Konspekt lekcji języka polskiego

Temat: O pożytkach i niebezpieczeństwach stosowania synonimów.

Cele ogólne:
Uczeń:
rozumie pojęcie synonimu,
dostrzega zróżnicowanie znaczeniowe i stylistyczne wyrazów bliskoznacznych,
poprawnie stosuje synonimy.

Cele szczegółowe:
Uczeń:

zna definicję synonimu,
wie, w jakim słowniku szukać wyrazów bliskoznacznych,
zna budowę słownika wyrazów bliskoznacznych i sposób korzystania ze słownika,
rozpoznaje synonimy w tekście,
rozumie zróżnicowanie znaczeniowe i stylistyczne synonimów,
wyjaśnia funkcje wyrazów bliskoznacznych w wypowiedziach,
samodzielnie korzysta ze słownika wyrazów bliskoznacznych,
spośród synonimów wybiera wyraz najtrafniejszy i stosuje go we właściwym kontekście zdaniowym,
ocenia poprawność tekstów,
koryguje wypowiedzi zawierające niepotrzebne powtórzenia,
poprawia zdania z błędnie użytymi synonimami.

Metody:
poszukująca, ćwiczeniowa.

Formy pracy:
z całą klasą, zespołowa, indywidualna.

Środki dydaktyczne:
słowniki wyrazów bliskoznacznych, słowniki języka polskiego.

Czas: 45 min.
1. Przedstawienie tematu i celu lekcji. Rozdanie kart pracy.

2. Przypomnienie pojęcia synonimu oraz zasad korzystania ze słownika wyrazów bliskoznacznych.
Przypominamy, co to jest synonim, gdzie szukać synonimów, jak korzystać ze słownika wyrazów bliskoznacznych.

3. Obserwacja tekstu "Fajna recenzja" i jego poprawa (w razie potrzeby uczniowie korzystają ze słowników wyrazów bliskoznacznych).
Po głośnej lekturze tekstu uczniowie ustalają, co ich w nim razi (podkreślają niepotrzebne powtórzenia) i proponują korektę. Można polecić pracę w zespołach dwuosobowych.

"Fajna" recenzja
Ostatnio fajnie się bawiłem, ponieważ moja klasa była w kinie. Obejrzeliśmy fajny film - "Pana Tadeusza" w reżyserii Andrzeja Wajdy. Było bardzo fajnie. Najfajniejszy ze wszystkich aktorów był Bogusław Linda, który fajnie zagrał postać księdza Robaka. Podobał mi się również Daniel Olbrychski, który bardzo fajnie mówił wierszem. Bardzo podobała mi się także Alicja
Bachleda-Curuś, która fajnie zagrała Zosię. W ostatniej scenie filmu bardzo fajnie tańczyła poloneza i była bardzo fajnie ubrana.

4. Sformułowanie wniosków na temat pożytków płynących ze stosowania synonimów.
Po zaprezentowaniu przez kilku uczniów poprawionej recenzji stwierdzają oni, że dzięki zastosowaniu synonimów tekst zyskał na precyzji, trafności, bogactwie językowym i stał się poprawny - bez zbędnych powtórzeń.

5. Obserwacja tekstów pt. "Saga rodu Kowalskich..." oraz "Gorzkie wyznania ciotki Matyldy" w celu uświadomienia uczniom różnic znaczeniowych i stylistycznych synonimów oraz niebezpieczeństw, płynących z bezrefleksyjnego zastępowania danego słowa jego dowolnym synonimem.

Saga rodu Kowalskich, czyli od chłopskiej chaty do willi milionera
Pradziadek Jana Kowalskiego mieszkał na wsi w chacie krytej słomą.
Dziadek Jana wybudował sobie dom z cegły.
Rodzice Jana dostali dwupokojowe mieszkanie w bloku spółdzielczym.
Wygrawszy milion w totolotka, Jan przeniósł się do własnej wilii.

Gorzkie wyznanie ciotki Matyldy

Moja starsza siostra ma trzyletnie dziecko.
Jej mąż mówi o nim zawsze: "mój słodki dzidziuś".
Obawiam się jednak, że w istocie jest to rozwrzeszczany bachor.

Zadaniem uczniów jest znaleźć i podkreślić w danym tekście wyrazy bliskoznaczne oraz zastanowić się, czy w tych zdaniach mogłyby zostać użyte wymiennie. Następnie należy zbadać, czy synonimy nazywają dokładnie ten sam przedmiot, obiekt. Uczniowie dostrzegą, że chata, dom, mieszkanie i willa to zupełnie różne obiekty, natomiast dziecko, dzidziuś i bachor w wypowiedzi Matyldy to dokładnie ta sama osoba, ale nie przez wszystkich lubiana.

6. Zróżnicowanie synonimów (notatka)
Synonimy są zróżnicowane:
a) znaczeniowo, np. dom, willa, chata, mieszkanie;
b) stylistycznie (ze względu na zabarwienie uczuciowe), np. dzidziuś, dziecko, bachor.

7. Sformułowanie wniosków.
Uczniowie dostrzegą, że nie można w sposób dowolny zamiennie używać synonimów, bo przecież nie ma willi krytej słomą!

8. Ćwiczenia polegające na poprawianiu niewłaściwie użytych synonimów oraz dobieraniu wyrazu najtrafniejszego w danym kontekście. Pomocny będzie słownik języka polskiego.

Ćwiczenie
Przeczytaj uważnie poniższe zdania. Popraw błędnie użyte wyrazy.

Rumak jest zwierzęciem jednokopytnym.
Rycerz dosiadł ognistego konia.
Chłopską furę ciągnął z wysiłkiem wynędzniały rumak.
Chabeta należy do tzw. "koniowatych".
Dziewczynka z trudem dosiadła maleńkiego pegaza.
Peleton rycerzy pędził na koniach ku zwodzonemu mostowi.
Staruszek pogalopował w stronę telefonu, aby wezwać straż pożarną.
Mój kolega to prawdziwy smakosz, zjada pięć jajek na raz.
Na koniec postanowiliśmy złożyć wieniec pod tablicą pamiątkową. W tym celu każdy z nas beknął po 5 zł.
Laureatem biegów przełajowych w szkole został nasz kolega.

Ćwiczenie
(Na podstawie: J. Bąk, Słownictwo i frazeologia w ćwiczeniach. Łódź 1999, s. 26, oraz M. Nagajowa, Język polski. Odpowiednie dać rzeczy - słowo. Podręcznik do ćwiczeń w mówieniu i pisaniu dla klasy ósmej szkoły podstawowej. Warszawa 1989, s. 20).