saga_o_gotlandczykach.pdf

Saga o Gotlandczykach

Gutasaga

z angielskiego i szwedzkiego tłumaczył Piotr Giełda

Datowana na XIII wiek Saga o Gotlandczykach (Gutasaga) przetrwała do naszych czasów w

manuskrypcie z około 1350 roku, który razem z gotlandzkim kodeksem prawnym zwanym Gutalag

wchodzi w skład Codex Holm (przechowywany obecnie w Bibliotece Królewskiej w Sztokholmie).

Historia została spisana w j,zyku starogotlandzkim, nordyckim dialekcie, którym posługiwali si,

ówcze-ni wyspiarze.

Od tłumacza

Poni sze tłumaczenie nie jest przekładem z j zyka oryginalnego; oparte zostało na dwóch angielskich i

jednej szwedzkiej wersji sagi. Nazwy własne w wi kszo"ci podaj za wersj# szwedzk#, za" ich gotlandzkie i

polskie odpowiedniki Czytelnik znajdzie w przypisach, które s# wył#cznie mojego autorstwa.

Drzeworyt na nast pnej stronie jest autorstwa Piotra Sella.

Spis tre ci:

1. Odkrycie i zasiedlenie Gotlandii .......................................................................................... 2

2. Emigracja ............................................................................................................................ 2

3. Poga+stwo ........................................................................................................................... 3

4. Wł#czenie do Szwecji........................................................................................................... 3

5. Chrze"cija+stwo ................................................................................................................... 4

6. Król Olaf ............................................................................................................................. 4

7. Biskup ................................................................................................................................. 5

8. Wojsko ................................................................................................................................ 6

[1. Odkrycie i zasiedlenie Gotlandii]

G otlandia została odkryta przez m a imieniem

Tjelvar. W tym czasie Gotlandia była przekl ta,

tak, e w dzie+ była pod wod# i wynurzała si

jedynie noc#. Ale Tjelvar przyniósł na l#d ogie+ i

od tej pory nigdy nie zaton ła.

Tjelvar miał syna imieniem Hafti. :ona Haftiego

zwała si Vitastjerna 1 . Tych dwoje było

pierwszymi którzy osiedlili si na Gotlandii.

Pierwszej nocy gdy spali razem "niły si

Vitastjernie trzy w e które były zwini te w jej

łonie. I wydawało jej si e wy"lizgn ły si z jej

łona. Opowiedziała swój sen m owi.

Zinterpretował go tak:

"Wszystko jest powi#zane ze sob#,

ten l#d zostanie zaludniony,

a my b dziemy mie@ trzech synów."

Chocia jeszcze si nie narodzili, nadał im imiona:

"Guti b dzie władał Gotlandi#,

Graip b dzie drugi,

a Gunfjaun trzeci."

[2. Emigracja]

P odzielili oni potem Gotlandi na trzy tredingar 2 , tak, e Graip, najstarszy, wzi#ł północn# cz "@,

Guti "rodkow# a Gunfjaun, najmłodszy, otrzymał południow#. Potem przez długi czas,

potomkowie tych trzech rozmno yli si tak bardzo, e nie starczało dla wszystkich ziemi. Ci#gn li

wi c losy i co trzecia osoba musiała wyjecha@, mog#c zabra@ ze sob# wszystko co do niej nale ało,

oprócz ziemi. Ale nie chcieli odej"@ i udali si do Torsburgen 3 i tam osiedlili. Ale pa+stwo

[Gotlandia] nie tolerowała ich i wyp dziła.

Udali si wi c na Fåro 4 i tam osiedlili. Nie potrafili si jednak tam utrzyma@, wi c udali si na

pewn# wysp niedaleko wybrze y Estonii zwan# Dagö 5 , osiedlili si tam i wybudowali osad któr#

1 szwedzki: Vitastjerna , gotlandzki: huita stierna = Biała gwiazda

2 szwedzki: tredingar = trzecia cz "@

3 Torsburgen : miasto na wyspie Gotlandia; do dzi" mo na tam zobaczy@ pozostało"ci wapiennych murów obronnych,

eksploatowanych zreszt# jeszcze przed epok# wiki+sk#

4 Fåro – wyspa s#siaduj#ca z Gotlandi#

mo na ogl#da@ do dzi". Tam te jednak nie mogli pozosta@, wi c popłyn li w gór rzeki DIwina,

przez Ru". Popłyn li tak daleko, e dotarli a do kraju Greków. Zwrócili si do króla Greków o

pozwolenie na pobyt „od przybywania do ubywania ksi yca”. Król pozwolił na to, my"l#c, e

chodzi tylko o jeden miesi#c. Po tym czasie, chciał ich odesła@ , ale oni odpowiedzieli, e ksi yca

przybywa i ubywa stale i zawsze, wi c maj# prawo pozosta@. Słowa tej rozmowy dotarły do uszu

królowej. Powiedziała wtedy: „Mój królu władco, pozwoliłe" im zosta@ od przybywania do

ubywania ksi yca; to oznacza stale i zawsze, wi c nie mo esz si ich teraz pozby@”. Osiedlili si

wi c i yj# tam do dzisiaj, zachowuj#c wci# resztki naszego j zyka.

[3. Poga stwo]

W tamtych dniach i długo póIniej, ludzie wierzyli w ["wi te] lasy i doliny, w sanktuaria, "wi te

zak#tki i w poga+skich bogów. Składali ofiary ze swych synów, córek i bydła, ucztuj#c i pij#c.

Czynili to poniewa byli w bł dzie. Główny blót 6 odbywał si dla wszystkich mieszka+ców

obszaru raz, ale ka da trzecia cz "@ miała tak e swoj# a mniejsze zgromadzenia składały mniejsze

ofiary z bydła, jedzenia i napitku. Nazywali je suth-nautar , co znaczy „bractwo gotowania”,

poniewa wspólnie przyrz#dzali uczt [ofiarn#].

[4. Wł"czenie do Szwecji]

W ielu królów wypowiedziało wojn Gotlandii kiedy była poga+ska, ale Gotlandczykom zawsze

udawało si zachowa@ swoj# religi i prawo. Potem Gotlandczycy wysyłali wielu posłów do

Szwecji, ale adnemu nie udało si wynegocjowa@ pokoju a Avair Strabain 7 z parafii Alva. On był

pierwszym, któremu udało si zawrze@ pokój z królem Szwecji.

Kiedy Gotlandczycy poprosili go by pojechał, odpowiedział: “Wiecie e jestem ju bardzo stary i

bliski "mierci, wi c je"li chcecie bym wyruszył na tak niebezpieczn# podró , zapła@cie mi trzy

główszczyzny 8 : jedn# dla mnie, jedn# dla mojego syna i jedn# dla mojej ony. Jako e był dobrym

mówc#, prawdziwie m#drym i zdolnym, jak mawiaj# o nim opowie"ci, podpisał z Szwedzkim

królem taki układ: sze"@dziesi#t miar srebra rocznie – taki był podatek dla Gotlandczyków –

czterdzie"ci dla króla, z całych sze"@dziesi ciu. Jarlowie za" mieli otrzyma@ dwadzie"cia. Ta

wielko"@ była ju ustalona przez cały lud [Gotlandii] zanim [Avair] wyruszył.

Tak wi c Gotlandczycy poddali si królowi Szwedów z własnej woli, dzi ki czemu mofli

podró owa@ po Szwecji gdziekolwiek chcieli, nie musz#c uiszcza@ adnych opłat czy płaci@ myta.

Tak tak e Szwedzi mogli przybywaj#c@ na Gotlandi bez zakazu na import kukurydzy czy innych

ogranicze+. Król miał te pomóc im [Gotlandczykom] we wszystkim o co prosili.

5 szwedzki: Dagö, gotlandzki : dagaithi = dosłownie: wyspa dnia. Druga co do wielko"ci wyspa nale #ca do Estonii.

Znajduje si na Morzu Bałtyckim. Jej fi+ska nazwa to Hiidenmaa , Co znaczy dosłownie: wyspa diabła.

6 staroislandzki: blót = ofiara, uczta ofiarna

7 szwedzki: Strabain , gotlandzki: strabain = słomianonogi

8 gotlandzki: wereldi , angielski: wergild = pieni#dze płacone przez morderc rodzinie zabitego. Płacona tak e za

wi ksze zbrodnie.

Król i jarlowie wysyłali posła+ców na gotlandzki Alting, by zebra@ nale ny im podatek. Ci

posła+cy proklamowali te wolno"@ Gotlandczyków do pływania za morze, do ka dego miejsca,

do którego dochodziła władza króla Uppsali. I to samo tyczyło si tych podró uj#cych do

Gotlandii.

[5. Chrze'cija stwo]

C hocia Gotlandczycy byli poganami, wypływali na wyprawy handlowe do wielu krain,

chrze"cija+skich i poga+skich. Tam gotlandzcy kupcy ujrzeli chrze"cija+sk# wiar i chrze"cija+skie

kraje. Niektórzy si ochrzcili i przyprowadzili ze sob# na Gotlandi ksi y. Botair z Akebäcku

zwał si pierwszy który wybudował ko"ciół w miejscu które teraz zwie si Kulstäde 9 . Mieszka+cy

nie mogli tego znie"@ wi c spalili go. Wła"nie dlatego to miejsce zwie si teraz Kulstäde.

Jaki" czas póIniej odbywał si blót w Vi 10 . Zbudowany był tam kolejny ko"ciół. Gotlandczycy

chcieli spali@ tak e i ten, jednak ksi#dz wspi#ł si na na ko"ciół i powiedział: „Je"li chcecie go

spali@ , spalcie i mnie razem z tym ko"ciołem.”

Był wa nym człowiekiem i miał za on córk najwa niejszej osoby [na wyspie], Likkaira Sniellj 11 .

Likkair był gospodarzem miejsca zwanego Stenkyrka 12 . Po długim zastanawianiu si , pomógł

swojemu krewnemu i powiedział: “Zostawcie tego człowieka i jego ko"ciół, pomimo to i stoi on

w Vi, pod wzgórzami. "

Tak wi c ko"ciół nie został spalony. Konsekrowano go w imi Wszystkich Twi tych i zwie si on

teraz ko"ciołem Tw. Piotra. Był to pierwszy ko"ciół który pozostał nietkni ty w Gotlandii.

Jaki" czas póIniej, te"@ Botaira, Likkair dał si ochrzci@ razem ze swoj# on#, dzie@mi I całym

gospodarstwem I wybudował ko"ciół w swoim gospodarstwie, który teraz zwie si Stenkyrka. Był

to pierwszy ko"ciół który stan#ł w północnej cz "ci Gotlandii.

Kiedy zobaczyli jak yj# Chrze"cijanie, Gotlandczycy posłuchali Słowa Bo ego i słów uczonego.

Wszyscy przyj li Chrze"cija+stwo z własnej woli, nie b d#c przymuszanym z adnej strony, wi c

nikt nie zmuszał ich aby byli Chrze"cijanami. Jako e wszyscy zostali Chrze"cijanami, kolejny

ko"ciół został wybodowany, w Atlingbo. Potem pobudowano ko"cioły w całej Gotlandii, dla

wygody.

[6. Król Olaf]

N iedługo potem, Król Olaf Twi ty przybył ze swoimi statkami, uciekaj#c z Norwegii, do

przystani w Akergarn. Tw. Olaf pozostał tam długo. Potem Ormica z Hejnom i wielu innych

wa nych m ów przybyło do niego z darami. Ormica dał mu dwana"cie baranów i inne

9 szwedzki: Kulstäde , gotlandzki: kulastethar = pogorzelisko, dosłownie: miejsce zw glone

10 Vi – inna nazwa Visby (?). Visby : dzisiejsza stolica Gotlandii; w "redniowieczu Visby było poga+skim centrum

religijnym.

11 gotlandzki: sniellj = m#dry

s szwedzki: Stenkyrka , gotlandzki: stainkirchiu = kamienny ko"ciół

kosztowno"ci. W podzi kowaniu, "wi ty Król Olaf dał Ormicowi dwie miski i topór wojenny.

Potem Ormica, po nauczaniach Tw. Olafa, przyj#ł Chrze"cija+stwo i zbudował kapliczk tam

gdzie teraz stoi Akergar+ski ko"ciół. Potem Tw. Olaf popłyn#ł do Jarosława do Holmgårdu 13 .

[7. Biskup]

Z anim Gotlandia miała własnego biskupa, przybywali oni do Gotlandii w drodze do Ziemi

Twi tej, jako pielgrzymi do Jerozolimy lub w drodze powrotnej do domu. Była w tym czasie

droga do Jerozolimy przez Ru" i Grecj . To oni na pocz#tku konsekrowali ko"cioły i cmentarze i

to za ich namow# budowane były nowe ko"cioły.

Po tym jak Gotlandczycy przeszli na Chrze"cija+stwo, wysłali posła+ców do głównego biskupa w

Linköping, poniewa był najbli ej, aby przygotował specjaln# uchwał , tak#, e biskup ich

odwiedzał. Wtedy zadecydowano, e biskup b dzie przyje d ał z Linköping co trzy lata razem z

dwunastoma swoimi ludImi, którzy b d# podró owa@ z nim przez cał# wysp na koniach

dostarczonych przez mieszka+ców, dwunastu i nie wi cej.

Tak wi c biskup obje d ał Gotlandi , konsekruj#c ko"cioły. A w zapłacie mógł otrzyma@ trzy

posiłki za ka d# konsekracj , ale nie wi cej, a tak e trzy marki. Za konsekrowanie ołtarza: jeden

posiłek i dwana"cie öre 14 , jednak tylko ołtarz powinien by@ po"wi cony. Kiedy i ko"ciół i ołtarz s#

konsekrowane razem, wtedy powinno zosta@ to zrobione za trzy posiłki i trzy marki 15 .

Od co drugiego ksi dza biskup mo e otrzyma@, w nagrod za wizyt , opłat trzech posiłków, lecz

nie wi cej. Za ksi dza, który nie zapłaci tego roku, biskup powinien otrzyma@ zabezpieczenie od

wszystkich ko"ciołów, za" ci, którzy nie zapłacili swych długów w terminie, musz# to zrobi@ gdy

biskup wróci po trzech latach, i odda@ pieni#dze tym, którzy zapłacili poprzednio.

Je"li s# jakie" skargi na biskupa do os#dzenia, powinny zosta@ wyja"nione w tej samej tredingar ,

poniewa ludzie którzy mieszkaj# najbli ej b d# wiedzieli najwi cej na temat sprawy. Je"li nie

nast#pi zgoda, problem powinien zosta@ przeniesiony na Alting , a nie przeniesiony do innej

tredingar .

Je"li pojawi si jaka" problem, który wymaga os#du biskupa, wtedy powinno si oczekiwa@

przybycia biskupa i nie płyn#@ za morze, chyba e jest to konieczne i powa ne grzechy zostały

popełnione, zbyt du e by ocenił je [lokalny] proboszcz, wtedy mo na wyruszy@ pomi dzy Noc#

"w. Walpurgii a dniem Wszystkich Twi tych. Nie mo na jednak tego zrobi@ póIniej, zim#, a do

Dnia "w. Walpurgii. W Gotlandii zapłata dla proboszcza nigdy nie jest wi ksza ni trzy marki.

13 szwedzki: Holmgård , gotlandzki: hulmgarthj = "redniowieczna nazwa Novgorodu; dosłownie: kraj wysp.

14 szwedzki: öre = jednostka monetarna, warta 48 penningar

15 marka = jednostka monetarna, 1 marka = 8 öre = 24 örtug = 384 penningar

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: