Gry i zabawy dydaktyczne w kształceniu dzieci
o specjalnych potrzebach edukacyjnych
Gry i zabawy dydaktyczne mają duże znaczenie w procesie kształcenia dzieci, a zwłaszcza dzieci upośledzonych umysłowo. Treść, przebieg i zasady gry, które obowiązują wszystkich uczestników, wywołują wśród bawiących się podobne przeżycia psychiczne, co zespala grupę, wpływa na wytworzenie się w niej różnych więzi, budzi i rozwija poczucie solidarności i koleżeńskości.
Gry uczą poszanowania przepisów bez potrzeby stosowania przymusu zewnętrznego. Każde dziecko bez sprzeciwu przyjmuje zawarty w grze układ, bo wyraźnie dostrzega jego celowość. Przestrzeganie zasad gry uczy poczucia sprawiedliwości i uczciwości.
Wprowadzając do nauki szkolnej gry i zabawy stwarzamy sytuacje, w których dzieci angażują się w to, co robią, często chętniej pracują, ale również osiągają lepsze wyniki. Udział w zabawach i grach jest dla każdego dziecka okazją do uwierzenia we własne możliwości, pozbycia się lęków, nieśmiałości i ujawnienia zdolności oraz zaprezentowania nowych umiejętności. Nauczyciel zaś, obserwując uczniów w zabawie może lepiej ich poznać. Nauczyciele pracujący z dziećmi upośledzonymi umysłowo często w swojej pracy wykorzystują gry i zabawy dydaktyczne, gdyż wiedzą, że zabawa nie przeszkadza w nauce, ale pomaga w odkrywaniu i poznawaniu świata, a towarzysząca jej radość wzbogaca proces nauczania i rozwija psychikę dziecka.
Gry wywierają pozytywny wpływ na rozwój umysłowy dzieci upośledzonych umysłowo, ponieważ:
Ø Ø rozwijają szybkość orientacji,
Ø Ø rozwijają spostrzegawczość,
Ø Ø pobudzają pomysłowość,
Ø Ø uczą logicznego myślenia,
Ø Ø rozwijają pamięć,
Ø Ø rozwijają mowę,
Ø Ø sprzyjają uspołecznieniu,
Ø Ø umożliwiają współdziałanie,
Ø Ø uczą dyscypliny,
Ø Ø rozwijają samodzielność,
Ø Ø poszerzają i utrwalają wiadomości z różnych dziedzin.
Gry dydaktyczne mogą mieć dowolną treść. Ze względu na treść możemy wyróżnić następujące rodzaje gier i zabaw:
Ø Ø utrwalające wiadomości przyrodnicze np. dobieranie liści z takich samych drzew, składanie pod drzewem odpowiednich owoców, kto tu mieszka itp.,
Ø Ø kształtujące pojęcia matematyczne np. domina liczbowo-obrazkowe, gry kierunkowe kształtujące pojęcia: na, pod, nad, za, obok,
Ø Ø zaznajamiające z podstawowymi figurami geometrycznymi,
Ø Ø ćwiczące mowę np. powiastki obrazkowe, zagadki ruchowe, uzupełnianki, historyjki obrazkowe,
Ø Ø ćwiczące spostrzegawczość,
Ø Ø zaznajamiające z różnymi rodzajami pracy i narzędziami,
Ø Ø mające na celu utrwalenie poznanych barw,
Ø Ø towarzyskie.
Jaka jest rola wychowawcy, nauczyciela organizującego zabawę dydaktyczną?
Wychowawca musi:
Ø Ø starannie dobierać repertuar zabaw i gier w zależności od potrzeb wychowawczo-dydaktycznych,
Ø Ø znać możliwości psychofizyczne dzieci,
Ø Ø wspólnie z dziećmi przygotowywać przybory, miejsce do zabawy, omówić funkcje i zadania, które im powierzy w czasie zabawy,
Ø Ø ściśle formułować przepisy oraz ich przestrzegać,
Ø Ø dbać o higienę i bezpieczeństwo,
Ø Ø obiektywnie i sprawiedliwie oceniać uczniów.
Przykłady gier i zabaw dydaktycznych do wykorzystania w pracy z dziećmi w zespołach edukacyjno-terapeutycznych.
Dzień dobry.
Jedno dziecko ma zawiązane oczy lub jest odwrócone do ściany tak, że nie widzi kolegów. Inne dziecko, wskazane przez nauczyciela, mówi: Dzień dobry Olu (imię dziecka z zawiązanymi oczami). Ola musi po głosie rozpoznać kolegę.
Piesek i kotek.
Dzieci ustawiają się w dużym kole. Dwojgu z nich zawiązujemy oczy. Jedno jest pieskiem, drugie jest kotkiem. Jedno naśladuje głos psa: hau, hau; drugie kota: miau, miau. Orientując się, z jakiego kierunku słychać głos kolegi, muszą się schwytać.
Hop, hop, kto ja jestem.
Dzieci siedzą na podłodze. Pośrodku siedzi dziecko z zawiązanymi oczami. Inne dziecko wskazane przez nauczyciela, podchodzi cichutko i stając za plecami siedzącego w kole woła: hop, hop, kto ja jestem? Dziecko w kole musi rozpoznać po głosie kolegę.
Mruczek.
Dzieci stoją w kole. Jedno z zasłoniętymi oczami znajduje się w środku. Dzieci stojące w kole śpiewają jedną zwrotkę znanej piosenki. Następnie jedno z śpiewających zatrzymuje się przed środkowym, dziecko stojące w środku musi po głosie rozpoznać, kto się przed nim zatrzymał. Jeżeli pozna, idzie do koła, a poznane do środka.
Zamknij oczy, otwórz uszy.
Jedna grupa dzieci, siedząc przy stole zamyka oczy i opuszcza głowy tak, by nic nie widzieć. Druga grupa bawi się przedmiotami wydającymi różne dźwięki. Może to być: darcie papieru, cięcie nożycami, dźwięki instrumentów muzycznych. Zadaniem zgadujących jest rozpoznanie dźwięków.
Kto idzie?
Dziecko z zasłoniętymi oczami zgaduje, kto przed nim przechodzi. Dzieciom przechodzącym nie wolno zmieniać sposobu chodzenia.
Kto szybciej znajdzie?
Dwojgu dzieciom zawiązujemy oczy. Upuszczamy na podłogę przedmiot, wydający głośny, charakterystyczny dźwięk. Zadaniem odgadujących jest jak najszybsze znalezienie tego przedmiotu na podstawie kierunku dźwięku.
Co upadło?
Dzieci siadają wokół stołu, tyłem do jego środka i zasłaniają sobie rękami oczy. Wychowawca rzuca różne przedmioty na stół np. pieniądz, ołówek, notes. Dzieci zgadują, jaki to przedmiot. Zwycięzcą zostaje ten, który dał najwięcej poprawnych odpowiedzi.
Czyje to?
Grupa dzieci stoi za parawanem i pokazuje prawe ręce dziecku, które stoi przed parawanem. Dziecko stojące przed parawanem, musi odgadnąć czyje to ręce.
Do wody.
Dzieci stoją w kole. Na hasło „do wody” wszystkie dzieci wykonują krok w przód do środka koła. Na hasło „na brzeg” dzieci wykonują krok na zewnątrz. Kto się pomyli daje fant?
Krzesła.
Dzieci chodzą dookoła krzeseł (krzeseł jest o jedno mniej niż dzieci) w rytmie granego marsza. Z chwilą przerwania melodii wszyscy siadają. To dziecko, które zostało bez miejsca, zabiera jedno krzesło i odchodzi. Tą zabawę prowadzimy tak długo, aż wyłonimy najzręczniejsze.
Kim.
Uczniowie obserwują przez chwilę różne przedmioty ułożone na stole. Następnie przedmioty zasłania się, a dzieci wyliczają te przedmioty. Wygrywa dziecko, które zapamiętało największą liczbę przedmiotów.
Jakie zmiany?
Jedno dziecko opuszcza salę. Pozostałe dokonują jakiś zmian w sali. Po powrocie dziecko, które opuściło salę musi powiedzieć, co się zmieniło.
Szukanie zegarka.
Na stole leży kilka czapek, pod jedną z nich znajduje się zegarek. Wygrywa dziecko, które zorientuje się słuchem, pod którą czapką leży zegarek.
Spacer z zamkniętymi oczami.
Dwoje dzieci prowadzi kolegę z zasłoniętymi oczami wokół klasy. Zatrzymują się przy różnych sprzętach znajdujących się w klasie. Zadaniem dziecka z zasłoniętymi oczami jest rozpoznanie tych przedmiotów za pomocą dotyku.
Wędrująca maskotka.
Dzieci tworzą koło i podają sobie kolejno z rąk do rąk jakąś maskotkę. Nauczyciel gra na instrumencie lub włącza muzykę. W pewnym momencie przerywa grę i dziecko, u którego znajdowała się maskotka, wychodzi z koła.
Kot w worku.
Różne drobne przedmioty chowamy do woreczka, wcześniej możemy je pokazać dzieciom. Nauczyciel prosi do stołu jedno dziecko, które ma odnaleźć w woreczku za pomocą dotyku wybrany przedmiot. Następnie nauczyciel poleca dziecku głośno powiedzieć nazwę przedmiotu i wyjąć go z worka.
Poznaj po ubraniu.
Jedno dziecko ma zawiązane oczy. Inne dzieci podchodzą do niego kolejno, a ono rozpoznaje je, dotykając ubrania. Jeżeli zgadnie zamienia się z rozpoznanym.
Poszedł Marek.
Rozpoczynający grę mówi: „Poszedł Marek na jarmarek, kupił sobie oś” i zwraca się do następnego dziecka, które powtarza te same słowa i dodaje jeszcze jeden przedmiot. Każdy następny, powtarza to, co usłyszał i dodaje kolejny wyraz. Kto się pomyli, odpada z gry?
Fasola pod kocem.
Ziarna fasoli przykrywamy kocem. Dzieci muszą je policzyć za pomocą dotyku.
Nos pajaca.
Na dużym arkuszu papieru rysujemy pajaca, któremu brakuje nosa. Nos wycinamy oddzielnie. Dziecko z zawiązanymi oczami musi przypiąć pajacowi nos.
Co jadłeś?
Jedno dziecko ma zasłonięte oczy. Dajemy mu do spróbowania różne produkty. Dziecko musi je rozpoznać na podstawie smaku.
Widzę coś, czego ty nie widzisz.
Nauczyciel mówi - widzę coś, czego ty nie widzisz, to coś jest czerwone. Co to jest? Musi to być przedmiot dobrze widoczny dla wszystkich. Dziecko, które odgadnie, zadaje następne pytanie.
Kolor, który znikł.
Nauczyciel umieszcza na tablicy jednakowe obrazki w różnych kolorach. Dzieci zamykają oczy i opuszczają głowy, a nauczyciel chowa jeden obrazek. Zadaniem dzieci jest odgadnąć, którego koloru brakuje.
Znajdź swoją parę.
Dzieci ustawiają się w dwóch kołach jednakowo licznych. Mają różnokolorowe chusteczki. Po dwie chusteczki są w tym samym kolorze, ale każda w innym kole. Chodząc dookoła, dzieci śpiewają rytmiczną piosenkę. Po jej zakończeniu nauczyciel woła: Znajdź swoją parę. Każde dziecko dobiera parę zgodnie z kolorem chusteczki.
Literatura:
1. H. Bruno - Nowakowa, I. Polkowska „Zajęcia pozalekcyjne z dziećmi upośledzonymi umysłowo w stopniu lekkim”, WSiP, Warszawa 1982r.
2. A. Z. Wiechowie „Poradnik dla wychowawców świetlic szkolnych”, WSiP, Warszawa 1986r.
3. I. Polkowska „ Praca rewalidacyjna z dziećmi upośledzonymi umysłowo w szkole życia”, WSiP, Warszawa 1994r.
4. G. Kaplica „Rozrywki umysłowe w nauczaniu początkowym”, WSiP, Warszawa 1990r.
gosiaczek82