I. KBWE.
1. Idea bezpieczeństwa europejskiego.
a/ w okresie międzywojennym najpoważniejszą próbą stworzenia regionalnego systemu bezpieczeństwa w Euro-pie była akcja dyplomacji francuskiej i radzieckiej w sprawie zawarcia Paktu Wschodniego (1933-34). Propo-zycje dotyczyły porozumienia podpisanego w ramach Ligi Narodów, które miałoby zapewnić terytorialne status quo w Europie Wschodniej,
b/ strukturę prawno traktatową porozumienia stanowiły trzy umowy. Najważniejsza z nich to regionalny pakt wzajemnej pomocy z udziałem Czechosłowacji, Niemiec, ZSRR, Polski, Litwy, Łotwy, Estonii, Francji, Belgii oraz ewentualnie innych jeszcze państw. Próba ta zakończyła się jednak niepowodzeniem,
c/ po II wojnie światowej w warunkach rywalizacji wielkich mocarstw w okresie zimnej wojny oraz istnienia stru-ktury dwubiegunowej wykazującej tendencję do stałego umacniania się, nie było możliwości urzeczywistnie-nia idei ogólnoeuropejskiego bezpieczeństwa,
d/ nie miała też szans powodzenia, propozycja radzieckiej dyplomacji w sprawie zawarcia ogólnoeuropejskiego układu o bezpieczeństwie zbiorowym wysuwana w latach: 1954-55.
2. Konferencja w Genewie.
a/ Rozwiniętą wersję propozycji radzieckich przedłożono na konferencji przywódców wielkich mocarstw w Gene-wie w dniach: 17-23.07.1955 roku.
b/ projekt umowy przewidywał, że strony zobowiążą się do nieagresji, nie używania siły i groźby jej użycia oraz regulowania sporów środkami pokojowymi, zgodnie z postanowieniami karty NZ,
c/ kolejnym projektem było to, że każdy kraj w ramach podjętych zobowiązań udzielałby pomocy napadniętemu wszelkimi dostępnymi środkami, z użyciem siły zbrojnej włącznie,
d/ zasadniczym elementem propozycji radzieckiej było niedopuszczenie RFN do sojuszu obronnego Zachodu. Pro-jekt ten stał się przedmiotem negocjacji, gdyż kolidował z dążeniem do wykorzystania RFN w polistrategii Za-chodu oraz założeniami doktryny powstrzymywania i odpychania komunizmu.
3. Inicjatywa Rapackiego.
a/ przełomowe znaczenia miała inicjatywa ministra spraw zagranicznych Adama Rapackiego przedstawiona na XIX sesji Zgromadzenia Ogólnego ONZ 14 grudnia 1964 roku, który w związku z niebezpieczeństwem wybu-chu wojny jądrowej zaproponował rozpatrzenie całokształtu zagadnień bezpieczeństwa europejskiego,
b/ wkrótce państwa bloku wschodniego podjęły ofensywę dyplomatyczną rozwijając, konkretyzując i dostosowu-jąc pomysł zwołania konferencji do aktualnych realiów międzynarodowych. Apel Doradczego Komitetu Poli-tycznego Organizacji Układu Warszawskiego z marca 1969 roku uchwalony w Budapeszcie, nawoływał wszystkie kraje Europy do współdziałania w zwołaniu konferencji,
c/ upłynęło jeszcze kilka lat zanim doszło do zwołania spotkania poświęconego bezpieczeństwu europejskiemu. Zachód wskazywał wstrzemięźliwą postawę wobec propozycji ZSRR zwołania konferencji, co upatrywano jako wyraz dążeń do osłabienia NATO, wycofania wojsk amerykańskich z Europy Zachodniej, oraz zahamowania procesów integracji europejskiej,
4. Początki normalizacji stosunków.
a/ państwa zachodnie uzależniały swój udział w konferencji od postępu w rozmowach na temat Niemiec i Berlina Zachodniego, a warunki te wkrótce zostały spełnione,
b/ RFN podpisała umowy dwustronne z ZSRR (12.08.1970r), z Polską (7.12.1970r), z NRD (25.05.1972r) oraz z Czechosłowacją (11.12.1973r),
c/ krokiem naprzód w usuwaniu przeszkód na drodze zwołania konferencji europejskiej było porozumienie czte-rech mocarstw w sprawie Berlina Zachodniego (03.09.1971r),
d/ bardzo ważną rolę odegrały umowy międzynarodowe, podpisane przez USA i ZSRR w latach: 1972-74.
5. Forum rokowań w Wiedniu.
a/ dla ułatwienia przygotowań konferencji europejskiej, sygnatariusze NATO i Układu Warszawskiego zdecydowa-li się na utworzenie odrębnego forum rokowań na temat redukcji zbrojeń i sił zbrojnych w Europie Środkowej, rozpoczętych w Wiedniu jesienią 1973 roku,
b/ na forum przystąpiono do Konferencji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie (KBWE), a po zakończeniu prac przygotowawczych rozpoczęły się obrady KBWE z udziałem 33 państw europejskich (z wyjątkiem Albanii), oraz USA i Kanady. Konferencję prowadzono w trzech etapach:
- spotkanie ministrów spraw zagranicznych (Helsinki, 3-7.07.1973r),
- rokowania na szczeblu ekspertów (Genewa, 18.09.1973 – 21.07.1975r),
- spotkanie szefów państw i rządów (Helsinki, 30.07 – 01.08.1975r).
c/ decydując się na udział w konferencji państwa bloku wschodniego dążyły do uzyskania potwierdzenia poli-tyczno – terytorialnego status quo i uzyskania szerszego dostępu do zachodnich kredytów, technologii oraz myśli technicznej. Z kolei dla Zachód u była to droga wiodąca do zdemokratyzowania systemów komunistycz-nych między innymi przez swobodny przepływ informacji, idei i ludzi,
d/ problemy wchodzące w skład porządku dziennego obejmowały zagadnienia: bezpieczeństwa w Europie, współ-pracy gospodarczej, naukowo – technicznej i ochrony środowiska naturalnego oraz współpracy w dziedzinie humanitarnej i innych,
e/ konferencję zakończyło uroczyste podpisanie Aktu Końcowego KBWE (01.08.1975r) składającego się z czterech części:
- deklaracji zasad rządzących wzajemnymi stosunkami między państwami uczestniczącymi,
- współpracy w dziedzinie gospodarki, nauki i techniki oraz środowiska naturalnego,
- współpracy w dziedzinie humanitarnej i innych dziedzinach,
- podjęcia dalszych kroków po konferencji.
6. Rezultaty konferencji.
a/ Część Pierwsza Aktu Końcowego KBWE.
- uczestnicy konferencji zadeklarowali poszanowanie i stosowanie w praktyce dziesięciu opracowanych wspólnie zasad w stosunkach ze wszystkimi państwami uczestniczącymi:
· suwerenna równość, poszanowanie praw wynikających z suwerenności,
· powstrzymanie się od groźby użycia siły lub jej użycia,
· nienaruszalność granic,
· integralność terytorialna państw,
· pokojowe załatwianie sporów,
· nieingerencja w sprawy wewnętrzne,
· poszanowanie praw człowieka i podstawowych wolności (myśli, sumienia, religii i przekonań),
· równouprawnienie i prawo narodów do samostanowienia,
· współpraca między państwami,
· wykonywanie w dobrej wierze zobowiązań wynikających z prawa międzynarodowego.
- jako środek zmniejszający niebezpieczeństwo konfliktu zbrojnego uznano uprzednie powiadamianie się o wielkich i innych manewrach wojskowych, wymianę obserwatorów i uprzednie powiadamianie się o wszelkich ruchach wojsk,
b/ Część Druga Aktu Końcowego KBWE.
- ustalenia zawierały postanowienia w sprawie handlu, kooperacji przemysłowej, nauki, techniki i środo-wiska naturalnego,
- ponadto przewidziano współpracę w innych dziedzinach takich jak transport, turystyka i współpraca uwzględniająca gospodarcze i społeczne aspekty migracji siły roboczej, oraz ustalenia dotyczące spraw bezpieczeństwa i współpracy w rejonie Morza Śródziemnego.
c/ Część Trzecia Aktu Końcowego KBWE.
- obejmowała współpracę w dziedzinie humanitarnej a w szczególności zagadnienia kontaktów między-ludzkich, informacji, współpracy i wymiany kulturalnej oraz współpracy i wymiany w dziedzinie oświaty,
d/ Część Czwarta (końcowa) Aktu Końcowego KBWE.
