XIV w.- Księga Henrykowska - kronika opactwa Cystersów.pdf - Kroniki - Pierwszy_113

K S IĘG A H E N R Y K O W S K A

E DYCJA K OMPUTEROWA: WWW.ZRODLA.HISTORYCZNE.PRV.PL

M AIL: HISTORIAN@Z.PL

MMIV ®

Tłumaczenie: Roman Grodecki

ZACZYNA SIĘ WSTĘP DO PIERWSZEJ KSIĘGI

O ZAŁOŻENIU KLASZTORU

NAJŚWIĘTSZEJ PANNY MARII W HENRYKOWIE

Ponieważ przez długi bieg czasu i ciągłe następstwo pokoleń potom-

nych dzieła ludzkie starzejąc się są zaciemniane mgłą zapomnienia,

postanowiono roztropnie podawać je pamięci potomnych przez opisywa-

nie ich w książkach. My przeto, pierwsi mnisi wysłani ze świątobliwego

i czcigodnego zgromadzenia klasztoru lubiąskiego 1 celem zaszczepienia

kwiecia służby Bożej w Henrykowie, postanowiliśmy powiadomić na-

szych następców za pomocą niniejszego pisma, w jaki sposób ten

klasztor, dzięki którym osobom oraz z jakiej przyczyny wziął początek

swej fundacji. A ponieważ wśród następstwa różnych czasów i osób

zbożne dzieła wiernych niejednokrotnie doznają uszczerbku przez złość

i bezbożność niektórych następców, przeto nadania wszystkich tego

klasztoru posiadłości, które od początków pierwszego opata Henryka aż

do ostatnich czasów czwartego opata Gotfryda 2 spokojnie posiadał,

w jaki sposób i od których osób oraz pod czyją powagą zostały temu

kościołowi przekazane i zatwierdzone na wieczyste posiadanie, wpisaliś-

my do niniejszej księgi w wiarygodnej opowieści, aby bojownicy Chrys-

1 Klasztor cystersów w Lubiążu (nad Odrą, na zachód od Wrocławia, pow. wołowski)

założył książę Bolesław Wysoki, syn Władysława Wygnańca, w r. 1163. Wracając wówczas

celem objęcia należnej mu po ojcu dzielnicy śląskiej z kilkunastoletniego wygnania

w Altenburgu, zabrał z sobą paru zakonników z pobliskiego klasztoru cystersów w Pforte

nad Saalą (koło Naumburga), gdzie był grobowiec jego matki, księżnej Agnieszki, i osadził

w Lubiążu, gdzie poprzednio — zdaje się — przez kilkanaście lat istniała ekspozytura

benedyktynów. Przybycie pełnego konwentu z opatem Florentym i ostateczne wyposażenie

fundacji cysterskiej dokonało się w r. 1173, ubezpieczone następnie zachowanym do dziś

przywilejem protekcyjnym księcia-fundatora z 1175 r. Zakonnicy lubiąscy byli Niem-

cami i wytrwale strzegli niemieckiego charakteru swego zgromadzenia zakonnego. Wysłani

stąd do Henrykowa zakonnicy byli też wszyscy Niemcami i również — jak macierzysty

klasztor w Lubiążu — uzupełniali swój konwent wyłącznie Niemcami, zachowując przez

wieki swoją niemieckość celowo i świadomie.

2 Henryk, pierwszy opat henrykowski, rządził klasztorem w latach 1227—1234;

Gotfryd był opatem 1269—1273, za jego rządów, a więc przed rokiem 1273 pisana byba

— jak wynika z tekstu — niniejsza księga. Chronologiczne następstwo opatów henrykow-

skich ustalił Bretschneider, Das Gründungsbuch des Klosters Heinrichau, Breslau 1927,

s. 130-132.

tusa, którzy mają w tym miejscu wszechmogącemu Bogu przez długie

czasy służyć, w każdej sprawie mogli odeprzeć tych, którzy ich będą

nagabywać, i z tej księgi poznając początek i uzasadnienie nadania każdej

posiadłości, aby mogli przeciwnikom swojego klasztoru odpowiedzieć

z rozumnym uzasadnieniem. Obecnie zaś wypadnie to chwilowo odłożyć,

a najpierw opisać założenie klasztoru, następnie zaś uzasadnienie nadania

i zatwierdzenia każdej posiadłości wykazać w odpowiednim miejscu

w wiarogodnym opowiadaniu.

[I]

O osobie założyciela i przebiegu fundacji. Był tedy niegdyś pewien

duchowny, imieniem Mikołaj, pochodzący z rodziców nie bardzo szlache-

tnych, ale też i nie całkiem najniższych, lecz ze średnich rycerzy z prowin-

cji krakowskiej. Ten to Mikołaj za czasów przesławnego księcia Henryka,

syna śp. starego księcia Bolesława 3 , przybył do tej ziemi śląskiej

w wielkiej prostocie i nie miał wówczas w tym kraju czy to w ojcowiźnie,

czy w innego rodzaju własności ani piędzi ziemi. Ale zaraz na początku

przyłączył się do pewnego kanonika kościoła św. Jana 4 , imieniem

Wawrzyniec, który to Wawrzyniec w owym czasie był najwyższym

notariuszem wspomnianego księcia starego Henryka 5 . Że zaś tenże

Mikołaj miał zręczną rękę do pisania, a siebie samego trzymał w karbach

surowej dyscypliny, więc wspomniany Wawrzyniec coraz zażyłej się nim

posługiwał i w sprawach księcia stopniowo coraz częściej go wyróżniał,

aż wreszcie zaczął go przed księciem poufnie bardzo często wychwalać.

Gdy się to działo, a Mikołaj panu swemu wierną wysługiwał się służbą,

zdarzyło się po upływie niewielu lat, że ów Wawrzyniec powołany został

wyrokiem Bożym do rządów biskupstwa świętego kościoła lubuskiego 6 ,

3 Henryk Brodaty, syn Bolesława Wysokiego, który pierwszy użył tytułu „księcia

Śląska" (1163-1201), panował jako książę Śląska w latach 1201-1238; w ostatnim

dziesięcioleciu zjednoczył pod swymi rządami także całą niemal Wielkopolskę oraz Ziemię

Krakowską, rozciągając z tytułu opieki nad małoletnimi książętami także swoją władzę nad

księstwem opolskim i sandomierskim. Zob. Historia Śląska od najdawniejszych czasów do r.

1400, t. I, s. 218 i n. (wyd. Pol. Akademii Umiej., Kraków, 1930).

4 Mowa o kościele katedralnym we Wrocławiu pod wezwaniem św. Jana Chrzciciela,

ufundowanym w r. 1000.

5 Wawrzyniec pojawia się już w r. 1202 jako kapelan nadworny księcia Henryka

Brodatego; a z tą funkcją z reguły łączyły się zajęcia kancelaryjne, był więc zapewne od

początku rządów Henryka Brodatego jego kanclerzem, czyli notariuszem.

6 Stało się to prawdopodobnie w r. 1208/9. Lubusz nad Odrą stanowił od r. 1124

diecezję, należącą do gnieźnieńskiej prowincji kościelnej. Politycznie Ziemia Lubuska należała

w tym czasie do dzielnicy śląskiej. Biskup Wawrzyniec umarł w r. 1232. Niektórzy uczeni

odnoszą moment objęcia godności biskupiej w Lubuszu przez Wawrzyńca do r. 1204,

pewności żadna z tych dat nie posiada w świetle dotąd ujawnionych, nader skąpych źródeł.

a pomienionemu Mikołajowi powierzony został z jednomyślną radą

starszych przez samego księcia urząd najwyższego notariatu i — by

prawdę powiedzieć — rządy całej ziemi śląskiej 7 . O! boskie zrządzenie

Opatrzności Wszechmocnego Boga, który — jak niegdyś Józefa w Egip-

cie — tak tegoż Mikołaja w tej prowincji wysoko wyniósł ku chwale

swego imienia; lecz owego w tym celu, by przyszedł z pomocą ubóstwu

rodziców w chwili potrzeby, tego zaś, by duszom wielu wiernych w tym

klasztorze Bogu służących ułatwił materialnie drogę zbawienia i osiąg-

nięcie radości wiekuistej. Lecz ponieważ tenże Mikołaj, jak to stwierdzili

ci, którzy go znali w młodości, od samego zarania swego życia nieustan-

nie uprawiał ćwiczenia powściągliwości, skoro przybył do wieku mę-

skiego, był mężem wyróżniającym się szlachetnością obyczajów, a przez

stałość swojej zacności bardzo był miły, tak szlachetnym jak i średnim

i najniższym, przeto przez samego księcia i przez cały lud z przedziwnym

był czczony umiłowaniem.

Gdy się to działo, a Mikołaj dorobił się pewnego dostatku, zaczął

w różnych miejscach za wolą księcia nabywać dla siebie posiadłości

i majątki ziemskie. Książę rozumiał o tych faktach tak, że on sam i jego

następcy po śmierci tegoż Mikołaja posiądą wszystkie te majętności. Lecz

książę myślał co innego, a Bóg Wszechmocny inną pewną świętą intencję

rozniecił w piersi swego sługi. Jak bowiem później ostateczny wynik

udowodnił i łaska Boga Wszechmogącego okazała, ta intencja duszy

Mikołaja zmierzała ku czci swego Stwórcy. Bo chociaż ten mąż nie

w zakonnym jakimś habicie dawał wzór żywota, jednak ponieważ w jego

działaniu i we wszystkich jego ruchach rzadko lub raczej nigdy nie

trafiało się nic takiego, co by czyjkolwiek obrażało wzrok lub słuch,

wydawał się w swym wnętrzu jak gdyby zdobny w jakiś kamień

szlachetny, który na wszystkie cztery strony przecudnie jaśnieje. Przeto

ponieważ działalność zewnętrzna osądzana bywa jako wynikająca z in-

tencji wewnętrznej człowieka, tenże Mikołaj wśród wielkich spraw księcia

pana, które na zewnątrz między ludźmi załatwiał, siebie samego rozumnie

wewnątrz opanowywał i pewien święty zamiar stale żywił w głębi duszy.

7 Wydaje się, że autor nieco przesadnie charakteryzuje znaczenie urzędu notariusza

książęcego w owym czasie. Nie jest też pewne, czy kancelaria książęca tak już wówczas była

rozwinięta, iż jej naczelnikowi przysługiwał tytuł „najwyższego" notariusza w odróżnieniu

od niższego hierarchicznie personelu kancelarii. Autor księgi prawdopodobnie w tym

i w innych miejscach, gdzie mówi o wielkim znaczeniu urzędu notariusza, miał na myśli

głównie to, iż ostatecznie przez jego ręce przechodziły wszystkie dokumenty w sprawach

prywatnych, wystawiane w imieniu księcia i pieczętowane jego pieczęcią, zatem faktyczny

wpływ notariusza, stale obecnego przy osobie księcia, na takie lub inne załatwienie sprawy

i na podsuwanie księciu decyzji korzystnej lub nieprzychylnej dla stron mógł być i był

widocznie bardzo znaczny.

XIV w.- Księga Henrykowska - kronika opactwa Cystersów.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: