akademiakrakowska.pdf

AKADEMIAKRAKOWSKA ( UniwersytetKrakowski,UniwersytetJagiello«-

ski )—najstarszyuniwersytetpolski,zało»onyw1364przezKazimierzaWiel-

kiegozazgod¡papie»aUrbanaV.AK(pierwotnanazwaobecnegoUJ)była

drugim(poUniwersyteciePraskim1348)uniwersytetempowołanymdoistnie-

niaw±rodkowejEuropie.

PrawdopodobniezpowodukonﬂiktuKazimierzaWielkiegozbpemkra-

kowskimBodzant¡,atak»ezpowodubrakuodpowiedniejkadrynaukowej,pa-

pie»niepozwoliłnaotwarciewAKwydziałuteologicznego.Mimoistniej¡cego

papieskiegozezwolenianaotwarcieuniwersytetuwKrakowie,królKazimierz

douruchomieniagoprzyst¡piłdopierow1366,po±mierciswojegoadwersarza

bpaBodzanty(Bodz¦ty).Opiek¦naduniwersytetem,opartymorganizacyjniena

wzorzeuniwersytetów:bolo«skiego,padewskiegoineapolita«skiego,powierzył

wówczasnowemubiskupowikrakowskiemu—FlorianowiMokrskiemu.

Pozbawionaopiekikrólewskiej,atak»epierwotnieobiecywanychprzezkró-

ladochodówzwielickich»upsolnych,kadłubowa,boograniczonadotrzech

wydziałów(sztukiwyzwolone,medycynaiprawo)krakowskauczelniawege-

towaławramachskromnegostudiumwpowi¡zaniuzkrakowsk¡szkoł¡kate-

draln¡.Nieznamyanijednegonazwiskazprofesorówczynnychwpierwszym

okresieistnieniaAK.Historiaprzekazałajedynieimionasze±ciuuczniów,któ-

rzyuzyskalitubakalaureatzesztukwyzwolonychiudalisi¦doPragi,aby

tamuzyska¢magisterium.Istniej¡pewne±ladywykładaniawAKmedycyny,

aleniezachowałasi¦»adnawzmiankanatematwykładaniatamprawa:ani

kanonicznego,anirzymskiego.Po±mierciKazimierzaWielkiego(1370),zbra-

kujakiejkolwiekju»opieki,krakowskiestudiumgeneralneprzestałofaktycznie

istnie¢,akrakowskaszkołakatedralnastałasi¦zpowrotemstudiumparticula-

re,pracuj¡cymnapotrzebylokalnegoduchowie«stwa.Aspiracjeintelektualne

polskiejmłodzie»yzaspokajaływówczasuczelniezagraniczne,wtymzwł.dy-

namicznierozwijaj¡cysi¦,dzi¦kistałejiznacz¡cejopiececesarzaKarolaIV,

UniwersytetPraski.

Now¡sytuacj¦,którasprzyjałaodrodzeniusi¦AK,stworzyłomał»e«stwo

JadwigizJagiełł¡orazuniaPolskizLitw¡.PotrzebymisyjnePolski,którapodj¦-

łanawracanieLitwynachrze±cija«stwo,rywalizacjazKrzy»akami,osobistapo-

bo»no±¢iwysokipoziomintelektualnykrólowejJadwigi,wychowanejnadwo-

rachwBudzieiwWiedniu,ajednocze±niejejwielkiezaanga»owaniewodro-

dzenieAK,sprawiły,»estaraniadworukrakowskiegoozało»eniewistniej¡cej

ju»formalnietrójwydziałowejAKwydziałuteologicznegozostałyuwie«czo-

nepowodzeniem.Nast¡piłoto11I1397namocybullipapie»aBonifacegoIX.

Wskutekm.in.sporówkompetencyjnychdotycz¡cychkanclerstwanaprzywra-

canejdo»yciauczelni,otwarciewydziałuteologicznegowAKireaktywacja

jejdziałalno±cinast¡piłydopierowlipcu1400,ju»po±miercikrólowejJadwigi

(1399),któranauposa»eniekrakowskiegostudiumgeneralnegoprzeznaczyła

cz¦±¢osobistychklejnotówizłota.Zabezpieczeniematerialneuniwersytetuze

stronyparykrólewskiej,atak»eprzybycienaAKdobrzewykształconych,zwł.

wPradze,profesorów,pozwoliłynajegoniezakłócon¡działalno±¢idynamiczny

rozwój.AK,odnowionaprzezJadwig¦iJagiełł¦,przyznacz¡cejpomocydwóch

kolejnychbpówkrakowskich—JanazRadliczyc(zw.Radlic¡)orazPiotrazRa-

dolina(zw.Wyszem),atak»edzi¦kiwspółpracyznimiradymiejskiejKrakowa

orazwieluprofesorówidostojnikówkrakowskich,takichjakMikołajzGorz-

PEF—©CopyrightbyPolskieTowarzystwoTomaszazAkwinu 1

AkademiaKrakowska

kowa,JanzT¦czyna,MateuszzKrakowa,StanisławzeSkarbimierza,Mikołaj

zKurowa,KlemenszMoskrzewaiinni,przyj¦łainnymodelni»kazimierzow-

skiestudiumgeneralne.ByłtomodelUniwersytetuParyskiego,oprzewadze

studiówﬁlozoﬁczno-teologicznych,anieprawniczych.BullaBonifacegoIXoraz

dekretJagiełłyz1400nadałyAKtewszystkieprawaiprzywileje,jakimicieszyła

si¦uczelniaparyska.Mi¦dzynarodowyrozgłosuczelniatazyskałaju»wpierw-

szejpoł.XVw.,zwł.dzi¦kidynamicznierozwijaj¡cejsi¦tuﬁlozoﬁiiprawu,ale

tak»eteologiiiinnymnaukom.Jakonajwa»niejszywPolsceo±rodeknaukowy,

AKju»wtedyogarniałaswoimzasi¦giemwszystkieziemiepolskie,wł¡cznie

zel¡skiem.WXVw.zacz¦togromadzi¢ksi¦gozbióruniwersytecki,naktóry

składałysi¦licznedarowiznykrakowskichprofesoróworazzakupycelowe.Mi¦-

dzynarodowyautorytet(liczbacudzoziemcówsi¦gałanaprzełomieXViXVIw.

bliskopoł.studiuj¡cejmłodzie»y)zapewnialiAKwybitniwykładowcy—ﬁlo-

zofowie,teologowie,prawnicy,pisarzepolityczni,astronomowie,matematycy

igeografowie,m.in.wXVw.:MateuszzKrakowa,PawełWłodkowic,Jakub

zParady»a,StanisławzeSkarbimierza(pierwszyrektorAkademii),Benedykt

Hesse,JanKanty,JanzLudziska,PawełzWorczyna,PiotrGaszowiec,JanD¡-

brówka,WojciechzBrudzewa(nauczycielKopernika),MarcinKrólzórawicy;

naprzełomieXV/XVIw.:JanzGłogowa,JakubzGostynina,MichałzBiestrzy-

kowa,JanzeStobnicy,AdamzBochynia,PawełzKrosna;wXVIw.:Grzegorz

zSambora(Vigilantius),JakubGórski,BenedyktHerbest,StanisławGrzepski,

JerzyzLegnicy,PiotrRoizjusz,SzymonzPilzna—Maricius;wXVIIiXVIIIw.:

JanBro»ek,PetrycyJanInnocenty,PetrycySebastianzPilzna,StanisławMakow-

ski,StanisławSłowakowic,JanJózefPrzypkowski,HugoKołł¡taj.Wychowan-

kamiistudentamiAKbyliwXV–XIXw.zasłu»enidlanaukiikulturypolskiej

tacym¦»owiestanu,uczeniiwybitnipisarze,jak:ZbigniewOle±nicki,Grzegorz

zSanoka,JanDługosz,MikołajKopernik,AndrzejFryczModrzewski,Stanisław

Hozjusz,JanKochanowski,MarcinKromer,JanZamoyski,SzymonSzymono-

wic,KasperSiemek,SzymonStarowolski,AndrzejMaksymilianFredro,Hugo

Kołł¡taj,Janniadecki,J¦drzejniadecki,KazimierzBrodzi«ski,W.A.Macie-

jowskiiinni.

NaukauprawianawAKXVw.oraznaprzełomieXV/XVIcharakteryzo-

wałasi¦uniwersalizmem,aletak»eokre±lon¡swoisto±ci¡.

OuniwersalnymcharakterzeuprawianejwAKnaukizadecydowałyna-

st¦puj¡ceczynniki:tasama,cowcałejzachodniejEuropiebazareligijna(ka-

tolicyzm)imetaﬁzyczna(grecko-»ydowsko-arabska);tesame¹ródłanaukowe,

komentowaneiwykładanezarównoprzezeuropejskich,jakikrakowskichuczo-

nych;takiesamestrukturyszkolneiuniwersyteckie;tensammodelkształcenia;

takiesametechnikikomentowaniaiwykładanianaukowychtekstów,charakte-

rystycznedlametodyscholastycznej;takiesamegatunkitworzonejtuliteratury

naukowej;posługiwaniesi¦uniwersalnymdlanaukiidyplomacjieuropejskiej

j¦zykiemłac.;±cisłekontaktykrakowskichmagistrówistudentówzwielomaeu-

ropejskimiuniwersytetami;stałydopływnaAKzachodniejliteraturynaukowej.

Swoisto±¢±redniowiecznejnaukiuprawianejwAKpolegałanietyle(cho-

cia»itomamiejsce)nawypracowaniuprzezni¡całkiemnowych,nieznanych

gdzieindziejkoncepcjiﬁlozoﬁcznychiinnych,leczzwł.naszczególnymskon-

centrowaniusi¦napewnychproblemach,tendencjachinurtachintelektualnych,

PEF—©CopyrightbyPolskieTowarzystwoTomaszazAkwinu 2

AkademiaKrakowska

wa»nychdlaPolskiztejepoki,iwszechstronnymichrozwini¦ciu.Takrozumia-

naswoisto±¢wyra»asi¦szczególnieprzez:

1)powa»nezaanga»owaniesi¦—teoretyczneipraktyczne—wielukra-

kowskichuczonychwsprawyspołeczneipolitycznekraju(MateuszzKra-

kowa,PawełWłodkowic,StanisławzeSkarbimierza,BenedyktHesse,Łukasz

zWielkiegoKo¹mina,PawełzWorczyna,JanzLudziska,JakubzParady»a,Jan

Ostroróg,AndrzejGałkazDobczyna);

2)uleganie(szczególniewetyceipolityce)wpływowidevotiomoderna

izwi¡zanemuzni¡praktycyzmowi,którypostulował,abyuczonynietylko

zdobywałwiedz¦etyczn¡,lecztak»ezgodniezni¡post¦pował(Mateusz

zKrakowa,PawełzWorczyna,ŁukaszzWielkiegoKo¹mina,JakubzParady»a,

StanisławzeSkarbimierza,JanzLudziska,BartłomiejzJasła,JakubzGostynina,

JanD¡brówka,TomaszzeStrzempina,BenedyktHesse,MaciejzŁabiszyna);

3)konkordyzm,przyjmowanydo±¢powszechniejakometodauzgadniania

przeciwnychpogl¡dównaukowych,atak»ejakopróbagodzeniaviaantiqua

zviamoderna,wyst¦puj¡cywpostacitzw.viacommunis(PiotrWysz,JanIsner,

PawełzWorczyna,AndrzejW¦»yk,BenedyktHesse,PiotrzSienna,Wawrzyniec

zRaciborza,JanzeSłupczy);

4)wyj¡tkowyrozkwitviamoderna,nawi¡zuj¡cejdonominalizmuOckha-

maijegouczniów,szczególnieBuridana,MarsyliuszazIngheniLondoriusa,

zwł.wzakresieﬁlozoﬁiprzyrody,aletak»ewmetaﬁzyce,logiceietyce(Mateusz

zKrakowa,BartłomiejzJasła,JanzKluczborka,ŁukaszzWielkiegoKo¹mina,

JanzZi¦bic,MaciejzLegnicy,JanIsner,AndrzejW¦»yk,BenedyktHesse,Paweł

zWorczyna,JanzeSłupczy,MikołajBudissen,MikołajzKozłowa,JanzO±wi¦-

cimia,MarcinBylicazOlkusza);

5)pionierskieopracowanie(nadługoprzedMachiavellim,Franciszkiem

deVittorio,BartłomiejemdeLasCasas,BaltazaremAyala,JanemBodin,

FranciszkiemSuarezemiGrocjuszem)nowoczesnegoprawanarodówipraw

człowieka,zodwołaniemsi¦doprawnatury,doEwangeliiorazdonauczania

papie»yisoborów(teoriawojnysprawiedliwej:StanisławzeSkarbimierza,

PawełWłodkowic,BenedyktHesse;teoriaprawanarodówiprawczłowieka:

PawełWłodkowic,ŁukaszzWielkiegoKo¹mina,BenedyktHesse,Andrzej

Łaskarz,JakubzSzadka;teoriapa«stwaograniczaj¡caabsolutn¡władz¦±wieck¡

iduchown¡,atak»eteorianawracaniapoganopartanaewangelicznym

przykazaniumiło±ci:PawełWłodkowic,JanzLudziska,JakubzParady»a,

AndrzejGałkazDobczyna,JanOstroróg,JanzSzadka);

6)charakterystycznydlanaukowego±rodowiskakrakowskiegopowrót,

wdrugiejpoł.XVw.inaprzełomieXV/XVIw.,doviaantiquawpostacikilku

ró»nychtendencjidoktrynalnych,zktórychnajwa»niejszeto:a)neoplatonizm

(PiotrGaszowiec);b)tomizm(MaciejHayn),c)synkretyzmalbertystyczno-tomi-

styczno-egidia«ski(BernardzNysy,JakubzGostynina,JanzGłogowa,Michał

FalknerzWrocławia);d)szkotyzmzelementamiterminizmu(MichałzBiestrzy-

kowa,JanzeStobnicy,MaciejzGiełczewa);e)zjawiskonurtówniezgodnych

zortodoksj¡katolick¡,prezentowaneprzezniektórychuczonychkrakowskich

wpostacihusytyzmu(AndrzejGałkazDobczyna,HenrykCzech)orazawerro-

izmu(AndrzejRuczelzKo±ciana);f)augustynizmwuj¦ciuAleksandrazHales

(zwł.uteologówkrakowskich,wtymMaciejazŁabiszynaiStanisławazZawa-

dy);

PEF—©CopyrightbyPolskieTowarzystwoTomaszazAkwinu 3

AkademiaKrakowska

7)koncyliaryzmakcentuj¡cynadrz¦dno±¢władzysoborunadpapie»em

(MateuszzKrakowa,PawełWłodkowic,BenedyktHesse,JakubzParady»a,

TomaszzeStrzempina,JanElgot,WawrzynieczRaciborza);

8)akcentowanierozdziałuporz¡dkówwiaryiwiedzy,ﬁlozoﬁiiteologii

(MateuszzKrakowa,JakubzParady»a,BenedyktHesse,PawełzWoroczyna,

MikołajBudissen,ZygmuntzPyzdr,MaciejzŁabiszyna,JanD¡brówka,Maciej

zS¡spowa,TomaszzeStrzempina);

9)powstanieirozwójwa»nejszkołybada«naukowychwzakresienauk

±cisłych,zwł.matematyki,ﬁzyki,astronomiiigeograﬁi(HenrykCzech,Andrzej

zKokorzyna,WawrzynieczRaciborza,BenedyktHesse,AndrzejGrzymała,

WojciechzOpatowa,Piotrzewanowa,MarcinKrólzórawicy,S¦dziwój

zCzechla,StanisławzZawady,MarcinBylicazOlkusza,WojciechzBrudzewa,

JakubzGostynina,JanzGłogowa,JanzeStobnicy,MikołajKopernik);

10)kształtowaniesi¦pocz¡tkówhumanizmuzwi¡zanegozpowstaniem

polskiejszkołyhistoryczno-ﬁlologicznej(JanD¡brówka,JanzLudziska,Grze-

gorzzSanoka,FilipKallimachBuonaccorsi,JanDługosz,JanOstroróg,Grzegorz

zeStawiszyna).

