Warsztat Grossa jest na żenującym poziomie.pdf

„Warsztat Grossa jest na żenującym poziomie”

 Kategoria: Polska

 wtorek, 11 stycznia 2011 15:12

Wyławianie ludności żydowskiej z kontekstu relacji międzyludzkich panujących w czasie II wojny, którego

dokonuje Gross, jest nieuczciwym nadużyciem – mówi portalowi Fronda.pl prof. Jan Żaryn.

Fronda.pl: Czy Pana zdaniem uprawnioną tezą jest stwierdzenie, że Polacy ukrywali Żydów w czasie II

wojny światowej ze względów finansowych?

Prof. Jan Żaryn*: Znane mi relacje, szczególnie polskie, ewidentnie zaprzeczają tej tezie. Podstawową

motywacją widoczną w polskich postawach – tych dobrych – jest chrześcijaństwo i nakaz sumienia, by

pomagać bliźniemu. To zostało skonfrontowane ze strachem, wynikającym z restrykcyjnego prawa

okupacyjnego. Ono mówiło, że każda pomoc udzielona Żydom może być zagrożona utratą życia, śmiercią

najbliższych. Ludzie mieli świadomość, że jakikolwiek przejaw miłosierdzia – od przekazania kromki

chleba po ukrywanie Żydów – może skończyć się śmiercią. Po stronie polskiej istniała wewnętrzna

trauma wynikająca ze spotkania z osobą potrzebującą pomocy. W tej traumie widoczna jest również

obawa przed donosicielstwem, sąsiadów, czy obcych ludzi. Ludzie ukrywający Żydów nie wiedzieli, jak

zareaguje ich otoczenie, gdy będzie podejrzewało, że pomagają oni Żydom.

Jak patrzyli na tę sprawę ukrywający się?

W znanych mi relacjach żydowskich dominuje poczucie, że muszą oni wykupić swoją wolność, ponieważ

nie znają Polaka, od którego zależy ich egzystencja, czy życie. Ta ekonomiczna strona – co zresztą

zrozumiałe – nie jest tylko podyktowana decyzją ludzi ratujących Żydów, ale często wynikała z inicjatywy

strony żydowskiej. Żydzi zdawali sobie sprawę, że poza pieniędzmi nie mają żadnego poczucia

suwerenności w warunkach, w których są zdani na drugą osobę. To jest widoczny przekaz w relacjach

żydowskich. Na te dwa dominujące przekazy – strony polskiej i żydowskiej – należy nałożyć jeszcze trzeci

obraz, obiektywny.

Czyli?

Należy przypomnieć jakie były warunki egzystencji pod okupacją niemiecką. Zmieniły się one w sposób

dramatyczny w stosunku do lat II RP. Panował straszny niedobór towarów pierwszej potrzeby, co

wiązało się z rozwojem czarnego rynku i dyktowaniem kosmicznych cen. Żywność była szmuglowana np.

do Warszawy, co wiązało się z ogromnym ryzykiem dla sprzedających. W związku z tym kupcy

Created with novaPDF Printer ( www.novaPDF.com ). Please register to remove this message.

podwyższali ceny do poziomów niewyobrażalnych. To nie było skierowane przeciwko Żydom, tylko

wszystkim kupującym. Oni musieli kupić za tę cenę, jaką usłyszeli, ponieważ na rynku towarów nie było,

nie istniał normalny handel. Prowadziło to do pauperyzacji społeczeństwa. Drugim elementem tej

pauperyzacji była utrata miejsc pracy przez setki, czy tysiące ludzi. Niemcy zlikwidowali wszystkie polskie

instytucje. Ludzie masowo tracili prace. To bardzo mocno doskwierało. Zdobycie pożywienia dla własnej

rodziny było w czasie okupacji problemem. Wyżywienie dodatkowych osób, np. ukrywanych Żydów, to

już nie lada wysiłek. Warunki egzystencji zmieniały się z roku na rok, przeżycie dla polskich rodzin

stawało się coraz trudniejsze. Pauperyzacja polskiego społeczeństwa w czasie okupacji to bardzo

obszerny temat.

Czy ukrywanie Żydów w czasie II wojny światowej było rzeczywiście karane śmiercią?

Należy pamiętać, że okupacyjne prawo niemieckie było z roku na rok coraz bardziej restrykcyjne.

Początkowo kary za pomoc Żydom były ograniczone do obozów koncentracyjnych czy innych form

represji – aresztu, albo pobicia. Już wtedy jednak Polacy pomagający Żydom mogli zostać ukarani

śmiercią. Natomiast w późniejszych latach, już niedoniesienie na Polaków ukrywających Żydów, czyli

samo posiadanie wiedzy o ich ukrywaniu, było zagrożone zesłaniem do obozu koncentracyjnego. Prawo

niemieckie coraz bardziej zastraszało społeczność polską. Temu procesowi towarzyszyła spektakularna

próba pokazania, że Niemcy są w stanie to prawo egzekwować. Pokazywali, że to nie jest tylko zapis.

W jaki sposób?

Najbardziej znane przypadki pochodzą z 1942, 1943 i 1944 roku. W Ciepielowie, Siedlisku i Markowej

Niemcy wymordowali wtedy Polaków i ukrywanych Żydów. Zrobili to na widoku publicznym. To miała

być lekcja dla pozostałej części społeczności.

Oczywiście w sprawach sądowych nie za każdym razem Polak ukrywający Żydów był skazywany na karę

śmierci. Jednak nie oznacza to, że za pomaganie Żydom nie groziła kara śmierci. Polacy mieli mieć

świadomość, że Niemcy bezwzględnie egzekwują restrykcyjne prawo. Społeczność polska nie miała

świadomości, że sądy nie zawsze skazują na śmieć za pomaganie Żydom. Dziś, gdy czytamy akta

niemiecki, okazuje się, że niektórzy sędziowie nie decydowali się na skazywanie na karę śmierci. Jednak

nie można z tego wyciągać wniosku, że była to pozorna kara, albo, że Polacy mieli taką świadomość. To

jest absurd. Ludność miejscowa nie była oficerami SS, czy sędziami sądów niemieckich.

Jan Gross w swojej ostatniej książce opisuje m.in. przypadki grabieży w czasie wojny. Czy była ona

wymierzona w Żydów?

Jan Gross w swojej książce stawia tezę, że grabież w czasie i po wojnie była czymś zwyczajnym,

sankcjonowanym przez elity społeczne, zarówno w wymiarze lokalnym jak i ogólnokrajowym. Ta teza

jest jednak potwornie nieuczciwa. Mamy bardzo wiele dowodów, że ówczesne autorytety – rząd Polski

w Londynie, Polskie Państwo Podziemne oraz Kościół Katolicki – ewidentnie piętnowały, na tyle na ile w

warunkach okupacyjnych było to możliwe, jakiekolwiek formy grabieży, mordów, prostytucji, czy

kolaboracji z Niemcami. I robiły to niezależnie od tego, czy grabież dotyczyła ludności żydowskiej, czy

polskiej. Niezależnie od tego, czy chodziło o donoszenie na Żydów, czy w ogóle o donoszenie Niemcom

na sąsiadów, czy mszczenie się w ten sposób za jakieś zaszłości.

Mimo tych apeli można podać bardzo liczne przykłady, jak ten margines, zwiększający się w czasie

wojny, uczestniczył w różnego typu grabieży, nie tylko dotyczącej ludności żydowskiej. Na takie grabieże

były narażone np. polskie rodziny ziemiańskie. Wyławianie ludności żydowskiej z kontekstu relacji

międzyludzkich panujących w czasie wojny jest nieuczciwym nadużyciem, które stosuje Gross. Występki

patologicznego marginesu nie były skierowane przeciwko Żydom, były skutkiem bardzo drastycznego

upadku wartości. Upadek ten dotyczył m.in. poszanowania cudzej własności. Ona stała się dobrem

Created with novaPDF Printer ( www.novaPDF.com ). Please register to remove this message.

niczyim. Przestaje być osobowo związana z człowiekiem. Staje się przedmiotem, który zostanie

ukradziony przez jedną albo drugą osobę. Wbrew twierdzeniom Grossa żaden autorytet tych

patologicznych zachowań nie usankcjonował i nie nazwał normalnością.

Do debaty publicznej kolejny raz wrócił temat stosunków polsko-żydowskich w II RP. Jak się Żydom

żyło w Polsce przed wojną?

Relacje polsko-żydowskie były napięte, szczególnie w latach 30. Było to wywołane m.in. sytuacją

ekonomiczną i wzajemną rywalizacją związaną z wymianą towarów i handlem. Te napięcia owocowały ze

strony polskiej atakami na targowiska żydowskie, na których w odczuciu społecznym zawyżane były

ceny. Należy jednak podkreślić, że obydwie strony wzmagały te napięcia. Polacy bojkotowali sklepy

prowadzone przez Żydów. Takie akcje często były popierane przez lokalnych duchownych. Natomiast

Żydzi nie zatrudniali chrześcijan w swoich przedsiębiorstwach oraz tworzyli własne korporacje, walczące

z chrześcijańską konkurencją. Największa z nich liczyła 1300 miejscowości, w których żyło co najmniej

300 Żydów. Taki związek wspierał się wzajemnie w okresach kryzysu. Po obydwu stronach istniały

również oddziały bojówek. W Przytyku, gdzie doszło do najgłośniejszego ataku na żydowski targ, ofiarą

śmiertelną był nie Żyd, ale Polak. On został zabity właśnie przez bojówkarzy. Konflikty polsko-żydowskie

na tle ekonomicznym wybuchały i to jest bardzo obszerny temat.

Te konflikty były jednak widoczne na różnych polach.

Oczywiście. Istniał np. konflikt na tle religijnym. Obie strony nie miały specjalnie tolerancyjnej postawy.

Żydzi traktowali chrześcijan jako nieczystych, z którymi nie można obcować. Istniał również konflikt

polityczny. Zdecydowana część Żydów, szczególnie młodego pokolenia mieszkającego na Wschodzie

Polski, ewidentnie nie sprzyjała polskiej racji stanu. Działały tam struktury syjonistyczne, które przyszłość

widziały w Palestynie, lub - do pewnego momentu - uważały, że Związek Sowiecki może przynieść im

wolność w ramach socjalistycznej rodziny państw. Istniały również struktury komunistyczne, które

wprost popierały najazd ZSRS na Polskę. Podejrzewanie całości Żydów o szkodzenie Polsce było więc

spowodowane w części zachowaniem członków tego narodu. Oczywiście było to krzywdzące, ponieważ

nie wszyscy Żydzi chcieli kolaborować z sowietami. Jednak w roku 1919 czy 1920 widoczni byli ci, którzy

tego chcieli. Pamięć o tym wydarzeniu utrwaliła się. Późniejsze procesy polityczne z lat 30., w których

sądzono komunistycznych szpiegów – z których znaczna część była pochodzenia żydowskiego, tylko

utrwalały ten pogląd.

Skoro istniało tak wiele pól konfliktu, dlaczego Żydzi przyjeżdżali do Polski?

Warunki, jakie zapewniała im II RP, były najlepsze jakie mogły być w warunkach powersalskich. Polska

gwarantowała bardzo daleko idącą autonomię wyznaniową, samorządową. To podkreślali sami Żydzi,

uznając, że Warszawa i Wilno to mekka intelektualna elity żydowskiej, która buduje swoją pamięć

historyczną, swoją tożsamość. Nie przez przypadek w wymienionych przeze mnie miastach były

zakładane najważniejsze instytuty żydowskie, które przenoszą na grunt Polski całą ścieżkę wydawniczą

intelektualistów żydowskich. To wychodzi z Niemiec, Rosji, Austrii i wszystko skupia się na gruncie II RP.

Po nocy kryształowej Żydzi uciekający z Rzeszy przyjeżdżali do Polski. Organizacje żydowskie witały ich na

granicach i tu starały się pomóc im w osiedleniu się. Przyjeżdżaliby tak masowo do antysemickiego

kraju? To byłoby nielogiczne.

Polska z własnej woli tworzyła dla Żydów dogodne warunki bytowania?

Podtrzymywanie samorządności polskich Żydów wspierał tzw. traktat mniejszościowy narzucony Polsce.

On został odrzucony przez II RP w 1932 roku przez ministra Augusta Zaleskiego. Jednak do tego

momentu Żydzi mieli międzynarodowe prawo, na które mogli się powołać. Miało to oczywiście swoje

Created with novaPDF Printer ( www.novaPDF.com ). Please register to remove this message.

minusy, ponieważ wiązało się z donoszeniem na własne państwo, wspieraniem niechęci między

Polakami i Żydami.

Jak Pan ocenia warsztat książki Jana Grossa? Czy to jest książka historyczna?

To ewidentnie nie jest książka historyczna. Warsztat tych części, które są wytworem autora, jest na

żenującym poziomie. Szczęśliwie dla Grossa posługuje się on długimi cytatami z prac autentycznych

historyków. Warsztat tych fragmentów jest dużo lepszy. To, co wymyśla sam autor, wykracza natomiast

poza jakąkolwiek możliwość racjonalnej polemiki. Na początku swojej książki pokazuje on np. pewne

zdjęcie. Czytelnik nie otrzymuje żadnej informacji o pochodzeniu tej fotografii, co się naprawdę na nim

dzieje. Tymczasem na 60. stronie mamy informację, że ludzie, którzy tam się znajdują, w sposób

bezwstydny i bezrefleksyjny grabią mienie żydowskie. A ten brak wstydu – zdaniem autora - jest

świadectwem, że Polacy uważali grabież za coś naturalnego. To jest tylko jest przykład ścieżki

dowodzenia przez pana Grossa swoich tez. Tu nie ma miejsce na polemikę.

Czy Pana zdaniem Polacy są przygotowani na tego typu publikacje?

Byliby przygotowani, gdyby nie to, że znaczące autorytety postanowiły od jakiegoś czasu honorować

Grossa, jako równoprawnego – w sensie autorytetu i rzetelności – uczestnika dyskusji dotyczącej

stosunków polsko-żydowskich. Jednym z takich autorytetów jest wydawnictwo Znak, które zdecydowało

się na wydanie książki Grossa. Ono również wydało wcześniejszą jego publikację - „Strach”, która jest

równie daleka od potocznego rozumienia uczciwości co ostatnia pozycja autora. Być może w niektórych

środowiskach katolickich potoczne rozumienie uczciwości zostało zamienione na jakieś inne...

Rozmawiał Konrad Ignaciak

*Jan Żaryn: prof. UKSW, były dyrektor Biura Edukacji Publicznej IPN, były doradca prezesa IPN, zajmuje

się m.in. historią Kościoła oraz stosunkami polsko-żydowskimi.

Created with novaPDF Printer ( www.novaPDF.com ). Please register to remove this message.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: