｳy mu swego poparcia koｳa lewicowe, ｿydowskie, 
feministyczne i radykalne. W listopadzie 1992 r. wygraｳ on wybory, przekre徑ajｹc 
marzenia Busha o drugiej kadencji prezydenckiej.
20 I 1993 r. Clinton objｹｳ urzｹd prezydenta. Stanowisko wiceprezydenta objｹｳ 
Albert (Al) Gore, a sekretarza stanu (ministra spraw zagranicznych) Warren Christopher. 
Jego zast麪cｹ zostaｳ rusycysta Strob Talbott. Nowa ekipa rzｹdowa ograniczyｳa 
aktywno懈 USA na forum zewn黎rznym, koncentrujｹc uwag・na polityce wewn黎rznej i 
sprawach spoｳeczno-gospodarczych. 
Clinton wprowadziｳ poj鹹ie nowej gospodarki. Przeprowadzono powaｿne 
oszcz鹽no彡i w wydatkach na zbrojenia i pomoc dla zagranicy. Stany nie pｳaciｳy skｳadek 
czｳonkowskich w ONZ. Postawiono na rozw komputeryzacji, podniesienie roli i 
znaczenia kobiety w ｿyciu gospodarczym i politycznym oraz ponowny rozw handlu 
zagranicznego i umocnienie pozycji dolara wobec marki niemieckiej i jena japokiego. 
Rzｹd miaｳ bardzo ograniczone pole manewru, poniewaｿ nie dysponowaｳ przewagｹ w 
Kongresie. Wybory do cial komunalnych i do Kongresu w 1994 r. wygrali republikanie, 
ktzy blokowali plany powaｿniejszych reform. Szukano kompromisu pomi鹽zy bardziej 
spoｳecznym programem demokrat i liberalnym programem republikan. 
Podniesiono zarobki kobiet, poniewaｿ 徨ednio si麋aly one 75% w pornaniu z 
m・czyznami. Kurs dolara spadaｳ z 250 jen w 1985 r. do 150 w 1991 r. i 87,4 w 1995 
r. Byｳ to najniｿszy kurs dolara w okresie powojennym. W 1995 r. kurs dolara zaczｹｳ si・
powoli podnosi・i w kou 1996 r. wynosiｳ juｿ 105,8 jena. Kurs marki spadｳ z 1,35 za 
dolara w kwietniu 1995 r. do 1,66 w kou 1996 r. 罫edni doch przeci黎nego 
Amerykanina wzrｳ. Odsetek bezrobotnych w 1996 r. spadｳ do 6%.
Koｳa przemysｳowe i bankowe krytykowaly rzｹd za ograniczanie moｿliwo彡i 
ekonomicznych, natomiast tzw. klasy 徨ednie odczuｳy lekkｹ popraw・sytuacji i udzielaｳy 
rzｹdowi swego poparcia.
W polityce zagranicznej ekipa Clintona przejawiaｳa brak aktywno彡i i 
zdecydowania. W wielu kwestiach kluczowych prezydent unikaｳ zajmowania 
jednoznacznego stanowiska i podejmowania decyzji. Wynikaｳo to w duｿym stopniu z 
braku do忤iadczenia i jasnej koncepcji. Stany Zjednoczone nadal traktowaｳy Ameryk・
｣acikｹ jako swe naturalne zaplecze gospodarcze i polityczne. Izolowano Kub・i 
umacniano wspprac・z Meksykiem. Nawiｹzywano do doktryny Monroego z 1823 r. 
dowodzｹc, ｿe patwa europejskie nie powinny ingerowa・w sprawy kontynentu 
amerykakiego. Pod wpｳywem Talbotta Clinton zajｹｳ pojednawcze stanowisko wobec 
Rosji. Patwu temu udzielono poｿyczek celem zahamowania post麪ujｹcego kryzysu. 
Wobec sprzeciwu Rosji nie dopuszczono teｿ do szybkiego przyj鹹ia nowych patw do 
NATO i przesuni鹹ia granicy tego ukｳadu na wsch. Patwom byｳego obozu 
socjalistycznego, zgｳaszajｹcym ch・ przystｹpienia do NATO, zaoferowano w 1993 r. 
tzw. Partnerstwo dla Pokoju. NATO nie rozwiｹzano, ale teｿ nie poszerzono go. Brak 
byｳo stanowczo彡i wobec sytuacji na Baｳkanach i w Azji 罫odkowej. Stany nie wpｳyn・y 
teｿ na przyspieszenie reform ONZ. Reformy w tej organizacji zapowiadano od wielu lat, 
ale ich nie przeprowadzono. W 1996 r. Stany Zjednoczone zablokowaｳy natomiast 
ponowny wyb Egipcjanina Butrosa Ghali na stanowisko sekretarza generalnego ONZ.
Polityka zagraniczna Clintona byｳa ostro krytykowana przez jego przeciwnik w 
USA. Krytyk・podj麝i teｿ H. Kissinger i Z. Brzeziki oraz przedstawiciele Polonii 
Amerykakiej; dowodzili on...