Odpoł.XVIw.AKzacz¦łastopniowotraci¢dawneznaczenie.Stoj¡cnieco

nauboczupr¡dówhumanistycznychireformacyjnych,pozostaładoXVIIIw.,

mimopodejmowanychreform,uczelni¡do±¢zapó¹nion¡wnaukowymrozwo-

ju.Gruntown¡zmian¦jejstruktury,azarazemzmian¦programunauczania

dokonan¡wduchuo±wiecenia,przyniosłyAKreformyHugonaKołł¡tajaprze-

prowadzonewlatach1777–1786wramachpracKomisjiEdukacjiNarodowej.

Wtymczasieuczelniaprzyj¦łanazw¦SzkołyGłównejKoronnej,atak»ej¦zyk

pol.jakowykładowywmiejscełaciny.Wlatach1782–1786Kołł¡tajsprawował

funkcj¦rektoraSzkoły.Czołowymijejprofesoramibyli:AndrzejBadurski,Jan

Ja±kiewicz,Janniadecki,RafałJózefCzerwiakowski.Poutracieniepodległo±ci

Polskiizaj¦ciuKrakowaprzezAustriaków,uczelni¦zmieniononaaustriacki

UniwersytetKrakowskizłac.j¦zykiemwykładowym.

Pełnejgermanizacjiuczelnizapobiegłowł¡czenieKrakowaw1809do

Ksi¦stwaWarszawskiego,anast¦pnieutworzenieRzeczpospolitejKrakowskiej

(1815–1846).WtymczasieAKodzyskałaautonomi¦ipolskicharakter.W1809

poddanazostałareorganizacjidokonanejpodkierunkiemKołł¡taja,cz¦±ciowo

opartejnawzorachKomisjiEdukacjiNarodowej.Kultywowaławzwi¡zkuztym

tradycjeo±wieceniowe.WokółAkademiiizwi¡zanegozni¡Tow.Naukowego

Krakowskiego(powstałegow1815)rozwin¡łsi¦»ywyruchnaukowy.Utrzyma-

nawistnieniunamocytraktatuwiede«skiegoz1815(główniedzi¦kizabiegom

ksi¦ciaAdamaJerzegoCzartoryskiego)Akademia,działaj¡cjakoautonomiczna

uczelniapolskawRzeczpospolitejKrakowskiej,miałazapewni¢dost¦pdostu-

diówmłodzie»yzewszystkichzaborówiposługiwa¢si¦odt¡d,jakooﬁcjaln¡

nazw¡:UniwersytetJagiello«ski.

DojegowybitnychwykładowcówzpołowyXIXw.nale»elim.in.:

J.S.Bandtkie,A.Z.Helcel,F.Sawiczewski,L.Zejszner,J.Majer,J.Markow-

ski,J.E.Jankowski.Poddanywlatach1847–1848,anast¦pniew1854ponownej

germanizacji,w1870(pouzyskaniuw1867przezGalicj¦autonomii)UJzostał

zrepolonizowany,tymrazemostatecznie.Współpracuj¡czpowstał¡wlatach

1871–1873Akademi¡Umiej¦tno±ci,UJstałsi¦głównymwówczas(obokUni-

AkademiaKrakowska

wersytetuLwowskiego)o±rodkiemnaukiikulturypolskiejozasi¦guogólno-

narodowym.

DowybitnychwykładowcówUJdrugiejpoł.XIXinapocz¡tkuXXw.

nale»elim.in.:L.Birkenmajer,M.Bobrzy«ski,N.Cybulski,J.Dietl,K.Estreicher,

J.Fijałek,E.Godlewski,W.Kalinka,J.Ło±,W.Łuszczkiewicz,L.P.Marchlewski,

J.Mikulicz-Radecki,K.Morawski,K.Olszewski,M.Raciborski,J.Rostaﬁ«ski,

J.Rozwadowski,L.Rydygier,S.Smolka,M.Smoluchowski,S.Tarnowski,

L.Teichmann,B.Ulanowski,Z.Wróblewski,F.Zoll.

PoodzyskaniuprzezPolsk¦niepodległo±ciw1918UJzasiliłznacz¡coswoj¡

kadr¡naukow¡nowopowstałepolskieuczelnie,tak»eKatolickiUniwersytetLu-

belski.Wokresiemi¦dzywojennymUJstałsi¦jednymznajwi¦kszycho±rodków

naukipolskiej.Miał5wydziałów(ﬁlozoﬁczny,teologiczny,prawny,lekarskioraz

studiumfarmaceutyczneirolnicze—od1927wyodr¦bnionewwydziałrolny).

DowybitniejszychprofesorówiuczonychUJwtymokresienale»eli:T.Banacho-

wicz,H.Barycz,A.Birkenmajer,I.Chrzanowski,J.D¡browski,K.Dziewo«ski,

M.Heitzman,R.Ingarden,W.L.Jaworski,S.iT.Estreichowie,A.Krzy»anowski,

W.Konopczy«ski,S.Kot,S.Kutrzeba,T.Lehr-Spławi«ski,K.Michalski,K.Mo-

szy«ski,W.Natanson,K.Nitsch,J.Nowak,S.Pigo«,M.Siedlecki,T.Sinko,

W.Szafer,J.leszy«ski,W.Taszycki,R.Taubenschlag,A.Vetulani,S.W¦dkie-

wicz,W.Wolter,S.Zaremba,F.Zoll(młodszy)iinni.

Wczasieokupacjiniemieckiej(1939–1945)UJzamkni¦to.Władzeokupacyj-

newlistopadzie1939aresztowały183jegoprofesorówiwykładowcówiosa-

dziływoboziekoncentracyjnymwSachsenhausen,gdziewieluznichutraciło

»ycie.Poczynaj¡cod1942UJrozpocz¡łtajnenauczanie.Podkoniecokupacji

studiowałowtensposóbnakilkuwydziałachok.900studentów(m.in.Karol

Wojtyła,pó¹niejszypapie»JanPawełII)inauczałook.140wykładowców.

Pozako«czeniuIIwojny±wiatowejw1945r.UJwznowiłswoj¡działalno±¢.

Uległprzytymreorganizacjinawzórwy»szychuczelnisowieckich.W1950

odł¡czonoodniegom.in.wydziałmedyczny,tworz¡cnajegobaziekrakowsk¡

Akademi¦Medyczn¡.ZjednoczenieAkademiiMedycznejzmacierzystymuni-

wersytetemnast¡piłodopierow1993.W1954zlikwidowanopowołanydo»ycia

w1397wydziałteologiczny.PrzetrwałonjakosamodzielnyPapieskiWydział

Teologicznydodnia8XII1981,kiedyzostałprzekształconywtrójwydziałow¡

Papiesk¡Akademi¦Teologiczn¡wKrakowie.

Bibliograﬁa: H.Barycz, AlmaMaterJagiellonica ,Kr1958,30–38; DziejeUJ ,I–II,Kr1964–

–1965;A.Vetulani, Pocz¡tkinajstarszychwszechnic±rodkowoeuropejskich ,Wr1971,68–103,125–163;

Historianaukipolskiej ,VI,Wr1974(biograﬁe);M.Rechowicz, Pozało»eniuWydziałuTeologicznego

wKrakowie(wiekXV) ,w: DziejeteologiikatolickiejwPolsce ,Lb1974,I95–144;J.Wojnowski, UJ ,

w: Literaturapolska ,Wwa1985,II522–524;J.Doma«ski, WiekiXIII–XV ,w: Zarysdziejówﬁlozoﬁi

polskiej ,I1,Wwa1989,7–210;S.Wielgus, redniowiecznałaci«skoj¦zycznabiblistykapolska ,Lb

1992;ten»e, Zbada«nad±redniowieczem ,Lb1995,51–116;ten»e, Polska±redniowiecznadoktryna

„iusgentium” ,Lb1996;M.Markowski, DziejeWydziałuTeologiiUniwersytetuKrakowskiegowlatach

1397–1525 ,Kr1996; WydziałTeologicznywKrakowie.Ksi¦gaJubileuszowa ,Kr1997.

StanisławWielgus

AkademiaKrakowska

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: