Rozdział 4.pdf

może być pomocna dla nauczyciela realizującego roczne przygotowanie przedszkolne, gdyż poka -

zuje, jakie czynniki tkwiące w tych środowiskach i w samym uczniu mogą utrudniać mu osiągnięcie

gotowości do nauki w szkole. Stanowi to ważną wskazówkę dla nauczyciela, mówiącą o tym, jakie

grupy dzieci wymagają szczególnej uwagi i wsparcia w ciągu roku obowiązkowego wychowania

przedszkolnego. Na podstawie uzyskanych wyników wiadomo, iż taką grupę stanowią chłopcy, i to

zwłaszcza młodsi. Wśród dziewcząt kłopoty z osiągnięciem gotowości szkolnej mogą mieć dziew -

częta gorzej rozwijające się fizycznie i przewlekle chore. Bardzo niekorzystny wpływ na gotowość

szkolną mają wady wymowy u obu płci, przy czym jest on większy u chłopców. Czynniki środowiska

rodzinnego zaburzające osiąganie przez dzieci gotowości szkolnej to niskie wykształcenie rodziców,

zwłaszcza matek, ich zły stan zdrowia (wyrażający się pobieraniem renty), bezrobocie. Ważny jest

też poziom materialno-kulturalny rodziny, przy czym ma on szczególnie duży wpływ na rozwój

chłopców. Badania pokazały, iż posiadanie biblioteczki przez rodzinę, a także spędzanie czasu

wolnego na wspólnych zajęciach sportowych, wyjściach do teatru i kina oraz dłuższych wyjazdach

urlopowych wpływa stymulująco na nabywanie przez dzieci zachowań i umiejętności istotnych dla

późniejszego powodzenia w nauce szkolnej. Wyniki mówią też o lepszych warunkach dla osiągania

gotowości szkolnej panujących w przedszkolu niż w oddziale przedszkolnym w szkole. Duży wpływ

na gotowość szkolną ma też liczba lat spędzonych przez dziecko na edukacji przedszkolnej, a także

— u chłopców — stosunek do faktu uczęszczania do placówki. Zdajemy sobie sprawę, iż na wiele

z wymienionych czynników ważnych dla gotowości szkolnej nauczyciel nie ma bezpośredniego wpły -

wu — wiedząc jednak o ich znaczeniu, może pomagać dzieciom w trudniejszej sytuacji osobistej

i rodzinnej poprzez specjalnie dobrane oddziaływania psychopedagogiczne.

Rozdział 4

Rzetelność i trafność Skali

Gotowości Szkolnej

4.1. Rzetelność Skali Gotowości Szkolnej

Rzetelność jakiegokolwiek narzędzia pomiaru psychopedagogicznego zalicza się do podstawowej

jego charakterystyki. Informuje o tym, na ile dokładnie mierzymy te właściwości badanej osoby,

które chcemy zmierzyć, czyli na ile możemy mieć zaufanie do otrzymanego wyniku jako faktycznie

charakteryzującego daną osobę (Brzeziński 1978). Rzetelność narzędzia jest tym większa, im bar -

dziej zbliżone wyniki daje ono przy wielokrotnym stosowaniu wobec tych samych badanych. Innym

sposobem określania rzetelności skali pomiarowej jest sprawdzenie zgodności odpowiedzi dawa -

nych przez badanego na poszczególne jej pytania czy pozycje. Jest to tzw. zgodność wewnętrzna,

obliczana za pomocą wzoru statystycznego wyznaczającego współczynnik alfa Cronbacha (od na -

zwiska badacza, który pierwszy podał ten wzór). Dla określenia rzetelności SGS posłużono się tą

właśnie metodą. Im bliższy liczby 1 jest współczynnik alfa Cronbacha, tym lepsza jest dokładność

pomiaru zmiennej mierzonej Skalą.

