JERZY KOJKOŁ
FILOZOFIA. ZARYS HISTORII
GDYNIA 2001
RECENZENCI
prof. dr hab. Władysław Pałubicki
prof. dr hab. Zbigniew Stachowski
Adiustacja i korekta
Beata Różańska
WSTĘP (A. Karpiński, J. Kojkoł)...................................................................
1. Co to jest filozofia.....................................................................................
2. Myślenie potoczne, naukowe i filozoficzne ......................................................
Rozdział I - FILOZOFIA STAROŻYTNEJ GRECJI I RZYMU (J. Kojkoł)........................
1. Presokratycy......................................................................................................
2. Sokrates........................................................................................................
3. Cynicy..............................................................................................................
4. Cyreneicy..........................................................................................................
5. Platon...............................................................................................................
6. Arystoteles.............................................................................................................
7. Stoicy...................................................................................................................
8. Epikur.................................................................................................................
9. Sceptycyzm...........................................................................................................
10. Plotyn..................................................................................................................
Rozdział II - FILOZOFIA WCZESNOCHRZEŚCIJAŃSKA I ŚREDNIOWIECZNA(A. Karpiński, J. Kojkoł)......................................................................
1. Patrystyka - filozofia wczesnochrześcijańska......................................................
2. Scholastyka.........................................................................................
Rozdział III - FILOZOFIA NOWOŻYTNA (A. Karpiński, J. Kojkoł).......................
1. Odrodzenie i systemy XVII wieku......................................................................
2. Systemy filozoficzne oświecenia......................................................................
Rozdział IV - FILOZIOFIA WSPÓŁCZESNA (A. Karpiński, J. Kojkoł)..................
1. Charakterystyka współczesnej filozofii...............................................................
2. Główni przedstawiciele filozofii współczesnej................................................
ZAKOŃCZENIE (J. Kojkoł).....................................................................................
SŁOWNIK POJĘĆ FILOZOFICZNYCH ( A. Karpiński)......................................
BIBLIOGRAFIA......................................................................................................
1. co to jest filozofia
1.1. Rozważania wstępne
Wszyscy w pewnym sensie filozofujemy (stąd filozofia nie jest dla nas niczym zasadniczo nowym). Zaczyna się ono od potocznego doświadczenia, gdy uzyskany dzięki niemu obraz otaczającej nas rzeczywistości traci znamiona oczywistości. Gdy zdziwienie i wątpienie, towarzyszące tej przemianie, podsuwają coraz nowe problemy ostatecznie nierozstrzygalne - w tym momencie pojawia się filozofia. Dąży ona do przedstawienia otaczającej nas rzeczywistości w sposób ogólny, w wyniku czego możemy podjąć próbę uświadomienia - przede wszystkim sobie samemu - przygniatającej potęgę naszej niewiedzy, skrywającej się za następującymi pytaniami:
1. Czym jest świat, jaka jest jego istota, jak jest zbudowany, czy istnieje wiecznie, czy został stworzony; czy świat funkcjonuje według określonych praw, czy też jest zespołem bezwładnie występujących zjawisk?
2. Czy świat jest poznawalny przez człowieka, czy nie; czy człowiek może kierować nim, a może to świat albo jakaś „czysta” lub „nieczysta” siła kieruje nami; czym jest człowiek: czy istotą z tego świata, a może nie, czy został stworzony, czy sam się wytworzył w wyniku własnego działania?
3. Jakie wartości należy cenić najbardziej w naszym życiu - własny aktywizm czy bierność i oczekiwanie na to, co samo się ziści albo inni zrobią za nas to, co nieodzowne?
1.2. Pochodzenie nazwy
Diogenes Laertios w Żywotach i poglądach słynnych filozofów (PWN,1984, s. 13) powiada, że „terminu <<filozofia>> pierwszy użył Pitagoras (ok. 580-500) i on też pierwszy sam siebie nazwał filozofem, a mianowicie w Sikionie w rozmowie z Leonem, władcą Sikionu czy też Fliuntu. Wtedy to [...] Pitagoras powiedział, że żaden człowiek nie jest mądry, mądry jest tylko bóg. Przeto filozofię nazywano mądrością (gr. sophia), a człowiekiem uprawiającym filozofię i już w niej wydoskonalonym - mędrcem (gr.sophos), natomiast filozofem tego, który mądrość miłuje (gr. phileo)”.
Cyceron relacjonował zaś, że Pitagoras miał razu pewnego wizytować władcę Fliuntu Leona. Gdy Leon zafascynowany wiedzą Pitagorasa zadał mu pytanie, na jakiej umiejętności się opiera, Pitagoras odpowiedział: „życie ludzkie [...] przypomina ów zjazd, który się odbywa z największą okazałością podczas wszystkich igrzysk Grecji. Albowiem podobnie jak jedni ubiegają się tam o sławę i zaszczytny wieniec, innych zaś sprowadza chęć zarobku i zysku na kupnie lub sprzedaży, a są też i tacy, i to chyba najszlachetniejsi, którzy nie szukają ani poklasku, ani zysku, lecz przybyli po to, żeby zobaczyć i pilnie się przypatrzeć co i w jaki sposób się tam odbywa, tak samo i my przyszliśmy do tego życia i świata jak gdyby z jakiegoś miasta na jakiś uroczysty zjazd, jedni by służyć sławie, inni pieniądzom, a rzadko zdarzają się i tacy, co za nic mają wszystko, gorliwie dociekając istoty rzeczy; tych nazywamy miłośnikami mądrości, to jest filozofami. I tak jak tam najbardziej szlachetnie jest tylko przyglądać się niczego dla siebie nie zyskując, podobnie i w życiu oglądanie i poznawanie istoty rzeczy znacznie przewyższa wszelkie inne zainteresowania”.
Słowo „filozofia” wywodzi się z języka greckiego i pochodzi od słów: phileo - lubię oraz sophia – mądrość; oznacza lubić, umiłować mądrość.
W języku polskim, w potocznym ujęciu filozofem nazywamy człowieka mądrego, nie przejmującego się losem, codziennymi drobiazgami, kłopotami; człowieka, który zawsze w trudnej sytuacji znajduje jakieś wyjście.
1.3. Przedmiot filozofii
Myślenie filozoficzne rozpoczyna się od myślenia potocznego. Pojawia się ono wtedy, gdy doświadczenie potoczne przestaje wystarczać dla realizacji życiowych celów. Według K. Jaspersa dzieje się tak przede wszystkim w „sytuacjach granicznych”, np. w obliczu śmierci, w cierpieniu, w walce.
Myślenie filozoficzne próbuje „przekroczyć” te zjawiska formułując odpowiedź na pytanie „dlaczego...?”. Tradycja zna kilka podstawowych bodźców skłaniających do zadawania pytań filozoficznych, są to m.in. dążenie do zbadania istoty rzeczy, zdziwienie i wątpienie. Platon zauważał, że filozofia to wiedza potrafiąca dotykać tego, co jest zawsze takie samo pod tym samym względem. Odsłania ona coś z istoty rzeczy, która zawsze istnieje, nie zwracając uwagi na liczne, poszczególne wypadki, jedynie uchodzące za rzeczywistość.
Arystoteles uważał, że „początkiem filozofowania jest zdziwienie”, że otaczająca nas rzeczywistość złożona jest ze zjawisk jakościowo różnych, że istnieje, ciągle się zmieniając itd. Według niego filozofia to przyjemność per se (sama w sobie, w czystej postaci); poszukiwanie prawdy; poznawanie istoty rzeczy; teoretyczna forma życia; jedny obok sławy i pieniędzy cel życia. To wiedza, która wie, w jakim celu każda rzecz jest wykonana.
Thomas Hobbes uważał filozofię za rodzaj poznania zdobytego poprawnym rozumowaniem, dotyczącym skutków czy zjawisk, opartym na rozumieniu ich przyczyn czy też sposobów ich powstawania oraz poznania sposobów powstania opartego na poznaniu skutków.
Dla Immanuela Kanta filozofia była ideą doskonałej mądrości, która ukazuje nam ostateczne cele ludzkiego rozumu. Należą do niej dwie rzeczy: dostateczny zasób wiadomości uzyskanych drogą rozumową, a także systematyczny związek wiadomości, czyli ich powiązanie w idei całości.
Ludwig Wittgenstein uważał, że celem filozofii jest logiczne rozjaśnienie myśli. Filozofia nie jest teorią, lecz pewną działalnością. Dzieło będące wynikiem tej nauki składa się zasadniczo z objaśnień. Wynikiem filozofii nie są więc tezy filozoficzne, lecz ich jasność. Filozofia winna rozjaśniać i ostro rozgraniczać myśli, które są mgliste i niewyraźne.
Dla celów dydaktycznych i potrzeb niniejszego podręcznika filozofią nazwiemy historycznie zmienną istotową całość poglądów człowieka na otaczającą go rzeczywistość; poglądów wyjaśniających istotę, strukturę i sposób istnienia owej rzeczywistości; możliwości jej poznania oraz przekształcania; poglądów dotyczących sensu bytowania jednostki ludzkiej, społeczeństwa, a także wartości, ku którym człowiek i społeczeństwo dążą.
Przedmiotem filozofii jest:
- rzeczywistość, w której ...
czes3