religie i związki wyznaniowe.doc

RELIGIE I ZWIĄZKI WYZNANIOWE

Wykłady

Opracowała Marta Gadomska

Poznanie religijne a poznanie naukowe.

NAUKA

·         Aspekt historyczno- geograficzny- zarówno określony zbiór problemów poznawczych i praktycznych, a także metod rozwiązywania tych problemów. (to jakie problemy zostały zaliczone do tego zbioru zależy od kręgu kultury i cywilizacji w jakiej nauka się rozwija)

·         Treściowy- nauka stanowi abstrakcję, tworzenia abstrakcji na bazie istniejącej rzeczywistości, będzie tworzyła prawa i hipotezy, modele za pomocą aksjomatów. Powstaje bardziej uproszczony obraz rzeczywistości.

·         Metodologiczny- nauka jako system metod. Metody albo usytuowane na wysokim poziomie abstrakcji (odnoszącej się do nauki jako takiej), albo metody charakterystyczne dla poszczególnych dziedzin nauki. (często te metody są zapożyczone z innych dziedzin)- metody podstawowe i pomocnicze.

·         Strukturalny- struktura funkcjonowania nauki. Umowny, złożony system różnorodnych gałęzi dyscyplin/ kierunków naukowych. Nie jest on stały.

·         Aksjologiczny- wyznacza się to, co nauka ma prawo robić, a to do czego nie jest uprawniona- wzmocnikiem poznania naukowego jest oderwanie się od ocen moralnych (nie udziela odpowiedzi na to co jest dobre a co złe) Celem nauki jest dążenie do poszukiwania prawdy i fałszu. Dokonuje się falsyfikacji faktów naukowych. Ale te prawdy obejmują w danym czasie i przestrzeni, aż do nowego procesu falsyfikacji nowych faktów.

Nauka (w znaczeniu „wielka nauka”) a technika-strona pozytywna, że połączenie nauki i techniki doprowadzi do szczęścia człowieka na ziemi, a negatywna, że nie można łączyć tego za wszelką cenę- skutki negatywne dla przyszłych pokoleń.

Problem prawomocności metod naukowych- na ile są wiarygodne i czy mogą być stosowane do innych dziedzin (tym problemem zajął się Paul Feyerabend „Przeciw metodzie”)- czy możliwe jest wytyczenie granic między metodami w nauce i nie nowe w odniesieniu do nauki obowiązują te same prawa jakie maja zastosowanie w odniesieniu do sztuki lub religii, nie można wyznaczyć stałych reguł odnoszących się do przyszłości, stanowią one jedynie zachętę do ich łamania. Odwołuje się do historii nauki.

Zmiana paradygmatu jako rewolucja- w jaki sposób rozwija się nauka? :

A- model przyrostu wiedzy

B- model odejmowania tego, co się okazało sfalsyfikowane

Paradygmat- pewien sposób oceny rzeczywistości ukształtowany na podstawie kultury w określonym czasie.

Thomas Kuhn- twórca rewolucji nauki. Nauka rozwija się w dużej mierze dzięki rewolucjom naukowym. Istota rewolucji jest odrzucenie paradygmatu i utworzenie na to miejsce nowego.

RELIGIA

·         Podejście historyczne- religia w znaczeniu naukowym, nie w znaczeniu filozoficznym, oderwanym od rzeczywistości. Nie jest dane raz na zawsze. W danym czasie i przyjmujących warunkach dany system się rodzi i rozwija lub zostaje odrzucony.

Łac. słowo religia miało początkowo zabarwienie prawno- administracyjne. Aż do 18 stulecia religia była przeciwstawiona wszelkim innym systemom niechrześcijańskim. Jako religia słowo było używane tylko w chrześcijaństwie. To uległo zmianie dopiero ok. 1960r.

Każda z religii ma swoje unikalne dzieje.

Religie są manifestacjami sacrum na przestrzeni dziejów i sposobami kontaktowania się człowieka z tym sacrum (wg Eliadiego)

·         Społeczne- religia postrzegana jako fakt społeczny (tu i teraz), czy religia wspiera system czy odgrywa role dysfunkcjonalną (czyli czy zaburza funkcjonowanie systemu).

Religia odgrywa role pozytywną, bo jest w stanie zapobiec chaosowi, wprowadza ład, pewniki, który system społeczny nie jest w stanie zapewnić.

Religia odgrywa role negatywną, ponieważ generuje funkcjonowanie organizacji, kultu, które są negatywne z punktu widzenia funkcjonowania człowieka.

·         Teologiczne (Zofia Dybczyńska)- zjawisko pochodzenia boskiego stanowiące objawienie absolutu albo odpowiedź człowieka na manifestacje boskości. Odwołujemy się do pewnych norm, a nie praktyki.

·         Wg siostry prof. Zdybickiej- realna i dynamiczna relacja osobowa człowieka do rzeczywistości transcendentnej. W naszej kulturze byłby to Bóg (osobowo rozumiany absolut) Od którego człowiek czuje się zależny w istnieniu i działaniu i który jest ostatecznym celem nadającym sens życiu ludzkiemu.

NAUKA A RELIGIA w ujęciu:

Alfreda N. Whitehead`a:

-        Nie ma opozycji między nauka a religia, bowiem odkrycia naukowe prowadzą do formułowania pytań filozoficznych, które w inny sposób są podejmowane przez religię.

-        Religia w konfrontacji z faktami nie jest w stanie zmniejszyć ani zła moralnego w świecie, ani bólu i cierpienia.

-        Niemniej to właśnie religia wnosi wkład w bezpośrednie doświadczenie człowieka. Polega on na uznaniu faktu iż nasza egzystencja przekracza samą sekwencje nagich faktów.

Arnolda Toynbee

-        „Uczeni ograniczają się do obserwacji zjawisk, dążąc do ich racjonalnego wyjaśnienia i sprawdzaniu swych wniosków. W przeciwieństwie do nauki religia oferuje ludziom mapę tajemniczego świata, w którym przebudziliśmy się do świadomości i w którym musimy przejść przez nasze życie”

-        Traktuje je jako uzupełniające się sposoby umysłowego pojmowania wszechświata.

-        Dlatego nauka nie powinna wkraczać w obszar religii i podobnie religia nie powinna uzurpować sobie praw do obszaru nauki.

Daisaku Ikedy

-        Nauka w skutek swych ograniczeń nie powinna być traktowana przez człowieka jako wszechmocna

-        W odniesieniu do kwestii, w których nauka zawodzi religia daje wiarę i wsparcie duchowe

Józefa Marii Bochańskiego

Analizując relacje między nauką i wiarą zauważa, iż nie ma między nimi wyraźnej sprzeczności i formułuje kilka tez:

1.       pojawiające się sprzeczności odnoszą się do wiary i teorii naukowych

2.       fakty naukowe posiadają znaczny stopień pewności, natomiast teorie naukowe są zmienne

3.       przy tworzeniu teorii naukowych badacze posługują się zarówno metoda dedukcji jak i indukcji, która może być zawodna

4.       nie jest prawda iż nauki przyrodnicze zajmują się problemami, które powstają również w kręgu zainteresowania wiary.

Kena Wilbera

-        „nauka nie może zająć stanowiska co do znaczenia i calu fenomenu, którymi się zajmuje. Nie jest to jej zdaniem i nie powinniśmy jej tego narzucać, jak czyni to wielu romantyków. Cała tragedia tkwi w tym, że nauka staje się scjentyzmem, kiedy twierdzi: `sens nie istnieje, ponieważ nauka nie potrafi go zmierzyć.` naukowy dowód na to, że wyłącznie naukowe dowody są prawdziwe.”

Kościoła katolickiego

-        W istocie w świetle historii możemy mówić o rozejściu się nauki i religii, często symbolicznym wyrazem stało się potępienie przez kościół katolicki Galileusza.

-        Na progu trzeciego tysiąclecia wydaje się, iż nauka i religia wkroczyły w okres wzajemnego uznania.

Jana Pawła II

-        „wiara i rozum (fides et ratio) są jak dwa skrzydła na których duch ludzki unosi się ku kontemplacji prawdy”

! Elementy składowe religii:

1.       doktryna religijna

2.       kult religijny

3.       organizacja religijna

1.       Całokształt dogmatów, a więc wyobrażeń, poglądów i zasad postępowania, wyjaśniające kwestie związane z istnieniem Boga lub bóstwa, człowieka, świata oraz problemów życia i śmierci. Istota doktryny zawarta jest w tzw. wyznaniu wiary (kanonie), które obowiązują wszystkich wyznawców danej religii.

Jej twórcami są zwykle teologowie (kapłani). Doktryna religijna składa się z teorii absolutu osobowego lub nieosobowego (teologia), teorii wszechświata (kosmologia) oraz teorii człowieka (antropologia religijna).

2.       Zespół czynności mających swoje źródła w pobudkach religijnych, których celem jest wyraźnie czci wobec bóstwa, odtwarzanie mitów lub jednoczenie się z absolutem.

Do elementów kultu można zaliczyć różnego rodzaju ofiary, modlitwy, posty, śluby oczyszczenia, procesje, pielgrzymki, a czasami i wojny religijne.

3.       Zwarta bądź luźna, np. w hinduizmie, ale odgrywa znaczącą role w rozwoju religii.

zwarta (kościół katolicki)                       luźna (hinduizm)

Przyczyn działalności różnych odłamów religijnych odwołujących się do jednego wyznania można poszukiwać zarówno w różnicach formuł doktrynalnych jest i drobnych odstępstwach kulturowych.

Klasyfikacja wspólnot religijnych wg Tadeusza Margula (sześciostopniowa):

1.       rodzina religij

2.       religia sensu stricte (podstawa duchowa wielowiekowej dużej cywilizacji)

3.       odłam religii (wynik schizmy)

4.       wyznanie (odłam drugiego stopnia)

5.       sekty, denominacje w Stanach Zjednoczonych (oderwane grupy wyznaniowe)

6.       ruchy religijne (szkoły religijne i frakcje o dobrym odchyleniu)

Autor zaproponował genetyczną taksonomię. Być może należy dodać jeszcze jeden najniższy poziom:

7.       nowe ruchy religijne (prof. E. Barker)

Przykład I

Chrześcijaństwo: rodzina religij judaistycznych (semickich).

Podział na 3 wielkie odłamy: katolicki (powszechny), prawosławny (prawowierny) oraz protestancki (zaświadczający) nazywany także ewangelickim (głoszącym Dobra Nowinę).

Dalsze podziały miały największy zasięg w odłamie protestanckim, który podzielił się na wyznanie luterańskie (augsbursko- ewangelickie), kalwińskie (ewangelicko- reformowane), anglikańskie, zwingliańskie.

W ramach wyznania kalwińskiego wyodrębniły się dominacje drugiej reformacji (np. metodyści, baptyści, kwakrzy, adwentyści, sataniści).

Przykład II

Buddyzm należący do kręgu religii indyjskich, podzielił się na 3 odłamy: therawedę, mahajanę, wadżrajanę.

W ramach mahajany można mówić o wielu denominacjach (chińska, koreańska, japońska czy wietnamska), które dzielą się na liczne sekty.

Związek wyznaniowy:

·         zrzeszenie obywateli, którzy wyznają jedną wiarę w ramach funkcjonującego prawa o stowarzyszeniach wyznaniowych oraz państwowego porządku prawnego.

·         Zorganizowana wspólnota ludzka oparta na sztywno określonych przekonaniach religijnych, stanowiących odrębny typ wyznaniowy, która mobilizuje członków w dążeniu do wspólnego celu religijnego tymi samymi środkami.

·         Specyficzny typ zorganizowanej społeczności ludzkiej, który posiada określony ustrój wewnętrzny, jest zdolny do wyłowienia organów władzy, które spełniają funkcje wewnętrzne i reprezentują zewnętrzne na zewnątrz oraz są uprawnione do określenia praw i obowiązków swoich członków.

·         Wg W. Wysoczyńskiego pojęcie związku wyznaniowego odnosi się zarówno do kościoła katolickiego jak i innych związków religijnych niezależnie od nazwy i podstawy prawnej ich funkcjonowania.

·         Część badaczy w miejsce pojęcia związku wyznaniowego stosuje pojęcie organizacja religijna. Czynią tak choćby: Rodney Stark i William S. Bainbridge, którzy definiują organizacje religijną jako rodzaj przedsięwzięcia społecznego zmierzającego do tworzenia, podtrzymywania i wymiany kompensat o nadprzyrodzonej proweniencji.

Kościół

·         Stanowi wielopokoleniową tradycje wyznaniową, która opowiada się za ustalonym od wieków porządkiem społecznym i jest powiązana w różny sposób z uprzywilejowanymi klasami i grupami społecznymi dążąc do utrzymania istniejącego ładu społecznego (Troeltsch 1931).

Sekta religijna- podążać za kimś, postępować za kimś. W najszerszym znaczeniu drobna opozycja kultowa bądź przekonaniowa w stosunku do społeczności, na terenie której działa. Powstaje w wyniku drugorzędnych podziałów wewnątrz wspólnot religijnych. Większe podziały są nazywane odłamami.

Cechy sekty religijnej:

·         Wg. Menschinga- sektę charakteryzuje zwykle indywidualne i charyzmatyczny typ kierownictwa, dobrowolność uczestnictwa, radykalizm członków wobec świata i uznawanych wartości oraz tendencja do jednostronnej interpretacji doktryny religijnej i zawężenie kultu.

·         Troeltsch, Weber- Sekta jako społeczność religijna oparta na umowie, w przeciwieństwie do instytucjonalnej organizacji kościelnej

·         Biskup Z. Pawłowicz- grupa lub ruch religijny, wyodrębniony z jakiejś religii lub związek wyznaniowy, który oderwał się od któregoś z Kościołów przyjmując własne zasady doktrynalne, kulturowe oraz organizacyjne.

