Zapotekowie.docx

Około roku 1000 przed Chrystusem, dolinę Oaxaca w południowym Meksyku, zaczął zasiedlać lud, który kilka wieków później stworzył wspaniałą cywilizację i pozostawił po sobie monumentalne świątynie, piramidy i pałace, a nawet boiska do gry w piłkę. Ludem tym byli Zapotekowie, którzy tworzyli historię tych ziem przez przeszło dwa i pół tysiąca lat, aż do nastania mrocznych czasów konkwisty. Poszczególne osady powoli zyskiwały na znaczeniu i pomiędzy VII a VI w. p.n.e., powstały pierwsze miasta Zapoteków - Dainzu, Huijazoo i San Jose Mogote.
Już tutaj możemy zaobserwować, jak ważna w życiu społecznym i religijnym tej kultury była gra w Pelotę. Zasady tej gry były bardzo proste, należało przerzucać kauczukową piłkę przez kamienne pierścienie przymocowane na jednej ze ścian boiska, nie dotykając jej dłońmi i stopami oraz tak aby nie spadła ona na ziemię. Zwyciężała ta drużyna, której udało to się więcej razy, a reperkusje takiej wygranej, nie były prawdopodobnie, aż tak straszne jak u Azteków, gdzie kapitan składany był w ofierze i kończyło się zapewne, jedynie na siniakach i połamanych kościach. Rozmiary boisk i liczne wizerunki graczy świadczą, że gra ta była wówczas równie popularna jak piłka nożna, a Zapotekowie, jak Anglicy byli jej prekursorami. Wykopaliska w San Jose Mogote, pokazują, że Zapotekowie, byli również pionierami w dziedzinie kalendarza. Odnalezione hieroglify z imionami narodzin dzieci i wiele innych inskrypcji, świadczy o tym, że używali oni dwóch systemów kalendarzowych. Normalnego 365 dniowego, składającego się podobnie jak u Majów, z 18 miesięcy po 20 dni każdy i jednego dodatkowego 5 dniowego. Rytualnego 260 dniowego, składającego się z 13 miesięcy po 20 dni, według którego nadawano imiona, np. 1 - Jaguar, 5 - Jeleń. Szczególnie interesująca jest zasada działania tego drugiego, bowiem obrazując to według współczesnych realiów, po 1 Stycznia, następował 2 luty, potem 3 marzec aż do 13 stycznia. Podobieństwo systemów kalendarzowych Majów i Zapoteków, rodzi pytanie, dotyczące wzajemnych kontaktów obu cywilizacji oraz autorstwa samego kalendarza. Kto był uczniem, a kto mistrzem? Na to pytanie będzie musiała odpowiedzieć współczesna archeologia.

Około roku 500 p.n.e. powstaje osiedle Monte Alban i stopniowo zaczyna zyskiwać na znaczeniu w Dolinie, podporządkowując sobie wyżej wymienione mniejsze ośrodki. Świadczą o tym glify z nazwami owych miast, znajdująca się na płaskorzeźbach przedstawiających "Tancerzy". Same wizerunki tancerzy wywołują spore kontrowersje w świecie współczesnej nauki. Widzimy tutaj bowiem postacie z brodami, jak i ludzi o wyraźnych cechach negroidalnych. Czyżby kolejne dowody na poparcie teorii dyfuzji? Śmieszy trochę oficjalne stanowisko archeologicznych autorytetów, że wizerunki te przedstawiają osoby cierpiące na zaburzenia hormonalne, a afrykańskie rysy, są winą kamienia, bądź wolnej impresji ich autorów. Około roku 200 p.n.e., dały o sobie znać wielkie umiejętności zapoteckich inżynierów, którzy wyrównując wzgórze na którym mieściło się miasto, umożliwili jego dalszą rozbudowę. W tym czasie Monte Alban zamieszkiwało już przeszło 10 tys. ludzi. Nieco później wyrównano również pozostałe okoliczne wzgórza, co wskazuje na to, że potrafiono kierować zasobami ludzkimi, nie gorzej niż u Sumerów czy Egipcjan. Szczyt okresu Monte Alban miał miejsce pomiędzy 250 - 700 rokiem naszej ery. Wówczas to powstały olbrzymie platformy - Północna i Południowa, ze wspaniałymi pozostałościami piramid, pałaców i grobowców, a populacja miasta sięgnęła przeszło 25 tys. Prawdopodobnie z powodu braku drewna i spadku żyzności gleb, miasto zaczęło pustoszeć około 700 roku, co nie tłumaczy jednak podobnego upadku cywilizacji w regionie, mianowicie Teotihuacan. W późniejszym okresie, pomiędzy 1100 - 1350 rokiem, miasto było jeszcze zamieszkane przez Miksteków, o czym świadczą liczne miejsca ich pochówków, w starych zapoteckich grobowcach.

Około roku 500 powstaje ośrodek, który jednak rozwija bardzo powoli, pozostając w cieniu Monte Alban. Jednak wraz z jego upadkiem, następuje złoty wiek - Mitla. Jedną z pozostałości tego okresu jest przepiękny "Pałac Kolumnowy", przywodzący na myśl jeden z Pałaców w Knossoss na Krecie, z najpiękniej chyba zdobionymi nadprożami poza Jukatanem. Sztuka i dekoracja świątyń i pałacy, świadczy o tym, że zapoteccy inżynierowie, znajdowali się tutaj pod wielkim wpływem Miksteków, którzy przenieśli się do doliny, a następnie zajęli zarówno Monte Alban, jak i Mitla. W X wieku, miasto zaczyna chylić się ku upadkowi, jednak cały czas pozostaje ono zamieszkane. Warto wspomnieć fakt, że w 1494 roku, po kilku nieudanych próbach, Aztecy wkroczyli i splądrowali miasto, sprowadzając na całe miasto jarzmo niewoli. Pozwolili oni jednak kultywować im własną religię, bowiem zapoteccy kapłani płacili haracz swoim barbarzyńskim suzerenom i pozostali oni tutaj, aż do nastania ery podbojów.

Innym ośrodkiem, który stopniowo zaczął zyskiwać na znaczeniu, po upadku Monte Alban, było powstałe w 600 roku - Yagul. Zostało one zbudowane na większej wysokości, przez ludność, która wcześniej zamieszkiwała u podnóża tych wzgórz, a jego panorama przywodzi na myśl, miasta położone wysoko w peruwiańskich Andach. Miasto rozwijało się przez sześć wieków i z nastaniem XIII wieku, zaczęło rywalizować z Mitla o kontrolę nad Oaxaca. Rywalizacja ta sprawiła, że oba miasta wzajemnie na siebie oddziaływały, co jest widoczne w sztuce i budownictwie. Dość wspomnieć, że powstały w tym okresie "Pałac 6 tarasów", przywodzi na myśl "Grupę kościelną" z Mitla, a administracyjna budowla zwana "Ratuszem", "Pałac Kolumnowy". Yagul może również pochwalić drugim co do wielkości w Ameryce Centralnej (po Chichen Itza) boiskiem do gry w piłkę, co świadczy o ogromie całego urbanistycznego przedsięwzięcia. Niedostępność miasta sprawiła, że było ono zamieszkałe, aż do nastania mrocznych czasów Konkwisty i dopiero Hiszpanie zmusili siłą mieszkańców do zejścia z gór i zamieszkania w Dolinie.
Mówiąc o zapoteckich ośrodkach powstałych u schyłku Monte Alban, nie można zapomnieć o Lambityeco, które było głównym producentem soli na ich rynku. Charakter tego miejsca, ukryty jest zresztą już w samej nazwie, "lambi" - to piec gdzie gotowano słoną wodę, a "pitec" - to hałda górnicza. Miasto było zamieszkałe pomiędzy 600 - 800 rokiem, a jego rozkwit przypada na lata 700 - 750. Najważniejszą budowlą w mieście był "Pałac Szefów", gdzie znajdują się ołtarze i komnaty pokryte licznymi reliefami. Na wizerunkach tych odnajdziemy boga deszczu - Cocijo, główne bóstwo Zapoteków. Liczne są również przedstawienia bóstw odpowiadających za świat zwierząt i siły natury. Mamy więc tu "Władczynię małp", "Władcę"sów", "Panią fal", "Pana trzęsień ziemi" i wiele innych. Prawdziwe wyzwanie dla naukowców stanowią jednak wizerunki przedstawiające mężczyznę z długimi uszami i długą szpiczastą bródką! Czyżby kolejny dowcip zapoteckiego artysty?

Ostatnią stolicą Zapoteków, po upadku Monte Alban była Zaachila. Nazwa odnosi się do prekolumbijskiego króla Zapoteków - Zaachila Yoo, a jego rozwój trwał nieustannie od XII wieku, aż do ery podbojów. W mieście znajduje się piramida i liczne, ukryte w kopcach grobowce. Uwagę szczególnie przykuwa sztukateria, zdobiąca ich ściany, przedstawiająca ludzi i zwierzęta, z datami narodzin według rytualnego kalendarza. To kolejne dowody, na animistyczny charakter zapoteckiej religii. O bogactwie mieszkańców tego miejsca, świadczą liczne pochówki zawierające biżuterię i przedmioty ze złota i kamieni szlachetnych. Przyśpieszyło to zapewne upadek miasta, spowodowany przybyciem okrutnych i chciwych Hiszpanów...

1500 p.n.e - Najstarsze ślady działalności człowieka w dolinie Oaxaca, pozostawione w jaskiniach w okolicach San Jose Mogote. Typowa społeczność zbieracko - myśliwska.

1000 - 700 p.n.e - Powstają pierwsze osady rolnicze.

700 - 500 p.n.e. - Powstają pierwsze większe ośrodki w Dainzu, Huijazoo, San Jose Mogote i Monte Alban.

500 p.n.e - 700 n.e. - Okres absolutnej dominacji ośrodka Monte Alban w rejonie.

700 - 900 n.e. - Okres rozkwitu Mitla i rozwoju Yagul oraz wzajemna tych rywalizacja tych ośrodków o dominację w Dolinie.

900 - 1100 n.e. - Upadek Mitla i ciągły rozwój Yagul.

1100 - 1230 n.e. - Powstaje ośrodek w Zaachila i dalszy rozwój Yagul.

1230 - 1521 n.e. - Apogeum Yagul i rozwój Zaachila, przerwane dopiero przybyciem żądnych złota konkwistadorów.

Pismo zapoteckie było rodzajem pisma hieroglificznego pisanego w pionowych kolumnach. Często łączone było z liczbami. Zapotecki system piśmienniczy był starszy od systemów Majów, Misteków oraz Azteków i prawdopodobnie pojawiło się około 600 roku przed europejskimi narodzinami Chrystusa. Jeżeli korzystać z podziału który dzieli języki Misteków, Majów, Azteków i Zapoteków na cztery rodziny, to język zapotecki wraz z miksteckim zaliczymy do rodziny Otomanguen. Warto zauważyć, iż pismo zapoteckie w późniejszej fazie rozwoju, mimo iż nie do końca zrozumiane, prawdopodobnie w części miało zapis fonetyczny a częściowo znaki tego pisma miały oznaczać konkretny wyraz. Hieroglify występowały przede wszystkim na ścianach grobowców w Dolinie Oaxaca.

Występowanie w większej ilości hieroglifów pisma Zapoteków wyraźnie rozpoczęło się około 500 roku przed Chrystusem a zakończyło około 700 roku naszej ery. Wiele inskrypcji na pomnikach Doliny Oaxaca zajmuje się zagadnieniami bohaterskich czynów starożytnych Zapoteków- wśród licznych hieroglificznych kolumn znajdziemy opisy ich podbojów, imiona pojmanych im jeńców i ofiar wojennych, a także wiele faktów z życia Zapoteckich królów- śmierci, małżeństwa i tym podobne wydarzenia. Terytoria zazwyczaj były określane przez podanie nazw gór, które dany teren ograniczały.

Ponad 500 kamieni pokrytych inskrypcjami odnaleziono jak dotąd w Dolinie Oaxaca. W XVI wieku naszej ery Hiszpanie z pomocą spadkobierców i potomków Zapoteków zapisywali i rejestrowali starozapotecki kalendarz (260-dniowy),pisali o organizacji politycznej, religii oraz genealogii starożytnych Zapoteków. Na kamieniach odnajduje się też teksty dotyczące gramatyki i słownictwa języka Zapoteków oraz czasami jakieś mapy regionu sprzed wieków. Na rysunkach Lienzo de Guevea, XVI- wiecznego dokumentatora zabytków starożytnych ludów Mezoameryki, wyraźnie widać słupy graniczne oraz kamienne pomniki pokryte zapisami kalendarza rytualnego oraz imiona królewskie.

Niestety ciągle nie odczytano pisma Zapoteków i nie wiemy czy nasze przypuszczenia., które wysnuwamy na podstawie glifów, występujących w okresie równoległym z hieroglifami są słuszne, które wysnuwamy na podstawie glifów które występowały w okresie równoległym z hieroglifami. Początkowe glify zapoteckie mówią o sprawach dość błahych, jednak niektóre z późniejszych traktują o interesujących i ważnych dla państwa sprawach- począwszy na listach jeńców i tekstach mówiących o granicach państwa skończywszy na propozycjach dyplomatycznych pokojowego rozwiązania konfliktów. Pomniki z hieroglifami pojawiły się mniej więcej w środku pomiędzy 600 a 200 rokiem przed naszą erą, kiedy to prawdopodobnie ustatkowała się sytuacja polityczno-militarna państwa zapoteckiego. W latach 500 do 200 przed Chrystusem w inskrypcjach przeważały fakty dotyczące ściśle zagadnień militarnych- kamienni pokrytych tego typu tekstami i pochodzących z tego okresu odnaleziono ponad 300. Tekstom towarzyszyły malowidła i rysunki przedstawiające pojmanych jeńców, związanych i półnagich, oraz ubranych w pełnej krasie zwycięzców. W późniejszym okresie, jak już wspomniano, występowały teksty o znaczeniu państwowym i dyplomatycznym, niejednokrotnie jednak pojawiały się również opowiadania historyczne oraz polityczne.

A oto kilka tłumaczeń z języka zapoteckiego :

Witamy- Guens sa bisui yubtu

Dzień dobry - Zac chil

Szczęśliwy -Rabeteou

Przyjemny -Cayacchilauteu chiru