JAN III SOBIESKI.doc

JAN III SOBIESKI (1629 – 1696)

·         Kolejny wybór padł także na „Piasta”, jednakże tym razem człowieka sprawdzonego i bardzo popularnego. Sobieski był hetmanem wielkim, wybitnym wodzem i organizatorem wojska. Opromieniony świeżym zwycięstwem nad Turkami pod Chocimiem, obwołany został na polu elekcyjnym pod Warszawą królem polskim po śmierci Michała Korybuta Wiśniowieckiego. Po wyborze król cały wysiłek skierował ku odparciu najazdu tureckiego, co po prawie dwuletnich walkach doprowadziło do zawarcia rozejmu między Polska i Turcja. Ponieważ jednak niebezpieczeństwo tureckie trwało nadal, a zagrożone były w jednakowym stopniu Polska i Austria, król zawarł z cesarzem austriackim umowę o wzajemnej pomocy na wypadek zaatakowania przez Turków którejś  ze stolic – Krakowa lub Wiednia. W 1683 r. trzystu tysięczna armia turecka obległa stolice Austrii. Król Jan Sobieski podążył z armią Polską na odsiecz Wiednia i objął dowództwo nad sprzymierzonymi siłami polskimi i austriackimi. W wielkiej bitwie cała armia turecka pod wodzą wielkiego wezyra Kara Mustafy została zniszczona, a mieszkańcy uwolnionego miasta witali Jana III jako swego wybawcę. Żonaty był z Maria Kazimiera d’Arquien, która miała duże ambicje polityczne. Listy króla do – jak ja nazywał – Marysieńki są pomnikiem języka polskiego z tamtych lat. Król prowadził początkowo politykę zbliżenia z Francją, później jednak – co często bywa krytykowane – wszedł w sojusz z Habsburgami.

1.      JAN III SOBIESKI (1629 – 1696). Po matce prawnuk Żółkiewskiego; brat jego, Marek, zginął z rąk Tatarów. Był więc Sobieski, jako pogromca Turków i Tatarów, ’’mścicielem’’ i takim kształtowała go historyczna legenda. Ale początki były nieco inne. Chrzest bojowy otrzymał Sobieski w 1649 roku na Ukrainie, w walkach z Kozakami. Jako pułkownik przeszedł w 1655 roku na stronę Karola Gustawa, składając mu przysięgę wierności wraz z całym wojskiem kwarcianym, ale już od końca marca 1656 roku walczył przeciwko Szwedom pod rozkazami Stefana Czarnieckiego, a następnie Jerzego Lubomirskiego. Został chorążym wielkim koronnym, a w trzydniowej bitwie pod Warszawą (1665) dowodził własnym pułkiem i posiłkującymi Polskę Tatarami. W 1665 roku został po rokoszaninie Lubomirskim marszałkiem wielkim koronnym, a w 1666 roku – hetmanem polnym koronnym (po zmarłym Czarnieckim). Jako jeden z przywódców stronnictwa francuskiego i mąż Francuzki, Marii Kazimiery d’Arquien, nie cieszył się Sobieski popularnością wśród mas szlacheckich, ale jego wielkie zwycięstwa na wschodzie zdobywały mu stopniowo sympatię szerokich kręgów społeczeństwa. W 1667 roku pobił Kozaków i Tatarów pod Podhajcami,  w następnym roku został hetmanem wielkim koronnym, w 1671 roku rozbił Tatarów pod Bracławiem i Kalnikiem, w rok później poprowadził zwycięską wyprawę na Czubały tatarskie, a w 1673 roku rozgromił Turków pod Chocimiem, zmazując w ten sposób hańbę na czambuły tatarskie, a w 1673 roku został królem. Pobił Tatarów pod Lwowem (1675) i powstrzymał Turków pod Żórawnem (1676), zmuszając ich do zwrócenia Polsce Białej Cerkwi i Pawołoczy (Kamieńca i Podola nie udało się odzyskać). Zmieniwszy swą orientację polityczną z profrancuskiej na proaustriacką, ruszył w 1683 roku na odsiecz Wiednia, zadając tam Turkom druzgocącą klęskę. Zwyciężył również pod Parkanami, nie wynosząc jednak politycznych korzyści z wyprawy wiedeńskiej. W kraju jego liczne wysiłki w kierunku reformy państwa i aktywizacji na arenie międzynarodowej były sabotowane przez magnatów.

2.      JAN III SOBIESKI (1629 – 1696), król polski od 1674. Syn Jakuba, kasztelana krakowskiego, i Teofili Daniłowiczówny, wojewodzianki ruskiej, wnuczki hetmana S. Żółkiewskiego. W latach 1646 – 1647 podróżował po Francji i Niderlandach, gdzie zapoznał się szczególnie z wojskową sztuką inżynieryjną. Doświadczenie wojskowe zdobywał na polu walki, służąc m.in. pod hetmanami S. Czarnieckim i J. Lubomirskim. Od 1648 walczył jako dowódca chorągwi pod Zborowem, Beresteczkiem, Żwańcem i Ochmatowem. Dowodził własnym pułkiem, sześciotysięcznym tatarskim oddziałem posiłkowym w bitwie warszawskiej ze Szwedami (1656). W 1665 otrzymał buławę hetmana polnego koronnego. Wziął udział w zakończonej przegraną wojsk królewskich, bitwie z rokoszanami J. S. Lubomirskiego (rokosz Lubomirskiego) pod Mątwami. W 1667 przeprowadził kampanię przeciw wojskom tatarsko – kozackim, zakończoną zwycięską obronę Podhajec, po której mianowany został hetmanem wielkim koronnym. Po abdykacji Jana II Kazimierza (1668), zwolennik wyboru Kondeusza, protegowanego Ludwika XIV, na tron polski. W 1671 odniósł zwycięstwa nad Tatarami pod Bracławiem i Kalnikiem.

·         Wstąpienie na tron polski.

W 1672 Turcy wystąpili z cała swoją potęgą przeciwko Polsce, oblegali i zdobyli Kamieniec Podolski, podeszli pod Lwów. Jan III Sobieski nie dysponował siłami, które mógłby przeciwstawić dwustutysięcznej armii sułtana Mehmeda IV. Najazd turecki zakończył się niekorzystnym dla Rzeczypospolitej traktatem buczackim. W roku następnym Jan III Sobieski odniósł zwycięstwo pod Chocimiem nad wojskami tureckimi, co pozwoliło na częściową rewizję traktatu i przyniosło hetmanowi koronę królewską po śmierci M. Korybuta Wiśniowieckiego.

Po wstąpieniu na tron dokonał zwrotu w dotychczasowej polityce państwa. Poprzez zawarcie w Jaworowie (1675) tajnego przymierza z Francją chciał uzyskać sojusznika do walki z Brandenburgią o Prusy Wschodnie i Austrią o Śląsk. Plany królewskie po części tylko pokrzyżowały walki z Turcją, które zakończyły się bitwą i traktatem pokojowym w Żórawnie (1676). Przeciwko planom Jana III Sobieskiego wystąpiła grupa magnatów, pozostająca pod wpływami Brandenburgii i Austrii oraz Stolica Apostolska.

Pod naciskiem tych sił król zawarł polsko – austriackie przymierze zaczepno – odporne, które przyniosło zwycięstwo nad Turkami pod Wiedniem (1683) oraz zobowiązywało króla, jako sygnatariusza Ligi Katolickiej, do kontynuowania wojny z Turcją. Efektem tego były dwie nieudane wyprawy przeciwko zhołdowanej przez Turków Mołdawii (1686 i 1689). W 1686 Sobieski zawarł z Rosją pokój wieczysty. Należał do Najwybitniejszych wodzów Rzeczypospolitej, umiał wykorzystać wszystkie rodzaje wojsk na polu walki. Mecenas kultury i sztuki.

- 2 -