·         Ks. Nowak `95- Misjonarska gorliwość, przywództwo charyzmatyczne, prawda wyłaczna, nadrzędność grupy, dławienie indywidualności, ścisła dyscyplina, odchylanie doktrynalne w zakresie autorytetu, Boga, Jezusa Chrystusa oraz zbawienia

Geneza sekt:

·         Nauczanie charyzmatycznego przywódcy, potrafiącego skupić wokół siebie ludzi ulegających ślepo jego nauce (guruizm)

·         Rozłam wewnątrz danej grupy religijnej (schizma)

·         Dążenie części wyznawców do odrodzenia w obrębie danej wspólnoty religijnej (reformacja)

Denominacja

·         W literaturze europejskiej- grupa wyznaniowa, która albo protestuje w obrębie istniejącego w danym społeczeństwie Kościoła, albo odłączyła się od niego

·         W literaturze amerykańskiej- grupa wyznaniowa, która posiada dłuższą tradycję i jest zorganizowana jako zarejestrowany i obywatelsko nastawiony „kościół”

Wspólnota religijna

·         „W przestrzeni pomiędzy Kościołem a toksyczną sekta istnieje pełen wachlarz pośrednich zjawisk wyznaniowych. Trudno o ustalenie jednoznacznej granicy wskazującej, gdzie jeszcze jest Kościół a gdzie już zaczyna się sekta, gdyż zbyt wiele jest kryteriów, a i same nowe grupy religijne przechodzą często ewolucje swoich doktryn i postaw. Najważniejszej granicy należy chyba szukać gdzie indziej. Jest to granica przebiegająca w wewnętrznym sanktuarium każdego wierzącego i jest ich tylu ilu szukających Boga”- Danielewicz

·         Taki typ zbiorowości społecznej, której członkowie odczuwają silna więź interpersonalna istniejąca w niektórych obrębie oraz która stanowi także, przynajmniej w niektórych aspektach, grupę samowystarczalna i zaspokajającą szeroki wachlarz potrzeb jej członków, podzielających poczucie wzajemnej przynależności, bazującej głównie na wspólnocie doznać, praktyk oraz przekonań dotyczących zjawisk rzeczywistości natury religijnej (nadprzyrodzonej)- Zaleski

Wspólnota religijna jako grupa interesu.

Każde gremium polityczne spogląda podejrzliwie na wszelkiego rodzaju indywidualne dążenie do zbawienia czy swobodnego tworzenia wspólnot jako potencjalnego źródła wyzwolenia się z jarzma instytucji państwowej. Urzędnicy polityczni nie ufali rywalizującej z nimi i dysponującej łaska kapłańskiej korporacji, ale nade wszystko gardzili autentycznym w istocie dążeniem do osiągnięcia swych niepraktycznych wartości, znajdujących się poza utylitaryzmami, doczesnymi celami- Weber 1946.

Korzyści oferowane członkom:

·         Materialne- najczęściej zysk w formie pieniężnej

·         Solidarnościowe- pochodna uczestnictwa w działalności grupy

·         Celowe- dotyczą wartości i celów stawianych przez grupę (dostarczanie odpowiednich wartości, norm, zakazów, zasad)

Kompensata a nagroda.

Wspólnoty religijne dostarczają zarówno kompensat rozumianych jako zapowiedź nagrody, jak i samych nagród. Biorąc pod uwagę system kompensat i nagród R. Stark i W.S Bainbridge powiadają, że kościół kładzie większy nacisk na bezpośrednie nagrody, sekta zaś na kompensaty

Rodzaje kompensat:

-        Dostosowanie doktryny religijnej łagodzącej ból i przeciwności losu doczesnego życia, obietnica zniesienia cierpień w przyszłym życiu

-        Dostęp do nowych doświadczeń religijnych często ujawniających stłumione emocje, doświadczenie wizji, nowych przeżyć

-        Dostęp do modlitwy oraz form indywidualnej pobożności

-        Poczucie moralnej wyższości, dostępu do wiedzy tajemnej, poczucie znalezienia się wśród wybranych

Rodzaje nagród:

-        Przynależność do wspólnoty religijnej jako przeciwieństwo wykorzenienia i źródło przyszłych nagród

-        Uczestniczenie we wspólnych rytuałach religijnych wzmacniające poczucie przynależności i jedności wszystkich członków wspólnoty

-        Możliwość udziału w inicjatywach religijnych

-        Proces socjalizacji dzieci, przekazywanie określonego systemu wartości

...