41 współczesne systemy polityczne.doc

(645 KB) Pobierz

41. WSPÓŁCZESNE SYSTEMY POLITYCZNE

Wykład 1. Pochodzenie państwa demokratycznego.

Po roku 476 Europa znała tylko trzy systemy polityczne. Cesarstwo, które choć rozległe i potężne było jednak mało mobilne i ciężko je było utrzymać. Miasto, które było bardzo dynamiczne i rozwojowe, lecz było zbyt małe by utrzymać się jako samodzielna jednostka. Trzecią formą był kościół, który posiadał wykwalifikowana kadrę i odpowiednią strukturę terytorialną i administracyjną. Kościół nie był jednak powołany do kierowania życiem świeckim. Lukę tą wypełniła monarchia, która ułatwiała kościołowi ściąganie podatków, w zamian kościół głosił że władza monarsza pochodzi od Boga (legitymizacja władzy). Ówczesne monarchie były dziedziczne, obowiązywał feudalizm a szeroko rozpowszechniona metodą werbowania sojuszników był system immunitetów (zwolnień z niektórych obowiązków). Przełom nastąpił około roku 1300. Miało miejsce wówczas odkrycie antyku przez ówczesnych ludzi. Najwcześniej zainteresowanie to pojawiło się w miastach Włoskich. To człowiek był w centrum nie Bóg, odkryto że życie może być przyjemne. Następnym przełomem był rok 1492. Odkrycie Ameryki spowodowało przesunięcie centrum życia politycznego z basenu można śródziemnego na Atlantyk. Reformacja natomiast wytworzyła nową warstwę społeczeństwa, która bogaciła się praca własnych rąk i nie wstydziła się tego. Nowa religia szybko zaczęła dominować w krajach zachodnich, Na wschodzie natomiast pogłębiał się ustrój feudalny. Wiek XVIII przynosi wielkie zmiany w światopoglądzie ludzi. Powstają Stany Zjednoczone, które uchwalają pierwsza demokratyczna konstytucję i wprowadzają demokratyczne zasady polityczne. To wydarzenie powoduje wrzenie w Europie, która też próbuje zaszczepić te zasady na swój grunt. Najbardziej radykalne zmiany występują we Francji gdzie wybucha rewolucja. Próbą przeciwstawienia się tendencją demokratycznym było powstawanie monarchii absolutnych. XIX wiek to czas walki starego porządku z liberalizmem. Dawny ład załamuje się ostatecznie wraz z wybuchem I wojny światowej. Upadają wówczas ostatnie cesarstwa i powstają nowe republiki, które opierają się na trój-podziale władz. Dominują państwa kapitalistyczne. Zaczęła dominować zasada suwerenności narodu, która była równoznaczna z systemem demokratycznym.

Wykład 2. Zasady państwa demokratycznego.

1. Suwerenność narodu. Max Weber rozróżnił trzy rodzaje panowania. Tradycyjne (Średniowiecze), Charyzmatyczne (gen. Franco) i Legalne. Suwerenność narodu znajduje odbicie w panowaniu legalnym, gdzie przywiązuje się dużą wagę do legitymizacji władzy i przestrzegania odpowiednich procedur.

2. Zasada równości (obywateli wobec prawa). Jedyny cenzus, który jest do zaakceptowania, to cenzus kwalifikacji. Występuje on na przykład w sądownictwie.

3. Zasada większości (głos większości przy zachowaniu praw mniejszości).

a) Większość zwykła/względna –Większość jest za (np. 100 głosów, 2 za, 1 przeciw, 98 się wstrzymuje).

b) Większość bezwzględna/absolutna –Za musi być 50% + 1głos.

c) Większość kwalifikowana –Za musi być więcej niż przeciw i wstrzymujących się. Czasami jest ustalona np. 2/3, 3/5, 11/20 itd.

4. Zasada domniemania wolności działania jednostki. Wszystko co nie jest zakazane jest dozwolone. Lex retro non agit (prawo nie działa wstecz). Wybierając przedstawicieli do parlamentu, by podejmowali za nas decyzje, oddajemy część naszej wolności Rządzący uchwalają prawo, które nas ogranicza. Występuje tu jednak zasada proporcjonalności mówiąca, że ograniczenie musi być proporcjonalne do istniejącego zagrożenia.

5. Zasada pluralizmu (wielość, mnogość). Decyduje ona o dynamice życia politycznego.

6. Zasada konkurencji (Marketing polityczny)

7. Zasada praworządności. Wszystkie instytucje muszą być wybierane zgodnie z przyjętymi prawem procedurami. Muszą one działać w granicach i na podstawie przepisów prawnych.

8. Zasada podziału władzy. Podział Monteskiuszowski – podział kompetencji i kontrola. Zasada inkompatybilitas (zasada niepołączalności stanowisk).

9. Zasada Konstytucjonalizmu.

a) Sens formalny –Jeden akt prawny. Konstytucja to ustawa zasadnicza różniąca się od zwykłej ustawy szczególna treścią, szczególna mocą prawną, szczególnym trybem zmiany, szczególnym trybem uchwalania.

b) Sens materialny –Wszelkie źródła prawa określające podstawy funkcjonowania ustroju.

Rozróżniamy cztery fale konstytucjonalizmu.

I – Konstytucja USA 17 września 1787 roku, K. Polski 3 Maja 1791 roku, K. Francji wrzesień 1791 roku. K. Szwecji 1809 roku, K. Hiszpanii 1812 roku, K. Norwegii 1814 roku, K. Holandii 1815 roku.

II – Konstytucje z lat 1830 –1848 (ruchy narodowo wyzwoleńcze). Konstytucja Belgii 1831 rok.

III – Okres po I Wojnie Światowej. Powstają nowe państwa narodowe, które tworzą własne konstytucje. K. Polski 1921 rok, K. Republiki Weimarskiej 1919 rok, Konstytucja Hiszpanii 1931 rok.

IV – Okres po II Wojnie Światowej. Ruchy narodowo wyzwoleńcze w koloniach państw Europejskich.

Konstytucje możemy podzielić na sztywne, które trudno zmienić (USA) i konstytucje elastyczne, które są łatwe do zmiany.

Wykład 3. Decentralizacja w państwie demokratycznym.

Decentralizacja jest to istnienie większej liczby ośrodków kierujących. Istnienie lokalnych ośrodków władzy, mających moc prawotwórczą.

Stopień decentralizacji jest inny w państwach unitarnych, inny w regionalnych a jeszcze inny w federalnych.

PAŃSTWO UNITARNE.

Demokratyczne państwo unitarne posiada dwie struktury władzy. Silną władzę centralną i samorząd terytorialny. Samorząd może być jedno szczeblowy, dwu szczeblowy, i trzy szczeblowy.

1. Samorząd jednoszczeblowy.

Ustawa o samorządzie terytorialnym weszła w życie w Polsce 8 marca 1990 roku. Ustanawiała ona jednoszczeblowy samorząd terytorialny z GMINĄ jako najmniejszą i podstawową komórka władzy. Ustawa również określała katalog uprawnień gminy. I tak do jej zadań należało miedzy innymi zarządzanie drogami, mostami i placami gminnymi, zapewnienie wszystkim mieszkańcom dostępu do mediów, kontrola targowisk, kierowanie edukacją na niskim szczeblu. Władze lokalne były wybierane w wyborach gminnych i tworzyły RADĘ GMINY. Organem wykonawczym był zarząd gminy, który również pochodził z wyborów. Ustawa powoływała również do życia sejmik wojewódzki, w skład którego wchodzili przedstawiciele rady gminy, i który reprezentował interes mieszkańców wobec wojewody. Rozwiązanie te były jednak doraźne.

2. Samorząd dwuszczeblowy.

Przykładem funkcjonowania samorządu dwuszczeblowego jest Szwecja. Odpowiednie regulacje prawne pojawiły się tam już w roku 1862. W powszechnych wyborach wybierano rady gminne jak również rady prowincji. Gmina nie podlega jednak regionowi, oba szczeble władzy samorządowej funkcjonują oddzielnie i realizują swoje ściśle określone zadania. Przy czym kładzie się nacisk, na to by maksymalnie dużo spraw było rozwiązywanych na szczeblu gminy.

3. Samorząd trzyszczeblowy.

Samorząd trzyszczeblowy został wprowadzony w Polsce w roku 1998. Gmina pozostała podstawową komórką władzy samorządowej, która miała dbać o interesy swoich mieszkańców. Otrzymała prawo samo finansowania, co znacznie ułatwiło jej działanie i zwiększyło możliwości. Sprawami przekraczającymi możliwości gmin, na przykład utrzymywanie szkół średnich zajął się powiat, stanowiący drugi szczebel samorządowy. Funkcje wykonawcze w powiecie wykonuje starosta powiatowy. Trzecim szczeblem samorządu są władze wojewódzkie z wojewoda na czele. Wojewoda jest organem samorządowym reprezentującym władzę centralną (rząd) w terenie. Jego rola polega miedzy innymi na dbanie o ogólny rozwój regionu.

PAŃSTWO REGIONALNE.

Państwo regionalne jest nietypowym przykładem państwa unitarnego. Do tej kategorii możemy zaliczyć na przykład Hiszpanię czy Włochy. W dużej mierze o tym, że są to państwa regionalne zadecydowała historia obu krajów.

Hiszpania do czasu wypraw Kolumba była podzielona na różne państewka, księstwa i inne twory feudalne. Po roku 1492 znacznie wzrosły w siłę Kastylia i Aragonia. Pod ich przewodnictwem dokonywało się zjednoczenie kraju. Językiem urzędowym Hiszpanii jest język kastylijski. Ale swoje języki mają również Katalończycy, Baskowie. Część ludności posługuje się również językiem galicyjskim. W roku 1931 powstaje II Republika Hiszpanii. Regiony specjalne miały otrzymać autonomie terytorialną. Do tego jednak nie dochodzi, gdyż w roku 1936 wybucha w Hiszpanii wojna domowa. W 1939 roku po zdobyciu władzy przez Franco Hiszpania zostaje mocno scentralizowana. Po śmierci dyktatora następują pierwsze próby decentralizacji państwa. 27 grudnia 1978 roku Hiszpania uchwala konstytucję. Mówi ona o niepodzielności terytorialnej Hiszpanii. Palący problem autonomii specyficznych rejonów rozwiązano w sposób następujący. Wszystkie regiony historyczne Hiszpanii, które czuły swą odrębność historyczną i kulturową, mogły się o ową autonomie starać. Stała się ona powszechna i zatraciła elementy wyjątkowości. Stała się ona tym samym, sposobem na decentralizację państwa i rozładowywała napięcia. Decentralizacja trwała do połowy lat osiemdziesiątych.

Aby jakiś region mógł uzyskać status autonomii musiał najpierw przedstawić statut autonomii, który był niezbędny w dalszej drodze prawnej. Konstytucja Hiszpanii jasno określa jakie kompetencje mogą mieć regiony. Po pewnych modyfikacjach odpowiednie ustępy z tejże konstytucji wpisywane są do statutów odpowiednich prowincji. Następnie komisja konstytucyjna rozpatruje dany projekt pod kątem jego zgodności z konstytucją. Jeżeli jest on zgodny, to wówczas odbywa się referendum w danej prowincji. Po referendum statut trafia do Kortezów Generalnych gdzie jest rozpatrywany jako ustawa. Po przebyciu drogi legislacyjnej, staje się on USTAWĄ ORGANICZNĄ. Różni się ona od zwykłej ustawy tym, że jest ona rozwinięciem postanowień konstytucji i dotyczy zasad funkcjonowania ustroju. W hierarchii ważności jest ważniejsza od zwykłych ustaw. Aby ją przyjąć potrzeba większości bezwzględnej. Ostatnim etapem jest promulgata monarchy. W Hiszpanii obecnie jest 17 wspólnot autonomicznych, w tym dwie wyspiarskie Baleary i Wyspy Kanaryjskie. Podstawą funkcjonowania regionów autonomicznych jest zarówno konstytucja Hiszpanii jak i statut autonomii. Określa on kształt lokalnych władz, w każdym regionie jest on nieco inny i ma zróżnicowane kompetencje. W każdym regionie autonomicznym swoje przedstawicielstwa mają władze centralne. Obowiązuje zasada DOMNIEMANIA KOMPETENCJI. Wszystko co nie jest jasno określone w statucie autonomii jako kompetencja władz regionalnych jest domniemaną kompetencją władz centralnych.

Definicja autonomii terytorialnej.

Autonomia terytorialna oznacza dzisiaj rodzaj wykonywania władzy publicznej w państwie zdecentralizowanym polegającej na powszedniości jej zastosowania na całym terytorium państwa, opartej o zasadę reprezentacji z prawem powoływania lokalnego parlamentu, i odpowiedzialnego przed rządu, o konstytucyjnie gwarantowanych uprawnieniach własnych i niezbywalnych, realizowanych poprzez ustawodawstwo wspólnotowe i podległą sobie administrację.

PAŃSTWO FEDERALNE.

Do państw federalnych możemy zaliczyć Niemcy, Szwajcarię czy USA. Państwo federalne najczęściej wyłania się konfederacji zakładanych dla wspólnych korzyści ekonomicznych czy militarnych. W Szwajcarii na przykład trzy pierwsze kantony utworzyły konfederację już w roku 1291 roku w celach obronnych. Podobnie było z pierwszymi 13 stanami USA, które utworzyły konfederację by walczyć z Anglikami o swoją niepodległość. Ale również federacje mogą powstawać z rozłamu w państwach unitarnych np. Belgia.

W państwie federalnym obowiązuje zasada –to co nie jest jasno określone w konstytucji federalnej jako kompetencja władz centralnych jest domniemana kompetencją krajów związkowych. Podstawę prawną funkcjonowania krajów związkowych stanowi konstytucja federalna i konstytucje krajów związkowych. Konstytucje związkowe są stanowione przez lokalne parlamenty. Konstytucja kraju związkowego nie może być sprzeczna z konstytucją federalną, ale dla swej ważności nie musi być ona zatwierdzona przez parlament centralny. W Szwajcarii i Niemczech zasada federalizmu jest niepodważalna nawet przy zmianie konstytucji. W Szwajcarii ponadto nienaruszalne są granice kantonów. W Niemczech istnieje teoretyczna możliwość zmiany granic Landów. W Niemczech możemy rozróżnić 5 rodzajów uprawnień w stanowieniu prawa.

1. Wyłączne ustawodawstwo federacji (około 100 dziedzin życia politycznego stanowi wyłączną kompetencję rządu federalnego).

2. Ustawodawstwo konkurencyjne/równoległe (są sprawy o których może decydować kraj związkowy lub rząd federalny).

3. Ustawodawstwo ramowe (rząd wydaje ogólne regulacje prawne, a kraje związkowe dostosowują je do swoich potrzeb poprzez szczegółowe ustawodawstwo).

4. Ustawodawstwo związane z realizacją zadań wspólnych federacji i kraju związkowego (np. jakieś gigantyczne przedsięwzięcie budowlane).

5. Ustawodawstwo krajowe (wyłączne kompetencje kraju związkowego).

Wykład 4. System wyborczy.

Współczesna demokracja to demokracja przedstawicielska. Wolne wybory są wówczas, gdy wynik nie jest zdeformowany przez procedury wyborcze, jak również:

- Wybrani przedstawiciele sprawują konstytucyjną kontrolę nad politycznymi decyzjami rządu.

- Wszyscy dorośli obywatele maja prawo głosu, większość z nich może kandydować.

- Obywatele mogą korzystać z wolności słowa, maja nieograniczony dostęp do informacji, oraz posiadają prawo tworzenia partii i stowarzyszeń.

Schemat procesu wyborczego.

- Sporządzenie i wyłożenie spisu wyborców.

- Zgłoszenie kandydatów i przeprowadzenie kampanii wyborczej.

- Przeprowadzenie aktu głosowania.

- Ustalenie wyniku wyborów.

Czynne prawo wyborcze oznacza możliwość wybierania swoich reprezentantów (prawo do głosowania). Przysługuje ono z mocy samego prawa po ukończeniu 18 lat. Jedynie wyrok sądowy może odebrać obywatelowi prawo wyborcze. Nie zawsze jednak tak było. W przeszłości i w niektórych krajach obecnie występują jeszcze inne cenzusy niż wieku.

a) Wykształcenia (np. W Brazylii nie mogą glosować analfabeci).

b) Płci (Prawa wyborcze dla kobiet były przyznawane dopiero od końca XIX wieku. 1893 –Nowa Zelandia, 1894 Pd. Australia (1902 cała), 1900 kilka stanów w USA. Przełom nastąpił po I Wojnie Światowej –1921 Polska. Ostatnia fala nastąpiła po II Wojnie Światowej 1952 Grecja, !971 Szwajcaria, 1974 Portugalia.).

c) Majątku.

d) Nierówności głosów (W niektórych krajach pewne osoby dysponowały większa ilością głosów).

Bierne prawo wyborcze oznacza możliwość kandydowania.

W tym przypadku obowiązuje cenzus wieku (Sejm 21 lat, Senat 30 lat, Prezydent 35 lat), zasada domicylu (zamieszkiwanie w państwie, w którym się kandyduje, lub obowiązek bycia jego obywatelem).

Przymiotniki wyborcze.

1. Zasada powszechność –Oznacza, że czynne i bierne prawo wyborcze przysługuje wszystkim obywatelom państwa.

2. Zasada równości –Materialnie oznacza, że waga głosów w każdym okręgu wyborczym jest jednakowa. Formalnie oznacza, że każdy wyborca dysponuje taką samą ilością głosów.

3. Zasada tajności –Nikt nie może poznać treści naszego głosu.

4. Zasada bezpośredniości –Oznacza, że wyborcy poprzez akt głosowania wybierają swoich przedstawicieli do różnych organów przedstawicielskich bez szczebli pośrednich.

5. Zasada większości –oznacza, że mandat lub mandaty otrzymuje kandydat, który uzyska największą liczbę głosów.

a) Większość względna/zwykła

b) Większość bezwzględna –50% + 1 głos.

c) Większość kwalifikowana –na przykład 2/3, ¾ itd.

Istnieje również system głosu alternatywnego, w którym chodzi o to by wskazać na najlepszego kandydata, ale również wycenić pozostałych. A –1 B –3 C –2 D –4. Najlepszy jest kandydat a, ale kandydat C jest na drugim miejscu itd.

Wykład 5. Metoda proporcjonalna.

Metoda proporcjonalna mówi o tym, że liczba zdobytych głosów musi odpowiadać mniej więcej liczbie zdobtytch mandatów. W tej metodzie często występuje klauzula zaporowa. System ten preferuje partie większe.

1. METODA D`HONDTA.

Metoda D`HONDTA polega na tym, że liczbę oddanych głosów, na daną partię dzielimy przez kolejne liczby naturalne. Uwaga przez kolejne liczby dzielimy zawsze WYJŚCIOWĄ liczbę głosów. W wyniku dzielenia otrzymujemy kolejne ilorazy. Po tej operacji zaczynamy rozdzielać mandaty. Mandaty przypadają partiom, które posiadają największe ilorazy.

:1 :2 :3 :4