ekonomia III rok – prof. dr hab. U. Wich
semestr zimowy 2004/2005
egzamin 25.01.2005 8.00-9.30 test wyboru
Przestrzeń – składa się na nią wiele elementów przyrodniczych i antropogenicznych (stworzonych przez człowieka), które są podłożem dla wszelkiej działalności człowieka. Stosunek człowieka do przestrzeni był w różnym czasie inny. Przy małej liczebności populacji przestrzeń była duża. Obecnie zupełnie inaczej patrzy się na przestrzeń. Stara się gospodarować przestrzenią racjonalnie, bo jest ona ograniczona. Przestrzeń traktuje się jako czynnik warunkujący wzrost gospodarczy.
Gospodarka przestrzenna jest dyscypliną naukową (interdyscyplinarną), której przedmiot zainteresowań obejmuje całokształt zmian w przestrzennej strukturze gospodarstwa narodowego zachodzących w procesie gospodarowania. Wyrosła z urbanistyki i architektury. Przestrzenną strukturę gospodarstwa narodowego tworzą regiony. Struktura jest oceniana przez poziom rozwoju regionów.
Gospodarka przestrzenna jest płaszczyzną do konfrontacji praw nauki z działaniami praktycznymi, które znajdują wyraz w polityce przestrzennej i planowaniu przestrzennym.
Na gospodarkę przestrzenną składają się następujące dziedziny:
- Gospodarowanie odległością (ceny przewozów, jakość)
- Gospodarowanie ziemią (największe zagospodarowanie jest w dzielnicach centralnych, najdroższe ceny mieszkań)
- Gospodarowanie zasobami środowiska przyrodniczego (woda, powietrze, gleby, walory krajobrazu, środowisko ma zdolność samooczyszczania się, ale do pewnych granic, w wielu kategoriach poziom zanieczyszczenia przekroczył dopuszczalne normy)
- Gospodarka regionalna
- Organizacja procesów rozwoju społeczno – gospodarczego w wymiarze przestrzennym
- Zagospodarowanie przestrzenne kraju
Polityka przestrzenna, ekonomiczna, społeczna – odgrywają bardzo dużą rolę w gospodarce, przenikają się między sobą.
Polityka ekonomiczna ma największy udział w gospodarce
Polityka społeczna – ograniczona do spraw socjalnych – zabezpieczenie grup najsłabszych.
Najważniejszym narzędziem realizacji polityki przestrzennej jest planowanie, trudno wpłynąć na zagospodarowanie, jest trwałe.
Po okresie socjalizmu (kompromitacji planów 5-letnich) powstała niechęć do słowa planowanie.
Gospodarka przestrzenna (nazwa) – dominacja spraw związanych z zagospodarowaniem terenów miejskich, przyrody, sprawy techniczne
Gospodarka przestrzenna = planowanie przestrzenne = polityka regionalna (była część polityki gospodarczej) = podstawy planowania przestrzennego
W latach 20-tych z tłumaczenia nazwy niemieckiej:
Raumwirtschaft – gospodarka przestrzenna
Ogromny wkład miał opis przestrzeni – space economy
Walter Isard jest twórcą „regional science” – nauka o regionie
Zarys przedmiotu:
- tradycja
- urbanistyka
- czynniki warunkujące rozwój przestrzeni
- wybory przestrzenne ludzi
- urbanizacja (pod wpływem globalizacji)
- zróżnicowania między regionami (pod względem ekonomicznym)
- uwarunkowania środowiskowe
- ogólna teoria równowagi przestrzennej
- teoria samoorganizacji przestrzennej
- konflikty przestrzenne
- polityka przestrzenna
- rola planu przestrzennego
- cele UE
Literatura:
1. R. Domański: „Gospodarka przestrzenna”. PWN. Warszawa 2002.
2. R. Domański: „Podstawy planowania ekonomicznego”. PWN. Warszawa 1998.
3. R. Domański: „Przestrzenna transformacja gospodarki”. PWN. Warszawa 1997.
4. „Polska przestrzeń a wyzwania XXI wieku”. Pod red. J. Kołodziejskiego. "Biuletyn KPZK PAN" z. 176, 1997.
5. „Transformacja polskiej przestrzeni w perspektywie integracji europejskiej”. Pod red. J. Kołodziejskiego. "Biuletyn KPZK PAN" z. 189, 1999.
6. I. Pietrzyk: „Polityka regionalna Unii Europejskiej i regiony w państwach członkowskich”. PWN. Warszawa 2001.
7. „Nowe kierunki badawcze w regionalistyce” Domański. S.204, ’03
8. „Studia regionalne i lokalne” UW kwartalnik
1. Przestrzeń geodezyjna – cały glob, ziemia, oceany, morza
2. Przestrzeń geograficzna – część przestrzeni geodezyjnej z wyłączeniem mórz i oceanów
3. Przestrzeń ekonomiczna – część przestrzeni geograficznej, która jest w użytkowaniu człowieka (jest zamieszkana, zagospodarowana przez człowieka)
Cechy charakterystyczne przestrzeni:
- trwałość
- powolność zmian
- możliwość przetrwania w niezmienionym stanie przez długi okres czasu (inercja – bezwład rozwoju)
1. wewnętrzne – pasywa i aktywa kraju.
Aktywa – potencjał gospodarczy, ludnościowy, zasoby naturalne, a także te stworzone przez człowieka, wykształcenie społeczeństwa, jego zdolności i ambicje, przedsiębiorczość.
Pasywa – opóźnienia, niedostatki w sferze materialnej i niematerialnej
Nie można zapomnieć historycznej przeszłości. Całość uwarunkowań wewnętrznych kształtuje charakter i strukturę odczuwanych potrzeb i podejmowanych zadań przez państwo, co znajduje odzwierciedlenie w prowadzeniu strategii kraju. Istotnym składnikiem strategii kraju jest polityka regionalna.
Spojrzenie na państwo jako na całość tzn. polityka może wybrać sposób oddziaływania na regiony socjalna tzn. wspieranie ze środków budżetowych upadających regionów np. górnictwo. Takie wspomaganie biednych regionów zawsze odbywa się kosztem regionów silnych. Państwo może też wspierać regiony silne, aby nie marnować środków. W rzeczywistości funkcjonuje mechanizm mieszany.
2. Zewnętrzne – co się dzieje u naszych sąsiadów. Istotne jest to, jaki model jest realizowany w innych krajach bo wtedy swoją politykę trzeba dostosować do innych krajów.
- Układy
- Regiony
Wyróżniamy układy:
1. Układy węzłowe
Reprezentowane są przez miasta. Mogą to być pojedyncze miasta zespoły miast lub aglomeracje
Układy węzłowe – miasta są oznaczone na mapie w postaci punktów, które tworzą węzły.
2. Układy pasmowe
Wiążą wzajemnie ze sobą układy węzłowe z państwami ościennymi. Jest reprezentowany przez infrastrukturę techniczną
Każde urządzenie infrastruktury technicznej ma 3 elementy:
- Źródło zasilania
- Sieć obsługi odbiorców
Wszystkie elementy infrastruktury technicznej tworzą węzeł pasmowy
3. Układy strefowe
Wieloprzestrzenne formy gospodarowania (rolnictwo, leśnictwo, turystyka, wypoczynek). Do tego układu zaliczamy też całe osadnictwo wiejskie. Wymagają dużych przestrzeni.
Układ węzłowo – pasmowy – pasma tworzą szkielet łączący strukturę przestrzenną kraju. Układ ten nabiera coraz większego znaczenia.
Strefy wyznaczone przez siatkę pasm
pionowych i poziomych
Układ struktury przestrzennej jest ukształtowany historycznie. Struktura jest zrównoważona – równomierne nasycenie wielkich miast ludnością. Obecnie Warszawa zaczyna dominować pod względem ludności nad innymi miastami.
Trzonem układu węzłowego są wielkie miasta. Aglomeracje przekształcają się obecnie w metropolie.
Aglomeracje miejskie to zespoły miast i gmin wiejskich, które są ze sobą powiązane i ze sobą współpracują, zależą od siebie.
Wyróżniamy:
- Powiązania funkcjonalne – jednostki są powiązane wspólnymi funkcjami, wzajemnie dopełniają się
- Powiązania przestrzenne – są realizowane przez sieciową infrastrukturę techniczną (np. jednostki korzystają ze wspólnych ujęć wody, oczyszczalni, elektrowni itp.)
Aglomeracje – najwyższy efekt urbanizacji, są zbiorem jednostek administracyjnych o zróżnicowanym charakterze, które tworzą jedną całość. Są nieuchronnym następstwem procesu urbanizacji, są procesem żywiołowym.
Aglomeracje monocentryczne – jeden rdzeń aglomeracji:
- warszawska
- poznańska
- wrocławska
- krakowska
- łódzka
Aglomeracje policentryczne – kilka równorzędnych miast pretenduje do roli rdzenia
- katowicka – konurbacja
- gdańska
Aglomeracje dwubiegunowe – dwa rdzenie (Toruńsko – Bydgoska)
W wielkich miastach mieszka ponad 30% ludności Polski. Wielkie miasta to również nagromadzenie instytucji, szkół wyższych. Dysponują one wykształconą kadrą. Charakteryzują się zróżnicowaną strukturą spełnianych funkcji na rzecz regionów. W latach 90-tych wielkie miasta były lokomotywami rozwoju.
W wielkich miastach są zlokalizowane USŁUGI TERCJALNE – usługi najbardziej wyspecjalizowane (zarządzanie miastem, regionem, krajem, szkolnictwo wyższe i instytucje naukowo-badawcze). Na początku okresu transformacji Warszawa partycypowała w tworzeniu PKB w ok. 16%, a osiem największych miast w 40%. Obecnie w przypadku samej Warszawy jest to 12,5%, Łódź, Kraków, Poznań po ok. 1,5-3%.
Nasza przestrzeń ulega procesowi metropolizacji.
Różnice między aglomeracją a metropolią:
* aglomeracja = miasto + zaplecze
Miasto oddziałuje na swoje zaplecze, pobudza rozwój regionu
* metropolia odrywa się od swego regionu. Powodem tego są procesy globalizacji zapoczątkowane przez korporacje transnarodowe. W tworzeniu korporacji transnarodowych dominuje USA. Tworzone są one w metropoliach.
Powody tworzenia korporacji w metropoliach:
a) dostępność komunikacyjna
b) metropolie stanowią centra dowodzenia i podejmowania decyzji strategicznych
c) metropolie są centrami informacyjnymi. Im więcej jest siedzib korporacji transnarodowych w metropolii, tym większa ranga metropolii.
Metropolie: Nowy Jork, Tokio, Londyn, Paryż.
Mamy również metropolie o zasięgu:
- kontynentalnym (Bruksela, Frankfurt, Mediolan)
- regionalnym (Stuttgart, Bazylea, Strasburg)
- krajowym
Infrastruktura – podbudowa, podukład danego układu, zespół urządzeń i instytucji, które są nieodzowne dla należytego funkcjonowania gospodarki i dla życia ludności na każdym obszarze.
Ze względu na spełniane funkcje infrastrukturę dzielimy na
· Infrastrukturę techniczną
Zespół urządzeń, instytucji, które są nieodzowne (niezbędne) dla należytego funkcjonowania gospodarki na każdym terenie oraz niezbędne dla życia ludności. Umożliwia funkcjonowanie całego układu.
Transport, łączność, elementy sieciowe – drogi, koleje, urządzenia służące do regulacji klimatu, ochrony środowiska.
· Infrastrukturę społeczną
Obejmuje instytucje związane z oświatą, z ochroną zdrowia, opieką społeczną, wychowaniem fizycznym, kulturą, rozrywką.
· Infrastrukturę gospodarczą
Instytucje, które wsp...
amsterxxx