Isherwood Christopher - Pożegnanie z Berlinem.pdf - Biografie - doll_house

CHRISTOPHERISHERWOOD

POŻEGNANIEZBERLINEM

PrzełożyłaMariaSkroczyńska

Tytułoryginałuangielskiego Goodbye to Berlin

Johnowi i Beatrix Lehmannom

DZIENNIK BERLIŃSKI

Jesień 1930

Z mojego okna przepastna, dostojna, zwarta ulica. Sklepy w podziemiach, gdzie lampy palą się przez cały dzień;

w cieniu przeładowanych, upstrzonych balkonami fasad brudne tynki, ozdobione od frontu wymyślnymi

stiukami i godłami herbowymi. Cała dzielnica jest taka: ulica za ulicą pełne domów podobnych do obskurnych,

monumentalnych szaf pancernych, wypełnionych po brzegi zaśniedziałymi precjozami i zużytymi meblami

zbankrutowanego mieszczaństwa.

Jestem jak aparat fotograficzny z otwartą migawką, aparat całkiem bierny, taki, który nie myśli, tylko rejestruje.

Rejestruje mężczyznę golącego się w oknie naprzeciwko i kobietę w kimonie, zajętą myciem włosów. Kiedyś to

wszystko będzie musiało zostać wywołane, zdjęcia starannie odbite, utrwalone.

O ósmej wieczór zarygluje się drzwi domów. Dzieci jedzą kolację. Zamyka się sklepy. Zapala się światełko nad

nocnym dzwonkiem małego narożnego hoteliku, gdzie można wynająć pokój na godziny. I niebawem zaczną się

rozlegać gwizdy. Kawalerowie przywołują swe dziewczyny. Wystają tam w dole na chłodzie i gwiżdżą w

kierunku oświetlonych okien ciepłych wnętrz, gdzie już rozesłano na noc łóżka. Chcą, by ich wpuszczono. Ich

sygnały — pożądliwe, intymne, smutne — powtarza echo w pustym parowie ulicy. Z powodu tych gwizdów

niechętnie pozostaję tutaj wieczorami. Przypominają mi, że jestem sam, daleko od domu, w obcym mieście.

Czasem postanawiam ich nie słuchać, biorę książkę i próbuję czytać. Ale po chwili nieuchronnie docierają do

mnie, tak przejmujące, natarczywe, tak rozpaczliwie ludzkie, że w końcu muszę wstać i wyjrzeć przez szparę

między listewkami rolet, by się upewnić o tym, o czym i tak wiem bardzo dobrze: że nie jest to wezwanie

skierowane do mnie.

Niezwykły zapach w tym pokoju, kiedy piec jest rozgrzany, a okno zamknięte; wcale nie taki nieprzyjemny,

mieszanina kadzidła z czerstwymi maślanymi bułeczkami. Wysoki piec kaflowy mieni się kolorami jak ołtarz.

Umywalka niczym gotycka kaplica. Kredens też jest gotycki, z rzeźbionymi katedralnymi oknami: Bismarck

naprzeciw króla pruskiego w witrażowych szybkach. Moje najlepsze krzesło mogłoby służyć za tron biskupowi.

W kącie trzy niby to średniowieczne halabardy (pozostałość po wędrownej trupie teatralnej?), przymocowane do

siebie tak, że tworzą wieszak na kapelusze. Frl. Schroeder od czasu do czasu odkręca ich głowice, by je

wypolerować. Są ciężkie i wystarczająco ostre, żeby zabić.

Wszystko jest takie w tym pokoju — niepotrzebnie masywne, nienaturalnie ciężkie i niebezpiecznie ostre. Kiedy

siedzę przy biurku, atakuje mnie horda metalowych przedmiotów: dwa lichtarze w kształcie poskręcanych węży,

popielniczka, z której wyziera głowa krokodyla, nóż do papieru skopiowany ze sztyletu florenckiego, mosiężny

delfin dzierżący na końcu ogona mały zepsuty zegarek. Co się dzieje z takimi przedmiotami? Czyby się w ogóle

kiedykolwiek dały zniszczyć? Przetrwają pewnie w nietkniętym stanie przez całe tysiąclecia, ludzie będą je

gromadzić i chronić w muzeach. Chyba że po prostu zostaną przetopione na amunicję w jakiejś wojnie. Frl.

Schroeder ustawia je co rano bardzo skrupulatnie według niezmiennego porządku i stoją tam tak, jakby wyrażały

jej bezkompromisowy pogląd na Kapitał i Społeczeństwo, Religię i Seks.

Frl. Schroeder przez cały dzień drepcze po rozległym, zapuszczonym mieszkaniu. Nieforemna, lecz czujna,

toczy się z pokoju do pokoju w bamboszach i kwiecistym szlafroku zapiętym na agrafkę tak zmyślnie, że nie

wyziera spod niego nawet skrawek halki czy gorsetu, i śmigając ściereczką do kurzu, zagląda tu i tam, szpieguje,

wsadza swój spiczasty krótki nos do szaf i do walizek swoich lokatorów. Ma ciemne, połyskliwe, świdrujące

oczka i brunatne, ładnie falowane włosy, z których jest dumna. Wygląda na jakieś pięćdziesiąt pięć lat.

Kiedyś, przed wojną i inflacją, całkiem nieźle sobie żyła. Jeździła nad Bałtyk na wakacje i miała w domu

służącą. Od trzydziestu lat mieszka tutaj i ma sublokatorów. Zdecydowała się na to, bo lubi mieć towarzystwo.

— „Lina, jak możesz? — mówili moi przyjaciele. — Jak możesz znieść, żeby w twoich pokojach mieszkali obcy

ludzie i niszczyli ci meble, zwłaszcza gdy stać cię na niezależność?" — A ja im zawsze odpowiadałam to samo:

„M o i sublokatorzy to nie sublokatorzy — mówiłam. — To są moi goście".

— Bo widzi pan, Herr Issyvoo, w tamtych czasach mogłam sobie pozwolić na przebieranie w ludziach, którzy tu

się zgłaszali na mieszkanie. Mogłam wybierać jak chciałam. Brałam tylko tych z naprawdę dobrych domów,

ludzi wykształconych... osoby z towarzystwa (tak jak pan, Herr Issyvoo). Mieszkał tu raz jeden Freiherr

[Freiherr znaczy po niemiecku baron, a Rittmeister — rotmistrz (przyp. tłum.). ] i Rittmeister, i Professor. Często

dawali mi prezenty: butelkę koniaku albo pudło czekoladek, albo kwiaty. A jak któryś pojechał na urlop, zawsze

przysyłał mi pocztówkę, czy to z Londynu, czy z Paryża albo z Baden-Baden. Takie piękne pocztówki

dostawałam...

Za to teraz Frl. Schroeder nie ma nawet własnego pokoju. Musi sypiać w saloniku, za parawanem, na małej

kozetce z pogruchotanymi sprężynami. Nasz salonik, jak w tylu innych starych berlińskich mieszkaniach, łączy

frontową część domu z tylną. Ci, co mieszkają od frontu, muszą przechodzić do łazienki przez salonik, toteż Frl.

Schroeder często jest niepokojona w nocy. „Ale ja zaraz znów zasypiam. To mi nie przeszkadza. Jestem zbyt

zmęczona." Sama musi utrzymywać dom w porządku, a to jej zabiera prawie cały dzień. „Dwadzieścia lat temu

gdyby mi ktoś powiedział, żebym sobie sama szorowała podłogi, tobym mu dała w pysk. Ale człowiek się

przyzwyczaja. Można się przyzwyczaić do wszystkiego. Pamiętam, >że dawniej prędzej bym sobie odcięła

prawą rękę, niż opróżniła ten noc... A teraz — dopowiada Frl. Schroeder, wcielając w czyn własne słowa — co

mi tam! To tak, jakbym wylewała herbatę z filiżanki!"

Z upodobaniem pokazuje mi nieraz przeróżne rysy i plamy pozostawione przez lokatorów, którzy ten pokój

wcześniej zajmowali.

