IPN-Nie chcemy Boga!.pdf

Przez Morze Czerwone

partia wobec kościoła

nie chcemy Boga!

porusza kwestię polityki partii komunistycznej

(PPR/PZPR) wobec Kościoła katolickiego w Polsce. To

władze partyjne programowały, inspirowały i nadzo-

rowały zwalczanie wroga, za jakiego uznano wów-

czas Kościół. Przez kilka powojennych lat komuniści

taktycznie nie wypisywali walki z Kościołem na swo-

ich sztandarach. Już jednak od 1947 r., aż do końca

Polski Ludowej, z różnym natężeniem podejmowali

z nim walkę, opierając się na UB/SB oraz administra-

cji do spraw wyznań. Władze partyjno-państwowe

postrzegały konfrontację z Kościołem w kategoriach

walki o „rząd dusz”. Paradoksem jest, że partia

chciała rządzić narodem w całości niemal katolickim,

z zawołaniem ideologicznym: „Nie chcemy Boga!”.

Walkę z Kościołem komuniści przegrali, a porażka

była tym bardziej dotkliwa, że poniesiona także na

własnym podwórku – świadczą o tym dobitnie prze-

jawy religijności wśród samych członków partii.

A dAM d ziurok

Partia wobec

Kościoła

skich na ziemiach zachodnich i północ-

nych w 1950 r. oraz usunięcie biskupów

katowickich z diecezji i narzucenie wika-

riuszy kapitulnych w 1952 r.; 6. likwida-

cja zorganizowanej akcji

dobroczynnej, prowa-

dzonej przez Kościół

w ramach Związku Ca-

ritas w końcu stycznia

1950 r.; 7. próba prze-

jęcia całkowitej kontro-

li nad Kościołem za po-

mocą dekretu o obsa-

dzeniu stanowisk koś-

cielnych z lutego 1953 r.;

8. próba podporządko-

wania Konferencji Episko-

patu przez aresztowanie

kard. Wyszyńskiego we

wrześniu 1953 roku. Mo-

mentem przełomowym w

tym procesie stał się me-

moriał, podpisany 8 maja

1953 roku przez wszyst-

kich biskupów polskich, pt. „Non

possumus” – będący publicznym

wyznaniem wiary i wyrazem go-

towości poniesienia wszelkich

konsekwencji.

Partia za pomocą swoich spe-

cjalnych agend posługiwała się wszystki-

mi organami państwa w walce z reli-

gią. Nie ulega wątpliwości, że wszelkie

istotne decyzje w sprawach kościelnych

były konsultowane przez przedstawicieli

władz komunistycznych w Polsce z wła-

dzami w Moskwie (np. artykuły konsty-

tucji lipcowej z 1952 r., dotyczące spraw

wyznaniowych, własnoręcznie redagował

sam Stalin). Komuniści polscy osobiście

w Moskwie starali się o aprobatę areszto-

wania kard. Wyszyńskiego, a akt oskarże-

nia przedstawiony bp. Czesławowi Kacz-

markowi był konsultowany w Moskwie

przez „doradcę” sowieckiego przy rzą-

dzie polskim.

Rok 1956, czyli tzw. odwilż paździer-

nikowa, tylko na chwilę dał wytchnie-

nie Kościołowi. W 1961 r. wyszła ustawa

usuwająca definitywnie naukę religii ze

szkół, w praktyce ateizująca proces na-

uczania – czyli nic się nie zmieniło…

ks . J erzy M yszor

W chwili zakończenia działań wojennych

komuniści posiadali faktyczną władzę

i nie mieli zamiaru dzielić się nią z nikim.

słowy, do wyrugowa-

nia religii z przestrzeni

życia publicznego i za-

mknięcie wszelkich jej

przejawów do prze-

strzeni prywatnej.

Niewierzący otrzy-

mali możliwość ak-

tywnego lansowania

ateizmu jako jedy-

nego „naukowego”

światopoglądu, wy-

śmiewania i kryty-

kowania ludzi wierzących, na-

tomiast wierzących pozbawiono

szans na publiczną obronę swych

poglądów za pomocą bezwzględ-

nie działającej cenzury, która wy-

cinała z publikacji kościelnych

wszelkie polemiki, pod preteks-

tem, że burzyły one jedność w narodzie

i powodowały niepożądane „jątrzenie”

społeczeństwa. Końcowym etapem tego

procesu miało być stworzenie społeczeń-

stwa bezklasowego, żyjącego w idealnej

formacji – nazywanej komunistyczną.

Realizacja tej doktryny w warunkach

polskich, z uwagi na bardzo silną pozycję

Kościoła katolickiego w życiu społecz-

nym, przybrała w praktyce partii komuni-

stycznej charakter długofalowy.

Etapy tego procesu, realizowanego aż

do chwili upadku komunizmu w Polsce, z

perspektywy czasu są bardzo widoczne:

1. wrzesień 1945 – zerwanie konkorda-

tu; 2. utworzenie ruchu księży patriotów

na przełomie 1949 i 1950 roku, mającego

na celu rozbicie duchowieństwa; 3. syste-

matyczne usuwanie nauki religii ze szkół,

prowadzone od początku rządów komu-

nistycznych; 4. usuwanie symboli religij-

nych; 5. próba rozbicia hierarchii Kościoła

przez usunięcie administratorów apostol-

w 1946 roku oraz wybory w styczniu

1947 roku są tego dobitnym świa-

dectwem. Do chwili rozprawienia się z

legalną opozycją polityczną i podziemiem

niepodległościowym do Kościoła podcho-

dzili bardzo pragmatycznie, obiecywali

swobody oparte na konstytucji marcowej

z 1921 roku. Zerwanie konkordatu we

wrześniu 1945 roku było jednak znakiem,

że w relacjach Kościół–państwo wchodzi

nowy model, przejęty ze wzorów sowie-

ckich. Kościół w Polsce potraktowano jako

feudalny przeżytek, czyli wroga klasowe-

go, którego należy zniszczyć wszystkimi

możliwymi środkami. Kościół był równo-

cześnie wrogiem ideologicznym, zgodnie

z nauką Karola Marksa, który głosił, że

religia jest „opium dla ludu”. Nikt nie miał

złudzeń w Polsce, zwłaszcza ci, którzy

zdobyli osobiste doświadczenia z władza-

mi sowieckimi w okresie okupacji ziem

polskich przez Sowietów we wrześniu

1939 roku, że na ludzi wierzących w

Polsce przychodzi czas próby.

Doktryna partii komunistycznej w Pol-

sce opierała się na wzorach sowieckich,

a te lansowały tzw. rozdział Kościoła od

państwa, wywodzący się jeszcze z rewolu-

cji francuskiej, a bezpośrednio z dekretu

Komuny Paryskiej z 1871 roku „o oddzie-

leniu Kościoła od państwa”. Zgodnie z tą

doktryną, całkowite oddzielenie Kościoła

od państwa ma prowadzić do pełnej seku-

laryzacji życia, to jest do usunięcia wszel-

kich symboli religijnych z obszaru publicz-

nego, zniesienia przysięgi religijnej, kon-

fiskaty całego majątku Kościoła – innymi

Jeden z wielu

materiałów

szkoleniowych

dla członków

PZPR

Wstęp

D ruga cześć dodatku IPN do „Gościa Niedzielnego”

S fałszowane czerwcowe referendum

polityka wyznaniowa partii

Dziel i rządź

Niezależnie od kryzysów

wewnątrzpartyjnych, każda nowa

ekipa PZPR posiłkowała się narzędziami

antykościelnymi, wypracowanymi

jeszcze w Rosji Sowieckiej.

religii, Kościoła i ludzi wierzą-

cych w obecnych warunkach,

w stosowaniu kryteriów światopoglą-

dowych wewnątrz partii i wytaczaniu

generalnych kierunków polityki wyzna-

niowej, nie jest potrzebne formułowa-

nie zasad nowych, lecz jedynie mocne

potwierdzenie zasad leninowskich,

które najpierw PPR, a następnie PZPR

niezmiennie traktowały jako własne

– tłumaczył członkom partii,

na posiedzeniu zamkniętym, Stanisław

Markiewicz w 1983 r.

Sowieckie wzorce

Celem tej polityki, szczególnie w la-

tach 1947–1956, była próba wyelimino-

wania Kościoła katolickiego i katolicyzmu

z przestrzeni publicznej, a równocześ-

nie od 1949 r. wprowadzenie na wyższe

stanowiska w Kościele ludzi powolnych

komunistom. Wzorem pomyślnego roz-

wiązania „kwestii religijnej” był Związek

Sowiecki, gdzie w latach 30. ub. wie-

ku zlikwidowano praktycznie wszystkie

świątynie, a kapłanów (jeśli nie zamor-

dowano) wysłano na krańce Rosji. W pol-

skich warunkach społecznych, gdzie po

II wojnie światowej ponad 90 proc. oby-

wateli deklarowało wiarę w Chrystusa,

sowiecki model zarządzania Kościołami i

związkami wyznaniowymi nie był jednak

możliwy do bezrefleksyjnego powielenia.

Komuniści przekonali się o tym w latach

stalinowskich. Stosowane w tym okresie

represje miały nie tylko skutkować elimi-

nacją katolicyzmu z przestrzeni publicz-

nej, ale także powstaniem formacji księży

zaangażowanych w „budownictwo socja-

lizmu”. Ich istnienie legitymizowało an-

tykościelne posunięcia władz i stanowiło

dowód wykorzystywany w propagandzie,

iż władze nie walczą z Kościołem, a je-

dynie z rozpolitykowaną częścią kleru.

Głównym strategiem polityki wyznanio-

wej pozostawał w tym czasie Bolesław

Bierut i jego najbliżsi współpracownicy

z BP KC PZPR, w tym odpowiedzialni za

pracę aparatu bezpieczeństwa. Zdoby-

cze z okresu bierutowskiego, z punktu

widzenia komunistów, zostały roztrwo-

nione w latach krótkotrwałej „odwilży”

i pozornej normalizacji: uwolnio-

no prymasa, biskupów i siostry

zakonne, w 1954 r. zamknięte w

obozach, religia wróciła do szkół,

w miejscach publicznych poja-

wił się krzyż: „W okresie trud-

ności, które przeżywaliśmy w la-

tach 1956–1957 apetyty hierar-

chii kościelnej niebywale wzro-

sły” – podsumowywano w mate-

riałach partyjnych ten okres „błę-

dów i wypaczeń” w doktrynie

komunistycznej.

Partyjny zespół

Szybko jednak komuniści

wrócili do polityki wyznaniowej op-

artej na fundamentach wypracowanych

przez system w latach stalinowskich.

W tym celu, począwszy od końca 1956

r., zaczął działać przy Wydziale Admi-

nistracyjnym KC PZPR specjalny zespół

do spraw kleru (w okresie Gomułki na

jego czele stał Kliszko, w dekadzie

Gierka – Kania), który wyznaczał pod-

stawowe kierunki działań i uderzeń. W

skład zespołu poza czołówką partyjną

wchodzili szefowie Urzędu do Spraw

Wyznań oraz dyrektorzy odpowied-

niego departamentu MSW (od 1962 r.

Departamentu IV), zajmującego się in-

wigilacją ludzi i instytucji Kościoła

katolickiego. W zależności od tema-

tyki spotkań dopraszano kolejne oso-

by, przykładowo w sprawie poboru do

wojska kleryków głos zabierał przed-

stawiciel MON-u, w kwestii nałożenia

na duchowieństwo podatku dochodo-

wego – przedstawiciel ministerstwa fi-

nansów.

Jakub Berman

wraz

z Zenonem

Kliszko

(po prawej)

w Sejmie.

Odpowiadali

za sprawy

ideologiczne

w PZPR

– Berman

w latach 40.

i 50., Kliszko

w latach 60.

ostatnia ofensywa

W latach 60., a szczególnie

w latach 70. (do czasu wybo-

ru Jana Pawła II), nowym ele-

mentem polityki wyznaniowej

państwa komunistycznego był

dialog prowadzony przez jego

funkcjonariuszy z kolejnymi wy-

słannikami Stolicy Apostolskiej.

Faktycznym powodem podjęcia

rozmów ze stroną watykańską

była chęć propagandowego wy-

korzystania Stolicy Apostolskiej

do wewnętrznej rozgrywki wy-

mierzonej przeciwko Prymasowi

Tysiąclecia. W latach 80. – po wprowa-

dzeniu stanu wojennego – odżyły w tym

środowisku nadzieje na kolejne podjęcie

ofensywy antykościelnej, czego efektem

stał się m.in. dokument opracowany we

wrześniu 1984 r. – „Założenia polityki

wyznaniowej państwa”. Odwoływano się

w nim m.in. do dorobku czasów Bieruta.

W ślad za nim, jeszcze w 1986 r., przesy-

łano do instancji partyjnych instrukcje, w

których z komunistyczną troską pochyla-

no się nad losem „klerykalizowanej” mło-

dzieży: „Przeciwdziałać próbom episko-

patu polskiego, duszpasterzy młodzie-

żowych, zmierzających poprzez ośrodki

duszpasterstwa, tzw. ruch oazowy, Soda-

licje Mariańskie i inne formy pracy z mło-

dzieżą, do nasilenia procesu klerykaliza-

cji młodzieży”. Bardziej wyrobieni poli-

tycznie komuniści zdawali sobie jednak

sprawę, że 16 października 1978 r. jest

początkiem ich klęski. Przygotowywali

się powoli do wejścia w czasy III RP.

J An Ż Aryn

W określeniu stosunku PZPR do

struktury partyjno-państwowe do walki z Kościołem

Układ

Od początku nowego systemu władzy

w powojennej Polsce partia

komunistyczna nie miała prawnych

podstaw do podporządkowania sobie

aparatu państwowego i skierowania go

do zwalczania Kościoła.

ska zajmowali oddelegowani z MSW funk-

cjonariusze SB lub ich współpracownicy.

Bardzo ważną funkcję w partyjnym ste-

rowaniu działaniami antykościelnymi pełni-

ły „zespoły do spraw kleru” lub „zespoły do

spraw wyznaniowych”, zwane też kolekty-

wami. Zazwyczaj były one trzyosobowe (re-

prezentanci trzech wspomnianych pionów).

Powoływano je na poziomie centralnym,

wojewódzkim i powiatowym, aby decydo-

wały lub częściej opiniowały najistotniejsze

sprawy (np. usunięcie katechety ze

szkoły, obsada stanowiska kościel-

nego, budowa kościoła). W UdSW

formalnie sygnowano ostateczne

werdykty w konkretnych sprawach

i narzucano ich wykonanie w ra-

mach instytucji podległych innym

ministerstwom (np. oświaty, kultu-

ry i sztuki, budownictwa).

Struktury do walki z Kościo-

łem rozbudowywano zwłaszcza w

czasie przeprowadzanych reform

administracyjnych kraju. W 1950 r. powo-

łano w każdym powiecie i mieście Refera-

ty do Spraw Wyznań, które przetrwały cały

stalinizm. Z kolei w 1975 r. dotychczasowe

wsparty na trzech filarach: partia,

policja polityczna i administracja

do spraw wyznań. Wzorce działalności czer-

pano ze Związku Sowieckiego, a machina

biurokratyczna była przez lata modyfikowa-

na. Aparatczyków i funkcjonariuszy rekruto-

wano na podstawie kryteriów poprawności

ideologicznej. Ludzie, sprawdzeni na róż-

nych „odcinkach”, obejmowali stanowiska

dzięki nomenklaturze. Funkcjonariusze

UB, a później SB, skierowani do walki z

Kościołem, mieli stanowić „elitę intelektu-

alną” tych służb. Z kolei pracownicy pionu

wyznaniowego („wyznaniówki”) legitymo-

wali się często ubecką przeszłością. W

Urzędzie do Spraw Wyznań, posiadającym

rangę ministerstwa, najistotniejsze stanowi-

Stanisław Kania

w latach 70.

w kierownictwie

PZPR

odpowiadał

za nadzór

nad Kościołem

i organami

bezpieczeństwa

siedemnaście wojewódzkich wy-

działów do spraw wyznań uzupeł-

niono o dalsze trzydzieści dwa w

nowych województwach. Wytwo-

rzone przez aparat PRL dokumen-

ty antykościelnej i przestępczej

działalności częściowo zniszczo-

no. Z katolickim w ponad 90 proc.

społeczeństwem walczyło wiele

tysięcy osób – etatowych aparat-

czyków, biurokratów i esbeków. W

ten sposób zmarnotrawiono miliardy zło-

tych z budżetu państwa, a ogólne koszty

ateizacji są niepoliczalne.

r yszArd G ryz

Struktury komunistyczne do walki z Kościołem (1945–1989)

PARTIA

BEZPIEKA ADMINISTRACJA

Polska Partia Robotnicza (do 1948 r.)

POLSKA ZJEDNOCZONA PARTIA ROBOTNICZA (1948–1990)

MINISTERSTWO BEZPIECZEŃSTWA PUBLICZNEGO (do 1954 r.) KOMITET CENTRALNY PZPR MINISTERSTWO ADMINISTRACJI PUBLICZNEJ

Departament V (XI) I sekretarz Departament Wyznaniowy

Biuro Polityczne

Wojewódzki Urząd Bezpieczeństwa Publicznego Referat do Spraw Kleru (od 1950 r.) Wydział Społeczno-Polityczny w urzędach wojewódzkich

Wydział V (XI) Wydział Organizacji Masowych (1953–1955)

Wydział Administracyjny (od 1959 r) i inne wydziały

Powiatowy (Miejski) Urząd Bezpieczeństwa Publicznego Komisja ds. Kleru (Zespół ds. Polityki Wyznaniowej)

Sekcja V (XI) URZĄD DO SPRAW WYZNAŃ

(od kwietnia 1950 r. do listopada 1989 r.)

KOMITET DO SPRAW

BEZPIECZEŃSTWA PUBLICZNEGO (1954–1956) KOMITET WOJEWÓDZKI PZPR Wydział do Spraw Wyznań w Prezydiach Wojewódzkich

Departament VI I sekretarz Rad Narodowych (od 1973 r. w urzędach wojewódzkich)

Kancelaria I sekretarza

Wojewódzki Urząd ds. Bezpieczeństwa Publicznego

Wydział VI Referat Organizacji Masowych Inne wydziały (np. oświaty, budownictwa, kultury, finansów)

Wojewódzki Zespół Organizacji Masowych

Powiatowy Urząd ds. Bezpieczeństwa Publicznego

Sekcja VI Wydział Administracyjny

Wojewódzki Zespół ds. Kleru

MINISTERSTWO SPRAW WEWNĘTRZNYCH Inne wydziały (organizacyjny, propagandy, oświaty) Referat do Spraw Wyznań

Wydział V Departamentu III (od 1956 r.) przy Prezydium Powiatowej (Miejskiej) Rady Narodowej

Departament IV (od 1962 r.) w latach 1950–1957

Samodzielna Grupa „D” (1973–1977) KOMITET POWIATOWY (MIEJSKI) PZPR

– Wydział VI (od 1977 r.) I sekretarz Wydział Spraw Wewnętrznych (od 1957 r.)

przy Prezydium Powiatowej Rady Narodowej

Komenda Wojewódzka Milicji Obywatelskiej Referat Administracyjny i inne

Grupa V Wydziału III „kolektyw powiatowy”; „kolektyw miejski” Inne referaty PPRN

Wydział IV

Komenda Powiatowa (Miejska) Milicji Obywatelskiej KOMITET GMINNY PZPR

Wojewódzki Urząd Spraw Wewnętrznych (od 1983 r.) I sekretarz

Wydział IV

Rejonowy (Miejski, Dzielnicowy)

Urząd Spraw Wewnętrznych (od 1983 r.)

W brew temu zbudowano układ

PzPr wobec metropolity krakowskiego

Pod nadzorem

Działania partii wobec Kościoła

katolickiego w Polsce dobrze obrazują

niektóre poczynania wobec kard.

Karola Wojtyły.

KC PZPR negatywnie zaopinio-

wał kandydaturę bp. Karola

Wojtyły na stanowisko ordynariusza archi-

diecezji krakowskiej. Rok później sporzą-

dził „krytyczną” informację o duszpaster-

stwie w tejże archidiecezji, zakończoną

poleceniem opracowania długofalowych

planów pracy przeciwdziałania duszpa-

sterstwu specjalistycznemu, realizowane-

mu przez ordynariusza. W 1964 r. do KC

PZPR trafiły pierwsze informacje o żąda-

niach abp. Wojtyły wybudowania kościo-

ła w Bieńczycach. W 1966 r. Komisja do

Spraw Kleru zajmowała się krakowskimi

obchodami milenijnymi; gromadzono nie

tylko informacje o uroczystościach, ale

zmieniono w ostatniej chwili trasę prze-

jazdu kopii wizerunku jasnogórskiego.

Skrupulatnie analizowano protesty pisa-

ne do Urzędu do Spraw Wyznań przez

arcybiskupa i przesyłano je do KC PZPR.

W tym samym roku zakazano urządzać

procesje Bożego Ciała z Wawelu na kra-

kowski rynek. Mimo licznych pisemnych

protestów metropolity, które Wydział

Administracyjny KW PZPR w Krakowie

kierował do KC PZPR, nie pozwolono

na przejście tradycyjną drogą. Wszystkie

te poczynania, utrudniające działalność

metropolity i praktyki religijne krako-

wian, były inspirowane przez funkcjona-

riuszy partyjnych.

Partia kontratakuje

Na różne sposoby utrudniano metropo-

licie krakowskiemu organizowanie i pro-

wadzenie uroczystości religijnych, zwłasz-

cza w Kalwarii Zebrzydowskiej. Wobec

pielgrzymów, duszpasterzy i samych orga-

nizatorów uroczystości stosowano liczne

utrudnienia, dezorganizację i kompromi-

tację. Z polecenia czynników partyjnych

prowadzono skrupulatną kontrolę pojaz-

dów, za drobne uchybienia w przepisach

drogowych i stanie technicznym samo-

chodów nakładano mandaty. Zespoły kon-

trolne składające się z zaufanych osób pod

przewodnictwem członków partii spraw-

dzały przestrzeganie przepisów meldun-

kowych wśród pielgrzymów, stan sanitar-

ny i przeciwpożarowy w domach, w któ-

rych goszczono pielgrzymów, kontrolo-

wano stoiska przygodnych sprzedawców

pamiątek i żywności. Posuwano

się nawet do kontroli w okolicz-

nych zakładach pracy, wyszukując

osoby, które na dni uroczystości

odpustowych korzystały z urlopu

lub zwolnienia lekarskiego.

Czynniki partyjne, aż do

członków KC PZPR włącznie, in-

teresowały się wspomnianym

metropolitą po ogłoszeniu jego

nominacji kardynalskiej w 1967 r.

Od funkcjonariuszy SB i pracow-

ników Wydziału do Spraw Wy-

znań żądano opinii i wyjaśnień.

Funkcjonariusze partyjni śledzili

także zabiegi o uzyskanie pasz-

portu przez K. Wojtyłę celem wyjazdu na

konsystorz.

wspólne linie

W późniejszych latach Wydział Ad-

ministracyjny KC PZPR żywo interesował

się wszelkimi działaniami kard. K. Wojty-

ły. Drobiazgowo analizowano przesyłane

z terenu Krakowa informacje o uroczy-

stościach peregrynacyjnych kopii jasno-

górskiego wizerunku, corocznych uroczy-

stościach ku czci św. Stanisława i procesji

z Wawelu na Skałkę, komunikaty o współ-

pracy metropolity z inteligencją krakow-

ską, wyjazdach wakacyjnych z młodzieżą i

spotkaniach z obcokrajowcami.

Jak wynika z zachowanej dokumenta-

cji, w okresie poprzedzającym znaczne

uroczystości religijne, w Krakowie powo-

ływano w środowisku partyjnym

Kolektyw do Spraw Kleru, który

oceniał przygotowania kleru i

kurii do uroczystości religijnych

oraz opiniował podania krakow-

skiego metropolity kierowane do

władz państwowych, takiej jak

prośba o celebrację nabożeństw

przed kościołem św. Barbary, na-

głośnienie placów przykościel-

nych, procesje – zwłaszcza Boże-

go Ciała, budowę nowych świą-

tyń. W rzeczywistości opinie ko-

lektywu zmierzały do ogranicza-

nia uroczystości do terenu świą-

tyń i poufnie wskazywały czynni-

kom państwowym możliwości przekro-

czenia przez kardynała prawa.

Okazjonalnie w Komitecie Wojewódz-

kim PZPR w Krakowie organizowano spot-

kania I sekretarza KW PZPR w Krakowie z

uczestnikami egzekutywy PZPR, sekreta-

rzami powiatowymi, miejskimi i dzielni-

cowymi partii, przedstawicielami prezy-

diów Rad Narodowych, zarządów woje-

wódzkich ZMS, ZMW, ZHP oraz przedsta-

wicielami prasy. Zapraszano na spotkania

także „działaczy katolickich”, reprezen-

tujących „Tygodnik Powszechny”, Znak,

KIK. Podczas narad ustalano wspólną li-

nię postępowania wobec działań duszpa-

sterskich i zamierzeń metropolity.

To tylko niektóre z licznych działań

PZPR wobec kard. K. Wojtyły.

ks . J ózef M Arecki

W 1963 r. Wydział Administracyjny

Kard. Karol

Wojtyła w czasie

uroczystości

religijnych

w Krakowie.

Poniżej,

po prawej

stronie, stoi

ówczesny

sekretarz

metropolity

krakowskiego

ks. Stanisław

Dziwisz

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: