Cyliwizacje starożytne (5).pdf

CHINY

SZANG

Epoka dynastii Szang-In (od ok. XVII w. p.n.e. do 1027 r. p.n.e.)

Według Księgi dokumentów (Szu-king) pierwszym królem z dynastii Szang był

T'ang, szlachcic pełen cnoty,

którego Niebiosa wezwały do obalenia zdemoralizowanej dynastii Hia.

Władca ten obdarzony został "rozwagą i

walecznością, aby służyć niezliczonym ziemiom jako symbol i drogowskaz i

kontynuować stare obyczaje Ju". Powiada

się, że panowanie swe rozpoczął T'ang w 1766 r. p.n.e.

Nie dysponujemy żadnymi świadectwami archeologicznymi, które można by z

całą pewnością odnieść do

epoki Hia. Inaczej wygląda sytuacja w przypadku epoki Szang, aczkolwiek

nasza wiedza o tych czasach opierała się do

niedawna niemal wyłącznie na znaleziskach z okolic Anjangu (pn. część

prowincji Honan). Po roku 1950 działalność

wykopaliskowa w Honanie znacznie się nasiliła, co pozwoliło jak można

sądzić na odkrycie dwóch innych stolic

Szangów: Po (Erlit'ou) oraz Ao (koło Czengczou). Przyjmuje się, że w

trakcie swego panowania Szangowie (zwani też

Inami) zajmowali kolejno dziewięć stolic.

Jeżeli uznamy za wieloma archeologami chińskimi że osiedle Szangów na

terenie Erlit'ou było rzeczywiście

starożytnym Po, to zlokalizujemy siedzibę T'anga. Zbudowane nad dopływem

Żółtej Rzeki, dawne Erlit'ou szczyciło się

pałacem wzniesionym na platformie z ubitej ziemi, domami, podziemnymi

składami, studniami i piecami

ceramicznymi. Nie brakowało także cmentarza. Wśród znalezionych w osiedlu

przedmiotów są też ceremonialne

naczynia brązowe prototypy pojemników używanych przez całą starożytność

chińską do obrzędów związanych z

kultem przodków. Sądząc z aktualnych znalezisk można powiedzieć, że

Erlit'ou reprezentowaio pośrednie stadium

pomiędzy neolityczną kulturą Lungszan i bardziej rozwiniętą cywilizacją

Szangów z późniejszych stanowisk.

Niewątpliwym spadkiem po kulturze Lungszan była praktyka wróżenia z kości

zwierzęcych, a dokładniej z kształtu i

rodzaju pęknięć, jakie podczas przypiekania pojawiały się na łopatkach

wołu lub owcy. Kości wróżebne pokrywano

inskrypcjami, ale w Erlit'ou takich egzemplarzy nie odnaleziono.

Czengczou i Anjang

O ile wykopaliska z Erlit'ou świadczą o przełamaniu neolitycznych

tradycji w nowych warunkach,

wyznaczanych przez życie miejskie i znajomość metalurgii brązu, to

fortyfikacje z Czengczou (datowane na ok. 1650 r.

p.n.e.) są niepodważalnym dowodem wyłonienia się za Szangów chińskiej

cywilizacji. Długie na 1,6 km i mające u

podstawy ponad 23 m grubości mury miejskie zamykały obszar o powierzchni

ok. 243 hektarów. Na wszechobecność

murów obronnych zwracało uwagę wielu autorów piszących o dawnych Chinach.

Znamienne, że Chińczycy używają

jednego stowa (cz'eng) na określenie miasta i muru miejskiego.

Projektowanie miasta rozpoczynano zawsze od

zewnętrznych fortyfikacji. Badania pozostałości z epoki Szang,

zachowanych w Czengczou, trwają; wydaje się jednak,

że ogólny schemat kulturowego rozwoju owego ośrodka zgodny jest z tym, co

zaobserwowano w Erlit'ou z wyjątkiem

ostatniej fazy, która w Czengczou objawiła się w okazalszej formie.

Wewnątrz murów usytuowane były budynki administracyjne i ceremonialne.

Odkryto pozostałości budowli o

pałacowych proporcjach, a także zarys ołtarza z ubitej ziemi. Pod podłogą

jednego z budynków odnaleziono w 1974 r.

kanał mieszczący około stu ludzkich czaszek, w większości przepiłowanych

wzdłuż części brwiowych i usznych.

Znalezisko to można by przyrównać do pochówków ofiar pozbawionych głów

lub kończyn, jakie odkryto w Erlit'ou.

Oba znaleziska wskazują na istnienie już wówczas silnie rozwarstwionego

społeczeństwa, w którym niewolnicy czy

jeńcy wojenni (a możliwe że jedni i drudzy) mogli służyć jako ofiary

podczas obrzędów religijnych, a może nawet jako

"surowiec" do produkcji przedmiotów z kości. Zapewne jedynie członkowie

rodziny królewskiej oraz szlachty mogli

wraz ze swymi domownikami mieszkać w obrębie murów. Poza obwałowanym

miastem znajdowały się warsztaty i

domy rzemieślników oraz zagrody rolników. Odkopane dotąd dwie odlewnie

brązu świadczą o dość wysokiej pozycji

społecznej ówczesnych chińskich metalurgów. Ich warsztaty i mieszkania

były przestronniejsze od tych, jakie

zajmowali przedstawiciele innych grup gminu.

W Czengczou odnaleziono co prawda trzy opatrzone inskrypcjami kości

wróżebne, ale przyjmuje się, że

pochodzą one z ostatniej stolicy Szangów Anjangu. Było to najważniejsze

centrum cywilizacji epoki Szang. Prace

wykopaliskowe prowadzono w nim od 1928 r. do 1937 r. , a następnie po

roku 1950. Na szczególną uwagę zasługują

dwa rodzaje znalezisk: grobowce królewskie w pobliskim Wukuants'unie oraz

skład pokrytych inskrypcjami kości

wróżebnych. W końcu XIX w. kości takie trafiły jako cudowny środek

medyczny do chińskich aptek i na bazary, gdzie

przyciągnęły uwagę uczonych. Tak zaczęło się zainteresowanie Anjangiem.

"Smocze kości" jak je wówczas nazywano

dostarczyły bezcennych informacji o życiu i kulturze epoki Szang.

Świadczą o nastaniu ery piśmienności. Pierwszymi

piktogramami chińskimi, z których rozwinęły się późniejsze znaki

pisarskie, mogły być emblematy właścicieli bądź

wytwórców, umieszczane na neolitycznej ceramice. Inskrypcje na kościach

lub skorupach żółwi zawierają zwykle

pytania i odpowiedzi. W duchach przodków widziano potężnych opiekunów;

żyjący zabiegali gorliwie o ich

przychylność, składając ofiary m.in. żywność gotowaną w brązowych

naczyniach i prosząc o rady. Odpowiedzi

przodków ukazywały się, jak wierzono, na zwierzęcych topatkach i

skorupach. Niezwykle charakterystyczną cechą

chińskiej epoki brązu była "pogrzebowa megalomania" królów z dynastii

Szang. Dziesięć czy jedenaście grobów

królewskich z Wukuants'unu wykonano z rozmachem i bogato wyposażono.

Zorientowane były według linii pótnoc-

południe, a do komór grobowych prowadziły z dwóch lub czterech stron

długie rampy. Jeden z tych grobów ma formę

dołu grzebalnego głębokiego na 14-18 m. Na dno dołu schodzą cztery rampy,

z których jedna, południowa, ma ponad

32 m długości. Drewniana komnata grobowa, zbudowana w dole, mieściła

zwłoki władcy, natomiast na sąsiednich

stopniach i rampach spoczywały ciata złożonych w ofierze ludzi i

zwierząt. W sumie było ich 131, z czego większość

(79) stanowiły ofiary ludzkie.

Gospodarka i społeczeństwo

Za tymi krwawymi daninami krył się kompleks idei religijnych i praktyk

kultowych, przekształconych później

przez Konfucjusza (551-479 p.n.e.) i jego następców w państwową religię

Chin. Ofiary ludzkie zniknęty raptownie z

końcem panowania dynastii Szang. Wyrazem kontynuacji najstarszych

tradycji cywilizacji chińskiej stały się obrzędy

kultu przodków, wykonywane przez kapłana-króla. Szlachta Szangów była

ściśle powiązaną grupą krewniaczą, której

najważniejszy członek, król, wywodził się od najwyższego boga, zwanego

Szang-ti przodka-założyciela ludu Szang i

władcy świata naturalnego. Wyobrażano sobie, że Szang-ti panuje na

wysokościach, a jego władanie przekroczyło

granice świata przodków, by objąć wielkie fenomeny przyrody, takie jak

słońce, księżyc, deszcz, wiatr i grom. Król po

śmierci udawał się do niebios, by połączyć się z Szang-ti, przekazując

najstarszemu synowi funkcję głównego

przedstawiciela kultu przodków. Od łaskawości boga i czcigodnych zmarłych

zależało wszystko: otrzymywali więc

ofiary o każdej porze roku i z okazji ważniejszych wydarzeń; udzielali

również wskazówek w rządzeniu państwem. Król

byt Synem Niebios i jego doczesny autorytet wiązał się nierozerwalnie z

boskim poparciem. Stąd uzurpacja T'anga

uzasadniona była pojawieniem się nadprzyrodzonych znaków zaćmień ciał

niebieskich i powodzi.

Sprawy państwa leżaty w rękach króla. On decydował o polityce, ustalał

daniny, dowodził armią wyposażoną

w rydwany i łuki oraz doglądał prac melioracyjnych. Kontrolowanie żywiotu

wodnego było zawsze podstawowym

problemem cywilizacji chińskiej. Niewykluczone, że realizacja

najwcześniejszych przedsięwzięć tego typu w dolinie

Rzeki Żółtej miata wpływ na wykształcenie się pierwszych struktur

społecznych. Legendarny Ju do przykładu którego

nawiązywał T'ang obejmując tron opanował wody Wielkiego Potopu

pogłębiając kanały i kierując rzeki ku morzu.

Zasłużył tym sobie na przywilej założenia pierwszej chińskiej dynastii

Hia. Mobilizacja siły roboczej (w postaci pracy

przymusowej) nie tylko umożliwiła zwiększenie skali prac irygacyjnych i

przeciwpowodziowych, ale nade wszystko

umocniła pozycję władcy na szczycie feudalnej drabiny społecznej.

Uregulowane wody byty dobrodziejstwem dla rolników. Uprawiali oni takie

zboża, jak proso, pszenica i ryż,

oraz hodowali wiele zwierząt: woły, owce, konie, kozy, psy, kury i

świnie. Pokarmu bogatego w proteiny dostarczały

również myślistwo i rybołówstwo. Nadwyżki żywnościowe otrzymywane dzięki

irygacji i ciężkiej pracy rolników szły

na utrzymanie szlachty i jej służby, a także rzemieślników, tworzących,

być może, grupę dziedziczną. Ówczesne

rękodzieło obejmowało wyroby z gliny, brązu, kości, skóry, kamienia,

drewna, nefrytu, jedwabiu i welny. Szczególnie

piękne są brązy i nefrytowe rzeźby z tej epoki.

Architektura

Głównym materiałem, z którego wznoszono mury, była ubita ziemia.

Sporządzano drewniany szalunek i

ubijano w nim suchą ziemię. Potem szalunek rozbierano, ustawiano na

uzyskanej platformie i ubijano następną

warstwę. Pomiędzy kolejnymi warstwami kładziono czasem bambus lub inny

materiał drewniany wchłaniający wilgoć.

Stosowanie murów z ubitej ziemi narzucito chińskiej architekturze dwie

charakterystyczne cechy: pierwsza to

niewykorzystywanie ścian jako elementów nośnych, a druga to opatrywanie

budynków dużymi, wystającymi okapami.

W Anjangu odkryto ślady kilku budowli pałacowych wzniesionych na

platformach z ubitej ziemi. Grubość

jednej z takich platform przekracza metr. Kamienne bazy kolumn spoczywały

na ziemnej podstawie. Wnosząc ze

śladów popiołu sądzić można, że kolumny, belki poprzeczne i ślemiona były

drewniane. Typowy budynek o 31

kolumnach składał się z dwóch części. Każda z nich miała hol, przez który

wchodziło się do pokojów odpowiednio

czterech i siedmiu. Całości dopełniały starannie otynkowane ziemne ściany

oraz dach wykonany z tyczek

bambusowych, trawy i sitowia. Jest całkiem prawdopodobne, że niektóre

pałace w Anjangu były piętrowe. Ziemne

podstawy kryty szczątki rytualnie pomordowanych ludzi i zwierząt. Udało

się również zrekonstruować dwa inne typy

budynków. Pierwszy służył za mieszkanie ludziom z gminu. Była to

półziemianka o gtębokości do 2,7 m. Rozwiązanie

takie można by uznać za próbę schronienia się przed przenikliwym,

niosącym tumany pyłu wiatrem wiejącym od

pustyni Gobi. Średnica wspomnianych ziemianek wynosiła zwykle ok. 4,3 m.

Posiadały one również zewnętrzne,

wystające ponad poziom gruntu ściany ziemne oraz centralnie usytuowane

kolumny z kamiennymi bazami. Dodatkowe

słupki podtrzymywały szeroko rozpostarty dach kryty strzechą. Ziemne

schody wiodące zarówno do ubogich

ziemianek jak i domów szlacheckich rzutowały jak się zdaje na codzienne

obyczaje związane z poruszaniem się i

składaniem wizyt. Chińczycy epoki Szang nie mówili "przyjść" i "wyjść",

lecz "wstąpić" i "zstąpić". Drugi typ budynku

to również ziemianka, ale służąca do celów gospodarczych. Konstrukcje

tego rodzaju wykorzystywano jako małe

warsztaty lub składy. Jeśli chodzi o Anjang, to możemy z całą pewnością

stwierdzić, iż głębokie doły służyły jako

spichlerze z jednym wyjątkiem, gdzie tysiące zapisanych kości i setki

skorup żółwich zdradzają archiwum.

