67
Bezpieczeństwo narodowe i międzynarodowe państwa jest zjawiskiem złożonym, o nie w pełni określonej istocie. Decydują o tym więzi między wewnętrznymi oraz zewnętrznymi elementami systemu jego bezpieczeństwa. Sytuacja ta wynika z dynamiki zmian, jakie mają miejsce w rzeczywistości społecznej oraz powstawania nowych okoliczności, redefiniujących samo pojęcie bezpieczeństwa państwa. Pojęcie bezpieczeństwa w znaczeniu politologicznym, występujące w naukach społecznych, cechuje bowiem różnorodność i dowolność wykładni.[1] Współcześnie mamy do czynienia z nieustającym rozszerzaniem jego znaczenia, co sprawia że nie ma spójnej uzgodnionej definicji bezpieczeństwa w stosunkach międzynarodowych.[2] Nie mniej jednak, w literaturze przedmiotu możemy wyodrębnić trzy podejścia, na podstawie których podejmowane są próby zdefiniowania tego pojęcia. Są to: sposób odczuwania bezpieczeństwa, sposób rozumienia bezpieczeństwa, sposób określania bezpieczeństwa.[3] Dlatego też bezpieczeństwo może być: odczuwane przez jednostkę, grupę społeczną, społeczeństwo obiektywnie bądź subiektywnie; rozumiane w sposób negatywny lub pozytywny; odczuwane i rozumiane jako stan, proces lub oba te zjawiska razem.[4] W związku z tym bezpieczeństwo państwa jest zarówno stanem, jak i procesem który podlega stałej modyfikacji przez zmieniające się uwarunkowania środowiska wewnętrznego oraz zewnętrznego.
Współcześnie, bezpieczeństwo państwa oraz jego stan implikują trendy związane z rozwojem cywilizacji, nauki, techniki. Trendy te wpływają na kształt i charakter przyszłego bezpieczeństwa Rozwój nanotechnologii, biologii molekularnej, sztucznej inteligencji, inżynierii kwantowej zadecyduje przy tym o skali i rodzajach przekształceń, które nastąpią w wymiarze wewnętrznym oraz zewnętrznym. Konwergencja nanotechnologii, biologii molekularnej, sztucznej inteligencji, inżynierii kwantowej zadecyduje przy tym jakie narzędzia i metody umożliwią bezpieczne zapewnienie bytu oraz rozwoju państwa w XXI wieku, wyzwaniach, którym będzie musiało sprostać oraz zagrożeniach którym powinno być zdolne się przeciwstawić. Na tym tle rozwój nauk kognitywnych - dzięki kwantowej teorii materii, teorii życia uwzględniającej strukturę DNA, technice komputerowej – prawdopodobnie pozwoli na zastosowanie nowych mechanizmów i struktur obronnych, tak w społeczeństwie, państwie, jak i poza jego granicami.
Istota bezpieczeństwa państwa, pomimo ewolucji w czasie, oparta była przede wszystkim na czynniku militarnym, w którym potęga państwa przejawiała się w sile jego armii oraz armiach państw sojuszniczych. To podejście oraz rozumienie bezpieczeństwa, łączone coraz bardziej ze sferą polityki zagranicznej, dominowało prawie przez cały wiek XX. Właściwie od powstania sojuszy w postaci trójprzymierza i trójporozumienia, których korzenie sięgają ostatnich dekad XIX w, do zakończenia zimnej wojny, układ relacji międzynarodowych w Europie zdominowany był sojuszami polityczno-militarnymi. Określały one kształt i charakter kontynentu przez blisko siedemdziesiąt lat, do rozpadu Układu Warszawskiego oraz imperium Związku Radzieckiego. Taka sytuacja sprawiała, że wymiar wewnętrzny oraz zewnętrzny bezpieczeństwa państwa wypełniony był treściami związanymi przede wszystkim z obroną przed agresją zewnętrzną. Wynikało to z ówczesnych realiów politycznych, jak i przyjętych rozwiązań prawno – instytucjonalnych.
Istota i znaczenie bezpieczeństwa ewoluowało, choć w dobie bipolarnego podziału świata jego sposób definiowana był odmienny w przypadku państw Europy Wschodniej i Zachodniej. Stany Zjednoczone, Kanada, państwa zachodnioeuropejskie należące do Sojuszu Północnoatlantyckiego stworzyły taki system bezpieczeństwa, który postrzegany jako kategoria analityczna zapewniał im „[...] stan niezaangażowania, pewności, spokoju (...) wolności od szkodliwości wojen” w którym celem działania państw i rządów stało się „[...] zapewnienie wewnętrznych i zewnętrznych warunków sprzyjających rozwojowi kraju, jego życiowym interesom oraz ochronie przed istniejącymi i potencjalnymi zagrożeniami”.[5] Odmiennie rzecz wyglądała w przypadku krajów należących do Układu Warszawskiego. Mimo formalnego posiadania takiego samego statusu prawno-międzynarodowego, co kraje zachodnioeuropejskie, były one w praktyce przedmiotem stosowania doktryny „ograniczonej suwerenności”, zakładającej interwencję pozostałych państw bloku pod przywództwem Związku Radzieckiego, gdy zachodziła potrzeba przywrócenia kanonów „państwa socjalistycznego”.[6] Sprawiało to, że kraje te nie posiadały „gwarancji wolności od zagrożeń” w ramach własnego sojuszu, zatem nie można definiować ich bezpieczeństwa na sposób zachodnioeuropejski.[7]
Stopniowe odchodzenie od pojmowania bezpieczeństwa jedynie w aspekcie militarnym rozpoczęto na przełomie lat siedemdziesiątych i osiemdziesiątych XX wieku. Stwierdzono wówczas, że oznacza ono także ochronę, za pomocą różnorodnych środków, żywotnych interesów politycznych i gospodarczych, których utrata mogłaby zagrażać istnieniu państwa i jego podstawowym wartościom.[8] Wskazywano na rosnące współzależności, które sprawiają, że bezpieczeństwo posiada nie tylko militarny charakter. Koncepcja „wspólnego bezpieczeństwa”, wyrażona przez przewodniczącego Niezależnej Komisji Bezpieczeństwa i Rozbrojenia Olafa Palmego uznawała, iż wzrost bezpieczeństwa partnera jest zarazem wzrostem własnego bezpieczeństwa stanowiła w tym aspekcie istotny przełom.[9] Początek lat dziewięćdziesiątych przyniósł w tej mierze znaczny postęp. Nastąpiło wówczas znaczne poszerzenie przedmiotowego zakresu pojęcia „bezpieczeństwo”. Samo pojęcie zdefiniowano jako zespół uwarunkowań, w których państwa nie czują się zagrożone atakiem militarnym, presją polityczną lub gospodarczą, mając możliwość swobodnej realizacji własnego rozwoju i postępu.[10]
Dopiero na początku lat dziewięćdziesiątych XX wieku nastąpiło odejście od tradycyjnego, wąskiego postrzegania bezpieczeństwa państwa, na rzecz szerokiego podejścia obejmującego również inne, niż militarne zagadnienia. Wiązało się to ze stopniowym zanikaniem argumentu siły w stosunkach międzynarodowych jako podstawowego ich narzędzia oraz pojawieniem się innych, ekonomicznych, społecznych, politycznych oraz cywilizacyjnych instrumentów kształtujących środowisko bezpieczeństwa. Tę zmianę i powstałą w jej skutek nową jakość w post zimnowojennych stosunkach międzynarodowych definiuje przyjęta przez Karla Deutscha wspólnota bezpieczeństwa. Spełnia ona następujące warunki: występuje zbieżność preferowanych wartości, działają wspólne dla wszystkich instytucje (organizacje), występują między określonymi podmiotami więzi w różnych dziedzinach.[11] W związku z tym, współczesne bezpieczeństwo państwa przejawia się w tym, że wszyscy członkowie społeczności międzynarodowej posiadają poczucie bezpieczeństwa, a także warunki, mechanizmy, wzajemne stosunki, które im to bezpieczeństwo zapewniają.[12] W tym aspekcie, w celu określenia istoty współczesnego bezpieczeństwa międzynarodowego społeczeństw i państw, korzystnym wydaje się posłużenie podejściem opracowanym przez J. Kukułkę. Wyodrębnia ono trzy wymiary bezpieczeństwa: podmiotowy, oznaczający pewność istnienia i przetrwania; przedmiotowy, oznaczający pewność stanu posiadania, tożsamości, swobody działania; procesualny, oznaczający pewność funkcjonowania i rozwoju danego podmiotu pomimo zmienności w czasie subiektywnych i obiektywnych uwarunkowań bezpieczeństwa.[13]
Zasadnicze przesłanki nowego sposobu rozumienia bezpieczeństwa tkwią w postępujących procesów internacjonalizacji, instytucjonalizacji, oddziaływań i współzależności różnorodnych sfer życia. Wzrastająca ilość powiązań między państwami dotyczy wszystkich obszarów stosunków międzynarodowych oraz płaszczyzn szeroko rozumianego bezpieczeństwa. Tym samym, procesy internacjonalizacji, instytucjonalizacji, oddziaływań i współzależności międzynarodowych stwarzają nowe pozytywne możliwości dla pokoju i bezpieczeństwa państw, zwiększając stopień przejrzystości ich polityki, a przez to poziom wzajemnego zaufania. Skutki tych procesów nie są jednak jednoznaczne i składają się na nie:
- Wzrost wrażliwości i podatności państw na negatywne impulsy środowiska międzynarodowego. Można je mierzyć zdolnością adaptacji państwa do niekorzystnych zmian zachodzących w środowisku międzynarodowym.
- Ewolucja charakteru zagrożeń. W warunkach głębokiej współzależności zagrożenia militarne przestają być jedynymi. Obok nich pojawiają się zagrożenia polityczne, społeczne, ekonomiczne i inne.
- Ograniczenie stosowania siły militarnej i wzrost stabilności środowiska międzynarodowego. Im bardziej państwa i społeczeństwa są współzależne, w tym mniejszym stopniu są skłonne do rozwiązywania sporów za pomocą środków militarnych. Wpływa to na racjonalność stosowania siły militarnej jako metody rozwiązywania konfliktów.
- Poszerzenie przedmiotowego zakresu bezpieczeństwa. Pojęcie bezpieczeństwa zawiera coraz więcej treści i jest bogatsze w stosunku do poprzednio zdefiniowanych.
- Narastanie potrzeby kolektywnego działania. Logika współzależności sprawia, że państwa działają wspólnie na rzecz zapobiegania zagrożeniom. Współpraca ta z reguły wymaga rozwiązań instytucjonalnych, co dodatkowo stabilizuje środowisko międzynarodowe.
- Poszerzenie przestrzennego zakresu bezpieczeństwa. Niezależnie od priorytetu bezpieczeństwa narodowego, wzrasta znaczenie bezpieczeństwa międzynarodowego, co sprawia, że państwa w coraz szerszym zakresie dążą do wkomponowania własnego bezpieczeństwa w szersze struktury ładu międzynarodowego. [14]
Wymienione powyżej czynniki można pierwotne, a zarazem wtórne wobec politycznych, ekonomicznych, społeczno – kulturowych oraz militarnych źródeł zagrożeń dla bezpieczeństwa państwa w wymiarze wewnętrznym oraz zewnętrznym. W związku z tym, w stosunku do nich w dalszej części pracy rozpatrywane są poszczególne ich rodzaje oraz wpływ jaki wywierają na państwo i jego bezpieczeństwo. Wynika to z wzrastającej ilości powiązań między państwami, które dotyczą wszystkich obszarów stosunków międzynarodowych oraz płaszczyzn szeroko rozumianego bezpieczeństwa. Szczególnie w dziedzinie militarnej, gdzie w przypadku wielkich mocarstw współzależność charakteryzująca się: wielością kanałów powiązań między państwami i więzi trans narodowych między społeczeństwami, brakiem hierarchii między zjawiskami, spadkiem znaczenia siły militarnej w stosunkach między państwami warunkuje wzajemne bezpieczeństwo i istnienie.
Współzależności między państwami stwarzają nowe pozytywne możliwości dla pokoju i bezpieczeństwa, zwiększając stopień przejrzystości państw, a przez to poziom wzajemnego zaufania. Skutki tych współzależności nie są jednak jednoznaczne. Granice w wielu przypadkach przestały dzielić politycznie, lecz w ich miejsce pojawiły się bariery cywilizacyjno – kulturowe ograniczając swobodę przepływu idei, wzorów, stylów życia, spędzania wolnego czasu. Z jednej, zatem strony globalizacja postępuje niosąc z sobą elementy pozytywne, z drugiej zaś towarzyszą jej elementy negatywne. Wśród problemów globalnych można wymienić zagrożenia, które cechują się poważnymi zagrożeniami funkcjonowaniu społeczności międzynarodowej, posiadają ogólnoświatowy charakter. Są to zagrożenia związane z:
- globalną katastrofą ekologiczną;
- dysproporcjami rozwojowymi;
- deficytem zasobów surowcowo – energetycznych;
- niekontrolowany przyrost ludności;
- głodem i niedożywieniem;
- zadłużeniem państw prowadzącym do ich uzależnienia od wpływu podmiotów dążących do ich upadku;
- wielkimi chorobami epidemicznymi;
- nieodpowiednim zagospodarowaniem oceanów;
- nieodpowiednim zagospodarowaniem kosmosu.
Na ich tle najistotniejsze problemy stanowią kwestie społeczne związane między innymi z postępującym podziałem cywilizacyjnym między obszarami położonymi na północy i południu globu, skażeniem środowiska naturalnego oraz jego degradacją, migracją ludności, wzmacnianiem przestępczości zorganizowanej. Na tym tle, pojawiają się także kwestie związane ze zjawiskiem terroryzmu. Istota tych wszystkich zagadnień zasadniczo wynika z patologii współczesnego świata: nędzy, głodu, epidemii, bezrobocia, ignorancji. Wspomniane plagi rodzą, bowiem w milionach ludzi uczucie upokorzenia, niszczenia ich ludzkiej godności. Beznadziejność, brak poczucia bezpieczeństwa są fundamentem, na którym rodzi się frustracja, fanatyzm, terror.
Wymienione powyżej zagrożenia i problemy występują niemal we wszystkich obszarach. Państwach o niestabilnym układzie społeczno – politycznym, jak i w państwach o ustabilizowanym systemie. Wynika to między innymi z kondycji władzy, jej umiejętności zorganizowania ładu społecznego, zapewnienia bytu i rozwoju w określonych uwarunkowaniach politycznych, ekonomicznych, społecznych, w czasie i przestrzeni. Stąd znaczenie współpracy międzynarodowej, która może i powinna przezwyciężyć podziały. Zapobiec powstawaniu nowych i wyeliminować dotychczasowe, główne źródła i przyczyny możliwych, konfliktów, wojen, zagłady całych społeczności i obszarów. Wraz z rozpadem bipolarnego podziału świata, przeobrażeniami w stosunkach międzynarodowych, jego relatywna stabilność uległa zachwianiu. Gwałtowne przejście państw w ostatniej dekadzie dwudziestego wieku od geopolityki do geoekonomiki zakreśliło nowe ramy konfliktów społecznych, w tym m.in. terroryzmu międzynarodowego. W miejsce konfliktów rywalizujących ze sobą bloków, demokratycznego i komunistycznego, pojawiły się konflikty w szeroko rozumianej sferze ideologicznej, społecznej, cywilizacyjnej, uwarunkowane religią, pochodzeniem rasowym, przynależnością do określonej grupy społecznej, wysoko uprzemysłowionej Północy przeciw ustępującemu jej gospodarczo Południu. Wynikła stąd sytuacja sprawia, że na poprzednie, nie do końca wygasłe spory i zatargi zostały nałożone nowe, w których aktywnymi podmiotami polityki są organizacje: państwa – narody, zorganizowane grupy społeczne oraz indywidualne jednostki.
Współcześnie powszechnie przyjmowany jest wielowymiarowy charakter bezpieczeństwa w którym politolodzy stosują własne wykładnie. Gareth Evans rozróżnia następujące rodzaje bezpieczeństwa: militarne, ekonomiczne, polityczne, społeczne, zdrowotne, ekologiczne; Janusz Stefanowicz: militarne, gospodarcze, ekologiczne, polityczne, ideologiczne; Józef Kukułka: ideologiczne, polityczne wojskowe i ekonomiczne (w ramach bezpieczeństwa ekonomicznego rozróżnia: bezpieczeństwo energetyczno-surowcowe, żywnościowe, gospodarcze); Ryszard Zięba: militarne, ekonomiczne, kulturowe, ekologiczne.[15] Niezależnie od wyżej przytoczonych, w ramach niniejszej pracy opisane jest bezpieczeństwo państwa na tle poszczególnych zagrożeń. Są to zagrożenia: polityczne, gospodarcze, militarne, wewnętrzne, społeczne, ekologiczne, kulturowe, informacyjne, techniczne, naturalne, terrorystyczne, generowane przez zmiany polityczne, ekonomiczne, społeczno – kulturowe, a także militarne zachodzące w środowisku międzynarodowym na przełomie XX – XXI wieku.
Z powyższego wynika, iż zostało wymienionych jedenaście rodzajów zagrożeń dla bezpieczeństwa państwa. Wśród nich najczęściej wymienianymi są: bezpieczeństwo militarne, ekonomiczne, ekologiczne, polityczne. Rzadziej wymieniane jest bezpieczeństwo społeczne, kulturalne, czy techniczne. Występowanie bądź brak zagrożeń jest jednym z zasadniczych elementów bezpieczeństwa. Ich charakter jest zarówno obiektywny jak i subiektywny i dotyczy sfery świadomości. Obiektywny występuje wówczas, gdy zachodzą zjawiska bądź zdarzenia, które powodują stan niepewności oraz obaw człowieka, społeczeństw, państw, systemów bezpieczeństwa międzynarodowego. Subiektywny, gdy występuje postrzeganie zdarzeń i zjawisk jako niosących zagrożenia bądź niekorzystnych. Są to rzeczywiste zachowania innych państw lub procesy w nich zachodzące sprzeczne z interesami danego państwa bądź organizacji bezpieczeństwa międzynarodowego.[16] Na zjawisko bezpieczeństwa państwa w wymiarze wewnętrznym oraz zewnętrznym składają się zatem dwa elementy: brak obiektywnie istniejących zagrożeń oraz subiektywnych obaw, że takie zagrożenia mogą wystąpić. Wiąże się to z procesem ewolucji samej istoty bezpieczeństwa państwa oraz środowiska bezpieczeństwa, które wprowadza stały element niepewności.
Bezpieczeństwo państwa, określane wyzwaniami, zagrożeniami, szansami stanowi podstawową kategorię poznawczą, która pozwala zrozumieć motywy działań oraz działania podejmowane w imię wartości, potrzeb, interesów, celów narodu. Jest, zatem pojęciem odnoszącym się do rzeczywistości społecznej, warunków w niej występujących w czasie i przestrzeni. Na tym tle podstawowe znaczenie dla działań podejmowanych dla utrzymania, przywrócenia bądź ustanowienia bezpieczeństwa narodowego i międzynarodowego posiadają zagrożenia będące wraz z szansami oraz wyzwaniami podstawowym czynnikiem określającym jego kształt i charakter w wymiarze wewnętrznym oraz zewnętrznym. Zagrożenia, bowiem determinują sposoby działania państwa, określając kształt jego polityki w wymiarze lokalnym, regionalnym, subregionalnym, globalnym.
Zagrożenia polityczne dla bezpieczeństwa państwa przyjmują podwójną postać wynikającą z jego działalności w wymiarze wewnętrznym oraz zewnętrznym. W wymiarze wewnętrznym, zagrożenia dla bezpieczeństwa państwa generuje „[…] splot zdarzeń wewnętrznych lub w stosunkach międzynarodowych, w którym z dużym prawdopodobieństwem może nastąpić ograniczenie lub utrata warunków niezakłóconego bytu i rozwoju wewnętrznego bądź naruszenie lub utrata suwerenności państwa oraz jego partnerskiego traktowania w stosunkach międzynarodowych – w wyniku zastosowania przemocy politycznej, psychologicznej, ekonomicznej, militarnej itp.”[17] Oznacza to, że zagrożenie stanowią wszelkie działania mogące prowadzić do podważanie istniejącego ładu i porządku publicznego, konstytucyjnego i powszechnego. W wymiarze zewnętrznym, zagrożenie dla bezpieczeństwa państwa „[…] stanowi działanie lub ciąg wydarzeń, które 1. zagrażają drastycznie i w stosunkowo krótkim okresie jakości mieszkańców (…) państwa lub 2. niosą ze sobą istotne zagrożenie ograniczenia możliwości dokonywania wyborów politycznych przez rząd państwa lub prywatne instytucje pozarządowe (osoby prywatne, grupy, korporacje) w ramach danego państwa.”[18]
Rozpatrując kwestie zagrożeń politycznych państwa w wymiarze wewnętrznym ich źródeł można upatrywać w działaniach:
- ruchów społecznych, dążących do realizacji swych celów politycznych poprzez rezygnację z legalnych metod walki politycznej;[19]
- przestępczości zorganizowanej, której celem jest zabezpieczenie i umocnienie wpływów w społeczności, narodzie, państwie, bądź w danym regionie, politycznym i/lub ekonomicznym;[20]
- jednostek, odrzucających istniejącą rzeczywistość i upatrujących możliwości zmian politycznych w jednostkowych aktach terroru wymierzonych przeciw innym jednostkom, grupom społecznym i narodowościowym, państwu i/lub państwom.[21]
Rozpatrując kwestie zagrożeń politycznych państwa w wymiarze zewnętrznym ich źródeł można upatrywać:
- we wzroście wrażliwości i podatności państwa na negatywne impulsy środowiska międzynarodowego, co wynika z pogłębiających się procesów internacjonalizacji i współzależności w wymiarze globalnym oraz regionalnym;[22]
- w ewolucji charakteru zagrożeń politycznych, w których są one pochodną ekonomicznych, kulturowych, informacyjnych oraz innych;[23]
- w poszerzeniu potrzeb, interesów, celów innych państw oraz podmiotów pozarządowych, co może prowadzić do zagrożeń politycznych dla bytu i rozwoju państwa.[24]
Na tym tle można wymienić poszczególne rodzaje zagrożeń wewnętrznych oraz zewnętrznych dla politycznego bezpieczeństwa państwa. Będą to zagrożenia:
- ideologiczne, będące konsekwencją przyjęcia przez grupy społeczne bądź państwa określonych idei i wartości politycznych decydujących o postrzeganiu stosunków społecznych, systemu politycznego, ekonomicznego i prawnego w ramach istniejącej rzeczywistości w państwie;[25]
- religijne, wynikające z percepcji rzeczywistości społecznej przez grupy społeczne bądź państwa poprzez pryzmat wiary, a tym samym przyjęcia określonej postawy wyrażanej w aprobacie bądź negacji istniejącego stanu rzeczy;[26]
- separatystyczno – narodowościowe, będące pochodną dążeń społeczności lub jej części do uzyskania autonomii bądź przyłączenia do państwa, z którym się identyfikuje i jest związana emocjonalnie.[27]
Wymienione powyżej rodzaje zagrożeń politycznych dla bezpieczeństwa państwa w wymiarze wewnętrznym oraz zewnętrznym można jednocześnie identyfikować jako uwarunkowania rzeczywistości społecznej wynikającej z zaspakajania wartości, interesów, potrzeb, celów przez jednostki, grupy społeczne, naród.
Dokonując charakterystyki źródeł zagrożeń politycznych w wymiarze wewnętrznym dla bezpieczeństwa państwa należy podkreślić, iż wiążą się one z działaniami państwa ukierunkowanymi na ewolucję rzeczywistości społecznej lub ich brakiem. Tym samym, o zdolności państwa do przeciwstawienia się zagrożeniom politycznym przesądza jego polityka oraz strategia realizowana w wymiarze narodowym oraz międzynarodowym. W pierwszym z tych wymiarów działania te związane są z:
- kompleksowym podejściem w ramach działań politycznych, ekonomicznych, społecznych, kulturowych do rzeczywistości społecznej;
- jednoczesnym stabilizacją oraz zmianą rzeczywistości społecznej w oparciu o demokratyczne formy sprawowania rządów;
- upowszechnianiem wiedzy o wspólnych celach i zamiarach w odniesieniu do środowiska wewnętrznego oraz zewnętrznego;
- rozwojem programów edukacyjnych oraz innych wspierających proces przekształceń społecznych.
W drugim z tych wymiarów, działania te związane są z:
- narastającą globalizacją procesów komunikacji na różnych szczeblach życia politycznego, gospodarczego i socjalnego;
- powstaniem geopolitycznych makroregionów jako nowej, pośredniej platformy stosunków międzynarodowych;
- utrwalaniem kolektywnych bytów politycznych, posiadających cechy etnicznie lub religijnie;
- liczbowym i jakościowym rozwojem ogółu organizacji działających na arenie międzynarodowej.[28]
Dokonując charakterystyki ww. źródeł zagrożeń politycznych dla bezpieczeństwa państwa należy również wskazać na czynniki dokonujące przewartościowań w postrzeganiu rzeczywistości społecznej przez jednostki oraz grupy społeczne. Będą to czynniki:
- polityczne, odnoszące się do jednostek, jak i grup społecznych w wymiarze wewnętrznym oraz zewnętrznym w kontekście akceptacji lub jej braku dla istniejących rozwiązań ustrojowych, ideologii, systemu społecznego;
- historyczno – polityczne, uwarunkowane doświadczeniami historycznymi jednostek, grup społecznych w procesach historycznych i politycznych tak w czasie, jak i w przestrzeni;
- społeczno – ekonomiczne, związane z postrzeganiem przez jednostki, grupy społeczne rozwoju ekonomicznego oraz dostępu do dóbr i ich podziału;
- społeczno – kulturowe, związane z rozwojem społecznym i cywilizacyjnym jednostek, grup społecznych;
- psychologiczne (mentalne), wynikające z postrzegania zachodzących zmian społecznych przez jednostki lub grupy społeczne w wymiarze wewnętrznym oraz zewnętrznym.[29]
Rola tych czynników w kontekście zagrożeń politycznych dla bezpieczeństwa państwa jest niezwykle ważna. Determinują, bowiem sposób postrzegania rzeczywistości społecznej, a tym samym działania jednostek, grup społecznych, narodów w imię wartości, potrzeb, interesów, celów.
W tym miejscu należy podkreślić istotę zagrożeń politycznych dla bezpieczeństwa państwa związanych z procesami:
- przenoszenia ośrodków politycznych i ekonomicznych do nieustabilizowanych obszarów;
-...
olka.krawiec