PODRĘCZNIK

Skala Gotowości Szkolnej

Tabela 18. Współczynniki zgodności wewnętrznej podskal SGS w grupach zróżnicowanych ze względu na płeć (n = 4000)

Podskala

Umiejętno -

ści Szkolne

Kompe -

tencje Po -

znawcze

Sprawność

Motoryczna

Samodziel -

ność

Niekonflik -

towość

Aktywność

Społeczna

Płeć

Dziewczęta

0,93

0,90

0,80

0,89

0,90

0,80

Chłopcy

0,94

0,92

0,81

0,90

0,93

0,82

Tabela 18 pokazuje, iż obliczone współczynniki rzetelności alfa Cronbacha są bardzo wysokie

(w większości podskal zbliżają się do 1), co wskazywałoby na bardzo dobrą dokładność pomiaru

dokonywanego za pomocą SGS.

4.2. Trafność Skali Gotowości Szkolnej

W każdym podręczniku do rzetelnie opracowanego narzędzia diagnozy psychologicznej czy pe -

dagogicznej powinny się znaleźć dane o jego trafności.

Trafność, określana w oparciu o tzw. badania walidacyjne, to innymi słowy informacja o tym,

co można poprawnie wywnioskować na podstawie wyniku testowego, jaki jest obszar jego zasto -

sowań, w jakim stopniu test (w tym przypadku Skala Gotowości Szkolnej) realizuje stawiane przed

nim cele.

Z badań trafności testu powinno wynikać:

− jakie wnioski można wyciągnąć na temat tego, co mierzy test (np. na temat gotowości szkolnej

sześciolatka),

− jakie wnioski można sformułować o innych, pozatestowych zachowaniach badanego, czy też wa -

runkach jego środowiska szkolnego czy domowego.

Bez przeprowadzenia takich analiz nie byłoby tak naprawdę wiadomo, czy np. Skala Gotowości

Szkolnej nie jest jedynie wyrazem wiary jej Autorki, że jest to narzędzie badające gotowość szkolną

sześciolatka. Sprawdzenie tego to właśnie badanie trafności.

Na ogół wyróżnia się trzy podstawowe rodzaje trafności narzędzia diagnozy: treściową, kry -

terialną (w tym diagnostyczną i prognostyczną — w zależności od tego, kiedy następuje badanie

kryterialne) oraz teoretyczną.

Rzadko, zwłaszcza w przypadku zupełnie nowego narzędzia, jak Skala Gotowości Szkolnej, dys -

ponuje się od początku danymi na temat każdego z wymienionych rodzajów trafności. Gromadzone

są one najczęściej stopniowo, w miarę jak test jest wykorzystywany w codziennej praktyce diag -

nostycznej.

Procedura walidacji żadnego testu nie powinna się zresztą kończyć na podaniu kilku wyników ze -

branych w oparciu o jedno badanie wykonane na początku opracowania psychometrycznego. Polega

ona na prowadzeniu ciągłych badań na różnych próbach osób badanych i gromadzeniu informacji

potwierdzających rolę narzędzia diagnozy w praktyce. Tak też zapewne będzie w przypadku Skali

Gotowości Szkolnej.

W ramach projektu „Badanie Gotowości Szkolnej Sześciolatków” (BGSS) wykonano wiele badań

trafności SGS, jednak ograniczona objętość podręcznika nie pozwala na zaprezentowanie wszyst -

kich uzyskanych wyników; wybrano te najistotniejsze.

W badaniach trafności narzędzia diagnozy

psychologicznej czy pedagogicznej najczęściej

wykorzystuje się korelację, czyli statystyczną

metodę określania zależności, stosuje się jed -

nak również różne inne metody, takie jak oce -

ny sędziów kompetentnych, analiza czynnikowa

czy analiza różnic między grupami.

I tak, analizując trafność treściową Ska -

li Gotowości Szkolnej, oceniano, jeszcze na

etapie konstruowania Skali, sięgając do opinii

sędziów kompetentnych, czy zachowania sześcio -

latków wybrane do obserwacji w SGS są próbką

ważnych zachowań, najbardziej interesujących

z punktu widzenia tego, co test ma mierzyć,

czyli gotowości szkolnej sześciolatków.

W badaniach trafności teoretycznej określa -

no (już na etapie pilotażu oraz później, na próbie

standaryzacyjnej) strukturę czynnikową SGS, bę -

dącą punktem wyjścia przy wyłanianiu podskal,

oraz wykonano liczne analizy korelacyjne z wyni -

kami innych testów, którymi w tym samym czasie

badano dzieci. Prowadzono także analizy różnic

międzygrupowych, aby upewnić się, że wyniki

uzyskane za pomocą skonstruowanego narzędzia

potwierdzają przyjęte przy jego konstrukcji zało -

żenia teoretyczne, czyli że Skala Gotowości Szkol -

nej odzwierciedla gotowość szkolną obserwowa -

nych sześciolatków i pozwala na wnioskowanie

o różnych uwarunkowaniach tej gotowości.

Z kolei określając trafność kryterialną bada -

no, w jakim stopniu wyniki SGS są powiązane

z innymi zmiennymi przyjmowanymi jako kry -

teria zewnętrzne gotowości szkolnej, np. osią -

ganym przez badane dzieci poziomem czytania,

liczenia, oceną gotowości szkolnej dzieci poda -

waną przez ich rodziców.

Badania kryterialne przeprowadzano jedno -

cześnie z badaniami standaryzacyjnymi SGS,

a więc badano trafność diagnostyczną . Nie ba -

dano trafności prognostycznej, ponieważ zebra -

nie materiału do takich analiz wymaga więcej

czasu niż ten, którym dysponowano w ramach

projektu BGSS.

Istotną wartością przeprowadzonych i prze -

stawionych poniżej badań trafnościowych jest

to, że zgodnie z obowiązującymi w tym zakre -

sie standardami (Standardy 1985) wykonano je

na bardzo dużych, reprezentatywnych próbach

dzieci, rodziców czy nauczycieli (patrz 3.1. Do -

bór próby standaryzacyjnej), na próbach złożo -

nych z osób dokładnie odpowiadających tym,

które mają być w praktyce badane Skalą Goto -

wości Szkolnej. Jest to bardzo istotne z punktu

widzenia zapewnienia obiektywności uzyska -

nych wyników.

Wyniki w SGS a dojrzałość umysłowa dziecka

Ważnym elementem obserwowanej przy uży -

ciu SGS gotowości szkolnej sześciolatków są ich

kompetencje poznawcze, w tym poszukiwanie

i gromadzenie doświadczeń, tworzenie pojęć,

szukanie zależności między zdobytymi doświad -

czeniami i umiejętność ich komunikowania.

Można się więc było spodziewać, że wyniki

SGS, zwłaszcza podskal Kompetencje Poznaw -

cze i Umiejętności Szkolne, ale również ogólna

ocena (wystawiana przez nauczyciela w skali

1−7; patrz rozdz. 2.2. Historia metody), stopnia

przygotowania dziecka do edukacji szkolnej, po -

winny korelować dodatnio z dojrzałością umy -

słową 6-latka badaną za pomocą innego testu.

Do badania dojrzałości umysłowej dzieci wy -

korzystano niewerbalny test klasyfikacji, jakim

jest Skala Dojrzałości Umysłowej Columbia, ba -

dająca ogólną zdolność do rozumowania dzieci

w wieku 3;6−9;11 lat, definiowaną przez autorów

jako „zdolność do rozumowania” (Ciechanowicz

1992). Jest to test w Polsce standaryzowany, ma

polskie normy, jest szeroko stosowany w prakty -

ce psychologicznej.

Gotowość szkolna badana SGS, zgodnie z prze -

widywaniami, zarówno w przypadku dziewczy -

nek, jak i chłopców, koreluje znacząco dodat -

nio z dojrzałością umysłową dzieci stwierdzoną

w Skali Columbia, i to nie tylko w zakresie Kom -

petencji Poznawczych i Umiejętności Szkolnych,

ale również Samodzielności. Korelacje są nieco

wyższe w przypadku chłopców niż dziewczynek,

trudno jednak o zasadną jednoznaczną interpre -

tację tej różnicy. Także ocena ogólna gotowości

PODRĘCZNIK

Skala Gotowości Szkolnej

Tabela 19. Współczynniki korelacji między SGS i Skalą Dojrzałości Umysłowej Columbia (n= 980)*

SGS

Umie -

jętności

Szkolne

Kompeten -

cje Po -

znawcze

Sprawność

Motorycz -

Samo -

dzielność

Niekon -

fliktowość

Aktyw -

ność Spo -

łeczna

Ocena

ogólna**

Płeć

Dziewczęta 0,36

p=0,000

0,33

p=0,000

0,16

p=0,000

0,35

p=0,000

0,07

ni.

0,11

ni.

0,37

p=0,000

Chłopcy

0,41

p=0,00

0,41

p=0,00

0,17

p=0,000

0,36

p=0,000

0,14

p=0,002

0,19

p=0,000

0,43

p=0,00

* Wytłuszczono najwyższe współczynniki korelacji; ni. – wartości nieistotne statystycznie.

** Ocenę ogólną w SGS stosowano tylko w badaniach standaryzacyjnych.

szkolnej obserwowanych sześciolatków, podawana przez nauczycieli w SGS (w skali 1−7), koreluje

istotnie z dojrzałością umysłową dzieci sześcioletnich badaną Skalą Columbia. Można więc wnio -

skować, że Skala Gotowości Szkolnej bada w pewnym zakresie dojrzałość umysłową sześciolatka,

czy innymi słowy, gotowość szkolna badana SGS diagnozuje również dojrzałość umysłową dzieci, ich

kompetencje poznawcze.

Wyniki w SGS a percepcja wzrokowa dzieci

Rozwój percepcji wzrokowej, zdolność do rozpoznawania, różnicowania i interpretowania bodź -

ców wzrokowych, mają niewątpliwie niebagatelne znaczenie w nauce czytania, pisania i matema -

tyki, a więc tym samym są ważne w osiąganiu gotowości szkolnej. Oczekiwano, że wystąpi istotny

związek między spostrzeganiem wzrokowym badanych sześciolatków, a ich gotowością szkolną za -

obserwowaną w SGS. Spostrzeganie wzrokowe badano Testem Rozwoju Percepcji Wzrokowej Ma -

rianny Frostig (TRPW).

W podręczniku do tego Testu czytamy: „Test (...) służy do diagnozy spostrzegania wzrokowego

u dzieci w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym. Szczególnie przydatny jest w ocenie wzro -

kowych aspektów dojrzałości szkolnej, jak również w rozpoznawaniu przyczyn trudności w nauce

czytania i pisania” (Pietsch-Szurek, Szmigielska, Siuta 1992).

TRPW, standaryzowany i normalizowany na populacji polskich dzieci, to niewerbalny test złożony

z pięciu podtestów służących do pomiaru następujących zdolności: koordynacji wzrokowo-rucho -

wej, spostrzegania figury i tła, spostrzegania stałości kształtu, spostrzegania położenia figur oraz

spostrzegania stosunków przestrzennych. Wymienione aspekty spostrzegania składają się na uzy -

skiwaną w Teście Frostig ocenę ogólnego poziomu rozwoju percepcji wzrokowej dzieci w wieku od

3;11 do 7;11 lat.

Można by analizować korelacje każdego z wymienionych wyżej podtestów Testu Frostig ze Skalą

Gotowości Szkolnej, jednak jak wynika z podręcznika do testu Frostig, ze względu na zróżnicowane

poglądy co do struktury czynnikowej Testu, w diagnozie rozwoju percepcji wzrokowej dzieci należy

posługiwać się raczej wynikami globalnymi; wyniki podtestów są bardziej pomocne w analizie kli -

nicznej (Pietsch-Szurek i inni 1992). W tabeli 20 podane zostały korelacje SGS z wynikiem globalnym

Testu Frostig.

Tabela 20. Współczynniki korelacji między SGS i wynikiem globalnym w Teście Percepcji Wzrokowej Frostig (n= 980)*

SGS

Umie -

jętności

Szkolne

Kompe -

tencje

Poznaw -

cze

Sprawność

Motorycz -

Samo -

dzielność

Niekon -

fliktowość

Aktyw -

ność Spo -

łeczna

Ocena

ogólna**

Płeć

Dziewczęta 0, 43

p=0,00

0,40

p=0,000

0,28

p=0,000

0,44

p=0,00

0,12

p=0,009

0,18

p=0,000

0,43

p=0,00

Chłopcy

0,36

p=0,000

0,35

p=0,000

0,24

p=0,000

0,36

p=0,000

0,16

p=0,000

0,15

p=0,001

0,37

p=0,000

* Wytłuszczono najwyższe współczynniki korelacji.

** Ocenę ogólną w SGS stosowano tylko w badaniach standaryzacyjnych.

Jak wynika z tabeli 20, podobnie jak w przypadku dojrzałości umysłowej badanej Skalą Columbia,

stwierdzono wyraźny i zgodny z oczekiwaniami związek między gotowością szkolną zaobserwowaną

w SGS (głównie w zakresie podskal Umiejętności Szkolne, Kompetencje Poznawcze i Samodziel -

ność), a percepcją wzrokową dzieci ocenianą globalnie w Teście Frostig. Przy czym w tym przypad -

ku korelacje są nieco większe u dziewczynek niż u chłopców.

Można więc powiedzieć, że wyniki Skali Gotowości Szkolnej, której trafność jest analizowana,

pozwalają w znacznym stopniu na wyciąganie wniosków dotyczących wzrokowych aspektów dojrza -

łości szkolnej sześciolatków.

Warto przy okazji pamiętać, że jak wskazują liczne badania, percepcja wzrokowa tylko w pew -

nym stopniu warunkuje osiągnięcia w czytaniu i pisaniu. Żadna metoda pomiaru pojedynczej funkcji

zaangażowanej w przygotowanie dziecka do nauki nie może być wystarczającą podstawą prze -

widywania osiągnięć szkolnych. Dojrzałość percepcyjna jest koniecznym, ale niewystarczającym

warunkiem powodzenia w edukacji szkolnej (Pietsch-Szurek i inni 1992).

Wyniki w SGS a poczucie kontroli sześciolatków

Zmienną, która również powinna być powiązana z gotowością szkolną dzieci 6-letnich, jest tzw.

poczucie kontroli. Poczucie kontroli to pojęcie psychologiczne oznaczające wymiar osobowości wa -

runkujący to, jak człowiek spostrzega zależności występujące pomiędzy jego zachowaniem i skut -

kami tego zachowania. Mając poczucie kontroli wewnętrznej, traktujemy spotykające nas sukcesy

czy porażki jako następstwa własnych zachowań, kiedy zaś dominuje poczucie kontroli zewnętrz -

nej, uważamy, że zależy to głównie od działania czynników zewnętrznych, takich jak inni ludzie,

los, przypadek.

Dotychczasowa wiedza psychologiczna na temat rozwoju rozumowania dzieci wskazuje, że około

piątego roku życia są one już zdolne do ujmowania skutków własnego postępowania w kategoriach

sukcesów i niepowodzeń, jednocześnie oceniając, co najbardziej wpływa na osiągane przez nie re -

zultaty (Szmigielska 1996). Wykazano zależność powodzenia w nauce szkolnej od poczucia kontroli

ucznia. Dzieci przejawiające poczucie kontroli wewnętrznej lepiej radzą sobie w różnych sytua -

cjach zadaniowych, chętniej współpracują z innymi, przejawiają więcej inicjatywy i wytrwałości

w działaniu. Uczniów mających trudności w nauce charakteryzuje na ogół silniejsze poczucie kon -

troli zewnętrznej.

Do pomiaru poczucia kontroli sześciolatków badanych w ramach projektu BGSS posłużyła Skala

Poczucia Kontroli u Dzieci Przedszkolnych SPK-DP. Skala ta zawiera zadania opisujące różne sytuacje

z codziennego życia dziecka. Na każde z pytań dziecko ma do wyboru dwie odpowiedzi. Połowa py -

tań tworzy Skalę Sukcesów, połowa Skalę Porażek. Uzyskuje się też wynik ogólny — im wyższy, tym

PODRĘCZNIK

Skala Gotowości Szkolnej

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: