Gotyk ukształtował się na północy Francji, gdzie w opackim kościele w Saint-Denis pod Paryżem, po raz pierwszy sformułowane zostały zasady nowego stylu. W powstaniu tego kościoła decydującą rolę odegrał opat Suger. Rozwijał on swoje nowe wyobrażenia, ogólne, jak i szczegółowe, na temat architektury oraz ideowego znaczenia katedry. O fundusze na realizację swoich projektów jest mu łatwo, gdyż jest przyjacielem króla i kanclerza Francji.

Gotyk daje się podzielić na trzy fazy, które w krajach europejskich zaczynają się i kończą w różnym czasie;

1.      Przejście od sztuki romańskiej do gotyku zaczyna się we Francji około połowy XII wieku, w Anglii około 1175 roku, a w Niemczech po roku 1200. Lokalne nawyki architektoniczne są jednak przezwyciężane bardzo pow<OLI.< span>

2.      Gotyk dojrzały. Następują przemiany w polityce , społeczeństwie i w filozofii, które stworzyły nowy obraz świata. Swój najpełniejszy wyraz artystyczny znajduje on w strukturze i dekoracji katedr XIII i XIV wieku. Francuski program katedralny zdobywa sobie powszechne uznanie i prowadzi do niezwykle silnego ujednolicenia architektury w Europie.

3.      Późny gotyk. Wiek XIV charakteryzuje się epidemiami, wojnami i biedą, w dalszym ciągu rozwijają się narodowe, odrębne formy architektoniczne. Preferowane są kościoły i kaplice do prywatnego nabożeństwa. Wzrasta rola dekoracji. Około 1400 roku i później zamierają niedokończone wielkie budowle. Sztuki piękne uwalniają się od związku z architekturą kościelną i stają się samodzielne.

Gotyk trwał do wieku XVI, kiedy to rozwój renesansu i reformacja w Eurpie położyły mu kres.

Katedra gotycka

W nieszczęściu i niepewności człowiek czuje się coraz bliższy Bogu i świętym. Mistycyzm staje się około roku 1300 silnym, przeciwstawnym scholastyce, ruchem. Zamiast dowodów na istnienie Boga, ludzie szukają doświadczenia Boga. Katedry są miejscem, w którym odbija się ten nowy obraz świata. Rosnąca strzelistość ścian, wertykalizm wszystkich elementów podziału wskazują na pragnienie formy, która wyraża pobożność ludu i poszukiwanie Boga w mistyce. Mieszczanin, który coraz bardziej zajmuje się wyposażeniem swojego domu Bożego, nadaje obrazom swoich świętych cechy nowego, nie znanego do tej pory „człowieczeństwa”. Pietà i przedstawienia budzące współczucie ukazują Chrystusa w całej nędzy cierpienia. Ukrzyżowany dźwiga koronę cierniową zamiast stosowanej powszechnie wcześniej korony królewskiej. Powstają obrazy i rzeźby maryjne o bezgranicznej delikatności. Niektórzy genialni architekci w Szampanii i Pikardii, wraz z systemem przyporowym wynajdują nowość o rozstrzygającym znaczeniu: wzajemną współzależność członów budowli i sklepienia żebrowego. Wraz ze wzrostem rangi mieszczaństwa w XIV i XV w. wykształca się nowa warstwa społeczna obdarzona świadomością stanową i pewnością siebie. Wynosi ona swoje świątynie w  ramach wolnej współpracy, nadając im nowe znaczenie. Kościół jest symbolem miasta, miejscem zgromadzenia gminy, ale także wnętrzem, w którym mieszczańska dyma mistrzów cechowych znajduje wyra w bogactwie wyposażenia, a elitarna chęć wyróżnienia się – w fundowaniu kaplic. Jednocześnie architekci, artyści i mieszczanie wychodzą poza anonimowość. Przy wszystkich przemianach znaczenia i struktury, romański schemat bazyliki typu francuskiego pozostaje nadal aktualny. Ale poszczególne przestrzenie budowli nie są już zestawione jak w sztuce romańskiej, tylko coraz bardziej scalane w jednolitą przestrzeń. Udaje się to przede wszystkim dzięki przezwyciężeniu przemienności podpór w strefie arkad międzynawowych, którym odpowiadało często sześciodzielne sklepienie. Najbardziej widocznymi środkami technicznymi, którymi posługuje się gotyk w poszukiwaniu swojego wyrazy architektonicznego są ostre łuki i konstrukcja przyporowa ze sklepieniem krzyżowo-żebrowym. To one nadają budowli gotyckiej charakterystyczny wygląd i tworzą jej strukturę. Żaden z tych elementów nie jest wynalazkiem gotyku: zarówno konstrukcja przyporowa, jak też sklepienie żebrowe występują już wcześniej. Łuk ostry, pochodzenia islamskiego, używany jest również w sztuce romańskiej. Umożliwia on wznoszenie budowli o łukach ze zróżnicowanymi rozpiętościami przy równej wysokości. Tym samym stworzona została podstawa dla rozpinania sklepień krzyżowo-żebrowych; nad prostokątnymi przęsłami i kompartymentami przestrzennymi. Dopiero wyodrębnienie właśnie tych elementów z obfitego arsenału znanych środków oraz ich pomysłowe wykorzystanie zaspokoiło dążenia ludzi dojrzałego średniowiecza.

Witraż

Zamiast murów są wielkie okna w bocznych nawach i prezbiterium. Wypełnione są kolorowymi witrażami, a okna ścian szczytowych nawy głównej i transeptu mają formę rozet. Są one obrazowymi nośnikami programów teologicznych, przede wszystkim jednak źródłem nierealnego oświetlenia przestrzeni., w którym wierzący „będzie rozpamiętywać i rozumieć światło materialne jako symbol niematerialnego strumienia światła” (Dionizy Areopagita).

Maswerk

Maswerk – ornament architektoniczny składający się z elementów architektonicznych. Pierwotnie stosowany jako dekoracja pola nad oknami bliźnimi ujętymi wspólnym łukiem albo rozeta.

Rozwój maswerku zaczyna się krótko po roku 1211 w Reims (Francja). W rosnącej różnorodności i bogactwie form, a także racjonalnej surowości późnego gotyku angielskiego, odzwierciedla on zmieniające się potrzeby ornamentalne.

Transept

Transept – nawa poprzeczna, jednonawowa lub wielonawowa część budowli, ustawiona poprzecznie w stosunku do osi korpusu nawowego, między korpusem a prezbiterium.

Ujednolicenie przestrzeni i akcentowanie osi podłużnej zachód-wschód prowadzą już w Notre-Dame w Paryżu do redukcji wystającego poza obręb murów transeptu. Wprawdzie wiele bazylik zachowuje wciąż wystający transept, a w niezwykle długich budowlach w Anglii transepty takie pełną ważną rolę, jednak w Hiszpanii i Niemczech, zwłaszcza późnogotyckie kościoły halowe, rezygnują z nich przeważnie całkowicie.

RZEŹBA

Urodę budowli gotyckich stanowi także rzeźba. Katedra jest zaludniona i uroślinniona. W wieżyczkach, wieńczących skarpy, czyli w tzw. fialach, przebywają również istoty ludzkie, święci i prorocy. W niszach między filarami stoją na cokołach wspaniale wykonane postacie świętych i ludzi świeckich, figury symboliczne, historyczne i legendarne.

ILUMINATORSTWO

Jest to intymna sztuka ksiąg – rozwinęło się wspaniale we Francji, Niemczech i na południu Anglii. Sztuka ta zatraca charakter religijny mimo zachowania religijnej treści. Staje się teraz sztuką świecką. Zajmują się nią artyści zawodowi, a nie klasztory. Książka powstaje jako wynik pracy zespołu. Pisarz porozumiewa się z malarzem, wyjaśniając mu treść tekstu i określając potrzebny do niego rodzaj ilustracji. Miniaturę francuską cechowała wytworność formy , subtelne tony barw płaskich i obfite stosowanie złota dające efekty witrażowej świetlistości. Natomiast miniatura niemiecka cechuje się twardym i zdecydowanym rysunkiem i posiada mocną ekspresję. Angielska odznacza się fantastyką i upodobaniem do scen Apokalipsy.

MALARSTWO I GRAFIKA

Malarstwo w dobie gotyku rozwijało się równolegle do architektury i rzeźby. Mniejsza ilość zabytków z początku epoki spowodowana jest dużymi zniszczeniami, zwłaszcza malarstwa ściennego. Także zasoby malarstwa książkowego są ubogie. Malarstwo ścienne było ściśle związane z architekturą. Miało różny charakter, często dekoracyjny. Np. polichromia, czyli nadawanie barwy elementom architektonicznym lub też pokrycie ich motywami ornamentalnymi. Znany był zwyczaj malowania wątku ceglanego na murze pokrytym cieńką warstwą tynku. Odrębny rodzaj to figuralne malarstwo ścienne. Były to zwykle większe cykle malowane w kościołach na ścianach prezbiterium, także naw, czy krużgankach klasztornych. W wieku XIV i XV pojawiły się pojedyncze sceny, umieszczane także na filarach. Były to często obrazy powstające na specjalne zamówienie.

Malowidła ścienne były wykonywane na specjalnie przygotowanym tynku: mokrym (al fresco) lub też na suchym (al secco). Malowanie na świeżym tynku zapewniało większą trwałość malowidłu, gdyż pigment głębiej wnikał w podłoże. W Polsce częściej jednak stosowano technikę „na sucho”. Malarstwo witrażowe stanowiło niezwykle ważny składnik wystroju gotyckiej architektury. Wiązało się to z  wielkością otworów okiennych i pozwalało na świadome operowanie wprowadzanym do wnętrza kolorowym światłem. Malarstwo deskowe zwane też tablicowym lub sztalugowym było samodzielnym rodzajem malarstwa, choć najczęściej wchodziło w skład większej całości np. ołtarza. Właściwie samodzielne były epitafia, które pojawiają się w Polsce w końcu XIV wieku. Malarstwo to przedstawiało: pojedyncze postacie, zespoły postaci, sceny, czy całe cykle. Jego nazwa pochodzi, jak łatwo się domyśleć, od podłoża, na którym na warstwie gruntu, umieszczano malowidła. Podłożem tym była deska, u nas zwykle lipowa. Malowano techniką temperową. Z malarstwem łączy się rysunek i grafika. Rysunek nie uzyskał w gotyku znaczenia samodzielnej gałęzi sztuki, pełnił natomiast funkcję utrwalania projektów malarskich, rzeźbiarskich i architektonicznych. Grafika, której podstawową cechą była możliwość powielania odbitek, pełniła różne funkcje. Najwcześniej rozwinął się drzeworyt, jako technika ilustracyjna. Miedzioryty, które były bardziej precyzyjne, służyły głównie do powielania wzorów na potrzeby malarstwa i rzeźby. Malarstwo gotyckie powstawało przede wszystkim na zamówienia kościelne, stąd jego tematyka była głównie religijna. Malarstwo o tematyce świeckiej, dworskiej, czy rycerskiej było bardzo rzadkim zjawiskiem. Samodzielne malarstwo portretowe nie istniało. Pojawiały się natomiast przedstawienia fundatorów na obrazach ołtarzowych, a także na epitafiach.

 DRZWI GNIEŻNIENSKIE -sztuka romańska

·         Najwybitniejszy w Polsce zabytek reliefowej rzeźby i odlewnictwa

·         Dwuskrzydłowe drzwi z 9 kwaterami na każdym skrzydle

·         II poł. XII w

·         technika –odlane w brązie

·         temat-sceny z życia i męczeństwa św. Wojciecha , rozwinięte na tle motywów pejzażowo-roślinnych i architektonicznych( narracja, opowieść)

·         przykład dydaktycznej roli sztuki romańskiej

·         dwa skrzydła otacza bordiura z winogradu i wici palmetowej, w które zostały wpisane sceny z winnicy oraz wizerunki centaurów, łuczników, lwów, ptaków, małp i innych bestii pożerających się wzajemnie

·         innym przykładem podobnych romańskich drzwi mogą być drzwi z katedry w

Hildesheim powstałe ok. 1015 r., lecz tu mamy do czynienia ze scenami biblijnymi: dzieje stworzenia świata i pierwszych ludzi oraz dzieje męki Chrystusa

PIĘKNA MADONNA

·         Ok.1380, I poł. XV wieku

·         Okres stylu międzynarodowego

·         Piękne Madonny wyrażały ideał kobiecej urody  i jej apoteozę

·         Wytworność gestu i pozy opartej na kontrapoście

·         łagodna, dziewczęca uroda

·         delikatny rysunek dłoni o wydłużonych palcach

·         obfitość draperii:wielkie łukowate zwoje fałd wydzielają poszczególne bryły kompozycji, układają się w festonowe fałdy i spęczniałe kaskady; pod fałdami giną zarysy ciała

·         proporcje smukle, głowa malutka, ramiona wąskie, cała postać wygina się esowatą linią

·         inny przykład podobnej rzeźby –Madonna z Krużlowej  datowana na po.1400 roku

·         wyraz kultu maryjnego w całej Europie, rzeźba dewocyjna, polichromowana, wyk. z kamienia, rzeźby tego typu wyk. również z drewna