Świat XX wieku - Antoni Czubiński.pdf

(3190 KB) Pobierz
Świat XX wieku - Antoni Czubiński
ANTONI CZUBIŃSKI
ŚWIAT XX WIEKU
EWOLUCJA STOSUNKÓW GOSPODARCZYCH,
SPOŁECZNYCH I POLITYCZNYCH W ŚWIECIE
POZNAŃ 2002
Wstęp
Zakończony właśnie XX wiek skłania do zastanowienia się i refleksji na temat
jego znaczenia i konsekwencji dla dalszych losów ludzkości. Do truizmów należy
spostrzeżenie, że był to wiek niesłychanie dynamiczny i bogaty w wydarzenia, tak
pozytywne, jak i o negatywnych skutkach. Dynamikę tę zapowiadał już poprzedni
wiek
XIX, który rozpoczął proces uprzemysłowienia i szybkiego rozwoju. Rok 1900 nie
stanowił cezury rozdzielającej epoki. Procesy zapoczątkowane w XIX wieku trwały
nadal aż do 1914 r. Dopiero wybuch wielkiej wojny, która trwała przeszło cztery
lata i
spowodowała wielkie zmiany, w skali globalnej, jak i w odniesieniu do
poszczególnych
osób, spowodował istotny przełom w wydarzeniach. Stąd niektórzy historycy chcą,
by
nowy wiek datować nie kalendarzowo od 1901 r. lecz od wybuchu tej wojny w 1914
r.
Wojna zakończyła się rewolucją, która generalnie przekształciła całą Europę i w
pewnym
sensie świat w całości. Wojna zrodziła nowe ideologie i ruchy
społeczno-polityczne, jak
np. komunizm, faszyzm, narodowy socjalizm, a następnie dyktaturę proletariatu,
drugą
wojnę światową i podział świata na dwa wzajemnie zwalczające się systemy
polityczne.
Była to także wojna prowadzona innymi metodami i w inny sposób. Nazwano ją
„zimną
wojną". Trwała ona do rozpadu ZSRR i obozu państw socjalistycznych w latach
1989-
1991. Stąd zakończenie tej rywalizacji wydawało się tak wielkim wydarzeniem, iż
wielu
publisystów uznało ją za moment kończący ten burzliwy i bogaty w wydarzenia
wiek.
Tymczasem 11 września 2001 r. terroryści islamscy dokonali ataku na Stany
Zjednoczone wywołując nowy szok w świecie. Dopiero ten fakt właściwie skończył
burzliwe dzieje XX wieku. W tym momencie dopiero świat wkroczył w nowy XXI wiek
globalizacji i związanych z nią przeobrażeń
Wiek XX był jednocześnie okresem rozpadu tworzonego w XIX w. systemu
kolonialnego i wyzwalania się ludów i narodów z zależności kolonialnej i
politycznej
oraz szybkiego rozwoju gospodarczego, w którym szczególną rolę odegrały Stany
Zjednoczone Ameryki; przyjęły one niekwestionowaną rolę przywódczą w skali
globalnej w świecie.
Niezależnie od wojen i rewolucji wiek XX przyniósł wielki skok w rozwoju
badań naukowych i techniki. Rozbito jądro atomu i przystąpiono do korzystania z
energii
jądrowej. Zbudowano rakiety i podjęto pierwsze loty na inne planety. W wieku
tym,
człowiek po raz pierwszy postawił swą stopę na księżycu oraz wysłał sondy na
inne
planety. Generalnie biorąc znany dotąd świat okazał się mały i ciasny. Ziemia
została
zmierzona, zważona i zbadana. Człowiek poznał lepiej sam siebie, przeprowadzając
wiele badań i eksperymentów biologicznych i medycznych. Zlikwidowano lub
ograniczono wiele chorób i plag gnębiących dotąd ludzkość. Ludzie uzyskali duże
możliwości przedłużenia życia jednostki i całych narodów. Przeciętna długość
życia
Strona 1
Świat XX wieku - Antoni Czubiński
ludzkiego uległa wydłużeniu. Znacznej poprawie uległy warunki życia. Znakomity
skok
uzyskano w rozwoju komunikacji i łączności; świat przekształcił się w jedną
wielką
wioskę, której mieszkańcy mogą bez przeszkód porozumiewać się szybko ze sobą,
podejmować wspólne działania i badania.
W tej sytuacji rozbudowie uległy też badania historyczne. Ludzie XX wieku
pasjonowali się przede wszystkim archeologią, antropologią, paleontologią,
odkrywając
zapomniane cywilizacje i kultury. Badania te prowadziły do wniosku, że
cywilizacja
ludzka istnieje o wiele dłużej niż dotąd sądzono. Istotne zmiany w poznaniu
świata i
człowieka nastąpiły na skutek badań realizowanych w latach 1950-1970, a więc już
po II
wojnie. Historię świata szacowaną w początku XIX wieku na kilka tysięcy lat
wydłużono do wielu milionów lat. Wielkiego znaczenia nabrały badania wierzeń i
mitów
oraz badania zachowań poszczególnych jednostek i zbiorowości. Na tej podstawie
podjęto prognozowanie przyszłości. Poczynania te wydają się nadal bardzo
skomplikowane i trudne do realizacji. Mimo rozwoju badań i rozszerzenia wiedzy o
człowieku i przyrodzie przyszłość można prognozować jedynie w ogólnych zarysach.
Ludzie interesowali się nie tylko odległą przeszłością ale również tą
najbliższą. W miarę
upływu lat badali też dokonania ostatnich dni. Wiedza o minionym XX wieku jest
już
bardzo duża. O wydarzeniach tego wieku powstała już wielka literatura,
obejmująca tak
badania szczegółowe, monograficzne, jak i opracowania syntetyczne, obejmujące
dzieje
świata w całości. Na szczególną uwagę zasługiwały konflikty zbrojne i wojny. Im
też
poświęcono najwięcej opracowań. Uwagę przyciągały też odkrycia geograficzne i
naukowe. Pasjonowały one zwłaszcza młodzież, która przejawiała nadal wielką
pasję w
poszukiwaniu prawdy i pogłębianiu swej wiedzy. Poszczególni badacze historii XX
wieku są na ogół zgodni w ocenach najważniejszych wydarzeń. Występują jednak
między nimi poważne różnice zdań w rozkładaniu akcentów i ferowania ocen
wydarzeń
bardziej szczegółowych i kontrowersyjnych ideologicznie. Nadal jedne nurty i
kierunki
ideologiczne i polityczne ocenia się bardziej krytycznie lub bardziej łagodnie.
Oceny te
nie są stałe w czasie. Wydarzenia, ludzie i ruchy polityczne oceniane negatywnie
lub
krytycznie w jednej epoce nabierają innych wymiarów w innych epokach lub w
ocenie
innych badaczy. Fakt ten powoduje, iż historycy nie są w stanie opracować
jednolitej
oceny XX wieku ani ustalić miarodajnych do tej oceny faktów i wydarzeń. Jedni z
nich
akcentują dzieje ideologii i ruchów politycznych, inni zajmują się dziejami
gospodarki,
jeszcze inni kwestią społeczną czy badaniami kosmosu.
W wielu krajach podejmowano już próby opracowania syntezy wiedzy na temat
rozwoju świata w XX wieku. Przodują w tym badacze krajów anglosaskich, Niemcy i
Francuzi. Niektóre z tych prac przetłumaczono już na język polski. Oryginalnych
polskich, opracowanych przez polskich historyków, syntez historii świata w XX
wieku
jest jednak niewiele. Historycy polscy do tego czasu bardziej interesowali się
dziejami
niektórych państw i Europy, której poświęcili wiele monografii i syntez.
Natomiast dzieje
świata XX wieku w całości nie znalazły w Polsce jeszcze wielu dziejopisów.
W roku 1934 w Polsce wydano pracę zbiorową pod redakcją Henryka
Mościckiego i Jana Cynarskiego pt. "Historia XX wieku". Jest to pierwsze polskie
Strona 2
Świat XX wieku - Antoni Czubiński
wydawnictwo podejmujące ten problem ale wykładem swym sięga tylko wielkiego
kryzysu ekonomicznego lat 1929-1933. Synteza Ludwika Bazylowa wydana po raz
pierwszy przez Książkę i Wiedzę w 1981 r., obejmuje tylko okres do końca I wojny
światowej (1789-1918). Seria PWN kończy się syntezą Janusza Pajewskiego
obejmującą
historię powszechną okresu 1871-1918. Miała ona już kilka wydań, ale swym
wykładem
sięga też tylko do końca I wojny światowej. Syntezy poszczególnych państw
Ossolineum
mają bardziej monograficzny charakter. Przedstawiono w nich dzieje wielu różnych
państw, ale nie są to syntezy historii świata XX wieku w całości. Natomiast
dotychczasowa seria Wydawnictwa Poznańskiego pt. "Zrozumieć dzieje" ma nieco
innych charakter. Opracowanie Tomasza Schramma w tej serii, pt. "Wiek XX"
(Poznań
1999) ma bardzo popularny charakter. Ideę przedstawienia wielkiej syntezy
historii
powszechnej XX wieku podjęło Wydawnictwo Kurpisz w Poznaniu, które w latach
1999-2000 wydało serię prac prezentujących dzieje XX wieku. W serii tej
opublikowano: Stanisław Sierpowski, Historia powszechna XX wieku. Między wojnami
1919-1939 (Tom 1 i 2; Poznań 1998, 1999); Antoni Czubiński, Druga wojna światowa
(Tom 1 i 2; Poznań 2000) i Wiesław Olszewski, Świat po roku 1945 (Tom 1 i 2;
Poznań
2000, 2001). Wraz z monografią I wojny światowej Janusza Pajewskiego stanowią
one
pewną całość prezentującą dzieje XX wieku.
„(...) Historia tradycyjna - pisze Edgar Morin - opisała nam wrzawę i wściekłość
bitew, zamachów stanu, szaleńczych ambicji. Unosiła się na grzbiecie fal i
zawirowań, w
których „nowa historia" widziała jedynie pianę wydarzeń. Ta nowa historia, dziś
już
mocno przestarzała, opierała się na tezie, że prawda o przeszłości kryje się w
determinizmie ekonomiczno-społecznym. Potem stała się etnograficzna,
wieloaspektowa.
Dziś wydarzenie i przypadek, które gwałtownie wkroczyły do nauk fizycznych i
biologicznych, powracają do nauk historycznych. Nie mówi się już o pianie, lecz
o
wodospadach, wartkim nurcie, zmianie biegu historycznego potoku (...)
Antropologia
historyczna powinna rozpatrywać łady, niełady, organizacje sobie przeciwstawne
lub
wchodzące ze sobą w kombinacje i mieszające się z sobą w ciągu czasu
historycznego w
korelacji z potencjałem ładu - nieładu - organizacji właściwymi umysłowi/mózgowi
Homo sapiens-demens. Powinna rozpatrywać różne formy organizacji społecznej,
jakie
pojawiły się w czasie historycznym, począwszy od Egiptu faraonów, Aten
Peryklesa, aż
po współczesne demokracje i totalitaryzmy jako przejawy potencjału antropo-
społecznego".
Prezentowana Czytelnikowi nowa wersja historii powszechnej XX wieku stanowi
ujęcie pośrednie pomiędzy popularnym ujęciem T. Schramma a szczegółowymi
opracowaniami zaprezentowanymi przez Wydawnictwo Kurpisz. Nawiązuje ono do serii
PWN i prezentuje bardziej poszerzoną , a nie zupełnie skrótową i popularną
wersję
historii powszechnej XX wieku.
Oddając ten tom w ręce Czytelnika autor ma nadzieję, że przybliży on w pewnym
sensie skomplikowane dzieje świata i ludzkości ostatniego wieku. Znajomość tych
dziejów może okazać się przydatna w interpretowaniu wydarzeń bieżących i
prognozowaniu najbliższej przyszłości.
Strona 3
Świat XX wieku - Antoni Czubiński
CZĘŚĆ I
NARODZINY WIEKU
1. Ziemia na przełomie XIX i XX wieku
Rozwój wiedzy o świecie w XIX wieku postępował szybko naprzód. Panujące w
średniowieczu poglądy biblijne na temat powstania i dziejów ziemi stopniowo
odrzucano
jako trudne do pogodzenia ze stanem faktycznym. Ustalono, że ziemia jest częścią
wszechświata. Powstała w procesie ewolucji, w czasie nie 6 dni, lecz wielu
milionów lat,
że znajduje się w układzie słonecznym, że jest poznawalna. Jednak wiedza o ziemi
i
wszechświecie nadal była bardzo ograniczona. Intensywnie rozwijano nauki
przyrodnicze
i o człowieku zdobywając coraz nowe wiadomości i doświadczenia. Ziemię dzielono
na
kilka kontynentów geopolitycznych. Powierzchnia jej obejmuje obszar 510 100 000
km2
z czego lądy obejmowały 149,3 mln km2 to jest 29,3%, a morza i oceany 360,7 mln
km2,
to jest 70,7% całej powierzchni.
Tabela nr 1
Podział ziemi na kontynenty
Kontynent
Powierzchnia
w tys. km2
% powierzchni
lądowej Ziemi
Średnia wysokość
w m. n.p.m
Najwyższy szczyt
Depresje w m
poniżej p.m.
Afryka
30 305
20,3
657
Kibo, 5895
jez. Assal w depresji
Kotliny Danakilskiej, 173
Ameryka Południowa
17 819
12,0
655
Aconcagua,
wierzchołek płn. 6959
Depresja Chasico, poziom
wody w Lagunie Chasico
42
Ameryka Północna
24 230
16,3
781
McKinley, 6194
Dolina Śmierci, 85
Antarktyda
13 180
8,8
2040
Vinson, 5140
Strona 4
Świat XX wieku - Antoni Czubiński
Rów Bentley'a, 2538
Australia i Oceania
w tym
Australia
Oceania
8536
7596
940
5,7
5,1
0,6
297
-
-
Góra Kościuszki,
2228
-
-
jez. Eyre, 12
-
-
Azja
44 389
29,8
987
Mont Everest, 8850
M. Martwe, poziom wody
410
Europa
10 528
7,1
292
Mont Blanc, 4807
Niz. Nadkaspijska, 28
Źródło: Ziemia. Liczby, fakty, ilustracje. Redaktor naukowy Tadeusz
Stryjakiewicz. Poznań 2001, s. 119 i 134.
Spośród 360,7 mln km2 powierzchni przypadającej na morza i oceany: Ocean
Spokojny obejmował 179,7 mln km2, to jest 35,2% powierzchni całej Ziemi, ocean
Atlantycki 106,1 mln km2, to jest 20,8% całej powierzchni i Ocean Indyjski 74,9
mln
km2, to jest 14,7% całej powierzchni, bez lodowców szeflowych i bez Oceanii.
Poszczególne kontynenty bardzo różnią się, tak wielkością, jak i warunkami
klimatycznymi i glebowymi. Niektóre były zaludnione dość gęsto, a inne stanowiły
słabo
lub wcale niezaludnione pustkowia. W dalszym ciągu trwał zapoczątkowany w XV
wieku proces odkryć geograficznych, badania i opisywania ziemi. W końcu XIX
wieku
dość dobrze znano Europę i Amerykę Północną z wyjątkiem mórz okalających ją na
północy. Stosunkowo słabo znano jeszcze Afrykę, niektóre regiony Azji, Amerykę
Południową. Nieznano dziewiczych lasów dorzecza Amazonki w Ameryce Południowej,
obu biegunów, klimatu panującego w wysokich masywach górskich, wnętrza ziemi i
oceanów oraz powietrza okalającego ziemię. Wprawdzie znano już balony i
wznoszono
się na nich w powietrze, ale były to raczej wyczyny sportowe a nie wyprawy
badawcze.
Badano dorzecza wielkich rzek, masywy górskie, atmosferę wokół kuli ziemskiej,
działania wulkanów, przyczyny i skutki takich kataklizmów, jak trzęsienia ziemi,
Strona 5

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika:

Zgłoś jeśli naruszono regulamin