7. Dewon.pdf

DEWON

(416-359,2 mln lat temu)

Dewon rozpoczyna młodszy paleozoik oraz sedymentacyjno-diastroficzny

cykl waryscyjski. Nazwa okresu dewońskiego pochodzi od nazwy hrabstwa Devon

w południowo-zachodniej Anglii (Kornwalia). Nazwa ta została wprowadzona do

literatury geologicznej w 1839 r. przez A. Sedgwicka i R.J. Murchisona.

System dewoński dzieli się na trzy oddziały i siedem pięter (tab. 7).

Tabela 7. Podział systemu dewońskiego

System/Okres

Oddział/Epoka

Piętro/Wiek

późny/górny

famen

tran

Dewon

środkowy

żywet

eitel

dolny/wczesny

ems

präg

lochkow

Nazwy pięter pochodzą od miejscowości w Ardenach, Reńskich Górach

Łupkowych i w rejonie Pragi (niecka Barrandienu), gdzie znajdują się klasyczne

profile osadów dewońskich.

ŚWIAT ORGANICZNY

W dewonie świat organiczny zmienił się w porównaniu ze starszym paleozoi-

kiem i nastąpiło dalsze różnicowanie się fauny i flory. Miejsce wygasłych

bezkręgowców zajmują nowe grupy bezkręgowców. Powstały też nowe grupy

zwierząt i roślin mające duże znaczenie jako skamieniałości przewodnie, a także

duże znaczenie skałotwórcze. Nastąpił rozkwit kręgowców morskich i lądowych

oraz roślin lądowych.

Wśród pierwotniaków, gdzie dominowały otwornice, pojawili się pierwsi

przedstawiciele o skorupkach wapiennych. Radiolarie mają niewielkie znaczenie

stratygraficzne, choć ich szkielety mają niekiedy znaczenie skałotwórcze.

Gąbki także nie odgrywają dużej roli, mimo że gąbki krzemionkowe

(Lithistida) osiągają szczyt rozwoju. Pojawiają się pierwsze gąbki wapienne,

które, podobnie jak gąbki krzemionkowe, żyły w płytkich morzach. Wśród

stromatoporoidów największe znaczenie, głównie skałotwórcze, mają Stromatopora

i Amphipora (ryc. 67).

Świat organiczny

Dewon

Ryc. 67. Stromatoporoidy dewonu

Bujnie rozwijają się jamochłony, które mają duże znaczenie skałotwórcze,

a wśród nich szczególnie stułbiopławy i koralowce kolonijne, zwłaszcza

w środkowym dewonie. Koralowce czteropromienne (ostatnio proponuje się nazywać

je koralowcami czterostrefowymi) są reprezentowane przez formy kolonijne,

Hexagonaria, Acantophyllum, i osobnicze, Calceola (ryc. 68). Liczne są też

denkowce ( Favosites, Alveolites).

Ryc. 68. Koralowce czteropromienne dewonu

Bardzo rozpowszechnione były także ramienionogi (ryc. 69). Szczególnie

liczne były spiryfery ( Euryspirifer, Cyrtospirifer, Atrypa ), a także terebratule,

0 masywnych skorupkach, które osiągnęły duże rozmiary ( Stringocephalus,

Bornhardtina).

Mięczaki mają zróżnicowane znaczenie. Małże ( Cardiola, Posidonia) są

często znajdowane, ale mają niewielkie znaczenie, podobnie jak ślimaki ( Bellerophon,

Murchisonia). Wiodącą role odgrywały głowonogi zarówno łodzikowate, jak

1 amonitowate, które w dewonie pojawiły się po raz pierwszy (ryc. 70). Amonitowate

mają duże znaczenie stratygraficzne, szczególnie w górnym dewonie. Najważniej-

szymi grupami amonitowatych były goniatyty i klymenie (ryc. 70), które są

Dewon

Euryspirifer paradoxus

Mediospirifer

mediotextus

Stringocephalus

burtini

Spinatrypa squamosa

Rye. 69. Ramienionogi dewonu

GŁOWONOGI

GONIATYTY

Boloceras

sagittarium

Anarcestes

plebeius

Manticoceras intumenscens

KLYMENIE

Soliclymenia

paradoxa

Kamptoclymenia

trivaricata

Parawocklumeria

paradoxa

Clymenia laevigata

TENTAKULITY

zlichovensis

strangulata

Rye. 70. Głowonogi i tentakulity dewonu

Świat organiczny

Nowakia

Guerichina

bardzo dobrymi skamieniałościami przewodnimi. Goniatyty ( Cheiloceras, Man-

ticoceras, Tornoceras, Prolobites ) osiągnęły szczyt rozwojowy w famenie, a wymarły

z końcem permu, dając początek ceratytom i amonitom właściwym. Kłymenie,

różniące się od goniatytów linią przegrodową, położeniem syfonu i charakterem

skręcenia muszli ( Gonioclymenia, Clymenia, Oxyclymenia), wymarły na przełomie

dewonu i karbonu. Ważne znaczenie stratygraficzne mają też tentakulity, np.

Styliolina, Nowakia (ryc. 70), które we wczesnym i środkowym dewonie osiągnęły

szczyt ewolucyjny i wymarły na przełomie franu i famenu.

Stawonogi reprezentowane przede wszystkim przez trylobity, są ważną grupą

zwierząt dewońskich (ryc. 71), jednak stopniowo zaczynają tracić znaczenie stra-

TRYLOBITY

Tretaspis grandis

Scutellum poliferum

Phacops

schlotheimi

Trimerocephalus

mostophthalmus

LILIOWCE

Ammonicrinus sulcatus

Cupressocrinus

crassus

Ryc. 71. Trylobity i liliowce dewonu

Dewon

tygraficzne ( Phacops, Scutellum, Tretaspis, Trimerocephalus). Ważną grupą

stawonogów były również małżoraczki ( Rhabdostichus, Limnestheria ), które

w dewonie osiągnęły szczyt rozwoju w paleozoiku oraz owady bezskrzydłe, które

wtedy pojawiły się po raz pierwszy.

Szkarłupnie reprezentowane są głównie przez liliowce, m.in. Cupressocrinus

(ryc. 71) i mają niekiedy znaczenie skałotwórcze. Inne gromady mają niewielkie

znaczenie.

We wczesnym dewonie wymarły graptolity właściwe (większość należała do

rodzaju Monograptus). Natomiast występują w skałach, choć rzadko, dendroidy,

które przetrwały do karbonu.

Bardzo rozpowszechnioną grupą, mającą wielkie znaczenie stratygraficzne,

zwłaszcza w facjach wapiennych, są konodonty, m.in. Palmatolepis, Scaphignathus

(ryc. 72).

Palmatolepis

perlobata perlobata

Scaphignathus

velifer

Ryc. 72. Konodonty dewońskie

W dewonie nastąpił znaczny postęp w ewolucji kręgowców. Wśród ryb (ryc.

73) powszechnie występują przedstawiciele bezszczękowców ( Pteraspis, Cephalaspis)

i ryb pancernych ( Asterolepis ), które przeżywają szczyt rozwoju. Wśród ryb

kostnoszkieletowych pojawiły się trzonopłetwe i dwudyszne, które początkowo

żyły w morzach, a później również w wodach słodkich. Niektóre z nich osiągały

wielkość kilku metrów. W dewonie środkowym pojawiły się także ryby

chrzęstnoszkieletowe.

Jednak największym wydarzeniem w rozwoju fauny dewońskiej było

niewątpliwie wyjście zwierząt na ląd (poprzedzone opanowaniem lądów przez rośliny)

i pojawienie się płazów, które po raz pierwszy odkryto w osadach górnego dewonu

Grenlandii. Są to Ichthyostega (ryc. 74) i Eopterum , należące do labiryntodontów.

Pojawienie się zwierząt lądowych, bezkręgowców i kręgowców, poprze-

dziło pojawienie się na lądzie mszaków, flory psylofitowej, Rhynia, Psilophyton,

Świat organiczny

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: