IPN-Ostatnie pokolenie niepokornych.pdf

(5251 KB) Pobierz

IPN 50.indd

DODATEK SPECJALNY IPN

IPN

Ostatnie pokolenie niepokornych

NZS w Krakowie

1980–1990

Niezależne Zrzeszenie Studentów było w środowisku akademickim pierwszym masowym

ruchem sprzeciwu wobec komunizmu od 1956 r. Powstałe spontanicznie na przełomie

1980 i 1981 r., było studencką odpowiedzią na powstanie robotniczej „Solidarności”, z któ-

rą młodzież natychmiast nawiązała bliską współpracę. Wielomiesięczna ogólnopolska ba-

talia o rejestrację NZS zakończona sukcesem spowodowała, że PZPR w szybkim tempie

zaczęła tracić dotychczasowe wpływy w większości szkół wyższych. Jednym z ważniejszych

ośrodków organizowania się niezależnych studentów był Kraków. Klimat tego miasta

i jego mieszkańców, którzy przez cały PRL byli karani przez władze za swoją niepokorną

postawę, sprawiały, że tamtejsze struktury NSZ należały do najliczniejszych w kraju – w la-

tach 80. przeszło przez nie wielu znanych dziś i wybitnych ludzi nauki i polityki. Jednym

z aktywniejszych działaczy NZS w okresie „karnawału »Solidarności«” był młody wówczas

student historii Janusz Kurtyka – zmarły niedawno tragicznie prezes IPN. Dlatego przypo-

minając obecnie dzieje krakowskiego NZS, wspominamy jego sylwetkę i udział w tamtych

wydarzeniach.

„Pokolenie 1980” – w epoce „karnawału »Solidarności«”

Krakowski NZS, ze swym niepodległościowym nastawieniem stał się latach 80. swe-

go rodzaju „sztandarem” generacji studentów zbuntowanych przeciwko PRL-owskiej

rzeczywistości. Był też szkołą życia politycznego i społecznego dla całego pokolenia

budującego niepodległą Polskę.

K rakowscy studenci wielokrotnie manifestowali

tu sprzeciw wobec narzuconego systemu komu-

nistycznego. Stąd też wyszła inicjatywa zakłada-

nia Studenckich Komitetów Solidarności, po zamordo-

waniu przez SB współpracującego z KOR studenta UJ,

Stanisława Pyjasa, co wywołało masowe manifestacje

w maju 1977 r. Tutaj także doszło wiosną 1980 r. do pró-

by stworzenia alternatywnej wobec SZSP organizacji

NIEZALEŻNA GAZETA POLSKA  NOWE PAŃSTWO 4/2010

I

DODATEK SPECJALNY

Henryk Głębocki, IPN Kraków

604403200.217.png

604403200.228.png

604403200.239.png

604403200.246.png

604403200.001.png

604403200.007.png

604403200.021.png

604403200.042.png

604403200.055.png

604403200.066.png

604403200.084.png

604403200.102.png

604403200.113.png

604403200.126.png

604403200.147.png

604403200.162.png

604403200.173.png

604403200.189.png

604403200.202.png

604403200.203.png

604403200.204.png

604403200.205.png

604403200.206.png

604403200.207.png

604403200.208.png

604403200.209.png

604403200.210.png

604403200.211.png

604403200.212.png

604403200.213.png

604403200.214.png

604403200.215.png

604403200.216.png

604403200.218.png

604403200.219.png

604403200.220.png

604403200.221.png

604403200.222.png

604403200.223.png

604403200.224.png

604403200.225.png

604403200.226.png

604403200.227.png

604403200.229.png

604403200.230.png

604403200.231.png

604403200.232.png

604403200.233.png

604403200.234.png

604403200.235.png

DODATEK SPECJALNY IPN

Janusz Kurtyka w czasie strajku na Uniwersytecie Jagiellońskim, luty 1981 r.

Krakowski NZS szybko stał się trzecią co do wagi

swych wpływów strukturą w Krakowie, obok Zarządu Re-

gionu NSZZ „S” i Komisji Robotniczej Hutników w Nowej

Hucie. Pierwszym sprawdzianem siły nowej organizacji

studenckiej stał się jej udział w strajkach „łódzkich”

– w sprawie walki o rejestrację NZS, zakończonych podpi-

saniem 17 lutego 1981 r. w Łodzi porozumień z władzami

i rejestracja Zrzeszenia. Kolejnym sprawdzianem był „kry-

zys bydgoski”, wywołany pobiciem działaczy „S” w Byd-

goszczy, gdy spodziewano się interwencji wojsk sowiec-

kich. Studenci stanęli murem za „S”, przeprowadzając

strajk ostrzegawczy i przygotowując się do strajku general-

nego, ostatecznie odwołanego.

Próbę jasnego zdeﬁ niowania celów działań, ustalenia

struktury i zadań NZS oraz wyłonienia posiadających legity-

mację całej organizacji władz krajowych podjęto na I Zjeź-

dzie NZS w kwietniu 1981 r. zwołanym w Auli WSP w Kra-

kowie. 264 delegatów z 77 uczelni reprezentowało ok. 80 tys.

członków zrzeszenia. Przewodniczącym KKK został działacz

NZS z UJ Jarosław Guzy, a do powołanej Krajowej Komisji

Koordynacyjnej weszli z Krakowa Bogdan Klich z Akademii

Medycznej, J.M. Rokita i Jacek Rakowiecki z UJ.

Krakowski NZS należał do najsilniejszych ośrodków tej

organizacji, zaś jego działacze wywierali istotny wpływ na

koncepcje zrzeszenia. W imieniu Krakowa J. Zadencki

prezentował program NZS jako politycznej organizacji od-

wołującej się do tradycji niepodległościowej i narodowej,

która miała skupić się na odbudowie narodowej tożsamo-

ści zniszczonej przez komunizm. Środowisko warszaw-

skie z kolei opowiadało się za programem obrony intere-

sów studenckich, autonomii uczelni i wolności nauko-

wych badań.

studenckiej przez grupę jej działaczy, która wystąpiła z wnioskiem o rozwiązanie

SZSP, jako struktury niereprezentującej interesów studenckich, zakładając Aka-

demicki Ruch Odnowy.

Przełom sierpnia 1980 r. umożliwił stworzenie masowej i niezależnej od władz

organizacji studenckiej, która przejęła postulaty i hasła od 1977 r. wysuwane przez

SKS-y. Kluczową rolę odgrywało tu środowisko działaczy krakowskiego SKS, które

równocześnie wspierało tworzenie struktur NSZZ „S”, jak Bronisław Wildstein,

Wojciech Sikora, Jarosław Zadencki, Anna Krajewska, Grzegorz Małkiewicz, Jacek

Rakowiecki, ale także Lesław Maleszka (od 1976 r. TW SB, w tym czasie noszący

pseudonim „Tomek”). Również aktywniejsi działacze rodzącej się organizacji nale-

żeli często do młodszego pokolenia, które zdążyło wziąć udział w różnych formach

działalności SKS.

W wysuwanych projektach programu zmierzano do stworzenia samorządnej

i apolitycznej organizacji reprezentującej interesy studentów, niezależnej od władz

uczelni ani od jakichkolwiek organizacji politycznych. Odmawiano prawa do re-

prezentowania środowiska studenckiego przez skompromitowaną komunistycz-

ną przybudówkę – SZSP. Żądano przywrócenia autonomii uczelniom wyższym,

ograniczenia cenzury, zaprzestania represji za przekonania polityczne, zlikwido-

wania możliwości relegowania studenta przez rektora. Wysuwano również wiele

postulatów ekonomicznych dotyczących poprawy warunków życia studentów

i proponowano zmiany w programach nauczania.

Ośrodek krakowski przez całe lata 80. wyróżniał się sym-

patią dla tradycji niepodległościowych. Charakterystycz-

ne były też gesty szacunku wobec Kościoła. Wielką mani-

festacją związku z tradycjami chrześcijańskimi i solidar-

ności z Janem Pawłem II stał się „biały marsz” zorganizo-

wany po zamachu na papieża w maju 1981 r.

Działalność

Wśród najbardziej spektakularnych form działalności,

które były prawdziwą solą w oku władz komunistycznych,

znalazły się akcje w obronie więźniów politycznych. Stąd

też wyszła inicjatywa powołania studenckiego Komitetu

Obrony Więzionych za Przekonania, po zakończeniu straj-

ków w lutym 1981 r., gdy nie udało się zrealizować postu-

latów dotyczących uwolnienia więźniów politycznych.

25 maja 1981 r. wspólnie z „S” zorganizowano marsz pro-

testacyjny, głównymi ulicami Krakowa pod budynek pro-

kuratury, z żądaniem uwolnienia więźniów politycznych

i osób więzionych za przekonania. Sukcesem tych akcji

było zwolnienie z aresztu krakowskiego działacza KPN,

Krzysztofa Bzdyla.

NZS, konkurując z SZSP, podejmował również wiele

spraw związanych z warunkami socjalnymi życia studen-

tów, jak stołówki, stypendia, a nawet z zapewnieniem opa-

łu na zimę dla uczelni, w okresie kryzysowej jesieni 1981 r.

Najsilniejszy ośrodek NZS

Większość Komitetów Uczelnianych NZS w Krakowie opowiadała się za fede-

racyjną formułą NZS. Ośrodek warszawski forsował z kolei koncepcję centrali-

styczną. Spór ten zakończył się ostatecznie w końcu listopada 1981 r. przez przyję-

cie delegacji Krakowa do ogólnopolskiego zrzeszenia po umieszczeniu w statucie

zapisów o rozszerzeniu autonomii struktur uczelnianych, przez podwójną osobo-

wość prawną.

Nowa organizacja nazywana była w Krakowie początkowo „Wolnym Zrzesze-

niem Studentów”. 15 września 1980 r. powołano jego Grupę Inicjatywną. Pierw-

szy wiec „Wolnego Zrzeszenia Studentów” odbył się 22 września na dziedzińcu

Collegium Broscianum przy ul. Grodzkiej. Do końca września powstały jej komite-

ty na poszczególnych uczelniach Krakowa.

W Komitecie Założycielskim znalazły się osoby, dla których NZS stał się szkołą

działalności społecznej i politycznej, od Jana Marii Rokity, wkrótce przewodniczą-

cego NZS na UJ, po tragicznie zmarłego niedawno Janusza Kurtykę, organizujące-

go NZS na Wydziale Historyczno-Filozoﬁ cznym UJ.

II

NIEZALEŻNA GAZETA POLSKA  NOWE PAŃSTWO 4/2010

604403200.236.png

604403200.237.png

604403200.238.png

604403200.240.png

604403200.241.png

604403200.242.png

604403200.243.png

604403200.244.png

604403200.245.png

604403200.247.png

604403200.248.png

604403200.249.png

604403200.250.png

604403200.251.png

604403200.002.png

604403200.003.png

604403200.004.png

604403200.005.png

604403200.006.png

604403200.008.png

604403200.009.png

604403200.010.png

604403200.011.png

604403200.012.png

604403200.013.png

604403200.014.png

604403200.015.png

604403200.016.png

604403200.017.png

604403200.018.png

604403200.019.png

604403200.020.png

604403200.022.png

604403200.023.png

604403200.024.png

604403200.025.png

604403200.026.png

604403200.027.png

604403200.028.png

604403200.029.png

604403200.030.png

604403200.031.png

604403200.032.png

604403200.033.png

604403200.034.png

604403200.035.png

604403200.036.png

604403200.037.png

604403200.038.png

604403200.039.png

604403200.040.png

DODATEK SPECJALNY IPN

Ponadto wsparł tworzone w roku akademickim 1980–1981

samorządy uczelniane, które miały reprezentować wszyst-

kich studentów wobec władz uczelni, usiłując też przejąć

kontrolę nad bazą materialną uczelni, do tej pory kontro-

lowaną przez SZSP. Chociaż NZS nie przyciągnął większo-

ści studentów, był jednak niewątpliwie najsilniej oddzia-

łującą w tym czasie organizacją, skutecznie spychającą

SZSP do defensywy.

Najważniejszą sferą oddziaływania NZS była jednak

świadomość kształcącego się na studiach pokolenia mło-

dej inteligencji. Tu szczególne znaczenie miały cykle wy-

kładów, spotkań, dyskusji, sesji naukowych, a zwłaszcza

cykliczne zajęcia Wolnego Uniwersytetu w okresie trwa-

nia strajków jesienią 1981 r. Wspierano niezależną dzia-

łalność kulturalną, zwłaszcza na UJ, w postaci pism o pro-

ﬁ lu literackim, teatrów, kabaretów. Organizowano projek-

cje trudno dostępnych ﬁ lmów. Z podobną działalnością

usiłowano wyjść także do szkół średnich. Studenci organi-

zowali szeroki kolportaż druków wydawanych poza obie-

giem cenzury, a także akcje plakatowania miasta przy róż-

nych okazjach. W okresie od września 1980 do 13 grudnia

1981 r. ukazywały się w Krakowie 33 pisma NZS. Na uczel-

niach powstawały również biblioteki książek wydawa-

nych w „drugim obiegu” lub na emigracji.

Odbudowie poczucia zakorzenienia w tradycji niepod-

ległościowej, tożsamości narodowej służyło organizowa-

nie obchodów rocznic narodowych, jak 11 listopada,

3 maja, 150. rocznica powstania listopadowego, rocznica

Marca ’68, ale także założony przez działaczy NZS w 1981 r.

Klub Myśli Politycznej „Jagiellonia”.

Największe zaniepokojenie nie tylko władz PRL, ale

i samej Moskwy budziło nawiązywanie kontaktów za gra-

nicą, zarówno ze studentami z Zachodu, jak i z bloku ko-

munistycznego. W kontaktach tych pośredniczyli, szcze-

gólnie w Niemczech, krakowscy działacze SKS, a potem

NZS, którzy wyjechali jesienią 1980 r. na Zachód. Po wpro-

wadzeniu stanu wojennego organizowali oni wiele akcji

solidarności z Polską, przygotowywali pomoc dla kraju,

usiłując stworzyć w Paryżu centrum ruchu studenckiego.

Zrzeszenie organizowało też wsparcie dla działaczy

opozycji z „Krajów Demokracji Ludowej”. Stawano

w obronie uwięzionej czeskiej studentki Lidii Winsh

(Lenki Cvrckovej), współpracującej z KSS „KOR” i z komi-

tetem strajkowym podczas strajku studenckiego w Łodzi

zimą 1981 r., wydanej w ręce czechosłowackiej bezpieki,

a także Tibora Pakha, działacza węgierskiej opozycji de-

mokratycznej, osadzonego w „psychuszce” w Budapeszcie

za próbę wyjazdu do Polski.

Jesień 1981 r. przyniosła narastający konﬂ ikt o kształt

przygotowywanej ustawy o szkolnictwie wyższym, której

koncepcje wypracowane przez środowiska uczelniane

wspierał także NZS. Wyrazem tego stał się strajk Wyższej

Szkoły Inżynieryjnej w Radomiu, sprowokowany sposo-

bem wybrania rektora tej uczelni, i strajki solidarnościo-

we, które objęły wiele uczelni w kraju.

Strajk studencki na UJ, luty 1981 r.

działacze krakowskiego NZS natychmiast włączyli się w pierwsze próby stawienia

oporu, ewakuując sprzęt ze strajków i prowadząc akcję informacyjną. Zawieszenie

zajęć na uczelniach wyższych i nakaz opuszczenia miasteczka akademickiego utrud-

niały działalność. Tam, gdzie strajki wciąż trwały, część ich uczestników (WSP, AGH,

Politechnika) dzięki akcji „S” została przewieziona do Huty im. Lenina. Tu organizo-

wano poligraﬁ ę i system przekazywania informacji, aż do pacyﬁ kacji huty, szturmo-

wanej w nocy z 15 na 16 grudnia przy użyciu czołgów rozbijających bramy i baryka-

dy. Zatrzymano 21 studentów, spośród których internowano 8 osób.

Studenci z NZS od początku byli najbardziej aktywnym środowiskiem w bu-

dowaniu społeczeństwa podziemnego. Z jednej strony wspierali konspiracyjne

struktury „S”, tworząc zaplecze organizacyjne, z drugiej od razu przystąpili do

odtworzenia struktur NZS w warunkach konspiracji. Podziemny NZS organizo-

wał wiele symbolicznych form protestu, szczególnie w miasteczku studenckim,

w postaci akcji gaszenia świateł w akademikach i wystawiania w oknach zapa-

lonych świec, układania ze świateł kształtu krzyża, wznoszenia okrzyków, malo-

wania haseł na murach i ulotkowania. Studenci byli też aktywnymi uczestnika-

mi wszelkich manifestacji ulicznych, co potwierdzały statystyki zatrzymanych

osób. Równocześnie uruchomiono zróżnicowane formy działalności samo-

kształceniowej, zarówno w środowisku studenckim, jak i skierowane do

uczniów szkół średnich i robotników. Istotną rolę odgrywały tu duszpasterstwa

akademickie.

Pierwszą próbą odtworzenia struktur NZS w formie konspiracyjnej w warun-

kach stanu wojennego był Studencki Komitet Obrony Demokracji (SKOD), two-

rzony m.in. przez Jana Marię Rokitę, Bogdana Klicha i innych działaczy kierow-

nictwa jawnego NZS. SKOD został jednak rozbity w styczniu 1982 r. Oﬁ cjalne

rozwiązanie NZS przez władze PRL w styczniu 1982 r. pokazało, że komuniści

poważnie obawiali się niezależnego ruchu studenckiego, stawiając na odbudo-

wę skompromitowanego SZSP pod nową nazwą Zrzeszenie Studentów Polskich

(ZSP).

W październiku 1982 r. nastąpiło zjednoczenie działających od zimy 1982 r.

Akademickiego Ruchu Samoobrony, Niezależnej Grupy Oporu, Studenckiej Gru-

py Oporu, Studenckich Grup Samoobrony, Studenckiego Koła Oporu Społeczne-

go oraz uczelnianych grup oporu, w postaci Ruchu Oporu NZS (RO NZS). Na jego

czele stanęła Krakowska Rada RO NZS. RO NZS opierał się przede wszystkim na

środowisku AGH, z udziałem grup z innych uczelni. Związane z nim były pisma:

„Krzyk”, „Kurier Studencki”, „Barykada”, „Z ukrycia”, „Póki my żyjemy”, „Głos Wol-

ny Wolność Zabezpieczający”. Uruchomiono też emisję radia NZS, odbieranego

w miasteczku akademickim. Rozpracowanie środowiska Krakowskiej Rady

W podziemiu

Pomimo zlikwidowania części tych stajków tuż przed

rozpoczęciem operacji wprowadzenia stanu wojennego,

NIEZALEŻNA GAZETA POLSKA  NOWE PAŃSTWO 4/2010

III

604403200.041.png

604403200.043.png

604403200.044.png

604403200.045.png

604403200.046.png

604403200.047.png

604403200.048.png

604403200.049.png

604403200.050.png

604403200.051.png

604403200.052.png

604403200.053.png

604403200.054.png

604403200.056.png

604403200.057.png

604403200.058.png

604403200.059.png

604403200.060.png

604403200.061.png

604403200.062.png

604403200.063.png

604403200.064.png

604403200.065.png

604403200.067.png

604403200.068.png

604403200.069.png

604403200.070.png

604403200.071.png

604403200.072.png

604403200.073.png

604403200.074.png

604403200.075.png

604403200.076.png

604403200.077.png

604403200.078.png

604403200.079.png

604403200.080.png

604403200.081.png

604403200.082.png

604403200.083.png

604403200.085.png

604403200.086.png

604403200.087.png

604403200.088.png

604403200.089.png

604403200.090.png

604403200.091.png

604403200.092.png

604403200.093.png

604403200.094.png

DODATEK SPECJALNY IPN

z RO NZS udało się w Krakowie zachować ciągłość struk-

tur aż do jego odrodzenia w drugiej połowie lat 80.

SB oceniała w 1983 r., że w „czynnej działalności pod-

ziemnej struktur [krakowskiego] NZS uczestniczyło ok.

200–300 studentów”, okazjonalnie wokół tych osób sku-

piało się dodatkowo kilkaset osób. „Działalność pod-

ziemną NZS popierało natomiast ok. 3 tysięcy studen-

tów reprezentujących wszystkie uczelnie”. Widocznym

dowodem trwania podziemnych struktur NZS była stale

ukazująca się podziemna prasa. W sumie po 13 grudnia,

aż do 1990 r., ukazywało się w Krakowie 35 pism NZS.

Strajkujący studenci, luty 1981 r.

Bunt „Pokolenia 1988”

Wyrazem odbudowy organizacji stały się udane ob-

chody rocznicy rejestracji NZS (17 lutego 1981 r.), a na-

stępnie liczny udział studentów w manifestacjach 3 maja

i 11 listopada 1987 r., a szczególnie podczas trzeciej piel-

grzymki Jana Pawła II do ojczyzny. Jesienią 1987 r. najważ-

niejszą akcją stał się bojkot referendum ogłoszonego przez

władze PRL w celu uzyskania społecznej akceptacji dla re-

form ekonomicznych. Wyrazem odbudowy aktywności

NZS stały się też nowe periodyki, od 1985 r. „Przegląd

Akademicki” związany z UJ oraz „Indeks” na AR, a następ-

nie „Legion” na WSP i „Gwarek” na AGH.

Prawdziwym przełomem okazało się jednak przed-

wiośnie i wiosna 1988 r. Pierwszą zapowiedzią aktywiza-

cji studentów była udana manifestacja 17 lutego 1988 r.,

w rocznicę rejestracji Zrzeszenia. Wiec, a potem próba de-

monstracji w rocznicę buntu studenckiego, 8 marca 1988 r.,

spotkały się z brutalnymi działaniami milicji. Była to jed-

nak (w połączeniu z kolejnymi manifestacjami wiosną

1988 r.) od lat pierwsza próba zorganizowania ulicznych

manifestacji w centrum Krakowa.

W poszukiwaniu nowych form przełamania strachu

przed udziałem w jawnych akcjach stosowano od wio-

sny 1988 r. coraz bardziej popularną formę happenin-

gów. Wykorzystywano też działalność duszpasterstw, kół

naukowych, samorządu studenckiego. Przed wakacjami

na UJ uruchomiono jawną sprzedaż publikacji „drugiego

obiegu”.

Odradzanie się masowego charakteru NZS przyspie-

szyła wiosenna fala strajków w 1988 r., których jednym

z centrów była HiL. Studenci stali się nie tylko w Krako-

wie jedyną siłą społeczną, która na taką skalę wsparła

strajki pod hasłem relegalizacji „S”, organizując wiece,

manifestacje, pomoc dla strajkujących. Szczególnie maso-

wa była brutalnie rozbita 3 maja manifestacja po Mszy św.

na Wawelu. W akcie solidarności ze spacyﬁ kowanym

strajkiem, pomimo pomysłów strajku okupacyjnego

uczelni, ograniczono się do wiecu na UJ, a potem strajku

absencyjnego na uczelniach i okupacji akademików

w miasteczku studenckim, od 6 do 9 maja. Wobec słabo-

ści „Solidarności” nadało to jednak w 1988 r. studentom

i NZS niezwykłą rolę, jakiej nie posiadali nawet w latach

1980–1981.

Strajki z wiosny 1988 r., które stały się wydarzeniem

formującym tożsamość zaangażowanych w opozycję

RO NZS w ramach SOR „Młodzi” doprowadziło do aresztowań i postępowań kar-

nych, i chociaż umorzono je na mocy amnestii w1983 r., spowodowało to znaczą-

ce osłabienie RO.

Krakowska Komisja Wykonawcza NZS

Równocześnie głównie w środowiskach studentów UJ działała Krakowska Ko-

misja Wykonawcza NZS, zawiązana wkrótce po aresztowaniu działaczy SKOD.

KKW przygotowywała formy oddziaływania (nie tylko na środowisko akademic-

kie), wykorzystując znane z dziejów konspiracji niepodległościowej metody,

np. „system piątkowy”. „Piątkę” kierującą KKW tworzyli Adam Kalita (ukrywający

się od 13 grudnia), Marek Lasota, Krzysztof Kosarski, Tadeusz Maranda, Andrzej

Kaczmarczyk. Tutaj również nawiązywano do tradycji konspiracji niepodległościo-

wej. Jedna z grup (z którą związany był m.in. Janusz Kurtyka), np. współpracująca

z KKW, składała przysięgę, korzystając ze wzorów AK.

W strukturach KKW działało formalnie co najmniej kilkadziesiąt osób. Skala

oddziaływania na środowisko studenckie była oczywiście znacznie większa. KKW

nastawiała się na długofalową działalność edukacyjną i wydawniczą. Drukowano

pismo „Mimo Wszystko”, a od czerwca 1982 r. również „Serwis Informacyjny Pod-

ziemnej Agencji Prasowej Studentów i Solidarności (PAPSS)”. Wydawano także

periodyki skierowane do innych środowisk, np. „Polak” dla robotników. Nawiąza-

no bliską współpracę z małopolską RKW, koordynując wśród studentów akcje

oporu i manifestacje w stanie wojennym oraz pomoc dla represjonowanych. Pod-

czas jednej z akcji, we wrześniu 1982 r., w rocznicę wiecu założycielskiego NZS na

UJ, wmurowano tablicę pamiątkową na dziedzińcu Collegium Broscianum.

Wspierano też niezależne działania kulturalne, organizując np. przedstawienia te-

atru podziemnego, nawiązujące do tradycji działającego w Krakowie, w okresie

okupacji, Teatru Rapsodycznego. Próbowano zorganizować wykłady niezależne

dla uczniów szkół średnich.

Dynamicznie rozwijającą się działalność KKW przerwały aresztowania w lu-

tym i marcu 1983 r. Choć większość ujętych przez SB osób po przesłuchaniach

zwolniono, śledztwo objęło w sumie 18 studentów z czołówki działaczy KKW

NZS. Doprowadziło to do faktycznego rozbicia tej podziemnej struktury. W aresz-

cie śledczym przy ul. Montelupich przetrzymywano od marca 1983 r. dwóch dzia-

łaczy KKW: Adama Kalitę i Tomasza Szewczyka, których wypuszczono w lipcu

1983 r. w ramach amnestii związanej z pielgrzymką Jana Pawła II do Polski.

Po rozbiciu KKW większość akcji w miasteczku studenckim, szczególnie od

1983 r., była sygnowana i organizowana przez RO NZS, który stał się główną struk-

turą podziemnego NZS w Krakowie. Dzięki grupom identyﬁ kującym się

IV

NIEZALEŻNA GAZETA POLSKA  NOWE PAŃSTWO 4/2010

604403200.095.png

604403200.096.png

604403200.097.png

604403200.098.png

604403200.099.png

604403200.100.png

604403200.101.png

604403200.103.png

604403200.104.png

604403200.105.png

604403200.106.png

604403200.107.png

604403200.108.png

604403200.109.png

604403200.110.png

604403200.111.png

604403200.112.png

604403200.114.png

604403200.115.png

604403200.116.png

604403200.117.png

604403200.118.png

604403200.119.png

604403200.120.png

604403200.121.png

604403200.122.png

604403200.123.png

604403200.124.png

604403200.125.png

604403200.127.png

604403200.128.png

604403200.129.png

604403200.130.png

604403200.131.png

604403200.132.png

604403200.133.png

604403200.134.png

604403200.135.png

604403200.136.png

604403200.137.png

604403200.138.png

604403200.139.png

604403200.140.png

604403200.141.png

604403200.142.png

604403200.143.png

604403200.144.png

604403200.145.png

604403200.146.png

604403200.148.png

604403200.149.png

DODATEK SPECJALNY IPN

studentów z „Pokolenia 1988”, pozwoliły NZS rozszerzyć za-

kres oddziaływania, przywrócić charakter organizacji maso-

wej i przenieść ją do sfery jawnej, choć wciąż nielegalnej,

oraz rozpocząć odbudowę wpływów na uczelniach.

Podczas kolejnej, sierpniowej fali strajków 1988 r.

wspierano bunty śląskich kopalń. Dopiero nowy rok aka-

demicki przyniósł jednak możliwość rozbudowy wpły-

wów, które pozwoliły odtworzyć NZS już w postaci ruchu

obejmującego w skali kraju 71 uczelni i ok. 20 tys. człon-

ków (według ocen SB). Podjęto wspólnie z Akcją Studenc-

ka WiP i Organizacją Studencką KPN szeroką akcję bojko-

tu studiów wojskowych (a także tzw. przedmiotów poli-

tycznych na studiach), żądając ich reformy lub zniesienia.

Rozłam

Aktywność i radykalizm studentów sprawiały, iż SB

postrzegała ich w okresie przygotowań do Okrągłego Sto-

łu znowu, jak w latach 1980–1981, jako jeden z głównych

czynników destabilizacji. Kwestia rejestracji NZS stała się

też jednym z ważnych elementów negocjacji okrągłostoło-

wych. Ostateczne postanowienia szczególnie krytykował

krakowski NZS. Oprócz zlekceważenia postulatów stu-

dentów, chodziło o próbę narzucenia za pośrednictwem

doradców „S” zmiany statusu NZS, poprzez centralizację

organizacji i ograniczenie prawa do strajku. W obliczu

Okrągłego Stołu działacze Zrzeszenia nie kryli, iż czują się

porzuceni przez „starych zgredów z »Solidarności«”.

Na tym tle doszło wiosną 1989 r. do formalnego rozła-

mu w NZS. Skupione wokół ośrodka warszawskiego

struktury, pod wpływem kierownictwa „S”, zgodziły się

na zmiany w statucie (co, ku ich rozgoryczeniu, nie pomo-

gło w sprawie rejestracji odrzuconej przez sąd tuż przed

wyborami 4 czerwca 1989 r.). Kraków, i część uczelni ze

Śląska oraz m.in. Lublina, bronił niezmienionego statutu.

Rozłam ten utrzymał się nawet po rejestracji NZS według

zmienionego statutu po wakacjach 1989 r. W Krakowie

NZS pozostawał wciąż organizacją działającą od wiosny

1988 r. jawnie, choć nielegalnie, aż do wiosny 1990 r.,

gdy przywrócono podwójną osobowość prawną i zaże-

gnano rozłam podczas Zjazdu Zjednoczeniowego NZS

w Krakowie.

Ulotka krakowskiego Ruchu Oporu NZS wzywająca do bojkotu wyborów w 1985 r.

Sytuacja ta sprzyjała radykalizacji postaw i metod dzia-

łalności oraz coraz wyraźniejszemu rozchodzeniu się z re-

prezentowanym przez L. Wałęsę i jego doradców nurtem

„S”, który zawarł ugodę z komunistami. Szczególnie spekta-

kularnym wyrazem tych postaw stały się manifestacje

i największe od stanu wojennego walki uliczne w Krako-

wie 17–24 lutego 1989 r., które odebrane zostały jako groź-

ba zerwania rozmów Okrągłego Stołu. W podobny sposób,

jako zagrożenie dla zawartej ugody politycznej ze strony ra-

dykalizujących się nastrojów „pokolenia 1988”, widziano

starcia z ZOMO pod hasłami „Sowieci do domu” od 16 do

18 maja 1989 r., tuż przed kontraktowymi wyborami, wy-

wołane manifestacjami Akcji Studenckiej WiP, do których

włączyły się inne grupy młodzieży i studentów.

Jawny, choć nielegalny krakowski NZS, podobnie jak

blisko z nim współpracujące FMW, OS KPN, AS WiP, po-

zostawał też długo jeszcze po utworzeniu rządu T. Mazowieckiego obiektem in-

wigilacji ze strony SB. Postrzegany był nieraz jako część „opozycji niekonstruk-

tywnej”, tj. nietworzącej formującego się nowego układu politycznego po Okrą-

głym Stole.

Podtrzymywany przez NZS w latach 80. opór wpływał na proces delegitymiza-

cji systemu, szczególnie silnie w świadomości młodej inteligencji (studentów).

Jeszcze w końcu 1978 r. członkami lub kandydatami PZPR było 4,4 proc. krakow-

skich studentów. Tymczasem w drugiej połowie lat 80. wśród ponad 37 tys. stu-

dentów w Krakowie do PZPR należało już tylko 0,8 proc.

Nielegalny NZS stał się latach 80., szczególnie w ich końcu, swego rodzaju

„sztandarem” generacji studentów zbuntowanego przeciwko PRL-owskiej rzeczy-

wistości. Szczególnie krakowski NZS, ze swym niepodległościowym nastawie-

niem, był też szkołą życia politycznego i społecznego dla całego pokolenia budują-

cego niepodległą i demokratyczną Polskę. 

NIEZALEŻNA GAZETA POLSKA  NOWE PAŃSTWO 4/2010

V

604403200.150.png

604403200.151.png

604403200.152.png

604403200.153.png

604403200.154.png

604403200.155.png

604403200.156.png

604403200.157.png

604403200.158.png

604403200.159.png

604403200.160.png

604403200.161.png

604403200.163.png

604403200.164.png

604403200.165.png

604403200.166.png

604403200.167.png

604403200.168.png

604403200.169.png

604403200.170.png

604403200.171.png

604403200.172.png

604403200.174.png

604403200.175.png

604403200.176.png

604403200.177.png

604403200.178.png

604403200.179.png

604403200.180.png

604403200.181.png

604403200.182.png

604403200.183.png

604403200.184.png

604403200.185.png

604403200.186.png

604403200.187.png

604403200.188.png

604403200.190.png

604403200.191.png

604403200.192.png

604403200.193.png

604403200.194.png

604403200.195.png

604403200.196.png

604403200.197.png

604403200.198.png

604403200.199.png

604403200.200.png

604403200.201.png

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

IPN-Księża ratujący Żydów.pdf (2939 KB)
IPN-Księża ratujący Żydów.jpg (139 KB)
IPN-Wojna z Kościolem 1956-1966.pdf (1044 KB)
IPN-Wojna z Kościolem 1956-1966.jpg (154 KB)
IPN-Polska między Hitlerem a Stalinem.pdf (6911 KB)

Inne foldery tego chomika:

Zgłoś jeśli naruszono regulamin