Metody i środki prowadzenia działań zbrojnych.doc

Metody i środki prowadzenia działań zbrojnych

Opracowanie: dr Marcin Marcinko

Zasady podstawowe MPH dotyczące ograniczenia metod i środków walki:

a). zakaz powodowania niepotrzebnego cierpienia i nadmiernego okrucieństwa:

-          Deklaracja petersburska z 1868 r. o zakazie używania małokalibrowych pocisków eksplodujących – „postępy cywilizacji winny prowadzić do złagodzenia w miarę możności klęsk wojny, a jedynym uprawnionym celem, jaki państwa winny sobie postawić w czasie wojny, jest osłabienie sił zbrojnych nieprzyjaciela (…) poza ten cel prowadziłoby używanie broni, która by niepotrzebnie zwiększała cierpienia ludzi już niezdolnych do walki albo sprowadzała z konieczności ich śmierć, a więc używanie podobnej broni byłoby sprzeczne z prawami ludzkości”;

-          art. 22 regulaminu haskiego z 1907 r. – „strony wojujące nie mają nieograniczonego prawa wyboru środków szkodzenia nieprzyjacielowi”;

-          art. 35 Protokołu Dodatkowego I z 1977 r.:

„1). W każdym konflikcie zbrojnym prawo stron konfliktu do doboru metod i środków prowadzenia wojny nie jest nieograniczone.

2). Zabronione jest stosowanie broni, pocisków i materiałów, a także metod prowadzenia wojny, które mogą powodować niepotrzebne cierpienia”.

b). zasada rozróżniania:

-          art. 52 ust. 2 Protokołu Dodatkowego I z 1977 r. – „Ataki powinny być ściśle ograniczone do celów wojskowych. Co się tyczy dóbr, celami wojskowymi są tylko takie, które z powodu swej natury, swego rozmieszczenia, swego przeznaczenia lub wykorzystania wnoszą istotny wkład do działalności wojskowej i których całkowite lub częściowe zniszczenie, zajęcie lub zneutralizowanie daje określoną korzyść w danej sytuacji”;

-          art. 51 ust. 4 PD I – „Zabronione są ataki bez rozróżnienia. Określenie "bez rozróżnienia" oznacza:

(a)              ataki, które nie są skierowane przeciwko określonemu celowi wojskowemu;

(b)              ataki, w których stosuje się metody i środki walki, jakie nie mogą być ograniczone do określonego celu wojskowego, albo

(c)              ataki, w których stosuje się metody i środki walki, których skutki nie mogą być ograniczone, jak to nakazuje niniejszy protokół,

i w następstwie tego w każdym z tych wypadków mogą godzić bez rozróżnienia w cele wojskowe i w osoby cywilne lub w dobra o charakterze cywilnym”;

-          art. 51 ust. 5 PD I – „Następujące rodzaje ataków będą między innymi traktowane jako wykonane bez rozróżnienia:

(a)              ataki w postaci bombardowania, niezależnie od zastosowanych metod i środków, które jako jeden cel wojskowy traktują pewną liczbę celów wojskowych wyraźnie zarysowanych i odróżniających się, położonych w mieście, na wsi lub w innej strefie obejmującej podobne skupienie osób cywilnych lub dóbr o charakterze cywilnym;

(b)              ataki, co do których można przypuszczać, że wywołają również straty w życiu ludzkim wśród ludności cywilnej, ranienia osób cywilnych, szkody w dobrach o charakterze cywilnym lub połączenie tych strat i szkód, jeśli byłyby one nadmierne w porównaniu z oczekiwaną konkretną i bezpośrednią korzyścią wojskową”.

Umowy i inne akty międzynarodowe odnoszące się do metod i środków walki:

1). 1868 – Deklaracja petersburska o zakazie używania małokalibrowych pocisków eksplodujących;

2). 1899 – Deklaracja haska o zakazie używania na wojnie kul rozszerzających się lub rozpłaszczających;

3). 1899 – Deklaracja haska o zakazie używania pocisków gazowych;

4). 1907 – Regulamin haski dotyczący praw i zwyczajów wojny lądowej;

5). 1907 – Deklaracja haska w sprawie zakazu rzucania z balonów pocisków i środków wybuchowych;

6). 1907 – VIII Konwencja haska w sprawie zakazu używania automatycznych podwodnych min kontaktowych;

7). 1925 – Protokół genewski dotyczący zakazu używania na wojnie gazów duszących, trujących lub podobnych oraz środków bakteriologicznych;

8). 1949 – Konwencje genewskie o ochronie ofiar wojny;

9). 1954 – Konwencja genewska o ochronie dóbr kulturalnych w razie konfliktu zbrojnego wraz z regulaminem wykonawczym oraz Protokół o ochronie dóbr kulturalnych w razie konfliktu zbrojnego;

10). 1972 – Konwencja o zakazie prowadzenia badań, produkcji i gromadzenia zapasów broni

bakteriologicznej (biologicznej) i toksycznej oraz o ich zniszczeniu;

11). 1977 – Konwencja o zakazie używania technicznych środków oddziaływania na środowisko w celach militarnych lub jakichkolwiek innych celach wrogich;

12). 1977 – protokoły dodatkowe do konwencji genewskich z 1949 roku;

13). 1980 – Konwencja o zakazie lub ograniczeniu użycia pewnych broni konwencjonalnych, które mogą być uważane za powodujące nadmierne cierpienia lub mające niekontrolowane skutki, wraz z protokołami:

-          1980 – Protokół I w sprawie niewykrywalnych odłamków;

-          1980 – Protokół II w sprawie zakazów lub ograniczeń użycia min, min-pułapek i innych urządzeń

-          1980 – Protokół III w sprawie zakazów lub ograniczeń użycia broni zapalających;

-          1995 – Protokół IV w sprawie oślepiającej broni laserowej;

-          1996 – Protokół w sprawie zakazów lub ograniczeń użycia min, min-pułapek i innych urządzeń (Protokół II do konwencji z 1980 r. w postaci zmienionej);

-          2003 – Protokół V w sprawie niewybuchów;

14). 1993 – Konwencja o zakazie prowadzenia badań, produkcji, składowania i użycia broni chemicznej oraz o zniszczeniu jej zapasów;

15). 1997 – Konwencja ottawska o zakazie użycia, składowania, produkcji i przekazywania min przeciwpiechotnych oraz o ich zniszczeniu;

16). 1999 – Protokół II do konwencji haskiej z 1954 r. o ochronie dóbr kulturalnych w razie konfliktu zbrojnego.

Klauzula Martensa, zawarta w preambule do IV konwencji haskiej – nakazuje, by w przypadkach nie objętych obowiązującymi przepisami stosowane były zasady prawa narodów, zasady humanitarności i wymagania społecznego sumienia. Nie pozwala więc ona na wyciąganie wniosku, że dozwolone są wszystkie metody i środki walki, które nie zostały objęte przepisami pozytywnego prawa wojennego.

Ograniczenia dotyczące środków walki:

1). Rodzaje broni i amunicji zakazane w świetle międzynarodowego prawa humanitarnego:

a). pociski – zakazane jest używanie następujących rodzajów amunicji:

-          pocisków o wadze poniżej 400 g, wybuchających lub zawierających materiały piorunujące bądź zapalne;

-          kul, które łatwo rozszerzają się lub spłaszczają w ciele ludzkim, takich jak kule w twardej powłoce nie pokrywającej całkowicie ołowiu lub nacinanej (tzw. kule dum-dum);

-          kul, które zostały pokryte trucizną;

-          różnych rodzajów pocisków odłamkowych, których zasadnicze działanie polega na rażeniu odłamkami niemożliwymi do wykrycia za pomocą promieni Roentgena (np. pociski-strzałki – fléchettes).

b). trucizny i broń zatruta – w świetle międzynarodowego prawa humanitarnego jest ona zakazana (art. 23a Regulaminu Haskiego z 1907 r. wyraźnie zabrania używać trucizn lub broni zatrutej), gdyż może mieć ona charakter nieukierunkowany (indiscriminate weapon) bądź też niepotrzebnie powodować cierpienia; przykładowo, zakazane jest zatruwanie bądź zanieczyszczanie studni lub innych źródeł wody pitnej.

c). miny przeciwpiechotne – zgodnie z postanowieniami Konwencji o zakazie używania, magazynowania, produkcji i transferu min przeciwpiechotnych i o ich zniszczeniu (tzw. konwencji ottawskiej) z 1997 roku, posiadanie i używanie min przeciwpiechotnych jest bezwzględnie zakazane. Przez „minę przeciwpiechotną” Konwencja rozumie „minę skonstruowaną tak, by wybuchała wskutek obecności, bliskości lub kontaktu z człowiekiem i przeznaczoną do wyłączenia z walki, ranienia lub zabicia jednej lub większej liczby osób”. Miny skonstruowane dla wybuchania wskutek obecności, bliskości lub kontaktu z pojazdem, nie zaś z człowiekiem, wyposażone w urządzenia zabezpieczające przed manipulowaniem, nie są uważane za miny przeciwpiechotne, choć mają takie urządzenie. Konwencja Ottawska zobowiązuje państwa-strony do:

- zakazu konstruowania, produkowania, nabywania w jakikolwiek sposób, składowania, konserwowania lub przekazywania komukolwiek, bezpośrednio lub pośrednio, min przeciwpiechotnych,

- zakazu wspierania, zachęcania ani nakłaniania w jakikolwiek sposób nikogo do podejmowania działalności zabronionej Państwu Stronie z mocy niniejszej Konwencji.

Każde państwo-strona zobowiązuje się ponadto do zniszczenia wszystkich min przeciwpiechotnych oraz do dopilnowania ich zniszczenia, stosownie do postanowień Konwencji.

Generalnie jednak problematyka używania min w konfliktach zbrojnych jest o wiele bardziej złożona, nie wszystkie bowiem kategorie tej broni zostały zakazane – w stosunku do części z nich wprowadzono jedynie ograniczenia w ich użyciu. Poza konwencją ottawską, o minach traktuje również Protokół II w sprawie zakazów lub ograniczeń użycia min, min-pułapek i innych urządzeń (uzupełniający Konwencję z 1980 roku), i to zarówno w wersji pierwotnej, jak i zmienionej z roku 1996. W rezultacie istnieją obecnie aż cztery reżimy prawne regulujące kwestię stosowania min jako środka walki:

-          państwa-strony Konwencji Ottawskiej zobowiązane są nie używać min przeciwpiechotnych w żadnych okolicznościach, nawet przeciwko państwom nie będącym stroną tej konwencji;

-          państwa-strony Konwencji z 1980 roku, które związały się zmienionym Protokołem II, zobowiązane są przestrzegać postanowień tego Protokołu w stosunkach z państwami-stronami Konwencji z 1980 roku, będącymi również stronami wspomnianego protokołu;

-          na państwach-stronach Konwencji z 1980 roku, które nie zdecydowały się związać zmienionym Protokołem II, nadal ciąży obowiązek przestrzegania tego Protokołu w jego oryginalnej wersji w stosunkach z państwami, które postąpiły tak samo;

-          państwa, które nie są stronami Konwencji z 1980 roku ani żadnej z wersji Protokołu II, w kwestii używania min powinny stosować się do zwyczajowego międzynarodowego prawa humanitarnego, łącznie z zakazem powodowania nadmiernego cierpienia i zasadą rozróżniania; w stosunkach z takimi państwami inne państwa również związane są regułami wynikającymi z prawa zwyczajowego, chyba że są one stronami Konwencji Ottawskiej.

Protokół II odnosi się do min w wojnie lądowej, przy czym nie zawiera on ogólnego zakazu ich stosowania w walce zbrojnej, a jedynie przewiduje pewne ograniczenia. Dotyczy to wymagań, by nie były one używane przeciwko ludności cywilnej i poszczególnym osobom cywilnym, zarówno jako broni ofensywnej, jak i defensywnej oraz tytułem represaliów. Zabronione jest:

-          zakładanie min poza celem wojskowym lub w takim miejscu, że broń ta nie jest skierowana przeciw celowi wojskowemu;

-          zakładanie min w miejscu, które pociąga za sobą metodę lub taki sposób przewożenia, że nie mogą być one użyte przeciwko celowi wojskowemu, lub gdy można oczekiwać, że wywołają straty w życiu ludności cywilnej oraz szkody w obiektach cywilnych nadmierne w stosunku do oczekiwanej, bezpośredniej i konkretnej korzyści wojskowej.

d). broń biologiczna i chemiczna – używanie broni biologicznej lub chemicznej w konfliktach zbrojnych jest zakazane – już w II deklaracji haskiej z 1899 r. państwa wyrzekły się stosowania pocisków, których jedynym zadaniem jest rozprzestrzenianie gazów duszących i trujących, zaś protokół genewski z 1925 r. zabronił używania na wojnie gazów duszących, trujących lub podobnych oraz środków bakteriologicznych (zwrócono jednak uwagę, iż zakaz używania gazów łzawiących na wojnie nie oznacza, że nie można użyć takich gazów dla utrzymania porządku wewnętrznego); protokół nie zabraniał jednak badań nad rozwojem, produkcją i posiadaniem broni chemicznej;

- broń biologiczna – zakaz jej używania ustanowiła Konwencja o zakazie badań, produkcji i magazynowania broni bakteriologicznej (biologicznej) i toksyn oraz ich zniszczeniu z 1972 r. – w konwencji tej państwa „zdecydowane całkowicie wyeliminować, w interesie całej ludzkości, możliwości stosowania środków biologicznych lub toksyn jako broni” postanowiły, że „nigdy, w żadnych okolicznościach, nie będą prowadzić badań, produkować, nabywać w jakikolwiek sposób i przechowywać” broni biologicznej; zakaz ten objął, zgodnie z art. I konwencji:

-          mikrobiologiczne lub inne biologiczne środki lub toksyny, bez względu na pochodzenie lub sposób produkcji, które nie są przeznaczone do wykorzystania w celach profilaktycznych, ochronnych lub w innych celach pokojowych;

-          broń, urządzenia lub środki przenoszenia mające służyć wykorzystaniu wspomnianych środków lub toksyn we wrogich zamiarach lub w konfliktach zbrojnych

Od 1972 r. na forum ONZ prowadzone są też dyskusje nad nowym układem regulującym kwestie użycia broni biologicznej – w 1994 r. została powołana Grupa Ad Hoc, która zajęła się opracowaniem i rozwinięciem systemu weryfikacji jej stosowania. Prace tej Grupy nie zostały jeszcze zakończone, istnieje jednak prawdopodobieństwo, że nowy protokół zostanie ostatecznie opracowany i przyjęty w trakcie Konferencji Przeglądowej wspomnianej Konwencji, która odbędzie się w 2006 r.;

- broń chemiczna – uchwała Zgromadzenia Ogólnego ONZ 2603/24 z 1969 r. – sprzeczne z ogólnie przyjętymi przepisami prawa międzynarodowego, jakie sformułowane zostały w protokole genewskim z 1925 r., jest użycie w międzynarodowych konfliktach zbrojnych „wszelkich chemicznych środków wojennych, substancji chemicznych, gazowych, ciekłych lub stałych, które mogą być użyte ze względu na ich bezpośrednie skutki toksyczne w stosunku do ludzi, zwierząt lub roślin”. Dyskusje nad użyciem broni chemicznej wznowiono na Konferencji Rozbrojeniowej w 1972 r., jednak dopiero w 1997 r. weszła w życie Konwencja o zakazie prowadzenia badań, produkcji, składowania i użycia broni chemicznej oraz o zniszczeniu jej zapasów. Konwencja ta przedstawia nowe podejście do rozbrojenia, zakłada bowiem całkowite wyeliminowanie użycia broni chemicznej. Ma to zostać osiągnięte przez zniszczenie wszystkich składów broni chemicznej oraz wstrzymanie całej jej produkcji. Nadzór nad przestrzeganiem traktatu sprawuje Organizacja ds. Zakazu Broni Chemicznej. Dotychczas zniszczono 10% światowego arsenału broni chemicznej i przewiduje się, że do roku 2007 cały arsenał światowy zostanie zniszczony. Z kolei stanowisko, według którego obowiązuje w prawie międzynarodowym zakaz stosowania środków chemicznych powodujących zatrucie ludzi pośrednio poprzez niszczenie środowiska naturalnego, znalazło wyraz w Konwencji o zakazie wykorzystania techniki modyfikacji środowiska naturalnego w celach wojskowych lub innych nieprzyjacielskich z 1977 r., a także w Protokole Dodatkowym I z 1977 r., który w art. 35 zabrania stosowania metod i środków walki, które zmierzają lub mogą zmierzać do wywołania w środowisku naturalnym szkód rozległych, długotrwałych i poważnych.

e). broń laserowa – używanie oślepiającej broni laserowej, jako środka powodującego niepotrzebne cierpienia, jest zakazane, a zakaz ten ustanawia Protokół IV (z 1995 r.) do Konwencji o zakazie lub ograniczeniu używania pewnych broni konwencjonalnych, które mogą być uważane za powodujące nadmierne cierpienia lub za posiadające niekontrolowane skutki.

2). Ograniczenia w używaniu broni dozwolonej:

a). broń zapalająca – zgodnie z Protokołem III o zakazie lub ograniczeniu używania broni zapalających (z 1980 r.), uzupełniającym Konwencję o zakazie lub ograniczeniu używania pewnych broni konwencjonalnych, które mogą być uważane za powodujące nadmierne cierpienia lub za posiadające niekontrolowane skutki, za broń zapalającą uważa się wszelką broń lub amunicję zasadniczo przeznaczoną do zapalania celu lub do powodowania oparzeń osób płomieniem ognia, wysoką temperaturą lub kombinacją jednego i drugiego, która wywołuje reakcję chemiczną rzuconej substancji na cel; bronie zapalające mogą przybrać postać np. miotaczy ognia, pocisku, granatu, miny, bomby i innych pojemników zawierających substancje zapalające; nie są broniami zapalającymi: amunicja, która może mieć uboczne skutki zapalające (np. pociski oświetlające, smugowe, dymne lub systemy sygnalizacyjne), amunicja łącząca skutki penetracji, podmuchu lub rozpryskiwania ze skutkiem zapalającym (np. pociski perforujące, pociski rozrywające się, bomby eksplozyjne), a także amunicja o skutkach łącznych, w której skutek zapalający nie zmierza wyraźnie do spowodowania oparzeń osób, lecz używana jest przeciwko celom wojskowym, np. przeciwko pojazdom opancerzonym, statkom powietrznym i urządzeniom lub środkom wsparcia logistycznego;

-          miotacze ognia – ich stosowanie jest dozwolone w odniesieniu do celów martwych, natomiast jest zabronione w stosunku do ludzi, gdyż powoduje niepotrzebne cierpienia i często nieuchronną śmierć; według niektórych instrukcji wojskowych (w tym amerykańskich) użycie ognia w formie amunicji smugowej, miotaczy ognia, napalmu i innych broni zapalających nie jest naruszeniem prawa międzynarodowego, należy jednak posługiwać się tą bronią w taki sposób, by nie powodować niepotrzebnie cierpienia u poszczególnych ludzi;

-          napalm – Zgromadzenie Ogólne ONZ w uchwale 2932/27 z 1972 r. stwierdziło, że „masowe rozprzestrzenianie ognia poprzez pociski zapalające jest wysoce nieukierunkowane w swych skutkach wojskowych i cywilnych” i że użycie tej broni „podważa długo utrzymywaną zasadę ochrony ludności cywilnej”; jakkolwiek użycie napalmu nie jest całkowicie zabronione w prawie międzynarodowym, podkreśla się w doktrynie, iż użycie napalmu powinno być zakazane, ponieważ powoduje niepotrzebne cierpienia i ponieważ nie pozwala na rozróżnienie między celami wojskowymi a obiektami o charakterze cywilnym.         

b). pułapki (booby traps) – zgodnie z Protokołem II w sprawie zakazów lub ograniczeń użycia min, min-pułapek i innych urządzeń, zakazane jest stosowanie przedmiotów mających wygląd nieszkodliwy, zawierających ładunek wybuchowy, które detonują przy przemieszczaniu lub zbliżaniu się do nich, a także pułapek przyczepionych lub połączonych z emblematami, znakami chronionymi przepisami międzynarodowymi, z chorymi, rannymi lub zmarłymi, z miejscami grzebania, palenia zmarłych lub grobami, z urządzeniami, materiałem i środkami transportu sanitarnego, z zabawkami i innymi przedmiotami, szczególnie związanymi z żywieniem, zdrowiem, higieną, ubraniem lub wychowaniem dzieci, z żywnością lub napojami, ze sprzętem kuchennym i gospodarstwa domowego, z wyjątkiem wojskowych instytucji i terenów oraz wojskowych składów aprowizacyjnych, z przedmiotami bezsprzecznie religijnymi, z zabytkami historycznymi, dziełami sztuki lub miejscami kultu, ze zwierzętami lub ciałami zwierząt.

c). miny zakładane na odległość – zgodnie z Protokołem II o zakazie lub ograniczeniu używania min, min-pułapek i innych podobnych urządzeń (z 1980 r.), uzupełniającym Konwencję o zakazie lub ograniczeniu używania pewnych broni konwencjonalnych, które mogą być uważane za powodujące nadmierne cierpienia lub za posiadające niekontrolowane skutki, zakładanie tych min jest zakazane z wyjątkiem stref stanowiących cel wojskowy lub obejmujących cele wojskowe, jeśli: założenie miny zostało zarejestrowane z dokładnością określoną w protokole i mina wyposażona jest w skuteczny mechanizm pozwalający na jej zneutralizowanie (automatyczny lub powodujący rozładowanie), gdy mina przestaje służyć celom wojskowym; należy też w miarę możności uprzedzić o założeniu min, które mogłyby zagrozić ludności cywilnej; należy też skutecznie uprzedzić o każdym zdalnym nanoszeniu lub zrzucie zdalnie ustawianych min, który może spowodować straty wśród ludności cywilnej, chyba że nie pozwalają na to okoliczności. Odnośnie przeciwpojazdowych min automatycznych, generalnie nie wysuwa się zastrzeżeń dotyczących ich używania jako broni obronnej. Natomiast dominuje pogląd, że nie wolno używać tych min jako broni ofensywnej, gdyż nie można ich tak zabezpieczyć, by nie wyrządziły szkody pojazdom cywilnym czy też ambulansom

d). bomby kasetowe...