5. Ordowik.pdf

TEST

W poniższych zdaniach podkreśl właściwą odpowiedź:

1. Z osadów kambru zbudowane są: Łysogóry, Tatry, Karkonosze.

2. Holmia to trylobit przewodni dla kambru: dolnego, środkowego, górnego.

3. Wapienie wojcieszowskie występują: w Górach Świętokrzyskich, na Dolnym Śląsku,

w Sudetach.

4. Góry Pieprzowe leżą nad: Wisłą, Odrą, Wartą.

5. Duże złoża soli kamiennych wieku kambryjskiego znajdują się w: Polsce, Rosji,

Stanach Zjednoczonych.

6. Allonia to: trylobit, ramienionóg, gąbka.

7. Faza sandomierska wystąpiła na przełomie: dolnego i środkowego kambru, środkowego

i górnego kambru, kambru i ordowiku.

8. Okresem, w którym pojawiły się pierwsze zarośla na Ziemi był: sylur, dewon, karbon.

9. Zmetamorfizowane lawy i tuty w Sudetach to: chloryty, zieleńce, bentonity.

10. Największe znaczenie stratygraficzne w kambrze mają: amonity, trylobity, ramienionogi.

ORDOWIK

(488,3-443,7 mln lat temu)

Nazwa okresu pochodzi od nazwy celtyckiego plemienia Ordowików, które

zamieszkiwało dawniej Walię i Anglię i została wprowadzona do literatury

geologicznej przez angielskiego geologa Ch. Lapwortha w 1879 r., ale jako

samodzielny system ordowik został wydzielony dopiero w 1960 r. w Kopen-

hadze.

Ordowik dzieli się na trzy oddziały. W Europie od lat tradycyjnie był

dzielony na sześć pięter lub oddziałów (tab. 5). Ich nazwy pochodzą od nazw

geograficznych miejscowości na obszarze Walii, Anglii i Szkocji, gdzie znajdują

się ich stratotypy. Większość tych pięter obecnie przestaje być formalnymi

jednostkami stratygraficznymi.

ŚWIAT ORGANICZNY

Świat organiczny ordowiku jest kontynuacją ewolucji typów i gromad

kambryjskich (m.in. trylobitów i ramienionogów) oraz szybkiego różnicowania się

nowych grup, m.in. graptolitów i korali czteropromiennych.

Zwierzęta jednokomórkowe reprezentują otwornice aglutynujące ( Marsipella)

oraz radiolarie nie mające jednak większego znaczenia stratygraficznego. Zwierzęta

tkankowe są bardzo zróżnicowane i reprezentowane przez wiele osobników. Dość

często spotykane są gąbki, głównie o szkielecie krzemionkowym ( Astylospongia),

Ordowik

Tabela 5. Podział systemu ordowickiego

System/Okres Oddział/Epoka

Piętro/Wiek

Podział tradycyjny

hirnant

aszgil

górny/późny

karadok

ORDOWIK

darwill

landeil

środkowy

lanwirn

arenig

dolny/wczesny

tremadok

ale są to organizmy konserwatywne i przez to ich znaczenie stratygraficzne jest

niewielkie. Jamochłony rozwijają się intensywnie i mają znaczenie nie tylko

stratygraficzne, ale i skałotwórcze. Wśród korali czteropromiennych, które pojawiły

się w środkowym ordowiku, ważne są Streptelasma i Crenularia. Denkowce,

grupę o dyskusyjnym stanowisku systematycznym, reprezentują Halysites i Favosites

(ryc. 36).

Ramienionogi (ryc. 36), ulegają w ordowiku szybkim zmianom ewolucyjnym

a ich znaczenie stratygraficzne jest duże; niekiedy ich skamieniałości występują

w wielkich nagromadzeniach (np. piaskowce obolusowe). W dolnym ordowiku

liczne są ramienionogi bezzawiasowe ( Obolus, Thysanotos, Conotreta ), szczególnie

w facjach piaszczystych. W młodszych osadach częściej występują ramienionogi

zawiasowe (m.in. Orthis, Strophomena), o skorupkach zbudowanych z węglanu

wapnia.

Mięczaki (ryc. 37) występują powszechnie, ale ich znaczenie stratygraficzne

jest niewielkie. Małże reprezentują rodzaje długowieczne — Palaeoconcha,

Modiolaspis , ślimaki — Bellerophon i Sinuitina. Głowonogi są reprezentowane

przez łodzikowate — Orthoceras, Endoceras, Gonioceras , osiągające niekiedy

wielkość kilku metrów.

Wśród stawonogów ważne znaczenie jako skamieniałości przewodnie mają

ciągle trylobity (ryc. 38), które w ordowiku podlegały szybkiej ewolucji. Dla

dolnego ordowiku przewodnie są Asaphus, Ceratopyge, Niobe , dla środkowego

— Illaenus, Chasmops , a dla górnego — Trinucleus, Tretaspis, Dalmanitina.

Z innych stawonogów liczne są małżoraczki, m.in. Tetradenella o dużym znaczeniu

stratygraficznym.

Świat organiczny

ORDOWIK

środkowy

dolny/wczesny

DENKOWCE

Favosites

RAMIENIONOGI

Ryc. 36. Koralowce denkowe i ramienionogi ordowiku

Ordowik

Ryc. 38. Trylobity ordowiku

Szkarłupnie rozwijają się bujnie, ale ich znaczenie stratygraficzne jest

niewielkie. Znaczenie skałotwórcze mają liliowce ( Dendrocrinus ), wchodzące

niekiedy w skład wapieni krynoidowych.

Największe znaczenie stratygraficzne mają graptolity, należące do typu

półstrunowców. W ordowiku wyróżniono 15 poziomów graptolitowych, z których

wiele ma zasięg światowy. W dolnym ordowiku przeważają graptolity wielogałąz-

kowe, dendroidy ( Dictyonema, Bryograptus). W wyższej części okresu ilość

gałązek ulega stopniowej redukcji i znaczenia nabierają graptolity właściwe,

a wśród nich Phyllograptus, Dichograptus, Didymograptus, Diplograptus,

Climacograptus, Tetragraptus (ryc. 39).

Znaczenie przewodnie mają także konodonty (ryc. 40), zwierzęta o niezbyt

jasnej pozycji stratygraficznej, należące do strunowców (być może do kręgowców).

Pojawiają się przedstawiciele bezszczękowców, również należących do

strunowców.

Morskie glony mają niekiedy znaczenie skałotwórcze, budując wapienie

stromatolitowe.

Świat organiczny

Ryc. 39. Graptolity ordowiku

Plectodina

Oistodus

delicata

parallelus

Ryc. 40. Konodonty ordowiku

PALEOGEOGRAFIA I KLIMAT

Rozmieszczenie lądów i mórz w ordowiku nie uległo zasadniczym zmianom

w porównaniu z kambrem (ryc. 41), jednak kontynenty zmieniały stopniowo swe

pozycje geograficzne, przechodząc przez różne strefy klimatyczne. Baltika była

nadal oddzielona od Laurencji oceanem Iapetus. Gondwana przemieszczała się

stopniowo przez rejon bieguna południowego, czego efektem był intensywny rozwój

Ordowik

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: