Ks. JAN GÓRSKI

RELIGIE

(skrypt dla studentów)

Kraków 1997

© Copyright Jan Górski

Redakcja, skład komputerowy i korekta: Halina Janik

Wyd. I

(do użytku wewnętrznego)

Autor wyraża serdeczne podziękowanie za pomoc w redakcji

skryptu oraz ofiarodawcom i Wydawnictwu Naukowemu

Papieskiej Akademii Teologicznej w Krakowie.

ISBN 83 - 85245 - 76 - 6

SPIS TREŚCI

WSTĘP............................................................................................4

RELIGIA........................................................................................5

JAKIE RELIGIE?...........................................................................7

KOŚCIÓŁ A INNE RELIGIE....................................................…10

JUDAIZM......................................................................................14

ISLAM...........................................................................................19

HINDUIZM...................................................................................24

BUDDYZM...................................................................................30

SHTNTOIZM.......................................................................36

RELIGIE CHIN............................................................................40

RELIGIE PLEMIENNE...............................................................45

NOWE RELIGIE..........................................................................48

NEW AGĘ.....................................................................................53

ZBAWIENIE POZA KOŚCIOŁEM

W DOKUMENTACH SOBORU WATYKAŃSKIEGO II..57

DIALOG A MISJE......................................................................…66

WYBÓR TEKSTÓW

SOBORU WATYKAŃSKIEGO II O RELIGIACH...........69

WYBRANA LITERATURA RELIGIOZNAWCZA.................….72

WYKAZ SKRÓTÓW...................................................................…76

WSTĘP

Oddając do rąk czytelników, zwłaszcza studentów, skrypt do­tyczący religii jestem świadom istnienia wielu pozycji dotyczących tego zagadnienia. Temat religii cieszy się coraz większym zainte­resowaniem nie tylko studentów teologii. Świadczy o tym przyjęcie z jakim spotkała się seria artykułów drukowana na łamach czasopisma Oaza.

Zauważyłem jednak, że potrzeba nie raz pewnego klucza do odpowiedniego korzystania z obszernej literatury. Taką rolę mógłby spełniać ten skrypt. Powstał głównie w oparciu o wykłady z religiologii, jakie prowadzę od 1989 roku w Katowicach: w Wyższym Śląskim Seminarium Duchownym oraz w filii Kato­lickiego Uniwersytetu Lubelskiego.

Chciałbym, aby służył nie tylko studentom, ale i wszystkim, którzy w Tertio Millennio Adveniente chcą świadomie uczestniczyć w żmudnym, a zarazem koniecznym procesie dialo­gu. Niech wprowadzeniem będą słowa św. Augustyna: „Nade wszystko zachęcamy was, bracia, do miłości nie tylko względem siebie nawzajem, ale także wobec tych, którzy pozostają na ze­wnątrz, czy to pogan nie uznających jeszcze Chrystusa, czy to odłączonych od nas (...). Chcą czy nie chcą, są naszymi braćmi" (Komentarz do Psalmów, Liturgia godzin, t. III, 380-381).

Autor

Wakacje letnie 1997

RELIGIA

Rozpoczynając cykl poświęcony religiom należy najpierw za­stanowić się nad pytaniem: czym właściwie jest religia?

Samo słowo „religia" pochodzi od łacińskiego terminu „religio, -ere" - oznaczającego: sumienność, dbałość, doskonałość odnośnie zobowiązań moralnych i w tym sensie może oznaczać wiarę, pobożność. Najprostsza definicja teologiczna oznacza więź człowieka z Bogiem.

Religia występuje w każdej kulturze i cywilizacji, jest nieodłącznie związana z losami człowieka. Jest cudownym Darem Bożym, możliwym do odkrycia ludzkim wysiłkiem. Przypomina o tym św. Paweł: „To bowiem, co o Bogu można poznać, jawne jest wśród nich, gdyż Bóg im to ujawnił. Albowiem od stworzenia świata niewidzialne Jego przymioty — wiekuista Jego potęga oraz bóstwo - stają się widzialne dla umysłu przez Jego dzieła, tak że nie mogą się wymówić od winy" (Rz l, 19-20). Również Katechizm Kościoła Katolickiego ujmuje tę myśl następująco: „Pragnienie Boga jest wpisane w serce człowieka, ponieważ został on stworzo­ny przez Boga i dla Boga" (KKK 27).

Prócz tego, że religia jest darem Boga, jest także wysiłkiem. Ze strony człowieka. Jest tym, co określa więź człowieka z Bogiem. To nie tylko uznanie Boga za swego Stwórcę, ale uznanie swojej zależności od Boga, to ujmując głębiej: wiara w Boga. Dlatego człowiek modli się do Boga, składa ofiary i podporządkowuje się Jego woli. Jest to wyraz wiary człowieka, a zarazem zewnętrzny wyraz religii. Należy zauważyć, że w relacji człowieka z Bogiem istnieją jakby dwa nurty: od Boga do człowieka oraz od człowieka do Boga. Nurt pierwszy określamy jako religie objawione, nato­miast drugi jako religie naturalne.

Problem ścisłego podziału komplikuje się jednak kiedy sta­wiamy sobie pytanie: czy religie są jedynie ludzkim wysiłkiem? Sobór Watykański II z szacunkiem odnosi się do innych religii, które chociaż różnią się od naszych przekonań, to „nierzadko jed­nak odbijają promień owej Prawdy, która oświeca wszystkich lu­dzi" (DRN 2).

Jeszcze pytanie o liczbę religii w świecie. Jest ich wiele, wielkich, tradycyjnych religii, które będą omawiane na stronach, istnieje cała gama tzw. nowych religii lub no-ruchów religijnych. Ich liczbę ocenia się na około 6000. Dlaczego tak wiele religii? Pytanie to zostało postawione Papieżowi (por. Jan Paweł II, Przekroczyć próg nadziei, s.73nn). Wszystkie religie są nieraz jakąś dramatyczną próbą poszukiwania sensu życia, dania odpowiedzi na najbardziej podsta-pytania dotyczące ludzkiej egzystencji.

Literatura:

Jupre, Inny wymiar, Kraków 1991. M. Rusecki, Istota i geneza religii, Warszawa 1989. J. Waardenburg, Religie i religia, Warszawa 1991. J

JAKIE RELIGIE?

Będąc wyznawcą danej religii (katolickiej) zauważam wielość religii. Stąd często pytanie o to co nas łączy, a co dzieli z wyznawcami innych religii. W czym nasza religia różni się od innych?

Zastanawiając się nad problemem religii należy dokonać pewnej systematyzacji. Jest to między innymi zadanie religiologii i teologii religii. Podejmując się takiej próby zdajemy sobie sprawę z wielu trudności. Pierwszy podział, jaki się nasuwa, to chrześci­jaństwo i inne religie. W ramach samego chrześcijaństwa istnieje kolejny podział: na religię katolicką i inne religie oraz wyznania chrześcijańskie. Te ostatnie z kolei, na religie wyrosłe z tradycji Wschodu (por. Schizma Wschodnia - 1054 r.) i na religie oraz wy­znania wywodzące się z Reformacji (1517 r.). Podział chrześcijań­stwa jest szczególnie bolesny: sprzeciwia się bowiem woli samego Pana Jezusa, który przed męką gorąco modlił się o jedność swoich uczniów (J 17, 1-23) oraz "jest zgorszeniem dla świata, a przy tym szkodzi najświętszej sprawie przepowiadania Ewangelii wszel­kiemu stworzeniu" (DE 1).

Spójrzmy teraz na religie pozachrześcijańskie. Religioznaw­stwo wyróżnia tu umownie religie Wschodu i religie Zachodu. Religie Wschodu, nazywane inaczej stycznymi, to: Hinduizm, Buddyzm, Taoizm, religie plemienne

częściowo i religie starożytności. Religie Zachodu, nazywane inaczej teocentrycznymi lub profetycznymi, to: judaizm islam, będące równocześnie religiami m monoteistycznymi .

Spróbujmy więc w najogólniejszym zarysie ukazać różnice między dwoma grupami religii, przyjmując jako kryterium pewne istotne zagadnienia. Pierwszym zagadnieniem jest punkt wyjścia, Dla religii Wschodu tym punktem wyjścia jest człowiek. To "ja" poszukuję Boga, to ,ja" dokonuję wysiłku, aby zjednoczyć się z Bogiem. Akcent spoczywa na człowieku, na Ja". W religiach Za-chodu Bóg pierwszy wychodzi do człowieka, inicjatywa należy do Boga. W związku z tym powstaje drugi element, a mianowicie idea Boga. W religiach Wschodu Bóg jest tylko jakąś ideą nawet,

7

jeżeli następuje personifikacja, to nie ma jasno sprecyzowanej nauki o Bogu. W religiach Zachodu Bóg jest Osobą (Jahwe, Al­lach). Jest równocześnie transcendentny i bliski człowiekowi.

Kolejnym elementem jest stosunek do prawdy . W religiach Wschodu jest to stosunek synkretyczny, indywidualny. Dominuje relatywizm - istnieje bowiem jedna prawda niedostępna człowie­kowi. Wszystkie prawdy, a także religia są słabym odbiciem tej prawdy. W religiach Zachodu bardzo ważne jest sformułowanie zasad wiary. Możemy mówić o ortodoksji czyli nauczaniem zgod­nym z zasadami wiary objawionymi.

Jeszcze innym elementem jest koncepcja człowieka. Sam ob­raz człowieka jest odmienny. Religie Wschodu w ślad za bezoso­bową wizją Boga, ujmują człowieka jako ducha. Ciało stanowi jedynie „okrycie", które zrzuca jak ubranie. W tym spojrzeniu brak jest więzi między duszą i ciałem.

Inna jest również koncepcja świata. W religiach kosmocen-trycznych świat wyemanował od Boga, w sposób cykliczny rodzi się, dojrzewa i obumiera. Jest w stanie stałego pogarszania się. Stąd częsta negacja świata. W religiach teocentrycznych świat wyszedł z nicości, został stworzony przez Boga, ma koniec, ale osiąga doskonałość. U wyznawców zaś istnieje wiara w budowę lepszego świata.

Wreszcie bardzo ważny problem pośrednika. W religiach Wschodu każdy założyciel religii jest „mędrcem": Budda, Konfu­cjusz. Sami doświadczyli tego, co głoszą. Liczy się przede wszyst­kim osobiste doświadczenie nauczyciela. W religiach Zachodu istnieje instytucja proroka. Prorocy (Starotestamentalni, Maho­met) przekazują orędzie nie własne, ale Boga.

Jak widzimy z tej pobieżnej analizy istnieją wielkie różnice między religiami teocentrycznymi a kosmocentrycznymi. Różnica taka istnieje między obydwoma religiami a chrześcijaństwem.

Chrześcijaństwo jest religią zupełnie nową. Nie możemy jej zaklasyfikować ani do jednej, ani do drugiej grupy religii. Chrze­ścijaństwo transcenduje obydwie grupy.

Jezus Chrystus jest największą „nowością" chrześcijaństwa (św. Ireneusz). W naszej religii istnieje równowaga między rady­kalną transcendencją Boga a radykalną immanencją właśnie przez Tajemnicę Wcielenia. Jan Paweł II tak pisze: „Chrystus dla wszystkich tych ludów przyszedł na świat, wszystkich ich odkupił i z pewnością dysponuje swymi drogami, by dotrzeć do każdego z

nich na obecnym eschatologicznym etapie dziejów zbawienia" (Przekroczyć próg nadziei, s. 76).

Chrześcijaństwo opiera się na objawieniu historycznym. Mi­sterium objawiające utożsamia się z Objawianym. Ten, Który się objawia, Jest tym, Który jest objawiany. Osoba Jezusa Chrystusa jest teścia naszej wiary. Jest największym darem Boga dla nas ludzi. Przypomina o tym św. Jan: „Tak bowiem Bóg umiłował świat, że Syna swego Jednorodzonego dał, aby każdy, kto w Niego wierzy, nie zginął, ale miał życie wieczne" (J 3, 16). Objawienie chrześcijańskie jest nie tylko odkryciem prawdy, ale posiada cha­rakter stwórczy. Człowiek, który je przyjmuje staje się kimś no­wym (Rz 8, 14-17).

W żadnej religii pozachrześcijańskiej nie istnieje Kościół — będący równocześnie wspólnotą i instytucją, Boski a zarazem ludzki. Kościół nie tylko przekazuje wiarę ale uświęca. Jest „sakramentem zbawienia" dla światam (por. KK 1). „Kościół jest ciałem Chrystusa - ciałem żywym i wszystko ożywiającym" (Jan Paweł II, Przekroczyć próg nadziei, s.72).

To Jezus Chrystus przyniósł nowe spojrzenie na człowieka. Mamy kochać każdego człowieka miłością Chrystusa. Nowe spoj-rzeniem na człowieka najbardziej widoczne jest w ustosunkowaniu się do kobiety. We wszystkich kulturach i religiach była faktycz­nie dyskryminowana. Prawdziwe wyzwolenie przyniósł jej Chry­stus.

Poznanie religii jest dzisiaj potrzebne, zwłaszcza w świetle chrześcijaństwa. Pozwala nam to nie tylko zrozumieć innych lu­dzi, ale także bardziej pokochać naszą - religię katolicką.

Literatura:

M. Malherbe, Religie ludzkości, Kraków 1997.

T. Węcławski, Wspólny świat religii, Kraków 1995.

KOŚCIÓŁ A INNE RELIGIE

Od dawna chrześcijanie stawiali sobie pytanie: czy człowiek nie będący wyznawcą Jezusa Chrystusa, który nie zna Ewangelii może być zbawiony? Dzisiaj jednak pytanie to bardziej jeszcze dotyczy stosunku Kościoła do innych religii: jak Kościół ocenia inne religie?

Już Ojcowie Kościoła dostrzegali pewne pozytywne elementy w innych religiach, a pisząc o tym mieli na uwadze przede wszystkim włączenie ich w chrześcijaństwo. Od Tertuliana i...