Konstytucja (02) Sposoby zmiany Konstytucji w Polsce.pdf

Rozdział II. Zmiana konstytucji w Polsce

2.1. Konstytucja z 17 marca 1921 r.

2.1.1. Rys historyczny

Odzyskanie niepodległości przez Rzeczypospolitą Polską po okresie zaborów umożliwiło

odbudowę suwerennego państwa. Odrodzone po przeszło 100-letniej niewoli państwo polskie

nie mogło jednak przywrócić mocy obowiązującej Konstytucji 3 Maja. Było oczywiste, że te

rozwiązania prawnoustrojowe, które stały się wyrazem ogromnego postępu w końcu XVIII

w., byłyby w znacznej mierze anachronizmem w wieku XX. Z tej samej przyczyny

niemożliwe było recypowanie ustawa zasadniczych Królestwa Polskiego, czy też Księstwa

Warszawskiego, które to w dodatku były oktrojowane przez czynniki zewnętrzne, a tym

samym nie były aktami konstytucyjnymi państwa posiadającego atrybuty suwerenności.

Zatem niepodległy Naród Polski musiał określić na nowo, w zasadniczo zmienoionym

kształcie, swój ustrój polityczny i społeczno gospodarczy. Prace nad konstytucja były w

praktyce bardzo długie, znacznie dłuższe aniżeli w krajach sąsiednich. Rozpoczęły się one

jeszcze przed odzyskaniem niepodległości, a zakończyły dopiero w 1921 r.

Pierwszym aktem będącym swego rodzajem ustawą zasadniczą, regulującą wybrane

kwestie ustrojowe, wydanym po przekazaniu zwierzchniej władzy Józefowi Piłsudskiemu, był

jego dekret z 22 listopada 1918 r. o najwyższej władzy reprezentacyjnej Republiki Polskiej.

Po wyborach do Sejmu Ustawodawczego, które odbyły się 26 stycznia 1919 roku została

uchwalona dnia 20 lutego 1919 r. tak zwana "Mała Konstytucja" powierzająca J.

Piłsudskiemu dalsze sprawowanie urzędu Naczelnika Państwa. Akt ten nie posiadał

wprawdzie formy ustawy konstytucyjnej, nie był nawet ustawą zwykłą, jednakże posiadał

niewątpliwie zasadniczy, choć ograniczony i tymczasowy charakter, określający podstawy

ustroju politycznego Państwa Polskiego, wyłącznie do czasu uchwalenia nowej konstytucji.

Mała Konstytucja pozostawała zasadniczym aktem ustrojowym do chwili uchwalenia

Konstytucji marcowej. Obowiązywała ona nawet po jej wejściu w życie, to jest do czasu

wyboru i objęciu funkcji przez nowe najwyższe władze Rzeczypospolitej, co nastąpiło

dopiero w listopadzie i grudniu 1922 r.

Prace nad pełna konstytucją, przy wykorzystaniu licznie zgłoszonych projektów,

prowadzone były przez sejmową komisję konstytucyjną. Wykorzystała ona jako wzorzec

rozwiązania konstytucyjne III Republiki Francuskiej z 1875 r., rezygnując z poszukiwań

oryginalnych konstrukcji konstytucyjnych. Jednakże pod naciskiem ugrupowań lewicowych

ten model ustrojowy został poważnie zmodyfikowany, znalazło się w nim więcej elementów o

demokratycznym charakterze.

Sejm Ustawodawczy uchwalił Konstytucję Rzeczypospolitej Polskiej 17 marca 1921 r.

Została ona opublikowana 1 czerwca 1921 r. w Dzienniku Ustaw. Do podstawowych zasad,

które wprowadzała należały: a) zasada republikańskiej formy państwa,

b) zasada suwerenności narodu, c) zasada trójpodziału władz, d) zasada systemu

parlamentarno - gabinetowego, e) zasada dwuizbowego parlamentu, f) zasada szerokiego

samorządu terytorialnego, g) zasada szerokiego katalogu praw i wolności obywatelskich oraz

h) zasada formalnych gwarancji praworządności. Jak na to wskazują jej zasady należała ona

do rzędu konstytucji burżuazyjno - demokratycznych. Stanowiła ona szereg instytucji

typowych dla demokratyzmu burżuazyjnego, które dawały formalne podstawy do

oddziaływania opinii publicznej na prace i kierunek działania aparatu państwowego.

Konstytucja marcowa doprowadziła do ugruntowania republikańskiej formy rządów,

zapoczątkowanej przez Tymczasowy Rząd Ludowy Republiki Polskiej, utrzymania jednego z

najbardziej demokratycznych w Europie praw wyborczych, konsekwentnie przeprowadzanej

zasady parlamentarnej odpowiedzialności ministrów oraz zapewnienia równości obywateli

bez różnicy narodowości i wyznania. Można by powiedzieć, że z dniem uchwalenia

Konstytucji Polska stanęła w rzędzie nowożytnych państw demokratycznych.

Stanowiła ona symbol zjednoczenia dawnych dzielnic i zakończenia procesów

państwotwórczych. Nie wprowadzała ona dla całego państwa wspólnych przepisów prawa, ale

przynajmniej eliminowała te z nich, które były z nią w sprzeczności. Zamykała ona także

ostatecznie okres sporów o społeczny kształt Polski.

2.1.2 Zmiana konstytucji

Zamieszczony w rozdziale VI zatytułowanym "Postanowienia ogólne", art. 125 reguluje

tryb zmiany Konstytucji marcowej. Przewidywał on dwa sposoby ich dokonywania,

rozróżniając przepisy podlegające zmianie na podstawowych warunkach przewidzianych

przez konstytucję, zmianę norm konstytucyjnych na podstawie szczególnych, zaostrzonych

przepisów. Przepis ten wyróżniał zwykle poprawki, które polegały jedynie na zmianie

niektórych jej postanowień. oraz rewizję polegającą na zmianie podstawowych zasad ustroju

państwa, obejmującą znaczną część przepisów konstytucji lub polega na istotnym

uzupełnieniu jej dotychczasowego tekstu.

Zwykłe wprowadzanie poprawek w tekście konstytucji wymagało na podstawie artykułu

125 §2 złożenia wniosku o zmianę podpisanego przez co najmniej 1/4 ustawowej liczby

członków, zapowiedzianego co najmniej na 15 dni przed momentem jego

rozpatrywania. Inicjatywa ustawodawcza należała tu wyłącznie do posłów na Sejm i

podpisana przez 111 jego członków, gdyż ich ustawowa liczba wynosiła 444. Następnie

projekt zmian konstytucji trafiał pod obrady pod obrady parlamentu, gdzie każda Izba, na

podstawie artykułu 125 §1, dla przyjęcia projektu musiała go zatwierdzić większością

kwalifikowaną 2/3 głosów, przy quorum 1/2.

Natomiast rewizji ustawy konstytucyjnej, na podstawie artykułu 125 §3 Konstytucji

marcowej mógł dokonać dopiero drugi z rzędu na zasadzie tej konstytucji wybrany Sejm

własną uchwałą, powziętą większością 2/3 głosujących, przy obecności przynajmniej połowy

ustawowej liczby posłów. Tutaj przy dokonywaniu rewizji nie brał udział Senat, a jedynie sam

Sejm.

Przepis ten był efektem kompromisu osiągniętego w końcowym etapie prac nad

konstytucją. Uchwalając go, myślano przede wszystkim o możliwości likwidacji senatu, do

czego dążyła lewica. Jednakże w zmienionych warunkach politycznych końca lat

dwudziestych, już nie sprawa Senatu, a daleko idące wzmocnienie pozycji prezydenta i rządu

w stosunku do parlamentu stanowiło główny punkt zainteresowania. Wobec rozwiązania

Sejmu i Senatu w 1930 r. przepisy o rewizji konstytucji nie znalazły zastosowania. Efekt

kompromisu, który umożliwił uchwalenie konstytucji w 1921 r. okazał się przepisem

martwym.

Również przepisem martwym, z powodu obowiązywania Konstytucji marcowej jedynie 14

lat, okazała się norma zamieszczona w artykule 125 §4. Przewidywała on, podobnie jak to

czyniła Konstytucja 3 Maja w rozdziale VII, §11, rewidowanie ustawy zasadniczej co 25 lat.

Jednakże inaczej niż w konstytucji majowej, nie zbierał się tu specjalny sejm

ekstraordynaryjny. Rewizji maiły dokonywać sejm i senat zwyczajną większością głosów,

połączone w tym celu w Zgromadzenie Narodowe.

Jak wynika z przepisów konstytucyjnych jedynymi organami ustrojodawczymi były w

Polsce, w czasie obowiązywania Konstytucji marcowej, Sejm i Senat. Żaden inny organ nie

był władny dokonać jakichkolwiek zmian konstytucyjnych.

Przepisy konstytucyjne odnoszące się do zmiany konstytucji nie przewidywały specjalnego

sposobu ich publikowania. Należy zatem przyjąć, iż następowało to tak, jak przy publikacji

ustaw zwykłych, gdzie taką uchwałę Sejmu podpisywał Prezydent Rzeczypospolitej z

odpowiednimi ministrami, a następnie dokonywał jego ogłoszenia u Dzienniku Ustaw.

Również ustawa nie wypowiedziała się w stosunku co do kwestii czy zmiany muszą

ingerować w brzmienie tekstu konstytucji, czy też mogą stanowić akt niezależny od niej. W

praktyce ustrojowej występowały oba typy aktów, inkorpujących zmiany do starego tekstu

konstytucji, jak to czyniła Nowela Sierpniowa , jak i teksty nie włączone do konstytucji,

będącymi odrębnymi aktami ustawodawczymi, jak to nastąpiło w ustawie z dn. 2 sierpnia

1926 r. o upoważnieniu Prezydenta Rzeczypospolitej do wydawania rozporządzeń z mocą

ustawy.

Także postanowienia artykułu 125 §2, nie utrzymały się długo, gdyż już podczas

wprowadzania Noweli Sierpniowej 2 sierpnia 1926 r. projekt zmian w konstytucji wniósł rząd

17 czerwca 1926 r. tym samym nie zachowując konstytucyjnego wymogu, zastrzegającego

inicjatywę ustawodawczą w tym zakresie dla 1/4 ustawowego składu Sejmu, jednak

zachowano termin 15 dni od momentu zgłoszenia wniosku do czasu jego rozpatrzenia.

Konstytucja marcowa, była typowym przykładem konstytucji sztywnej, gdzie był specjalny,

inny aniżeli w ustawach zwykłych sposób zmiany jej przepisów. Jej postanowienia dotyczące

tej materii, zachowywały również rozróżnienie, na zmianę częściową i całkowitą, dla której

dokonania należało spełnić dodatkowe wymogi formalne, mające na celu utrudnienie

wprowadzania rewizji. Natomiast przepisy dotyczące dokonywania rewizji przez

Zgromadzenie Narodowe, były przejawem, z jednej strony przywiązania do polskich tradycji

konstytucyjnych, z drugiej zaś myśleniem mającym na celu jak najlepsze dostosowanie

ustawy konstytucyjnej do zachodzących w życiu społeczno - politycznym przemian, a co a

tym idzie do zachowania jej jako konstytucji rzeczywistej, a nie fikcyjnej.

2.2. Konstytucja z 23 kwietnia 1935 r.

2.2.1. Rys historyczny

Konstytucja Marcowa poddana była krytyce i to od chwili jej wejścia w życie zarówno

przez ugrupowania prawicowe, jaki i lewicowe . Głównie wskazywano na negatywne skutki

utrzymania dominującej pozycji Sejmu nad organami władzy wykonawczej, w czym

dopatrywano się przyczyny częstych kryzysów gabinetowych. Po zamachu stanu

dokonanym w maju 1926 r. przez Józefa Piłsudskiego i ustąpieniu z urzędu Prezydenta

Stanisława Wojciechowskiego zaistniała możliwość zmiany obowiązującej konstytucji.

W dniu 2 sierpnia 1926 r. została uchwalona ustawa zmieniająca i uzupełniająca

Konstytucje Rzeczypospolitej Polskiej z dn. 17 marca 1921 r. Tego samego dnia uchwalono

ustawę o uprawnieniu Prezydenta Rzeczypospolitej do wydawania rozporządzeń z mocą

ustawy.

Nowela Sierpniowa nie uchylała Konstytucji Marcowej, natomiast zmieniła ją zmierzając

do konsekwentnego ograniczenia roli Sejmu i rozszerzenia kompetencji egzekutywy, to jest

Prezydenta i Rządu. Zasadniczo zmieniła ona dotychczasowy układ sił pomiędzy władzą

ustawodawczą a wykonawczą. Traktowana była ona przez ekipę rządzącą jako przejściowa i

otwierała sanacji możliwość dokonywania dalszych kompleksowych przeobrażeń

politycznych.

Zasadnicze prace parlamentarne nad nową konstytucja, po kilku latach ożywionej dyskusji,

rozpoczęły się dopiero po opracowaniu latem 1933 r przez posła BBWR S. Cara, przy

pomocy B. Podolskiego 63 tez konstytucyjnych. Zostały one przyjęte przez klub BBWR w

grudniu 1933 r., a następnie przedstawione Komisji Konstytucyjnej Sejmu. 26 stycznia 1934

r. stały się przedmiotem debaty na posiedzeniu Sejmu. Po opuszczeniu sali obrad przez

posłów opozycyjnych, przeciwnych przystąpieniu do dyskusji merytorycznej nad zmianami

ustrojowymi w Polsce, sprawozdawca Komisji Konstytucyjnej zaproponował poddanie pod

głosowanie i uchwalenie nowej konstytucji w brzmieniu zgłoszonych tez konstytucyjnych.

Wniosek ten został przyjęty przez Sejm przy zaledwie jednym głosie przeciwnym.

Uchwalenie przez Sejm w ten sposób tez konstytucyjnych jako projektu ustawy zasadniczej

oznaczało naruszenie określonej w artykule 125 §2 Konstytucji Marcowej procedury jej

zmiany. W związku z tym, że nie zachowano powyższego przepisu, uchwała Sejmu z 26

stycznia 1934 r. powinna zostać uznana za nielegalną. To właśnie było jedną z głównych

przyczyn negacji nowej konstytucji przez ugrupowania opozycyjne już od momentu jej

uchwalenia. Tymczasem przyjęty projekt konstytucji, po jego rozpatrzeniu przez Senat, został

ponownie uchwalony przez Sejm, który uwzględnił wszystkie poprawki Senatu, w dniu 13

kwietnia 1935 r.

Konstytucja Kwietniowa, odwrotnie, aniżeli Konstytucja Marcowa była podsumowaniem

antydemokratycznych i antyparlamentarnych dążeń ustrojowych burżuazji, szukającej w

miarę potęgowania się kryzysów społeczno - ekonomicznych skutecznego zabezpieczenia

swych interesów i władzy. Niejednolity społecznie, nie będący w stanie skutecznie uporać się

z narastającymi trudnościami parlament nie stanowił dla burżuazji dostatecznej rękojmi

utrzymania jej panowania. Zmiany ustrojowe, ukształtowane pod wpływem konstytucyjnej

doktryny sanacji nie ograniczały się jedynie do przesunięcia punktu ciężkości z władzy

ustawodawczej na wykonawczą. Sięgały znacznie głębiej, do reformy zasad ustroju, do

nadania Polsce formy państwa autorytarnego.

Inaczej, aniżeli Konstytucja Marcowa, według której władza zwierzchnia należała do

narodu, Konstytucja Kwietniowa za źródło władzy i jej nosiciela uznawała Prezydenta

Rzeczypospolitej, który koncentrował w swym ręku najwyższą władzę i był czynnikiem

nadrzędnym w państwie. Wszystkie organy państwowe, w tym Sejm i Senat pozostawały pod

jego zwierzchnictwem.

Na gruncie Konstytucji z 23 kwietnia 1935 r. ustrój Rzeczypospolitej Polskiej kształtowały

cztery zasady naczelne : a) zasada solidaryzmu, b) zasada prymatu państwa nad

społeczeństwem, c) zasada elitaryzmu, d) jednolitej i niepodzielnej władzy Prezydenta.

Rozwiązania przyjęte w Konstytucji Kwietniowej zachowały pewną osobliwość, wyrażoną

w dążeniu do oparcia się na rodzimych wzorcach ustrojowych i na własnej myśli ustrojowej.

Okoliczność ta przesądziła, mimo trendów faszyzacji ustroju w Europie, o odrzuceniu w

Polsce korporacjonizmu, zasady wodzostwa, czy tak charakterystycznego dla państw

faszystowskich nacjonalizmu. Również w kwestii pozycji obywatela w państwie, jednostka

nie została pochłonięta przez państwo. Państwo zapewnia obywatelom rozwój wartości

osobistych i wolności osobiste, co nie pokrywa się z doktryną państwa faszystowskiego, gdzie

liczy się tylko siła i wielkość państwa.

2.2.2 Zmiana konstytucji

Konstytucja Kwietniowa zgodnie z polską tradycją ustrojową ustanawiała swoją

nadrzędność w systemie obowiązującego prawa. Konstytucja Kwietniowa, podobnie jak to

czyniła Konstytucja Marcowa, Sejm i Senat jedynymi organami ustrojodawczymi, i tylko Izby

mogły zmieniać konstytucję. Żaden inny organ państwowy, wydający nawet akty prawne

wyposażone przez konstytucje w moc w moc ustawy, jak to miało miejsce w przypadku

Prezydenta Rzeczypospolitej, nie był uprawniony do zmiany treści ustawy zasadniczej.

Sposoby zmiany Konstytucji z dn. 23 kwietnia 1935 r. były zawarte w artykule 80

znajdującym się w rozdziale XIII zatytułowanym "Zmiana konstytucji". Projekty ustaw

zmieniających konstytucję podlegały różnej procedurze w zależności jaki podmiot skorzystał

z prawa inicjatywy. Na podstawie powyższego artykułu 80 §1 z inicjatywy ustawodawczej w

tym zakresie mogli skorzystać: a) Prezydent Rzeczpospolitej Polskiej, b) rząd, c) 1/4

ustawowej liczby posłów.

Według §2, tejże ustawy, jeżeli wniosek został postawiony przez Prezydenta

Rzeczypospolitej, to mógł być głosowany tylko w całości i bez zmian, albo też ze zmianami,

na które rząd w imieniu Prezydenta wyraził zgodę. W praktyce wpływ obu Izb na treść

projektu poprawek do konstytucji wniesionego w tym trybie był nikły, i w zasadzie wyrażał

się jedynie jego w przyjęciu lub odrzuceniu. Prezydencki wniosek zostawał przyjęty, jeśli

Sejm i Senat powzięły zgodne uchwały w tej materii zwykłą większością głosów.

Wnioski rządu lub posłów wymagały większości kwalifikowanej w obu izbach, to jest

zgodnych uchwał, powziętych większością ustawowej liczby

posłów i senatorów. Jednakże po ich uchwaleniu na podstawie art. 80 §4 poddane były jeszcze

rozpatrzeniu przez Prezydenta, który mógł w ciągu trzydziestu dni projekt ustawy zmieniającą

konstytucję zwrócić sejmowi z żądaniem ponownego rozpatrzenia, które mogło nastąpić nie

wcześniej, aniżeli w toku następnej kadencji. Jeśli natomiast izby ustawodawcze

następnej kadencji uchwaliły ponownie powyższy projekt bez zmian, to Prezydent

Rzeczypospolitej mógł stwierdzić podpisem moc ustawy i zarządzić jej ogłoszenie, chyba, że

rozwiązał przedterminowo Sejm i Senat. W tym przypadku procedury zmian konstytucyjnych

veto prezydenta miało w istocie charakter veta ostatecznego, a nie zawieszającego.

Konstytucja kwietniowa nie odróżniała zmian częściowych od rewizji całkowitej, jak to

czyniła Konstytucja marcowa. Bez względu za zakres ilościowy zmian, mogły one być

dokonywane tylko w trybie przewidzianym w artykule 80. Podobnie w niej nie występowały

specjalne kilkakrotne uchwalanie zmian, ani też konstytucja nie ustanowiła jakiejś dłuższej

przerwy pomiędzy uchwałami Sejmu i Senatu.

Zmienioną ustawę zasadniczą, bez względu na to z czyjej inicjatywy wprowadzono

poprawki do konstytucji prezydent na podstawie artykułu 80 §5 stwierdzał swym podpisem

moc ustawy i zarządzał jej ogłoszenia w Dzienniku Ustaw, jako że ustawa nie wymienia

innego publikatora, do jej publikacji, to należy przyjąć, że następowało to w sposób przyjęty

co do ustaw zwykłych.

O ile określając Konstytucję marcową można było z łatwością powiedzieć, że była to

typowa konstytucja sztywna, o tyle przy klasyfikacji Konstytucji kwietniowej jest to trudne do

stwierdzenia. I tutaj tak jak w Konstytucji z dn. 17 marca 1921 r. tylko izby ustawodawcze

mogły zmieniać konstytucję, jednakże wprowadzono tu szereg modyfikacji, które w znaczący

sposób osłabiały pozycję Sejmu i Senatu jako ustrojodawcy. W szczególności należy

zaznaczyć, że w prawo inicjatywy ustrojodawczej został także wyposażony prezydent, obok

rządu i Sejmu.

Występuje tu rozróżnienie techniki zmiany ustawy zasadniczej, w zależności od tego, jaki

podmiot skorzystał z prawa inicjatywy. Na uwagę zasługuje proces wnoszenia poprawek

konstytucyjnych na wniosek prezydenta, jako że, w tym wypadku były one uchwalane przez

Izby zwykłą większością głosów, tak jak przy uchwalaniu ustaw zwykłych. Wskazywało by to

na miękkość tejże konstytucji. Jednak zważywszy na to, że tylko wnioski jednego z

podmiotów uprawnionych do inicjatywy były uchwalane w ten sposób, i to w dodatku,

nie ustawodawcy, a prezydenta, należy przyjąć, że ta konstytucja, była konstytucją sztywną.

Wynika to z tego, że ustrojodawca uchwalając konstytucję w sposób szczególny, także dla jej

zmiany musi stosować specjalny tryb postępowania.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: