Kompetencje interpretacyjne, to zdolność rozumnego odnoszenia się do własnej osoby, innych ludzi, rzeczy, zdolność wyjaśniania świata jako całości. Dzięki nim widzimy świat nie jako przedmiot do technicznego opanowania, ale jako rzeczywistość wymagającą bezustannej interpretacji, wydobywania jej sensu, zrozumienia tego, co jest wokół nas i w nas. W związku z tym człowiek pyta np. Kim jestem na świecie? Jaki jest sens mojego istnienia?. Wychowawca pyta: Kim jestem dla wychowanka? Jaki jest sens mojej pracy? Kompetencje interpretacyjne przydają się wychowawcy w analizie zachowań dzieci, odkrywaniu przyczyn takich zachowań itp. Pozostają one w ścisłym związku z kompetencjami moralnymi. Kompetencje moralne są zdolnością (a nie tylko wiedzą o normach i nakazach moralnych) do:
l refleksji moralnej nad własnym postępowaniem
l ciągłego namysłu nad zasadnością działań, zachowań, podejmowanych decyzji, innowacyjnych poczynań itd.
l stawiania pytań o to jaki jestem? jaki powinienem być ? w jaki sposób się zachowywać, by dochować wierności sobie i nie ulec duchowemu zniewoleniu ze strony innych, ale też swoim postępowaniem nie powodować ograniczeń podmiotowości tych, których wychowuję, edukuję, współpracuję.
Kompetencje moralne pozwalają wychowawcy, nauczycielowi dokonywać autorefleksji i służą uprawomocnieniu całego procesu edukacyjno - wychowawczego. Kompetencje komunikacyjne to zdolności służące porozumiewaniu się osób. Istotne znaczenie ma język werbalny i niewerbalny. Według J. Rutkowiaka kompetencje komunikacyjne są sposobem bycia podmiotów, akceptujących siebie, empatycznych, wymieniających myśli i wartości. Kompetencje pozostają w związku z mądrością i doświadczeniem człowieka. Posiadanie wymienionych cech i kompetencji nie jest sprawą łatwą. Często pomaga nam w tym uczestnictwo w warsztatach i szkoleniach. Warsztaty umiejętności efektywnej komunikacji, rozwiązywaniu konfliktów, uczenia się zachowań asertywnych, mediacji i negocjacji, radzenia sobie ze stresem - to propozycje zajęć wspomagających dla osób chcących doskonalić swoje kompetencje interpersonalne. Istnieje wiele możliwości uczestnictwa w szkoleniach o charakterze seminaryjnym, których celem jest przypomnienie pewnych treści, uzupełnienie wiedzy specjalistycznej służącej pracy wychowawcy, nauczyciela.
Kompetencje praktyczno-moralneW grupie kompetencji praktyczno-moralnych mieszczą się kompetencje interpretacyjne, moralne i komunikacyjne.Kompetencje interpretacyjne to zdolności rozumiejącego odnoszenia się do świata (do rzeczy, do innych ludzi i do siebie samych w aktach samorefleksji). Dzięki tym kompetencjom widzimy świat (to, co nas otacza, własną sytuację i własną osobę) nie jako przedmiot sprawczych oddziaływań, który trzeba technicznie opanować, poddać kontroli i zmieniać wedle ustanowionych przez nas celów, lecz jako rzeczywistość wymagającą stałej interpretacji, bezustannego wydobywania na jaw jej sensu. Kompetencje moralne nie są - mimo pozorów - tym samym, co wiedza o normach i nakazach moralnych, są natomiast zdolnością prowadzenia refleksji moralnej. Ich udział w naszym życiu wyraża się w pytaniach o prawomocność moralną naszego postępowania. W zależności od poziomu rozwoju moralnego pytania te zadajemy inaczej, różnie też na nie odpowiadamy, ale domagają się one wciąż tego samego - namysłu nad moralną prawomocnością własnych zachowań. A zatem refleksja, którą umożliwiają kompetencje moralne, jest zawsze autorefleksją, jest samorozumieniem wzbudzanym i podtrzymywanym wciąż przez to samo pytanie: jaki powinienem być i w jaki sposób powinienem postępować, by z jednej strony dochować wierności sobie i nie ulec duchowemu zniewoleniu, a drugiej - by swym postępowaniem nie ograniczać innych ludzi w ich prawach do wewnętrznej wolności i podmiotowości i w prawie do wyboru własnej drogi?Kompetencje komunikacyjne to zdolność do dialogowego sposobu bycia czy - mówiąc inaczej - zdolność bycia w dialogu z innymi i z sobą samym. Owa zdolność do bycia w dialogu nie jest po prostu umiejętnością prowadzenia dyskusji. Dialog nie jest - po prostu kulturalnie prowadzonym sporem. Dialog w tym sensie, jaki tu mamy na myśli, to: rozmowa z innym przełamująca anonimowość wypowiedzi i będąca próbą rozumienia siebie oraz tego, co nas wspólnie ogarnia; rozmowa inspirowana doświadczeniem skończoności i dziejowości naszego sposobu bycia; rozmowa godząca się z nieodgadnionością (tajemniczością) odpowiedzi na pytania ostateczne, uznająca te pytania za nierozstrzygalne, ale podejmująca je jako niekończące się zadanie, polegające na bezustannym poszukiwaniu sensu ludzkiej egzystencji i świata jako jednej całości.
Kompetencje komunikacyjne jako zdolność bycia w tak pojętym dialogu nie są po prostu dającą się technicznie opanować umiejętnością komunikowania (przekazywania) wiadomości. Są czymś znacznie głębszym i wykraczającym poza techniczne umiejętności. Upraszczając, zauważamy, że do tych kompetencji należą m.in.:- zdolność empatycznego rozumienia i bezwarunkowej akceptacji drugiej osoby,- zdolność do krytyki pojętej nie jako deprecjonowanie czegoś, lecz jako poszukiwanie ukrytych przesłanek cudzych i własnych poglądów, przekonań i zachowań,- postawa niedyrektywna, nakazująca przedstawiać własny punkt widzenia jako ofertę myślową, jako jedną z możliwych i prowizorycznych odpowiedzi, nie zaś jako odpowiedź gotową (skończoną, zamkniętą).
Kompetencje techniczneDo grupy kompetencji technicznych należą: kompetencje postulacyjne, metodyczne i realizacyjne. W odróżnieniu od poprzednich te są umiejętnościami, od których zależy instrumentalnie rozumiana efektywność działania i które mają przedmiotowo określony zakres zastosowań.Kompetencje postulacyjne (normatywne) - ich nazwa pochodzi od słowa „postulować", „wskazywać pożądany stan rzeczy" - to umiejętność opowiadania się za takimi czy innymi, ale zawsze instrumentalnie pojętymi, celami, umiejętność identyfikowania się z nimi.Kompetencje te, w zależności od zaawansowania w rozwoju, okazują się pomocne bądź w odtwarzaniu (naśladowaniu) celów osiąganych przez innych, bądź w wyborze celów zgodnych z zaakceptowaną konwencją (rolą), bądź w ustanawianiu celów własnych, indywidualnych.Kompetencje metodyczne stanowią umiejętność działania według reguł określających optymalny porządek czynności. Treścią owych reguł jest przepis działania mówiący, co i w jakiej kolejności trzeba robić, by osiągnąć zamierzony cel. Takie przepisy czynności nazywa się zazwyczaj metodami, chociaż należałoby dodać, że są one metodami w ścisłym sensie tylko wtedy, gdy gwarantują powtarzalną skuteczność działania. Kompetencje metodyczne, podobnie jak postulacyjne, w zależności od zaawansowania w rozwoju mogą być rezultatem naśladownictwa, efektem świadomego przestrzegania wyuczonych reguł działania lub też mogą być własnym (oryginalnym, twórczym) pomysłem.Kompetencje realizacyjne to umiejętność doboru środków i tworzenia warunków sprzyjających osiąganiu celu. Przykładowo: w przypadku dydaktycznej pracy nauczyciela kompetencje te okazują się pomocne w trakcie opracowywania programu nauczania oraz organizowania czasu, przestrzeni i uczestników procesu dydaktycznego w taki sposób, aby zapewnić skuteczność działania. Mówiąc ściślej, kompetencje realizacyjne okazują się pomocne w stwarzaniu takich warunków działania, jakich wymaga metoda, którą się posługujemy.
Zdefiniowanie pojęcia kompetencji przysparza badaczom niemało kłopotu. W ujęciu
lingwistycznym kompetencja rozumiana jest jako zakres uprawnień, pełnomocnictw (...)
zakres czyjejś wiedzy, umiejętności lub odpowiedzialności (od łac. competentia -
odpowiedzialność, zgodność, uprawnienie do działania).3
W literaturze pedagogicznej napotykamy na różne definiowanie tego terminu. Nowy
słownik pedagogiczny W. Okonia podaje, iż w „(…) pedagogice jako zdolność do osobistej
samorealizacji kompetencja jest podstawowym warunkiem wychowania; jako zdolność do
określonych obszarów zadań kompetencja jest uważana za rezultat procesu uczenia się”.4
Szerszą definicję pojęcia „kompetencja” podaje M. Czerepaniak-Walczak.
Kompetencję odnosi ona do podmiotu (określonej osoby). Według autorki kompetencja to:
szczególna właściwość, wyrażająca się w demonstrowaniu na wyznaczonym przez
społeczne standardy poziomie, umiejętności adekwatnego zachowania się, w świadomości
potrzeby i konsekwencji takiego właśnie zachowania oraz w przyjmowaniu na siebie
odpowiedzialności za nie. Jest to, więc dyspozycja osiągana poprzez wyuczenie,
uświadamiana przez człowieka, możliwa do zaobserwowania przez innych i powtarzana
(nie jest jednorazowym aktem). Strukturę kompetencji tworzą następujące komponenty:
- umiejętność adekwatnego zachowania się,
- świadomość potrzeby i skutków zachowania,
M. Dudzikowa kompetencję ujmuje jako zdolność do czegoś, która to zdolność jest
zależna zarówno od znajomości wchodzących w nią umiejętności, sprawności, jak i od
przekonania o możliwości posługiwania się tą zdolnością.6
Kompleksowe ujęcie pojęcia kompetencji przedstawia S. Dylak, który definicję
kompetencji przedstawia jako wielce złożoną dyspozycję, stanowiącą wypadkową wiedzy,
umiejętności, postaw, motywacji, emocji i wartościowania.7
K. Stech analizując prace M. Dudzikowej i M. Czerepaniak-Walczak zarysowuje
charakterystykę właściwości kompetencji uznając, że kompetencje:
- to kategoria podmiotowa;
- mają ograniczony zasięg przedmiotowy i społeczny, wskazują na to, czego dotyczą
i wobec kogo są przejawiane;
- należą do dyspozycji wyuczalnych, które jednostka może nabyć w procesie
edukacji, a także poprzez swe życiowe doświadczenie;
- proces ich nabywania zachodzi zawsze w określonym kontekście, odbywa się w
konkretnym układzie sytuacji typowych dla danej instytucji bądź środowiska;
- mają charakter dynamiczny, podlegają przeobrażeniom w toku życia człowieka;
- ich cechą jest generatywność i transferowalność, czyli możność przenoszenia się
na inne dziedziny aktywności jednostki i tworzenia się nowych kompetencji.8
Wszelkie przytaczane definicje nie różnią się zasadniczo w swojej treści. Ujmowane
mandragona