Alkohol a cukrzyca
Napoje alkoholowe mogą stanowić ważny element diety i wpływać na efekty leczenia cukrzycy.
Główne problemy związane ze spożyciem alkoholu przez chorego na cukrzycę to dostarczanie dużej ilości kalorii (w przypadku nadmiernego spożycia alkoholu) i ryzyko wystąpienia hipoglikemii. Alkohol dostarcza energii w ilości 7 kcal/g - prawie dwa razy więcej niż węglowodany i niemal tyle co tłuszcze. Ponad 90% spożytego alkoholu ulega przemianie w wątrobie. Metabolizm alkoholu powoduje przede wszystkim zmiany w układzie redukującym wątroby, a to powoduje zahamowania glukoneogenezy. W wyniku zahamowania glokoneogenezy na skutek zmniejszenia produkcji endogennej glukozy przez wątrobę zwiększa się ryzyko wystąpienia hipoglikemii. Hipoglikemia może wystąpić nawet przy małym stężeniu alkoholu we krwi, bez objawów upojenia alkoholowego.
Glikogenoliza pozwala utrzymać wytwarzanie glukozy w wątrobie dlatego ryzyko wystąpienia hipoglikemii jest największe jeśli w efekcie głodzenia zmniejszeniu ulegną wątrobowe rezerwy glikogenu. Chory na cukrzycę po spożyciu alkoholu wymaga szczególnej uwagi zwłaszcza jeśli występuje u niego duże ryzyko hipoglikemii. Objawy hipoglikemii mogą niekiedy zostać mylnie zinterpretowane jako objawy zatrucia alkoholowego. Jeśli nie rozpozna się hipoglikemii i nie zastosuje odpowiedniego leczenia może to mieć poważne konsekwencje dla zdrowia i życia chorego. Zawsze należy zachęcać chorych na cukrzycę do noszenia karty lub bransoletki informującej o tym, że są chorzy na cukrzycę. Hipoglikemia może wystąpić wiele godzin po spożyciu alkoholu nawet następnego dnia rano. Poza tym alkohol może nasilać hipoglikemię i wpływać na czas jej trwania. Późna hipoglikemia występująca po wielu godzinach może wymagać podania dodatkowej porcji węglowodanów lub przejściowego zmniejszenia dawki insuliny. Ważne jest, aby chorzy zdawali sobie sprawę, że alkohol może maskować objawy hipoglikemii. Potencjalnie konsekwencje nadmiernego spożycia alkoholu przez chorego na cukrzycę: dostarczanie dużej ilości kalorii może powodować otyłość, ograniczenie spożycia alkoholu może ułatwić kontrolę ciśnienia tętniczego w przypadku współistnienia nadciśnienia tętniczego, w przypadku zaburzeń gospodarki lipidowej dochodzi do nasilenia hipertriglicerykemii, spożycie alkoholu nasila hipoglikemizujące działanie insuliny i pochodnych silfonylomocznika, hipoglikemia może wystąpić z opóźnieniem oraz chory może mieć upośledzenie zdolności rozpoznawania objawów hipoglikemii, spożycie alkoholu może wywołać kwasicę ketonową (nawet u nie chorujących na cukrzycę), w przypadku długotrwałego uzależnienia do alkoholu dochodzi do uszkodzenia wątroby (alkoholowe stłuszczenie wątroby, przewlekłe zapalenie wątroby, a w konsekwencji marskość wątroby), również długotrwałe spożywanie alkoholu uszkadza trzustkę (nawrotowe lub przewlekłe zapalenie trzustki, przewlekły zespół wchłaniania, wtórna cukrzyca), spożywanie alkoholu powoduje nasilenie objawów neuropatii cukrzycowej, występowanie neuropatii alkoholowej, u mężczyzn nasila zaburzenia erekcji. Wobec niestosowania obecnie przez chorych na cukrzycę leku o długotrwałym czasie działania, jakim był chlorpomid (ponad 48 godzin) nie występuje zespół alkoholowo-chlorpomidowy (zaczerwienienie twarzy). Uzależnienie od alkoholu w przypadku chorego na cukrzycę stanowi potencjalnie śmiertelne zagrożenie. Chorego leczonego insuliną lub/i pochodnymi sulfamylomocznika należy zachęcać do regularnego spożycia posiłków. Przewlekły alkoholizm jest przeciwwskazaniem do stosowania fenforminy i metforminy ponieważ zmiany w stanie oksyloredukcyjnym mogą nasilać ryzyko wystąpienia kwasicy mleczajowej. Abstynencja od alkoholu powinna być zalecana pacjentkom ciężarnym i osobom z zapaleniem trzustki, zaawansowaną neuropatią i hipertriglicerykemią oraz uzależnieniem alkoholowym. Jeżeli osoba chora na cukrzycę decyduje się na picie alkoholu, to nie powinna wypijać więcej niż dwa drinki w przypadku mężczyzn i jeden w przypadku kobiet (jeden drink jest określony jako napój zawierający około 12-15 g alkoholu).
Praktyczne zalecenia dla chorych na cukrzycę odnośnie spożycia alkoholu.
· nigdy nie należy prowadzić samochodu po spożyciu alkoholu (ryzyko hipoglikemii),
· nie należy spożywać alkoholu zamiast regularnych posiłków,
· należy unikać spożycia alkoholu o dużej zawartości cukru (słodkiego wina),
· należy unikać picia alkoholu na czczo,
· należy unikać spożycia alkoholu w przypadku występowania hipertriglicerykemii, objawowej neuropatii, nadciśnienia tętniczego nie poddającego się leczeniu,
· należy nosić przy sobie cukrzycową kartę identyfikacyjną na wypadek nagłego zdarzenia.
dr Ewa Łukomska ("Poradnik Aptekarski" nr 3/2006)
kosmonauta61