TADEUSZ WASILEWSKI HISTORIA BU�GARII WYDANIE DRUGIE POPRAWIONE I UZUPE�NIONE WROC�AW WARSZAWA KRAK�W GDA�SK � ��D� ZAK�AD NARODOWY IM. OSSOLI�SKICH WYDAWNICTWO 1988 Ok�adk�, obwolut� i wyklejke projektowa� JACEK SIKORSKI Redaktor Wydawnictwa EWA RACZKOWIAK Redaktor techniczny JAN DRAJCZYK Copyright hy Zak�ad Narodowy im. Ossoli�skich � Wydawnictwo. Wroc�aw 1988 Prinled in Poland ISBN 83-04-02466-7 OD AUTORA HISTORIA Bu�garii jest zarysem dziej�w ziemi i narodu bu�garskiego przeznaczonym dla tych wszystkich, kt�rzy interesuj� si� przesz�o�ci� bratniego narodu s�owia�skiego. Autor pragn�� przybli�y� dzieje Bu�garii czytelnikowi polskiemu i zwr�ci� uwag� na te momenty dziejowe, w kt�rych losy Bu�garii splata�y si� z dziejami Polski. Narody polski i bu�garski ��czy�a najpierw wsp�lna walka z najazdem tureckim, a nast�pnie w XIX w. o wyzwolenie narodowe, mimo �e emigracja polska w Turcji wyst�powa�a aktywnie, czasem nawet zbrojnie, przeciwko ruchom antytureckim. widz�c w Turcji rzecznika sprawy polskiej i sojusznika w walce z caratem. Celem autora by�o przekazanie czytelnikowi mo�liwie najpe�niejszego zasobu informacji o �yciu politycznym, spo�ecznym, gospodarczym i kulturalnym Bu�gar�w, gdy� uwa�a� on. �e tylko w ten spos�b mo�na uczyni� zrozumia�ymi dla odbiorcy polskiego dzieje narodu, kt�ry powsta� w wyniku stopienia si� w jedn� ca�o�� kilku element�w etnicznych: trackiego, roma�skiego, s�owia�skiego i protobu�garskiego, i rozwija� si� najpierw w kr�gu kultury bizanty�skiej, a w XIV w. znalaz� si� w obr�bie �wiata orientalnego przesi�kni�tego tradycjami starej kultury arabskiej. Nowo�ytne spo�ecze�stwo zacz�o rozwija� si� w Bu�garii w dobie odrodzenia bu�garskiego od schy�ku XVIII w., a pa�stwo bu�garskie powsta�o dopiero w 1878 r. W pracy tej autor przedstawi� dzieje ziem. na kt�rych rozwija�o si� pa�stwo i spo�ecze�stwo bu�garskie. Ta historyczna Bu�garia by�a znacznie wi�ksza od wsp�czesnej, obejmowa�a Zachodni� Tracj� i Macedoni� Egejsk�, ziemie nale��ce obecnie do Grecji, oraz Macedoni� Wardarsk�, kt�ra tworzy obecnie Ludow� Republik� Macedonii, wchodz�c� w sk�ad Jugos�awii. Odr�bny nar�d macedo�ski powsta� w niej dopiero w XX w. Historia Bu�garii dzieli si� na kilka epok. Autor wyr�ni� najpierw epok� staro�ytn� do przybycia S�owian na prze�omie VI i VII w. i utworzenia przez Protobu�gar�w pa�stwa bu�garskiego (680 r.). Nast�pne okresy dziej�w Bu�garii, doba pierwszego pa�stwa i p�niej, po prawie dwuwiekowej niewoli bizanty�skiej, drugiego pa�stwa bu�garskiego, przedstawione zosta�y szczeg�owo, gdy� w tym czasie ukszta�towa�a si� narodowo�� bu�garska, a pa�stwo i spo�ecze�stwo prze�y�y okres �wietnego rozwoju swej pot�gi politycznej i kultury. �wiadomo�� tej przesz�o�ci pozwoli�a narodowi bu�garskiemu przetrwa� okres prawie 500-letniej niewoli tureckiej (1396�1878). Ostatni okres tej niewoli, od schy�ku XVIII w., nazywamy epoka odrodzenia. Ziemie bu�garskie wkroczy�y w�wczas w dob� rozwoju kapitalistycznego, a patrioci bu�garscy podj�li walk� o j�zyk, o�wiat�, ko�ci� narodowy i w ko�cu o zrzucenie jarzma tureckiego. Lata 1878� 1944 by�y okresem rozwoju spo�ecze�stwa i pa�stwa kapitalistycznego, a zarazem nowych stosunk�w ekonomicznych i ruch�w spo�ecznych, kt�re walczy�y o utworzenie w Bu�garii ludowej republiki. Autor wyk�ad dziej�w Bu�garii doprowadzi� do dnia 9 IX 1944 r. � do powstania ludowego rz�du w Bu�garii i obalenia dyktatury faszystowskiej. Wykaz wa�niejszych wydarze� po tej dacie znajdzie czytelnik na ko�cu ksi��ki. Autor napotyka� powa�ne trudno�ci z oddaniem imion w�asnych i nazw miejscowych bu�garskich w j�zyku polskim. Nazwy te podawane s� zgodnie z zasadami wymowy polskiej: ma�a litera b z daszkiem u g�ry transkrybowana jest w�wczas przez y, a nie a z �ptaszkiem�. We wszystkich innych wypadkach ma�� liter� b z daszkiem transkrybujemy jako a z �ptaszkiem�. Liter� l cyrylica oddajemy przez polskie �. Przytaczaj�c �redniowieczne nazwy miejscowo�ci po�o�onych na po�udnie od Dunaju, pos�ugujemy si� ich nazw� greck� (bizanty�sk�) lub obok nazwy bu�garskiej podajemy jej grecki odpowiednik. Nazwy alba�skie, nowogrec-kie, macedo�skie, rumu�skie i tureckie podajemy zgodnie z ich pisowni� wsp�czesn� lub wed�ug obowi�zuj�cych zasad transkrypcji na alfabet �aci�ski zawartych w opracowanym przez Henryka Batowskiego S�owniku nazw miejscowej Europy �rodkowej i Wschodniej XIX i XX wieku (Warszawa 1964). Imiona w�asne os�b historycznych podajemy wed�ug ich brzmienia bu�garskiego. Jedynie niekt�re imiona prawos�awne i imiona os�b panuj�cych podajemy w brzmieniu polskim. I. ZIEMIE BU�GARSKIE PRZED OSIEDLENIEM SI� S�OWIAN PRADZIEJE BU�GARII CZ�OWIEK pojawi� si� na ziemiach dzisiejszej Bu�garii w ko�cowej dobie starszego paleolitu, zwanej �rodkowym paleolitem, w okresie mustierskim przypadaj�cym w Bu�garii na lata od lOOdnn do 40000 p.n.e. Klimat by� w�wczas w Bu�garii surowy, stepowo-iundrowy, ukszta�towany przez epok� zlodowacenia solawskiego (Riss). Masywy g�rskie Ri�a, Pirin i inne pokryte by�y lodowcami, �y� mamut i nosoro�ec, jaskiniowy nied�wied�, hiena jaskiniowa i jaskiniowy lew. Pierwotny cz�owiek zamieszkiwa� jaskinie i groty skalne w g�rach ba�ka�skich, g��wnie w masywie Starej P�aniny, u�ywa� prymitywnych narz�dzi krzemiennych i zajmowa� si� zbieractwem i �owiectwem. W epoce m�odszego paleolitu (miolitu), w latach 40000 do 12000, przebywali na ziemiach bu�garskich ludzie nale��cy do kultury ory-niackiej. Miejsce Neandertalczyka zaj�� w�wczas Homo sapiens fossilis, przodek p�niejszych ras ludzkich. �lady �ycia ludzkiego odkryto w tym okresie w jaskiniach Baczo Kiro, Peszcz, Dewetaszkata Peczera. Cz�owiek pos�ugiwa� si� ju� w�wczas wi�rami lub drapaczami przy wyrobie narz�dzi krzemiennych, osadza� je w drewnianej lub ko�cianej r�koje�ci, u�ywa� ju� narz�dzi ko�cianych, grot�w, oszczep�w. Lubi� nosi� naszyjniki z muszli lub z�b�w i ko�ci zwierz�cych. Pojawi�y si� pocz�tki sztuki pierwotnej oraz �lady wierze� kultowych i obrz�d�w pogrzebowych. Rze�by tzw. Wener miolitycznych �wiadcz� o kulcie kobiety-matki i tworzeniu si� spo�ecze�stw wsp�lnoty pierwotnej, w kt�rych podstaw� i jedyn� kom�rk� spo�eczn� by�y rody matriarchalne. R�wnocze�nie z kultur� oryniack� i nieco p�niej rozwija�a si� w Bu�garii kultura szelecka, znana z jaski� doliny Iskyru i Osynu � Samuilica II i �owecz. Odkryto dot�d w Bu�garii jedynie s�abe �lady �wiadcz�ce o przebywaniu na jej ziemiach w jaskiniach Morawica i Dewetaszkata w g�rnych poziomach cz�owieka �yj�cego w p�nej fazie m�odszego paleolitu, w okresie kultury �wschodniograweckiej". Cze�� materia��w z otwartego stanowiska Pobiti Kamni pod Warn� i stanowiska S�ynczewo mo�na odnie�� do okresu przej�ciowego mi�dzy paleolitem a neolitem, zwanego epok� mezolitu. W dobie tej klimat w Bu�garii zmieni� si� z surowego na umiarkowany, znika dawna stepowa flora i fauna, ust�puj�c miejsca florze i faunie zbli�onej do wsp�czesnej i dominuj�cej w strefach le�nych. Neolit, m�odsza epoka kamienna, przypada w Bu�garii na lata od 6000 do 2300 p.n.e. Wyr�niamy w tym d�ugim okresie s�abo znany wczesny neolit (6000 � 3500 p.n.e.) wyst�puj�cy na stanowisku w Kre-mikowcach, �rodkowy neolit (3500 � 2600 p.n.e.) i p�ny neolit (2600 � 2300 p.n.e.). Oko�o 2300 r. p.n.e. rozpocz�a si� w Bu�garii epoka eneolitu, charakteryzuj�ca si� jednoczesnym u�ywaniem starych narz�dzi kamiennych i nowych metalowych, wyrabianych z miedzi. Dzieje ziem bu�garskich od �rodkowego neolitu znane nam s� do�� dobrze dzi�ki pochodz�cym z tego okresu licznym stanowiskom archeologicznym, w�r�d kt�rych na czo�o wysuwaj� si� bogate znaleziska w tellach (wzg�rzach mieszkalnych), mi�dzy innymi w pobli�u wsi Karanowo w Nowozagorsku. Lud, kt�ry zamieszkiwa� wzg�rza mieszkalne, �y� na ziemiach bu�garskich od pocz�tku IV tysi�clecia p.n.e. do oko�o 2600 r. p.n.e. i pozostawi� po sobie warstw� kulturow� nazwan� kultur� Karanowo I. Analogiczne kultury archeologiczne odkryte zosta�y na ziemiach serbskich (znaleziska ko�o Star�eva), na Nizinie Pano�skiej (kultura K�r�s) i w p�nocnej Grecji (kultura Sesklo). Ludno��, kt�ra wytworzy�a te kultury archeologiczne, osiedla�a si� na wzg�rzach, tworz�c skupiska mieszkalne, zwane przez archeolog�w osadami typu tell. Ludno�� zamieszkuj�ca najstarsz� osad� odkryt� w Karanowie I zajmowa�a si� ju� rolnictwem, wyrabia�a sierpy z jeleniego rogu i wysokie naczynia gliniane zdobione ornamentami na�laduj�cymi odciski tkanin i bia�ymi, rzadziej czarnymi kreskami tworz�cymi motywy geometryczne. Uprawia�a liczne rodzaje zbo�a, pszenic�, j�czmie� i proso, i me��a je na prymitywnych �arnach. Oko�o 2600 r. p.n.e. nap�yn�y na ziemie ba�ka�skie nowe ludy i rozwin�y si� nowe kultury archeologiczne. Zdradzaj� one bardzo bliskie analogie z kulturami archeologicznymi odkrytymi w Anatolii i dlatego te� wszystkie te pokrewne sobie kultury archeologiczne otrzyma�y miano ba�ka�sko-anatolijskiego zespo�u archeologicznego. Panowa� on na Ba�kanach w okresie p�nego neolitu i w epoce eneolitycznej (2300� 1900 p.n.e.). Ludy, kt�re wytworzy�y t� kultur�, nale�a�y zapewne do pierwszej fali lud�w indoeuropejskich, tzw. Protoindoeuro-pejczyk�w lub Staroeuropejczyk�w. Na ziemiach ba�ka�skich identyfikujemy ich zazwyczaj z Pratrakami. Grecy w dobie antycznej nazywali te ludy Pelazgami. Kultury archeologiczne zaliczane do tzw. zespo�u ba�ka�sko-anatolijskiego wyodr�bnione zosta�y na ziemiach ba�ka�skich w Karanowie w warstwach III�IV i w Vin�y pod Belgradem w warstwach I, II i III. W Azji Mniejszej najbardziej reprezentatywne dla tego zespo�u archeologicznego s� tzw. kultury przedtroja�skie i dwie najstarsze osady troja�skie � Troja I i II. W �wiecie minojskim (krete�skim) okres panowania kultury zespo�u ba�ka�sko-anatolijskiego odpowiada tzw. okresowi starominojskiemu. Ludy ba�ka�skie w tym czasie utrzymywa�y bli...
MMarkMMark