Zasięg kultury Szang

W początkach II tysiąclecia p.n.e. północnochińskie kultury typu Lungszan

osiągały już próg cywilizacji. Jej

pierwsza znana nam faza wyłoniła się za Szangów na terenie Honanu. Gdy

król P'an-keng obierał w 1384 r. p.n.e. na

swą stolicę miejscowość In (Anjang), cywilizacja chińska miała już

dojrzałą postać, znamionowaną przez życie

miejskie, pismo, metalurgię i wspaniałą sztukę. Choć władza królów z

Anjangu obejmowata przede wszystkim dolinę

Rzeki Żółtej tradycyjny obszar ich panowania to nie jest wykluczone, że

państwo Szangów pełniło rolę suzerena wobec

mniej zaawansowanych w rozwoju społeczności z doliny rzeki Huai,

północnych brzegów Jangtsy i półwyspu

Szantung. Ostatnie wykopaliska świadczą o znacznym zasięgu wpływów

kultury Szangów. Upadek dynastii Szang

wiązał się ze wzmocnieniem pozycji jednego z lennych terytoriów doliny

rzeki Wei, leżącej na zachód od Anjangu.

Zamieszkały tam lud Czou powstał orężnie przeciwko ostatniemu królowi

Szangów, tyranowi Czou-sinowi. Fakt, iż

nowa dynastia, Czou, przejęła ogólnie rzecz biorąc aparat państwowy po

swej poprzedniczce, świadczy o twórczej roli

dynastii Szang w ustanowieniu cywilizacji chińskiej.

CZOU

Zarys historii

Obalenie ostatniego króla z dynastii Szang prżez Wu-wanga z rodu Czou

oceniane było przez późniejszych

Chińczyków jako usprawiedliwiona rebelia. Dla starożytnych historyków

chińskich wydarzenia uktadały się w cykle, z

których każdy rozpoczynał się od obalenia wyzbytego cnoty tyrana ze

starej dynastii przez bohatera-mędrca,

założyciela nowego domu królewskiego. Rozważając okoliczności upadku

Czou-sina filozof Mencjusz (Meng-tsy, ok.

390-305 p.n.e.) stworzył teorię usprawiedliwionego buntu przeciw

niegodziwemu wtadcy.

Historyczne uwarunkowania upadku dynastii Szang są bardziej złożone i

niejasne. Wygląda na to, że władcy ci

osłabili się sami, prowadząc wciąż kampanie wojenne w dolinie rzeki Huai.

Panowanie Szangów musiało być coraz

uciążliwsze dla ich lenników, zwłaszcza gdy królowie domagali się

dostarczania ludzi na ofiary. Zaniedbując zachodnie

rubieże swego państwa, mogli się sami przyczynić do wzrostu siły ludu

Czou, który jeszcze na jedno pokolenie przed

Wu-wangiem pędził żywot na poły koczowniczy. Cz'ang, poprzednik Wu-wanga,

obrał na pierwszą stolicę Czou

miejscowość Hao w dolinie rzeki Wei. Data zdobycia Anjangu jest niepewna,

ale atak wojsk Wu-wanga mógł nastąpić

w latach 1122-1027 p.n.e. Wynik walk o ustanowienie władzy Czou

pozostawał przez jakiś czas niewiadomą. Rządy

nowej dynastii ugruntował ostatecznie dopiero czwarty syn Cz'anga, Tan,

książę Czou, sprawujący funkcję regenta przy

małoletnim królu Cz'engu. Ten starszy, doświadczony mąż stanu uważany był

przez chińskich polityków za wielkiego

mędrca. Z perspektywy ostatniego, pełnego zamętu okresu epoki Czou wielu

uczonych z Konfucjuszem (K'ung fu-tsy,

551-479 p.n.e.) na czele uważało regencję Tana za utracony "złoty wiek".

Książę Czou wykazał należyty szacunek dla

obalonego domu królewskiego: jednemu z pozostałych przy życiu książąt

Szang przydzielił niewielkie lenno, krainę

Sung, aby ofiary ku czci przodków pokonanej dynastii mogły być

kontynuowane. O pokojowym nastawieniu Tana

świadczy również jego stosunek do urzędników państwowych służących

dawniej Szangom. Znaleźli oni zatrudnienie w

administracji Czou. Niewykluczone, że wspomniane tendencje asymilacyjne

wynikały z pewnego zacofania ludu Czou.

Na przykład naczynia brązowe wczesnego okresu Czou ustępowały odlewom

wykonywanym w późnym okresie

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: