2. KONCEPCJE PRAWNONATURALNE W MYŚLI KLASYCZNEJ; PRESOKRATYCY, SOFIŚCI, ARYSTOTELES, STOICY.
- teorie naturalnego stanu człowieka należy powiązać z nurtem prymitywizmu – rozróżnienie Lovejoy’a:
· prymitywizm chronologiczny – teoria historyczna, która twierdzi, że wczesne fazy historii zapewniały ludziom więcej pomyślności i szczęścia niż okresy późniejsze oraz że cały bieg historii jest z punktu widzenia szczęścia, wartości i osiągnięć człowieka okresem schyłkowym,
· prymitywizm kulturowy – jest niezadowoleniem człowieka cywilizowanego z cywilizacji, jest przekonaniem człowieka żyjącego w wysoce rozwiniętych warunkach kulturowych, że życie prostsze i mniej wyszukane jest bardziej godne pożądania:
Ø łagodny prymitywizm kulturowy – życie w stanie dzikości pojmowane jako życie łatwe, wolne od przymusu, idylliczne, beztroskie, miały tam nie istnieć rygory moralne i trud zdobywania środków utrzymania,
Ø surowy prymitywizm kulturowy – uważano, że prostota, niebezpieczeństwo i trud życia w stanie dzikości to największe walory tego życia, ograniczenie do minimum własnych potrzeb traktowano jako najlepszą drogę do szczęścia i prostoty, trud i ciężka praca wyrabiały w człowieku najwyższe cnoty,
- znaczenia „stanu natury” wg Lovejoy’a:
1. w sensie chronologicznym: początkowy stan rzeczy i pierwotne warunki życia ludzkiego,
2. w sensie technologicznym: stan, w którym człowiek jest wolny od sztuki i posiada jedynie najprostsze, najbardziej prymitywne umiejętności praktyczne,
3. w sensie ekonomicznym: społeczeństwo ludzkie bez prywatnej własności, ekonomiczny komunizm,
4. w sensie rodzinnym: wspólnota żon i dzieci,
5. w sensie sposobu odżywiania: wegetarianizm, stan, w którym człowiek żył w pokoju ze zwierzętami,
6. w sensie prawnym: stan, w którym nie istnieje żadna władza, z wyjątkiem naturalnej władzy rodziny czy klanu, anarchia,
7. w sensie moralnym: kontrola ludzkich popędów bez pomocy rozmyślnego i samoświadomego wysiłku moralnego, bez obowiązujących rygorów i pojęcia grzechu,
- myśliciele starożytni używali najczęściej określenia stanu natury w sensie ekonomicznym i technologicznym, za najbardziej istotne cechy stanu natury uważano nieznajomość zbytku i prywatnej własności;
poglądy Hebrajczyków:
- mieli oni przeświadczenie, że kiedyś na początku świata istnieć musiał taki okres, w którym człowiek był szczęśliwszy i zdrowszy niż kiedykolwiek w czasach późniejszych,
- człowiek został stworzony przez Boga i umieszczony w Edenie, gdzie żył w stanie natury w sensie technologicznym i dietetycznym (bez umiejętności praktycznych rzemiosł i w zgodzie ze zwierzętami),
- idealizacja życia koczowniczego przodków,
- przeświadczenie, że ucisk i niewola są konsekwencją porzucenia koczowniczego życia dla życia osiadłego,
- pisma proroków charakteryzuje surowy prymitywizm kulturowy;
klasyczne teorie stanu natury:
- większość pisarzy i historyków greckich opowiadała się za chronologicznym prymitywizmem, jednak u cyników i stoików wstępował prymitywizm kulturowy,
- cynicy:
· jako pierwsi poważnie zbuntowali się przeciwko cywilizacji i jej elementom,
· ideały – niezależność od rzeczy zewnętrznych i życie w zgodności z naturą,
· dobro można osiągnąć przede wszystkim przez ograniczenie swoich pragnień,
· prymitywizm w sensie technologicznym – przeciwstawiano się rozwojowi umiejętności, ponieważ w sztuczny sposób zwiększa on liczbę pragnień,
· sprzeciw wobec sztuk i nauk jako zjawisk nienaturalnych,
· era początkowa, jako niesplamiona przez postęp techniczny miała być naturalną,
· za naturalne uznano jedynie pragnienia instynktowne i elementarne, które mogą być łatwo zaspokojone przez każdego człowieka,
- stoicy:
· podstawową rolę w stoicyzmie odgrywał dogmat o naturalnej towarzyskości ludzi,
· wszyscy ludzie podlegają prawu naturalnemu, które nie jest prawem żadnego określonego państwa, nie jest prawem przez ludzi ustanowionym i spisanym,
· podwójna przynależność jednostki ludzkiej: należy ona do rodzaju ludzkiego i podlega uniwersalnym normom prawa naturalnego, ale też należy do zbiorowości, której praw i obyczajów jest zmuszona przestrzegać,
- epikurejczycy:
· epikurejczycy stworzyli koncepcje wykorzystywane później przed Hobbesa,
· pierwotny stan natury to stan konfliktu i gwałtu,
· stosunki społeczne miały początek w potrzebie zjednoczenia się ludzi w celu samoobrony i współpracy,
· prostota jako źródło szczęścia,
- Platon:
· prymitywizm Platona ...:
Ø był prymitywistą chronologicznym – człowiek w dawnych czasach był lepszy i bliższy bogom,
Ø wykazywał skłonności w stronę surowego prymitywizmu kulturowego – opowiadał się za życiem prostym i surowym,
Ø proponował również komunizm ekonomiczny oraz wspólnotę żon i dzieci („Państwo”),
Ø projekty Platona dotyczyły tylko najwyższej klasy społecznej – tylko tam mogły być zrealizowane,
· ... i jednoczesny antyprymitywizm Platona:
Ø nie uważał on, że wyższe jest życie kierowane instynktem i pozbawione refleksji, ale że rozum jest najszlachetniejszą właściwością człowieka,
Ø był przeciwnikiem używania słowa „natura” w znaczeniu wartościującym, słowo „sztuka” nie miało zabarwienia pejoratywnego (równe wartości tych słów),
Ø jego pogląd na naturę ludzką jest wyraźnie przeciwstawny egalitaryzmowi i gloryfikacji stanu natury w sensie prawnym – ludzie są z natury nierówni, więc powinni być zorganizowani w hierarchię,
- Arystoteles:
· antyprymitywizm – naturalne jest to, co złożone, wysoko rozwinięte, to do czego dąży początkowa postać rzeczy,
· sprzeciw przeciw prymitywizmowi chronologicznemu – doktryna o wieczności świata, niezmienności kosmosu → absolutny początek nie miał miejsca, historia nie ma jakiegoś określonego kierunku, celu,
· człowiek jest z natury zwierzęciem politycznym w tym znaczeniu, że jego specyficzna natura ujawnia się w pełni dopiero w trzecim stadium rozwoju, tzn. wtedy, gdy staje się on członkiem polis,
· sprzeciw przeciw prymitywizmowi technologicznemu – dobre życie zależy w pewnym stopniu od bogactwa, wygody i wolności od trosk, krytyka komunistycznych projektów Platona, uwielbienie rozumu i intelektu,
· teleologiczne rozumienie natury: „proces, który prowadzi do istnienia rzeczy, pozostaje w odwrotnym stosunku do jego istoty; co bowiem jest późniejsze w porządku stawania się, jest wcześniejsze w porządku natury, a co jest pierwsze z natury, jest ostatnie w porządku powstawania”,
- sofiści:
· zakładali istnienie jakiegoś stadium przedpaństwowego, po którym w wyniku umowy rozwinęło się społeczeństwo obywatelskie.
3. KONCEPCJA SPOŁECZEŃSTWA ARYSTOTELESA, STRUKTURA SPOŁECZNEGO ŚWIATA: OD JEDNOSTKI, RODZINY DO WSPÓLNOTY SPOŁECZNO POLITYCZNEJ.
à stworzył rozbudowany system filozoficzny, którego wpływ okazał się niezwykle trwały i rozległy; jego filozofia społeczna zawarta jest w „Polityce”
à zajmuje stanowisko antyindywidualistyczne i polemiczne w stosunku do sofistów, w centrum uwagi umieszcza społeczną całość- patron krytyków indywidualizmu („(...) wszyscy należą do państwa, bo każdy z nich jest częścią państwa. Toteż troska o każdą część z osobna musi z natury rzeczy mieć na oku troskę o całość”)
à najlepszym ustrojem jest taki, w którym każdy bez wyjątku najlepiej się czuje i szczęśliwie żyje; państwo z natury jest wielością, jeśli będzie się rozwijać ku jedności to powstanie z niego rodzina, a z niej jednostka
à tak samo jak Platon poszukuje przepisu na ustrój doskonały; nauka o polityce to nauka praktyczna uprawiana z myślą o cnocie i dobrym życiu; prawdziwy prawodawca powinien znać zarówno najlepszy ustrój jak i ten możliwie najlepszy dla istniejących okoliczności
(1)jednostkaà (2)rodzinaà (4) gmina à (3) państwo
ad.1
à człowiek jest zwierzęciem politycznym- jest z natury stworzony do życia w państwie, jest przeznaczony do życia w społeczeństwie (w tekstach Arystotelesa to twierdzenie odnosi się do życia w polis, które jest poniekąd jednym i drugim- państwem i społeczeństwem)
à każdy człowiek ma swoje właściwe przeznaczenie, którego realizację zapewnia tylko związek z innymi (mężczyzna nie może obejść się bez kobiety, a kobieta bez mężczyzny; pan bez niewolnika, a niewolnik bez pana); przez takie połączenie istot, które nie mogą istnieć bez siebie powstaje dom czyli rodzina
ad.2
à z natury istniejąca wspólnota, utrzymująca się trwale dla codziennego współżycia
ad.3
à dla zaspokojenia potrzeb wychodzących poza dzień bieżący; jest z natury kolonią rodziny
ad.4
à pełna wspólnota stworzona z większej ilości gmin wiejskich, która osiągnęła kres wszechstronnej samowystarczalności
à powstaje dla umożliwienia życia, a istnieje, aby życie było dobre
à powstaje na drodze naturalnego rozwoju, jest celem do którego zmierzają pozostałe wspólnoty; a natura jest osiągnięciem celu
à państwo należy do tworów natury- człowiek dąży do jego stworzenia i udoskonalenia, albowiem jest niezdolny do życia w pojedynkę; państwo jest późniejsze w porządku powstawania, a wg Arystotelesa to, co jest późniejsze w porządku powstawania jest wcześniejsze w porządku natury (teleologiczne rozumienie natury)
à w „Polityce” mowa jest o państwie w kilku znaczeniach:
a) zorganizowana zbiorowość potrzebujących się wzajemnie jednostek i grup ludzkich
b) wspólnota obywateli
c) ustrój polityczny
Arystoteles skupia uwagę na następujących aspektach państwa (społeczeństwa):
a) samowystarczalność- jeśli państwo dojdzie do niej to dopiero stanie się prawdziwym państwem; ta cecha przysługuje jedynie państwu i na tym zasadza się jego konieczność czy naturalność; samowystarczalność to nie zdolność zaspokajania bez pomocy z zewnątrz materialnych potrzeb mieszkańców kraju (autarkia gospodarcza), ale ogół potrzeb, których zaspokajanie jest koniecznym warunkiem życia szczęśliwego i pełnego rozwinięcia ludzkich możliwości
b) wspólnota moralna- wspólnota państwowa ma na celu nie współżycie, ale piękne uczynki; oprócz wspólnego terytorium i interesu materialnego (wymiana towarów) powinno je łączyć wspólne dążenie do cnoty
c) różnorodność i komplementarność części- państwo nie może powstać z osób jednakowych; „Państwo (...) składa się z nierównych części, tak jak istota żyjąca składa się przede wszystkim z duszy i ciała, dusza z rozumu i woli, rodzina z męża i żony, posiadłość z pana i niewolnika; wszystkie te części różnorodne, i inne jeszcze prócz tego, obejmuje i państwo(...)”; państwo traktowane jest jako swojego rodzaju organizm
STRUKTURA SPOŁECZNA WG ARYSTOTELESA:
à obraz wielowymiarowy: konglomerat rodzin, system klas ekonomicznych (bogaci- biedni- stan średni), ukł. Grup statusowych (lud- ludzie znaczni), zespół swego rodzaju stanów
à podział społeczeństwa ze względu na funkcje wykonywane przez różne grupy obywateli:
a) rolnicy
b) rzemieślnicy
c) kupcy
d) wyrobnicy
e) stan żołnierski
f) stan kapłański
g) zamożni
h) wysocy urzędnicy państwowi
i) członkowie rady i sędziowie
à podział społeczeństwa na grupy różniące się stopniem zamożności; do tego podziału Arystoteles przywiązuje szczególne znaczenie z dwóch powodów:
a) podział najostrzejszy
b) układ sił między bogatymi i biednymi ma największy wpływ na stabilność państwa i jego ustrój polityczny
stan średni jako ostoja ładu i społeczna baza dobrego ustroju, zdolnego uniknąć skrajności oligarchii i demokracji
KLASYFIKACJA USTROJÓW:
à trzy właściwe ustroje: królestwo, arystokracja, politeja
↓ ↓ ↓
à trzy ich zwyrodnienia: tyrania, oligarchia, demokracja
à związek między ustrojem politycznym a strukturą społeczną: „Przyczyną mnogości ustrojów jest fakt, że każde państwo obejmuje większą liczbę części składowych”, części te występują w różnych kombinacjach i proporcjach, tworząc zależnie od tego różne ustroje polityczne
Prace Arystotelesa położyły fundamenty pod to, co nazywamy naukami społecznymi i stały się trwałym układem odniesienie dla teorii społecznych.
4. PLATON I JEGO KONCEPCJA PAŃSTWA.
Platon wyróżnia dwa światy: świat idei, jako rzeczywisty, oraz świat materialny postrzegany przez nas i będący odbiciem świata rzeczywistego.
Eksponuje rolę filozofa dociekającego prawdy i uwalniającego z kajdan, objaśniającego konfigurację świata idealnego. Tworzył państwo idealne by przeciwstawić się degeneracji. Taką wizję potrafi uformować tylko wyzwolony od problemów mędrzec, koncentrując się na poznaniu wartości idealnych: dobra, prawdy, sprawiedliwości i piękna.
POLITYKA – rozumiana w jedności z etyką à dla Platona idealnym ustrojem politycznym jest model idealnej POLIS – o skrajnie racjonalnych rządach.
Podobnie jak dusza dąży do poznania idei dobra, tak PAŃSTWO powinno dążyć do transcendentnie rozumianego dobra.
Polityka zaś to sztuka oparta na wiedzy jak czynić ludzi lepszym.
Państwo podobnie jak indywidualna dusza powinno dążyć do dobra.
PLATON wyróżnia dwie polityki:
- pospolitą
- polityką filozofii è zakłada równość polityki i filozofii
Państwo powinno składać się z 3 części, które w tym przypadku są warstwami społecznymi:
SPRAWIEDLIWOŚĆ to cnota nadrzędna
januszernest