— Tak, Herr Issyvoo, każdego z nich pamiętam przez te... Spójrz pan tylko na ten dywan... posyłałam go do

czyszczenia nie wiem ile razy, ale wszystko na nic... To Herr Noeske tutaj zwracał po urodzinowym przyjęciu.

Co on takiego jadł, żeby narobić takiej szkody? Przyjechał do Berlina na studia, pan rozumie? Jego rodzice

mieszkali w Brandenburgu, rodzina pierwsza klasa, może pan być pewien! Mieli kupę pieniędzy! Herr Papa był

chirurgiem i oczywiście chciał, żeby syn poszedł w jego ślady... Co za uroczy młody człowiek! „Herr Noeske —

mówiłam do niego nieraz — niech się pan nie gniewa, ale naprawdę musi pan wziąć się porządnie do roboty,

pan, z takimi zdolnościami! Niech pan pomyśli o swoim Herr Papa i swojej Frau Mama; to się nie godzi, tak

marnotrawić ich majątek! Już lepiej, żeby pan wyrzucił te pieniądze do Szprewy, przynajmniej by fest

chlupnęło!" Byłam dla niego jak matka. I zawsze jak tylko znalazł się w opałach, przychodził prosto do mnie.

„Schroederschen — mówił — niech pani na mnie się nie gniewa... Graliśmy zeszłej nocy w karty i przegrałem

całą miesięczną gażę. Nie śmiem się przyznać ojcu..." I patrzył na mnie tymi swoimi wielkimi oczyskami.

Dobrze wiedziałam, o co mu chodziło, hultajowi! Ale nie miałam serca mu odmówić. Więc siadałam i pisałam

do jego Frau Mama, żeby mu przebaczyła ten ostatniusieńki raz i przysłała trochę grosza. Zawsze mnie

posłuchała... Naturalnie że ja, kobieta, wiedziałam, jak poruszyć serce matki, choć sama nie mam dzieci...

Dlaczego pan się uśmiecha, Herr Issyvoo? Trudno, czasem zdarza się pobłądzić!

— A tutaj Herr Rittmeister ciągle oblewał kawą tapetę. Siadywał tam na kanapie ze swoją narzeczoną. Mówiłam

mu nieraz: „Herr Rittmeister, niechże pan pija kawę przy stole. Na inne rzeczy, za pozwoleniem, ma pan jeszcze

dużo czasu potem..." Ale gdzie tam, on wolał zawsze siadywać na kanapie. A później nie dziwota, że jak się

trochę podochocił, to szur! — i filiżanki z kawą szły za burtę... Taki przystojny młody panicz! Jego Frau Mama i

siostra przyjeżdżały do nas czasem w odwiedziny. Lubiły przyjeżdżać do Berlina. „Fraulein Schroeder —

mówiły — pani nawet nie wie, jaka pani jest szczęśliwa, że pani tu mieszka, w samym sercu wszystkiego. My,

jako krewne z prowincji, pani zazdrościmy! Niechże nam pani opowie o wszystkich skaridalikach, jakie ostatnio

wydarzyły się na Dworze!" Żartowały sobie tylko, oczywiście. Miały rozkoszny domek niedaleko Halberstadt, w

Harzu. Pokazywały mi zdjęcia. Istne marzenie!

— A widzi pan te atramentowe plamy na dywanie? To Herr Professor Koch strząsał w tym miejscu wieczne

pióro. Setki razy mu mówiłam. W końcu nawet porozkładałam bibułę na podłodze dookoła jego krzesła. Był taki

roztargniony... Słodki starowina! I jaki prosty w obejściu. Bardzo byłam do niego przywiązana. A jak mu

nareperowałam koszulę albo zacerowałam skarpetki, to dziękował mi ze Izami w oczach. Lubił sobie

pożartować, a jakże. Czasem, jak słyszał, że się zbliżam, gasił światło i chował się za drzwi, a potem wyskakiwał

z rykiem, żeby mnie przestraszyć. Zupełnie jak dziecko...

Frl. Schroeder potrafi tak mówić godzinami i wcale się nie powtarza. A ja, słuchając jej, zapadam po jakimś

czasie w stan dziwnego, hipnotycznego przygnębienia. Czuję się wtedy głęboko nieszczęśliwy. Gdzie są teraz ci

wszyscy lokatorzy? I gdzie ja sam będę za następne dziesięć lat? Na pewno nie tutaj. Ile mórz i granic będę

musiał przemierzyć do tego odległego dnia? Jak daleko będę musiał podróżować — pieszo, konno,

samochodem, na rowerze, samolotem, statkiem, pociągiem, windą, ruchomymi schodami i tramwajem? Ile

pieniędzy będę potrzebował na tę gigantyczną podróż? Ile pokarmu będę musiał stopniowo, pracowicie

wchłonąć w siebie po drodze? Ile par obuwia zedrę? Ile tysięcy papierosów wypalę? Ile filiżanek herbaty i kufli

piwa wypiję? Co za straszliwa, mdła perspektywa! I jeszcze do tego — trzeba umrzeć... Jakiś gwałtowny,

nieokreślony lęk chwyta jak w szpony moje wnętrzności i muszę przeprosić gospodynię, by biec do toalety.

Usłyszawszy, że studiowałem kiedyś medycynę, Frl. Schroeder zwierza mi się, że bardzo jej dokucza ten jej

obfity gors. Miewa palpitacje i jest pewna, że to z racji nadmiernego wysiłku serca. Zastanawia się, czy nie

powinna się poddać operacji. Niektórzy znajomi jej to doradzają, inni są przeciwni.

— Mój Boże, nosić stale taki ciężar! I niech pan tylko pomyśli, Herr Issyvoo, byłam kiedyś szczuplutka tak jak

pan!

— Pewnie pani miała mnóstwo wielbicieli, Frl. Schroeder?

A jakże, miała ich na tuziny. Ale tylko jednego prawdziwego przyjaciela. Choć żonaty, żył w separacji z żoną,

która mu nie chciała dać rozwodu.

— Byliśmy razem jedenaście lat. Aż umarł na zapalenie płuc. Nieraz się budzę w nocy, jak jest zimno, i tak mi

żal, że go przy mnie nie ma. Kiedy człowiek sypia sam, to nigdy się porządnie nie rozgrzeje.

W naszym mieszkaniu jest jeszcze czworo sublokatorów. W moim bezpośrednim sąsiedztwie, w dużym pokoju

frontowym, mieszka Frl. Kost. Pokój naprzeciwko, ten, który wychodzi na podwórze, zajmuje Frl. Mayr. Z tyłu,

za salonem, mieszka Bobby. A za pokojem Bobby'ego, nad łazienką, u szczytu drabiny mieści się malutki

stryszek, który Frl. Schroeder z jakiejś tajemnej przyczyny nazywa „Szwedzkim Pawilonem". Wynajmuje go za

dwadzieścia marek miesięcznie pewnemu komiwojażerowi, który przez cały dzień i większą część nocy

przebywa poza domem. Spotykam go od czasu do czasu w niedzielne ranki w kuchni, kiedy w spodniach i

podkoszulku snuje się po niej, nieśmiało rozglądając się za zapałkami.

Bobby jest mikserem w barze „Trojka" na zachodnim krańcu miasta. Nie znam jego prawdziwego imienia. To

przybrał dlatego, że angielskie imiona chrześcijańskie są teraz modne w berlińskim półświatku. Bobby jest

szykownie ubranym młodym mężczyzną o zmęczonej, bladej cerze i ciemnych, rzadkich, ulizanych włosach.

Wczesnym popołudniem, tuż po wstaniu z łóżka, chodzi po mieszkaniu w koszuli, bez marynarki, i z siatką na

włosach.

Bobby jest w zażyłych stosunkach z Frl. Schroeder. Łaskocze ją i poklepuje po zadku, a ona ciska w niego

patelnią lub miotełką. Za pierwszym razem, gdy ich przyłapałem na takiej utarczce, oboje byli dość speszeni.

Teraz moja obecność już im nie przeszkadza.

Frl. Kost jest rumianą blondynką o dużych, głupawych niebieskich oczach. Gdy się spotykamy w szlafrokach, w

drodze do łazienki czy z powrotem, skromnie unika mego wzroku. Jest pulchna, ale ma dobrą figurę.

Któregoś dnia zapytałem Frl. Schroeder bez ogródek, jaki zawód ma Frl. Kost.

— Zawód? Cha! Cha! Cha! Dobre sobie! „Zawód" to jest właśnie odpowiednie słowo! A jakże, ona ma piękny

zawód. O, taki...

I Frl. Schroeder, z miną świadczącą, że robi coś bardzo komicznego, kołysząc biodrami, jęła przechadzać się po

kuchni ze ściereczką do kurzu trzymaną wytwornie w dwóch palcach. Przy drzwiach zrobiła triumfalny obrót,

powiewając szmatką, jakby to była jedwabna chusteczka, i przesłała mi ręką pocałunek.

— Ja, ja, Herr Issyvoo! One tak to robią!

— Nie bardzo rozumiem, Frl. Schroeder. Czy to znaczy, że ona jest akrobatką i chodzi po linie?

— He, he, he! Świetny kawał, Herr Issyvoo! Tak, zgadza się, rzeczywiście! Chodzi po linie zarobkowo. To jest

dla niej właściwe określenie!

Któregoś wieczoru, wkrótce po tej rozmowie, spotkałem na schodach Frl. Kost z jakimś Japończykiem. Frl.

Schroeder wytłumaczyła mi potem, że to jeden z najlepszych klientów Frl. Kost. Zapytała ją kiedyś, co robią,

kiedy nie leżą w łóżku, bo przecież ten Japończyk prawie nie zna niemieckiego.

— Co robimy? Słuchamy płyt i zajadamy czekoladki — wyjaśniła Frl. Kost. — A poza tym śmiejemy się ile

wlezie. On bardzo chętnie się śmieje...

Frl. Schroeder naprawdę lubi Frl. Kost i na pewno nie ma żadnych moralnych zastrzeżeń co do jej zawodu.

Niemniej, gdy się zezłości, bo Frl. Kost stłukła dziobek od czajniczka do herbaty albo po swoich telefonicznych

rozmowach nie zrobiła krzyżyków na tabliczce w saloniku, wtedy niezmiennie wykrzykuje:

— Ale ostatecznie, czego się można spodziewać po kobiecie jej pokroju, zwyczajnej prostytutce? No bo wie

pan, Herr Issyvoo, czym ona przedtem była? Służącą! Aż weszła w konszachty z panem domu, no i pewnego

pięknego dnia, rzecz jasna, okazało się, że jest w ... kłopocie... Więc kiedy tego małego kłopotu się pozbyli,

musiała wynieść się truchcikiem...

Frl. Mayr jest jodleriną music-hallu, najlepszą w całych Niemczech, jak mnie zapewnia z uznaniem Frl.

Schroeder, która zresztą w gruncie rzeczy jej nie lubi. Frl. Mayr budzi w niej lękliwy podziw i trudno się temu

dziwić. Ma szczęki buldoga, potężne bary i szczecinowate włosy koloru sznurka. Mówi bawarskim dialektem z

mocno agresywną intonacją. Gdy przebywa w domu, zasiada wyprężona jak woskowy rumak przy stole w

saloniku i pomaga Frl. Schroeder rozkładać karty. Obie są biegłymi wróżbitkami i żadnej by się nie śniło

rozpocząć dnia bez zasięgnięcia rady u wróżebnych znaków. Główna rzecz, jaką chciałyby obecnie wiedzieć, to:

kiedy Frl. Mayr dostanie następny angaż? — sprawa, która interesuje Frl. Schroeder nie mniej niż Frl. Mayr,

jako że ta ostatnia zalega z komornym.

Na rogu Motzstrasse, gdy pogoda sprzyja, stoi wyłupiastooki oberwaniec, a przy nim przenośny brezentowy

stragan, obwieszony ze wszystkich stron astrologicznymi wykresami i własnoręcznie podpisanymi

Isherwood Christopher - Pożegnanie z Berlinem.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: