Zasady pisowni w pigułce Oli B..doc

ó piszemy

u piszemy

• jeżeli wymienia się na: o,e,a,

• w rzeczownikach zakończonych na : - un,            - unek, - unka, - ulec,

• na początku następujących wyrazów: ósemka, ósmy, ów, ówczesny, ówdzie,

• w czasownikach zakończonych na : - uje,             - ujesz, - uj,

• w zakończeniach: - ów, - ówka, - ówna,

   wyjątki: odkuwka, skuwka, zasuwka,

• w zakończeniach bezokolicznika – uć,

• w wielu wyrazach niewymiennych, np.:  chór, córka, czółno, dopóki, góra, jaskółka, Józef, kłótnia, król, królik, krótki, który, mózg, ogórek, oprócz, płótno, półka, póki, późno, próba, próchno, późny, przepiórka, równy, rózga, róża, różny, skóra, stróż, szczególnie, tchórz, wiewiórka, wiór, włóczęga, włócznia, włókno, wójt, wróbel, wróżba, źródło, żółć, żółtko, żółty, żółw, włóczka

• w zakończeniach zdrabniających : - uchny,             - uni, - usi, -utki, -ulek, - ula, -ulka, -unio, -uszek, -uszka,. –uszko, -uś, -usia, -uch, -ucha, -us

• w większości polskich wyrazów, np.: bruzda, chrust, duch, głupi, Jakub, kurtyna, płukać, pusty, tłumacz, tuman, żuraw.

rz piszemy

ż piszemy

• jeżeli wymienia się na: r

• jeżeli wymienia się na: g, h, s, z, ź, dz,

• w zakończeniach typu: - arz, -erz, -mierz,    -mistrz

• w zakończeniach rzeczowników rodzaju żeńskiego, np.: - eż, -aż,

• po spółgłoskach: b-p, d-t, g-k, j,w,ch

  wyjątki: • bukszpan, kształt, kszyk( ptak), pszenica, pszczoła, Pszczyna, wszystko, wszędzie

• po przedrostkach np.: obżarstwo, odżałować,

• w wyrazach: gżegżółka,

• w wyrazach zapożyczonych po literze n, np.: aranżować, branża, oranżada, rewanż,

• w wielu wyrazach niewymiennych, np.: burza, jarzębina, Katarzyna, korzeń, kurz, Murzyn, rzecz, rzeka, rzemień, narzekać, orzech, perz, porządek, rząd, rzemiosło, rzęsa, rzodkiew, korzyść, porzeczka, rzucać, tarzać się, tchórz, twarz, uderzyć, wierzba, wierzchołek, zwierzę

• w wielu wyrazach niewymiennych, np.: bagaż, bandaż, ciężar, drapieżnik, drożdże, garaż, jeż, każdy, kożuch, łyżka, łyżwa, masaż, mąż, mężczyzna, nożyczki, nóź, pasażer, pożyczyć, pożyteczny, różą, ryż, rzeżucha, smażyć, stróż, szarża, świeży, użycie, używka, wąż, wieża, wróżba, żagiel, żal, żar, żart, żądać, żądło, żegnać, żelazko, żłobek, żmija, żmudny, żniwa, żołądek, żołnierz, żona, żółtko, żółw, żubr, żurnal, żwir, życie, życiorys, życzyć, żyła, żywiec, żywienie, żywica, żywioł, żywność, żywo, żywopłot

ch piszemy

h piszemy

• jeżeli wymienia się na: sz,

• jeżeli wymienia się na: g, ż, z, dz,

• na końcu wyrazów,

• w rozpoczynających wyrazy cząstkach, np.: hiperbola, hipoteka, hydrobudowa,

• po s, np.: scharakteryzować, schemat, schody, schylić się,

• na początku wyrazu, jeżeli h może być opuszczone, np.: Hanna, harfa,

• w wielu wyrazach niewymiennych, np.: chaber, chluba, chłodnica, chłosta, chód, chmura, chochla, chochlik, chochoł, chociaż, chodzić, choinka, cholewka, chomik, chorągiew, chorąży, choroba, chować, chód, chór, chrapka, chrzest, chuchanie, chuligan, chwała, ochota, pęcherz, puch, puchacz, puchar, puchnąć, rozchód, rozchwiać, ruchomy, suchary, schlebiać, schludnie, uchybić, uchylić

• po z, np.: zharmonizować, zhańbiony, zheblować,

• w wielu wyrazach niewymiennych, np.: aha, bohater, czyhać, haczyk, haftować, hak, hałas, hamak, hamulec, handel, hangar, hańba, harcerz, hartować, hasło, heblować, heca, hełm, herb, herbata, hetman, hiena, higiena, historia, holować, honor, hotel, huczeć, hufiec, huk, humor, huragan, hurtownia, huśtawka, huta, huzar, hymn, wahadło

ą, ę piszemy

om, on, en, em piszemy

• przed: -l, - ł

• niezgodnie z wymową w wyrazach typu: klomb, komfort, romb, umiem, rozumiem, konstrukcja, konserwa, pensja, sens

• mimo wymowy: om, on, em, en                       w wyrazach typu: ząb, wąs, postęp, obcęgi

• w wyrazach pochodzenia obcego, ponieważ litery ą, ę nie występują w językach, z których wyrazy te zostały zapożyczone, np.: kondor, prezent, żongler

wielką literą piszemy

małą literą piszemy

• imiona własne ludzi, zwierząt np. Aleksandra, Azor, Michał, Zosia, Ania, Baster, Max, Burek, Fifi, Punia

• nazwy mieszkańców miast np. inowrocławianka, wrocławianka, bydgoszczanka, opolanin, gdańszczanin, warszawianka, torunianka, łodzianin, krakowianin, poznanianka

• przydomki, pseudonimy, nazwiska np. Stary, Batkowska, Kapsel, Rudy, Kokot, Zielińska, Madonna, Kiniu, Kangur, Kargul, Pawlak

• wyraz aleja występujący w liczbie pojedynczej np. aleja Słowackiego, aleja Sienkiewicza, aleja Niepodległości, aleja Mikołaja Kopernika

• nazwy części świata, miast, krajów, dzielnic np. Azja, Polska, Inowrocław, Mątwy, Mokotów, Ursynów, Wrocław, Oceania, Australia, Kraków

• nazwy tańców, obrzędów np. polonez, dożynki, oberek, kujawiak, mazurek, andrzejki, mikołajki,

• nazwy mieszkańców części świata, krajów np. Azjata, Polak, Amerykanin, Australijczyk, Czech, Niemiec, Włoch, Francuz, Holender, Nigeryjczyk, Argentyńczyk

•nazwy napojów, marki samochodów np. oranżada, fiat, polonez, citroen, nissan, cola, fanta, opel, łada, renault

• tytuły książek, artykułów, utworów literackich np. „Ogniem i mieczem”, „Pan Tadeusz”, „Anielka”, „Mikołajek”, „Chłopcy z placu broni”, „Ania z zielonego wzgórza”, „Oskar i Pani Róża”, „Kamienie na szaniec”, „Autobiografia”, „Szósta klepka”

• nazwy stron świata np. północ, południe, wschód, zachód, południowy-wschód

• nazwy astronomiczne-planet, gwiazd np. Ziemia, Słońce, Uran, Mars, Wenus, Merkury, Jowisz, Saturn, Neptun, Pluton

•nazwy okręgów administracyjnych np. województwo kujawsko-pomorskie, województwo małopolskie, województwo pomorskie, województwo mazowieckie

• nazwy geograficzne  np. Morze Bałtyckie, Kujawy, Tatry, Giewont, Dolina Chochołowska, Mazury, Pomorze, Wielka Krokiew, Sardynia, Kreta

• przymiotniki pochodzące od nazw geograficznych np. kujawski, warszawski, wrocławski, krakowski, kultura afrykańska, język polski, zabytki warszawskie, narody europejskie, język niemiecki

• nazwy ulic np. Armii Krajowej, Lucjana Grabskiego, Dworcowa, Lotnicza, Pogodna, Kwiatowa, Polna, Rolna, Emilii Plater, Studzienna

• nazwy dni, miesięcy, okresów kalendarzowych np. środa, luty, kwartał, miesiąc, wtorek, marzec, styczeń, grudzień, czwartek, piątek

• niektóre wyrazy ze względów uczuciowych np. Kochana Babciu, Droga Mamo, Tatusiu, Dziadku,

• nazwy modlitw i nabożeństw np. msza, litania, roraty, różaniec, nieszpory, godzinki, koronka

• nazwy restauracji, kawiarni np. Roma, Pod Złotą Lilią, Nad Stawkiem, Sawana,

• rzeczowniki pospolite np. patriota, pensjonat, kościuszkowiec, dąbrowszczak, liberał, artylerzysta,

• wyraz aleja występujący w liczbie mnogiej np. Aleje Fryderyka Chopina, Aleje Dębowe, Aleje Ujazdowskie, Aleje Jerozolimskie

• nazwy stanowisk i tytułów np. dyrektor, prezes, profesor,

i piszemy

j piszemy

• po samogłoskach, jeżeli wymawiamy ji, np.: moim, nadziei, uspokoić

• po samogłoskach, zgodnie z wymową, np.: bajka, przejście, obyczaj, mój

• po spółgłoskach (za wyjątkiem c, s, z), chociaż wymawiamy j, np.: Anglia, diadem, biologia, folia,