Ludnoć polska na Wołyniu była mniejszociš narodowš. W 1931 r. na Wołyniu żyło 346 tys. Polaków, którzy stanowili 16,6% ogółu ludnoci. Byli to głównie Polacy żyjšcy od pokoleń (np. polskie wsie Ostrówki i Wola Ostrowiecka w powiecie lubomelskim zostały założone w końcu XVI lub na poczštku XVII w.) oraz Polacy osiedleni w okresie międzywojennym - osadnicy cywilni i wojskowi na wsi (łšcznie około 60 tysięcy) oraz zatrudnieni poza rolnictwem (urzędnicy, nauczyciele, policjanci, pracownicy przemysłu). Powiększenie polskiej grupy narodowociowej w okresie międzywojennym (o ponad 150 tysięcy) nie wpłynęło istotnie na narodowociowy obraz Wołynia źstanowišc 68 % ogółu ludnoci (1 418 tysięcy). Polacy żyli głównie na wsi w rozproszeniu wród ludnoci ukraińskiej. Osiedli czysto polskich było niewiele. Trzecia pod względem liczebnoci grupa narodowociowa na Wołyniu to wówczas Żydzi - 10% (205 tysięcy). Ponadto Wołyń zamieszkiwały też inne narodowoci, z których dwie najliczniejsze to Niemcy (47 tys.) i Czesi (około 30 tysięcy). * Ludobójstwo na Wołyniu (ale także w Małopolsce Wschodniej) nie było zjawiskiem spontanicznym - poprzedzało je szereg wydarzeń i procesów, których autorami była powstała w 1929 r. Organizacja Ukraińskich Nacjonalistów. Jako ideologię OUN Kongres przyjšł, w formie uchwały, skrajnie faszystowskš doktrynę nacjonalizmu ukraińskiego sformułowanš przez Dmytra Doncowa. Zgodnie z tš doktrynš OUN działała według następujšcych zasad: podporzšdkowanie organizacji wodzowi, a narodu tzw. inicjatywnej mniejszoci jako elicie ,,lepszych ludzi, których zadaniem jest stosowanie twórczej przemocy", ekspansja, bezwzględnoć, fanatyzm, nienawić. Na użytek codzienny zasady te zostały ujęte w będšcym zaprzeczeniem ogólnie przyjętych zasad moralnych Dekalogu Ukraińskiego Nacjonalisty i były jeszcze przed powstaniem OUN szeroko rozkolportowane. OUN stawiała sobie za cel wywalczenie drogš rewolucyjnš niepodległego soborowego narodowego państwa ukraińskiego w granicach etnicznych, tj. państwa obejmujšcego również terytoria, na których Ukraińcy żyjš będšc w mniejszoci. W praktyce miało to oznaczać państwo ukraińskie obejmujšce nie tylko współczesnš Ukrainę, ale także ziemie należšce do powojennej Polski, tj. Podlasie, Chełmszczyznę, Zamojszczyznę, Nadsanie i tereny zamieszkałe przez Łemków. Przyszłe państwo miało być jednolite pod względem narodowociowym, w zwišzku z czym zakładano usunięcie z tych ziem wszystkich ,,zajmańców" (zajmanciw), tj. obcych, którzy według oceny nacjonalistów wzięli w posiadanie ukraińskš ziemię. Założenie to zostało sformułowane już w uchwale kongresu założycielskiego OUN. * Wybuch II wojny wiatowej ujawnił na Kresach Wschodnich nie odczuwany wczeniej przez Polaków silny potencjał nienawici ze strony Ukraińców, będšcy wynikiem prowadzonej przez 20 lat nacjonalistycznej agitacji, najpierw przez nielegalnš i terrorystycznš Ukraińskš Wojskowš Organizację (UWO) i następnie jej kontynuatorkę OUN. Na Wołyniu antypolskie nastroje były też zasługš komunistów, którzy mieli tam większe wpływy niż w Małopolsce Wschodniej. Zamieszanie wojenne wrzenia 1939 r., gdy wszystkie siły bezpieczeństwa i administracja były zaangażowane w obronę państwa przed wrogiem zewnętrznym, okazało się dobrš okazjš do działań wroga