H. Markiewicz „Rzut oka na współczesną teorię badań literackich za granicą” (Próba syntezy)
Po wojnie:
- nastawienie na pojedynczy utwór literacki jako samowystarczalną i samoistną konstrukcję językową
- literatura traktowana jako zbiór dokonań artystycznych → istnieją ponadczasowo w żywej tradycji danego kraju, narodu
- poniechanie badań nad społecznymi i biograficznymi determinantami twórczości
- niechęć do kryteriów ideologicznych i mimetycznych w ocenie dzieła literackiego
Pierwszoplanowe role:
- clone-reading – uważne odczytanie
- kunst der interpretation – sztuka interpretacji
Kontekstualiści i interpretatorzy rozpatrują utwór literacki (głównie poetycki) jako autonomiczną strukturę językową → kontekstualiści → Rolowanie utworu z otoczka
Interpretatorzy → uzupełnianie analizy immanentnej użytkowaniem tekst.
↓
wielopłaszczyznowy ogląd dzieła literackiego
Obie szkoły:
- Zamknięty i samowystarczalny charakter dzieła literackiego
- Swoista wartość poznawcza dzieła literackiego
Murray Kieger:
„Dzieło literackie […] musi dążyć do stania się samowystarczalnym systemem symboli nacechowanych wewnętrzną zgodnością”
Szkoła interpretacji sferę sensu poetyckiego łączy z założeniami egzystencjalizmu.
KONTEKSTUALIZM:
dzieło literackie – wypowiedź symboliczna, treści rozpatrywane w kategorii mitu i archemitu
Szkoła genewska:
· Analogie do sztuki interpretacji
· Materiał badawczy
Całokształt pisarstwa twórcy
· Obiekt obserwacji: Materia, forma, dynamika świata poetyckiego
· Zabarwienie psychologizujące
· Krytyka świadomości
· Krytyka genetyczna
· Krytyka tematyczna
PRACE TEORETYCZNE
→ Nawiązanie do tradycji antyku
· Poetyka Arystotelesa (szkoła chicagowska) → mimesis
· Retoryka
Termin zasadniczy XX-wiecznych badań:
STRUKTURA
→ Układ od zewnątrz stanowiący samoistną całość, od wewnątrz – spoisty ZBIÓR
elementy są:
- zhierarchizowane
- uzależnione od siebie i całości układu
Klasyczny strukturalizm czechosłowacki
Mukařovsky, Vodička → ambicje zbudowania uniwersalnej wiedzy o literaturze
Jacobson, Samuel Levis → węższe ujęcie problemu
Semiotyka → porównawcza teoria różnych systemów znakowych rozpatrywanych w aspekcie strukturalnym i jakościowym
Szkoła tartuska → M. Bachtin – nachylenie w kierunku antropologii kulturowej, uwydatnienie modelującej funkcji literatury
Strukturalizm francuski → Cel – zbudowanie gramatyki dyskursu literackiego.
Zajmowali się segmentacją i składnią narracji zdarzeniowej.
→ Odniesienia genetyczne w badaniach:
1) Twórczość konfrontowana z nieświadomością indywidualną
2) Twórczość konfrontowana z archetypami nieświadomości zbiorowej
3) Twórczość konfrontowana z dziedziną mitów i obrzędów religijnych
MAUD BODKIN
→ teoria nieświadomości zbiorowej i jej archetypów
NORTHROP FRYE:
„Literatura […] jest w gruncie rzeczy ucywilizowana, rozrośniętą i rozwiniętą mitologią”
Socjologia literatury
→ Badania nad instytucjami i interakcjami zachodzącymi w obwodzie komunikacji literackiej, a więc w środowisku: twórców, pośredników, odbiorców literatury.
Przedmiotem badań są korelacje zachodzące między zróżnicowaniem synchronicznym i dynamiką diachroniczną w społeczeństwie i literaturze.
DĄŻENIA BADAŃ LITERACKICH
1) Uściślenie wiedzy o literaturze przez formalizację jej języka i zastosowanie technik empirycznych → import pojęć i terminów innych nauk. Terminy te ulegają metaforyzacji.
2) Wypowiedź teoretyczna o literaturze upodobnia się do literatury. → Stosuje przenośnię i grę słów
3) Niecierpliwy pośpiech w publikowaniu pomysłów teoret.
· Nie dość gruntowanie sprawdzone
· Skomplikowane
· Niekonsekwentne
TEORIA INTERPRETACJI
1) obiektywistyczna
2) subiektywistyczna – relatywizuje znaczenie tekstu
Strategie interpretacyjne –mnie są wykorzystane po lekturze, tylko nadają kształt tekstom
3) relacjonalne – znaczenie utworu jako rezultat dialogu, interakcji między twórcą a odbiorcą
TYPY INTERPRETACJI:
1) Rekonstrukcja wewnątrztekstowej intencji autorskiej (nieosiągalne)
2) Rekonstrukcje znaczenia tekstu w pierwotnej jego sytuacji komunikacyjnej
3) Interpretacja modernizująca w odmianie subiektywnej i obiektywnej
HANS-GEORG GADAMER
„Kto chce zrozumieć jakiś tekst, podejmuje zawsze pewien projekt. Antycypuje znaczenie całości, skoro tylko pojawi się pierwsze znaczenie w tekście. […] Czytamy tekst z pewnymi oczekiwaniami na określone znaczenie”
Tendencje subiektywne i relacjonalne
→ Reorientacja z dzieła na odbiór i odbiorcę. Pojawia się nowy składnik – czytelnik modelowy, wirtualny, pożadany, idealny.
PERSPEKTYWA PRAGMATYCZNA
Stosunki między wytworami literackimi, a ich użytkownikami, zarówno nadawczymi, jak i odbiorczymi.
Odmiany tego paradygmatu:
1) Zainteresowania teoretyczne kierują się na wpisanie w tekst instancje nadawcze i odbiorcze i relacje między nimi
2) Utwór literacki – akt mowy wyposażony w moc illokucyjną
3) Utwór literacki rozpatruje się na tle sytuacji komun., w której jest realizowany
4) Literatura – system swoistych działań komunikacyjnych
5) Literatura – ujmowana w kategoriach praktyki, produkcji
→tu: rozpowszechnianie, przetwarzanie dzieł literackich, role społeczne właściwe literaturze, techniki przekazu
6) Marlisiści: dialektyczna współzależność produkcji i konsumpcji
SPOŁECZNA HISTORIA LITERATURY
→ Literatura – system społeczny pozostający w związkach z innymi systemami
POSTSTRUKTURALIZM
→ Negacja strukturalizmu, z którego wyrósł
→ płynność poglądów
· Odrzuca tradycyjne, podstawowe kategorie zachodnioeuropejskich filozofii.
· Odwraca akceptowaną dotąd hierarchię wartości.
· Obala rozpowszechnione schematy myślowe
· TEKST → kategoria podstawowa w obrębie refleksji o literaturze
· DYSSEMINACJA → teksty dzięki swoistej organizacji językowej wytwarzają rozchwianych rozchwianych i nieciągłych tekstów
· Tekst (Barthes) → Zdolność wywoływania orgiastycznej przyjemności u czytelnika ≠ Intelektualna przyjemność (inne)
NOWA KRYTYKA
→ Poszukuje w utworze wieloznaczeniowości, ikony.
MISREADING
→ Słowo-klucz amerykańskiego postrukturalizmu.
Błądzenie, odchylenie każdego czytania.
KRYTYKA ANTYTETYCZNA (Herold Bloum)
→ Historie poezji porenesansowej tworzą „silni”, tzn. autentyczni poezji przez MISPRISION – kreatywne deformacje dzieł poprzedników, podjęte z lęku przed ich oddziaływaniem.
To połączenie:
Intertekstualność + missreading + psychoanaliza → decydująca rola osobowości twórcy
NOWY HISTORYZM
→ Powiązania literatury ze współczesnymi instytucjami.
KRYTYKA ETYCZNA
→ Filozoficzna, ideologiczna.
KRYTYKAGENETYCZNA
→ Francja
Rekonstruuje dzieje ukształtowania się tekstu literackiego, np. na podstawie brulionów.
BlackLotus