- stwierdzono, że konferencja jest ważną częścią procesu umacniania bezpieczeństwa i rozwoju współpracy w Europie,
- za istotne uznano działalność państw w trybie jednostronnym, dwustronnym w ramach rokowań z innymi państwami, oraz w trybie wielostronnym z udziałem ekspertów państw uczestniczących w konferencji,
- do dalszych kroków po konferencji zaliczono organizowanie spotkań państw reprezentowanych przez przedstawicieli, których wyznaczą ministrowie spraw zagranicznych.
II. Realizacja postanowień aktu końcowego KBWE.
1. Podstawowa forma dalszego dialogu.
a/ podstawową formą kontynuacji podjętego w Helsinkach dialogu i współpracy, były konferencje przeglądowe KBWE / OBWE : (Belgrad-1977, Madryt-1980, Wiedeń-1986, Helsinki II-1992, Budapeszt-1994, Lizbona-1996, Stambuł-1999),
b/ na konferencjach zajmowano się wszystkimi problemami ogólnymi wynikającymi z postanowień aktu końco-wego KBWE, a problemami szczegółowymi zajmowały się specjalne spotkania ekspertów np. pokojowe regulo-wanie sporów - Montreux’ 78 czy prawa człowieka – Ottawa’ 85.
2. Pierwsze problemy.
a/ na pierwszej pohelsinskiej konferencji w Belgradzie (1977-78) doszło do ostrych kontrowersji na tle różnic w podejściu jej uczestników do kwestii praw i wolności człowieka,
b/ na konferencji w Madrycie (1980-83) utrzymywały się różnice w sprawie wykonywania postanowień Aktu Koń-cowego,
3. Kontynuacja negocjacji.
a/ do przełomu doszło na konferencji w Sztokholmie (1984-86). Dokument wspomnianej konferencji rozwinął przede wszystkim postanowienia Aktu Końcowego potwierdzając obowiązek powstrzymania się od groźby uży-cia siły lub jej użycia,
b/ uznano za wiążące politycznie postanowienia w sprawie środków budowy zaufania i bezpieczeństwa, oraz pos-tanowienia dotyczące ich przestrzegania,
c/ w 1992r 25 państwa KBWE podpisało w Helsinkach traktat w sprawie „otwartego nieba” zezwalający na obser-wację z powietrza ich terytoriów,
d/ doniosłym wydarzeniem była konferencja państw KBWE w Paryżu w 1990r. Jej uczestnicy podpisali traktat w sprawie zbrojeń konwencjonalnych w Europie, oraz wspólną deklarację jego sygnatariuszy zwaną deklaracją o nieagresji.
4. Konferencja w Wiedniu (1986-89).
a/ uczestnicy konferencji potwierdzili swoje przywiązanie do wszystkich 10 zasad zawartych w Deklaracji Aktu Koń-cowego KBWE oraz zdecydowanie poszanowania ich w praktyce,
b/ przyjęto tez równouprawnienie i samostanowienie narodów oraz prawo określania swojego wewnętrznego i zewnętrznego statusu politycznego w warunkach pełnej wolności bez ingerencji innych państw,
c/ zobowiązano się do kontynuacji wysiłków zmierzających do opracowania powszechnie możliwego do przyjęcia sposobu pokojowego regulowania sporów, które uzupełniałyby już istniejące.
5. Konferencja w Paryżu (1990r).
a/ uczestnicy spotkania przyjęli Paryską Kartę Nowej Europy, zawierającą cały katalog zasad umacniających treść postanowień Aktu Końcowego KBWE,
b/ podkreślono w karcie, że okres konfrontacji podziału Europy dobiegł końca i zapoczątkowana została nowa era demokracji, pokoju i jedności,,
c/ zobowiązano się do poszukiwania nowych form współpracy w dziedzinie pokoju, łącznie z udziałem strony trzeciej,
6. Dalsze konferencje.
a/ Budapeszt – 1994
- uznano potrzebę umocnienia współpracy w dziedzinie bezpieczeństwa, w tym także przez dalsze promo-wanie standardów odpowiedzialnego i kooperatywnego zachowania się,
- ustalono, że w przypadku naruszenia norm i zobowiązań KBWE, wszystkie państwa będą bezzwłocznie konsultować się z każdym państwem poszukującym pomocy w realizacji indywidualnej lub zbiorowej sa-moobrony,
- wszelkie decyzje desygnujące siły zbrojne do uczestnictwa w wewnętrznych misjach bezpieczeństwa, będą podejmowane zgodnie z procedurami konstytucyjnymi. Każde państwo zapewni, że jego polityka i doktry-na obronna będą zgodne z prawem międzynarodowym odnoszącym się do użycia sił zbrojnych, także w konflikcie zbrojnym,
b/ Sztokholm – 1996
- opracowanie struktur bezpieczeństwa europejskiego dostosowana już do wymogów przyszłego wieku,
c/ Paryż 1995
- przyjęto Pakt Stabilizacji zawierający gwarancje prawno międzynarodowe pokoju w Europie,
d/ Lizbona – 1996
- zajęto się problemem stworzenia wspólnej i wolnej od podziałów przestrzeni bezpieczeństwa ukształtowa-nej przez państwa traktowane jako równi partnerzy,
e/ Kopenhaga – 1997
- przyjęto ogólne założenia przyszłej Karty Bezpieczeństwa Europejskiego, zawierające między innymi zapis o prawie każdego państwa do swobodnego decydowania o swoim uczestnictwie w sojuszach politycznych i wojskowych,
f/ Oslo – 1998
- potwierdzono ustalenia z Kopenhagi a ponadto uzgodniono, że nadal będą kontynuowane prace nad Kartą Bezpieczeństwa Europejskiego,
g/ Stambuł – 1999
- przyjęto na niej Kartę Bezpieczeństwa Europejskiego, która zawiera:
· wspólne zagrożenia (konflikty są często skutkiem pogwałcenia norm OBWE),
· wspólne postawy (państwa członkowskie ponoszą odpowiedzialność przed swymi obywatelami i wza-jemnie wobec siebie za wcielanie w życie swych zobowiązań),
· wspólne odpowiedzi (pokój i bezpieczeństwo najlepiej gwarantuje przestrzeganie norm demokracji, praw człowieka i praworządność),
· wspólne mechanizmy (OBWE powoła Zespoły Ekspertów Szybkiego Wspierania i Pomocy, które będą działały w razie zagrożenia i konfliktów).
III. Rezultaty procesu Helsinskiego.
1. W wyniku procesu helsinskiego ukształtował się tzw. obszar KBWE. Początkowo obejmował on terytoria 35 lat – sygnatariuszy Aktu Końcowego KBWE, a następnie powiększył się o inne państwa.
2. Państwa obszaru KBWE przyjęły ustalone wspólnie zasady i reguły postępowania, tworzące polityczno – prawny fundament systemu bezpieczeństwa w Europie.
3. Zapewniona została ciągłość procesu helsinskiego poprzez jego instytucjonalizację.
4. Ustalono, że reguły co dwa lata odbywać się będą spotkania szefów państw lub rządów z okazji konferencji przeg-lądowych.
5. Powołano Radę KBWE jako główny organ uchwałodawczy i zarządzający, którego głównym zadaniem jest zapew-nienie ścisłych powiązań różnorodnych działań KBWE z głównymi celami politycznymi KBWE.
6. Utworzony został Komitet Wysokich Przedstawicieli odpowiedzialny za nadzorowanie i koordynację działań w okre-się między spotkaniami Rady.
7. Rada KBWE na podstawie postanowień Decyzji Helsinskich z 1992 roku powołała Wysokiego Komisarza ds. Mniej-szości Narodowych, z kompetencjami do wczesnego reagowania w sytuacjach które mogą przekształcić się w kon-flikt w rejonie KBWE.
8. Utworzono Forum Współpracy w dziedzinie rozpoczęcia nowych rokowań w sprawie kontroli zbrojeń, rozbrojenia oraz budowy zaufania i bezpieczeństwa, regularnymi konsultacjami w kwestiach związanych z bezpieczeństwem.
9. W strukturze instytucji KBWE znajduje się Zgromadzenie Parlamentarne utworzone przez parlamentarzystów na spotkaniu konsultacyjnym w Madrycie w 1991r. Na spotkaniu w Pradze w 1992r uzgodniono powołanie Forum Gospodarczego w ramach Komitetu Wysokich Przedstawicieli.
10. Na konferencji szefów państw i rządów w Budapeszcie w grudniu 1994 roku nastąpiło ukoronowanie procesu in-stytucjonalizacji KBWE. Przedstawiciele 52 państw podjęli decyzję o przekształceniu KBWE w Organizację Bezpie-czeństwa i Współpracy w Europie w dniu 01.01.1995r. Przyjęto także Deklarację Polityczną i Kodeks Postepowa-nia państw OBWE w dziedzinie polityczno – wojskowych aspektów bezpieczeństwa.
IV. Udział OBWE w pokojowym regulowaniu sporów międzynarodowych.
1. Pokojowe regulowanie sporów.
a/ postanowiono zwiększyć zdolność rozpoznawania przyczyn napięć, korzystając z przeglądu realizacji dokony-wanego przez Biuro Instytucji Demokratycznych i Praw Człowieka oraz Centrum Zapobiegania Konfliktom,
b/ położono większy nacisk na zwiększenie roli państw procesu helsinskiego w zapobieganiu i likwidacji konflik-tów poprzez:
- wczesne ostrzeganie i działania prewencyjne w przypadku zagrożenia pojawienia się konfliktu,
- popieranie przedsięwzięć pozwalających uniknąć działań pogarszających sytuację,
- wysyłanie na teren konfliktu misji wyjaśniających i misji sprawozdawczych,
- przeprowadzanie operacji wojskowych.
2. Operacje wojskowe.
a/ operacje wojskowe są ważnym elementem ogólnej zdolności zapobiegania konfliktom i postępowania na wypa-dek kryzysów. Przy przeprowadzaniu tych operacji wymagane jest uwzględnianie obowiązków ONZ i postępo-wanie zgodne z celami oraz zasadami karty NZ,
b/ operacje pokojowe nie mogą zastępować negocjowanego porozumienia i dlatego muszą być ograniczone w cza-się, wymagają też zgody bezpośrednio zainteresowanych stron i nie mogą pociągać za sobą stosowania siły.
3. Spory w regionach.
a/ uruchamiając mechanizm pokojowych operacji, wysłano misje sondażowe do Naddniestrza, południowej Osetii, Wojwodiny i Skopje. Misje KBWE udały się także do regionu konfliktów w Gruzji, a ponadto misje pokojowe wysłano do Estonii, Łotwy, Tadżykistanu i Ukrainy,
b/ jednym z największych przedsięwzięć OBWE było ustanowienie misji w Bośni i Hercegowinie na podstawie de-cyzji z grudnia 1995 roku. Zajęła się tam organizowaniem i nadzorowaniem wyborów prezydenckich, parla-mentarnych, oraz nadzorowaniem przestrzegania praw człowieka,
c/ w 1998 roku ustanowiono Misję Weryfikacyjną w Kosowie, czuwającą nad przestrzeganiem rezolucji Rady Bez-pieczeństwa ONZ oraz rozejmu między Armią Wyzwolenia Kosowa UCK a władzami Serbii,
d/ poza misjami długoterminowymi OBWE podjęła się również innych operacji np. misja w Albanii ustanowiona w 1997 roku w celu udzielenia pomocy w opanowaniu chaosu i destabilizacji kraju.
4. Fazy rozwojowe systemu bezpieczeństwa.
a/ przygotowanie podstaw sprawnie funkcjonującego systemu współpracy w sferze bezpieczeństwa,
b/ system bezpieczeństwa zbiorowego zakładającego zbiorową obronę uczestników.
5. Modyfikacja Unii Zachodnioeuropejskiej.
a/ w ramach dyskusji na temat bezpieczeństwa w Europie pojawiła się koncepcja zastąpienia w przyszłości NATO i wojskowej obecności Stanów Zjednoczonych przez zmodyfikowaną Unię Zachodnioeuropejską,
b/ odpowiednim tego przykładem jest powołanie przez ministrów spraw zagranicznych tej organizacji Forum Kon-sultacyjnego UZE z 19.06.1992r,
c/ dynamizując swoją aktywność UZE zwiększyła zakres czynnika wojskowego decydując się na kierowanie jed-nostek wojskowych państw członkowskich ...
extensa7220