wewnętrznego. O ile żołnierze ukraińscy w armii polskiej toczšcej walki z Niemcami na terenie Polski centralnej, nie majšc zaplecza w mieszkańcach-Ukraińcach, na ogół postępowali lojalnie, to na Wschodzie na porzšdku dziennym były dezercje i dywersje. Wokół dróg grasowały bandy ukraińskie rabujšce i mordujšce. Pierwsze akty agresji były skierowane wobec uciekinierów przed hitlerowskim najedcš z Polski zachodniej i centralnej, ewakuowanych urzędów i instytucji. Dalej ofiarami padali policjanci, służba lena, lokalni urzędnicy, żołnierze pojedynczy i w małych grupach, których rozbrajano i mordowano, osadnicy wojskowi, ziemianie i chłopi. Palone były gospodarstwa, niszczone urzędy. Zjawiska te nasiliły się po agresji sowieckiej 17 wrzenia 1939 r. pod wpływem odezwy dowodzšcego Frontem Ukraińskim Semena Timoszenki, w której nawoływał ,,braci Ukraińców" do mordowania ich odwiecznych wrogów polskich ,,panów i półpanków" * Już w 1941 r. Ukraińcy jawnie demonstrowali zamiar wyniszczenia Polaków. Policja ukraińska piewała podczas marszów: "Smert', smert', lacham smert', smert' moskowko-żydiwkij komuni" (,,mierć, mierć, Polakom mierć, mierć moskiewsko-żydowskiej komunie"), a tę samš piosenkę (jak i inne o podobnej wymowie) piewały póniej oddziały UPA. Tuż po zajęciu przez Niemców Wołynia nacjonalistyczni działacze rozwiesili w wielu miejscowociach plakaty wzywajšce do zniszczenia Polaków i innych narodowoci zgodnie z hasłem ,,Ukraina dla Ukraińców". OUN Bandery przystšpiło do systematycznego uwiadamiania ludnoci ukraińskiej o koniecznoci wyrżnięcia wszystkich, którzy nie sš Ukraińcami (np. w kolonii Kamionka Nowa, w gm. Stydyń, pow. kostopolskim w połowie 1941 r. na wiejskim zebraniu zwołanym przez pomyłkę w tej polskiej kolonii przez przyjezdnych ukraińskich agitatorów zapowiadano wyrżnięcie nie-Ukraińców). Byli w to wcišgnięci również duchowni prawosławni. Wobec Polaków i Żydów Ukraińcy zaczęli demonstrować wrogoć i izolować się. Prawdopodobnie w tym czasie agitacja antypolska nie osišgnęła jeszcze pożšdanego nastroju społecznego, ponieważ nie było wówczas zbrodni na Polakach na większš skalę. W pierwszym roku okupacji niemieckiej, a głównie w pierwszych tygodniach, Ukraińcy dokonali co najmniej: 40 aktów terroru wobec ludnoci polskiej, 24 napady ze skutkami miertelnymi w 17 jednostkach administracyjnych, w których zginęło 41 osób i liczba dokładnie niesprecyzowana (+?). Chociaż nie jest to pełny rejestr popełnionych w tym czasie zbrodni, ale bioršc pod uwagę wymowę prowadzonej w tym czasie antypolskiej agitacji, liczby dotyczšce faktów ustalonych nie sš wysokie. Wydaje się, że agresja skierowana została wtedy głównie przeciwko Żydom. Wydarzenia z pierwszych dni i tygodni okupacji niemieckiej były następnymi, po wydarzeniach z 1939 r., zwiastunami zbliżajšcej się totalnej eksterminacji Polaków. * Rok 1942 r. był rokiem ostatecznej zagłady wołyńskich Żydów, w której obok Niemców masowo uczestniczyli Ukraińcy, dla Polaków rokiem terroru, niepokoju i poczštkiem eksterminacji. Żydzi, będšc wiadomymi swego końca, tak przed likwidacjš gett, jak i po ich wymordowaniu, ostrzegali Polaków, że spotka ich ten sam los. Bezporednio po tzw. Aktionen, a gdzieniegdzie w trakcie ich trwania, Ukraińcy odgrażali się Polakom: ,,Skończylimy / skończymy z Żydami, zabierzemy się za was" (np. we wsi Tołpyżyn w gm. Boremel, pow. dubieńskiego. Choć były to kolejne sygnały o planowanym w stosunku do Polaków ludobójstwie, większoć z nich nie chciała wierzyć, że może to nastšpić. * Nie w pełni jest wiadome, czym kierowali się nacjonalici ukraińscy w wyborze ofiar: wród ofiar obok osób niewygodnych dla nacjonalistów (np. lenicy w rejonach opanowanych przez oddziały UPA, osoby, które w społecznociach polskich cieszyły się autorytetem i osoby podejrzane o organizowanie konspiracji), byli mieszkańcy wsi, niczym nie wyróżniajšcy się, w tym kobiety i dzieci. Wród ofiar policjantów ukraińskich były osoby (rodziny) udzielajšce pomocy Żydom lub o niš podejrzane. Obok napadów, w wyniku których ginęli Polacy, były napady rabunkowe. Terror policji ukraińskiej i bojówkarzy nacjonalistycznych nasilał się. Np. w gminie Stepań i Stydyń powiatu kostopolskiego od jesieni 1942 r. Polakom wolno było poruszać się tylko na podstawie przepustki wydawanej przez policję ukraińskš. Owych przepustek żšdali tak policjanci, jak i bojówkarze ukraińscy, patrolujšcy drogi. Dla celów OUN został też wykorzystany pobór na przymusowe roboty do Niemiec: administracja ukraińska wraz z policjš typowała do wyjazdu oprócz młodzieży byłych rezerwistów, dawnych członków Zwišzku Strzeleckiego, pracowników administracji, a więc osoby szczególnie przydatne dla przyszłych samoobron. Liczba ustalonych przypadków zabójstw, napadów rabunkowych i innych aktów terroru w 1942 r. jest niższa od liczby faktycznie popełnionych, bowiem wielu wiadków nie zarejestrowało w pamięci ludobójczych aktów, uważajšc je poczštkowo za zbrodnie kryminalne. Ustalona liczba aktów terroru wynosi co najmniej 58, liczba napadów ze skutkami miertelnymi - 127 oraz liczba dokładnie niesprecyzowana (+?), zamordowanych zostało co najmniej 301 Polaków w 101 jednostkach administracyjnych. Z zebranych informacji wynika, że rok 1942 r. był okresem przygotowań do ludobójczych akcji roku 1943. Morderstwa pojedynczych osób i rodzin były prawdopodobnie testem OUN, która sprawdzała, jakie będš na to reakcje Polaków, czy ujawniš się organizacje, które sš przygotowane do obrony lub atakowania, czy kontrakcjš nie będš odwety. Nie jest wykluczone, że OUN liczyła włanie na jakie kontrakcje ze strony polskiej, które można byłoby wykorzystać propagandowo, to znaczy twierdzić, że to Polacy pierwsi wystšpili przeciw Ukraińcom i dlatego Ukraińcy musieli się bronić. Takš kłamliwš wersję wydarzeń przedstawiajš obecnie ukraińscy historycy, mimo, że nigdzie podstaw do takich twierdzeń Polacy nie dostarczyli. Możliwe jest również, że napady w 1942 r. miały na celu zastraszyć polskš społecznoć, wyeliminować jednostki zdolne do kierowania ludnociš polskš i utrudnić lokalnie organizowanie zbrojnej obrony. W badaniach socjologicznych nad genocydem zostało wyłonione pojęcie tzw. faz pregenocydalnych. Do faz tych zaliczane sš takie akty stosowane wobec członków grupy jak: akty terroru, zastraszanie, bicie, rabunek i niszczenie mienia, różnego rodzaju szykany, także zabójstwa, nieraz skrytobójcze, pojedyncze lub grupowe, ale jeszcze nie kojarzone z motywem narodowociowym, etnicznym, rasowym czy religijnym. Należy tu także wskazać na...
Rowiny7